abd tarihi - Dr. Hasan Özgür ÖZEN

28.07.2013
ABD TARİHİ
Amerika kıtası, keşfedilmeden önce Apaçi, Mohawk, Cheyenne, Navaho,
Cherokee gibi birçok kabileden oluşan Kızılderililere yüzyıllar boyunca ev
sahipliği yapmıştır. 15. yüzyılın sonlarında Kristof Kolomb tarafından
keşfedilen Amerika kıtasında, İspanya, Fransa, Britanya, Hollanda, İsveç ve
Portekiz gibi Avrupa ülkeleri koloniler kurmuşlardır. Günümüzdeki ABD’nin
temelleri 18. yüzyılda Britanya İmparatorluğuna bağlı olarak kurulan 13
koloninin bağımsızlıklarını kazanması sonucu oluşmuştur.
1756-1763 yılları arasında İngiltere'nin Avusturya, Fransa ve Rusya
ittifakıyla yaptığı savaşlar (Yedi Yıl Savaşları), İngiliz maliyesi üzerinde ciddi
bir yük oluşturmuştur. İngiltere malî yükünü gidermek amacıyla halkına ve
kolonilerine yeni vergiler yüklemiştir. Yeni vergiler Amerika'daki kolonilerin
tepkisiyle karşılaşmıştır. Özellikler çay ihracatına gelen yüksek ek vergiyle
koloniler, 18. yüzyıl ortalarından beri hazır oldukları bağımsızlık mücadelesini
hayata geçirmişlerdir. Savaşın başlarında George Washington, Thomas Jefferson
tarafından kaleme alınan ve özgürlük isteklerini dile getiren Amerikan
Bağımsızlık Bildirgesi yayınlamıştır (4 Temmuz 1776). Sonradan 4 Temmuz
günü ABD bağımsızlık günü olarak kabul edilmiştir. Altı yıl süren savaş
sonunda, George Washington komutasındaki koloni güçleri tarafından yenilgiye
uğratılan İngiltere, geri çekilmiş ve 1783 yılında Paris antlaşmasıyla 13
koloninin bağımsızlığını kabul etmiştir. Bağımsızlıklarını ilan eden koloniler,
içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan Amerika Birleşik Devletleri'ni kurmuşlar
(1787) ve 1789'da onaylanan Anayasa ile yeni bir ulus ve Amerikan üst kimliği
doğmuştur. ABD'nin bağımsızlığını kazandığı andaki toprakları, günümüzdeki
yüzölçümünün üçte biridir. Batısında Fransa'ya ait olan topraklar, 1803 yılında
15 milyon ABD Doları karşılığında ABD tarafından satın alınmıştır. Satın alınan
Louisiana toprakları günümüzde ABD'nin 15 eyaletini kapsamaktadır (Arkansas,
Dr. Hasan Özgür ÖZEN – Amerika Birleşik Devletleri Ülke Görevlisi - [email protected]
TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Strateji Bürosu Tel: 420 69 23
Missouri, Iowa, Oklahoma, Kansas, Nebraska, Minnesota, North Dakota, South
Dakota, Mexico, Teksas, Montana, Wyoming, Colorado ve Louisiana).
1812 yılında ABD başkanı James Madison’un Birleşik Krallık'a açtığı
savaş sonucunda sınırlar değişmemiştir. 1823 yılında Başkan James Monroe
ABD Kongresi'nde bir konuşma yaparak Avrupa ülkelerinin Amerika kıtasına
müdahele etmelerini yasaklayan Monroe Doktrinini açıklamıştır. 1830 yılında
Başkan Andrew Jackson Mississipi Nehri'nin doğusunda kalan yerlilerin
yurtlarından çıkarılarak zorla batıdaki yerli topraklarına göç ettirilmesini
amaçlayan Yerli İskân Yasasını açıklamıştır. Gözyaşı Yolu olarak tarihe geçen
bu zorunlu göç sırasında çoğu kelepçeli olan Choctaw ve Cherokee yerlilerinin
dörtte biri yolda ölmüştür. 1845 yılında bağımsız olan Teksas Cumhuriyeti,
Başkan John Tyler tarafından ABD topraklarına katılmıştır. Bunu kabul
edemeyen Meksika Teksas'a müdahale etmiş ve Meksika-Amerika Savaşı patlak
vermiştir. 2 Şubat 1848'de Guadalupe Hidalgo Antlaşması imzalanmış ve
bugünkü New Mexico, Nevada, Arizona ve Kaliforniya eyaletlerini oluşturan
topraklar 15 milyon ABD Doları karşılığında ABD'ye bırakılmıştır. 1848 yılında
Kaliforniya'da altın keşfedilmesi üzerine çok sayıda Amerikalı Kaliforniya'ya
akın etmiş, Altına Hücum adı verilen bu göç olayı ABD'nin sınırlarının Pasifik
Okyanusu'na kadar genişlemesine neden olmuştur. 1867 yılında Alaska, Rusya
İmparatorluğundan 7,2 milyon ABD Doları karşılığı satın alınmıştır.1898
yılında Hawaii işgal edilerek ABD topraklarına katılmış, böylece ABD aşağı
yukarı günümüzdeki sınırlarına ulaşmıştır.
ABD, zengin doğal kaynakları, genç ve dinamik insan gücüne sahip
olması nedeniyle 19. yüzyıl boyunca hızla sanayileşmiş ve güney bölgelerinde
büyük çiftliklerin ağırlıkta olduğu, tarıma dayanan bir ekonomi oluşmuştur. Bu
çiftliklerde özellikle pamuk, tütün ve şeker kamışı yetiştirilmekte ve gereken
işgücü Afrika'dan getirilen siyahi kölelerden sağlanmıştır. Köleliği kaldırmaya
söz vererek seçime katılan başkan adayı Abraham Lincoln seçimi kazanınca
güneyli 7 eyalet (South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Teksas,
Dr. Hasan Özgür ÖZEN – Amerika Birleşik Devletleri Ülke Görevlisi - [email protected]
TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Strateji Bürosu Tel: 420 69 23
Georgia ve Louisiana) ABD'den bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Bu eyaletler
Jefferson Davis'in başkanlığı altında Amerika Konfedere Devletleri adı altında
yeni bir devlet kurmuşlar, bir süre sonra 4 eyalet daha (Virginia, Arkansas,
North Carolina ve Tennessee) bu oluşuma katılmıştır. 1861'de Amerikan İç
Savaşı patlak vermiş ve Amerika Konfedere Devletleri'ne ait güneyli 11 eyalet
ülkenin geri kalan kısmındaki kuzeyli eyaletlere saldırmıştır. Kuzey ve güney
arasındaki İç savaşta kuzeyliler tartışmasız bir üstünlük sağlamıştır. Savaşın
bitiminde güneydeki bütün kölelere özgürlük hakları verilmiş ancak güneykuzey arasındaki ekonomik denge kuzey lehine bozulmuştur.
I. Dünya Savaşının başladığı dönemlerde, ABD yeniden büyük ölçüde
sanayileşerek ekonomik açıdan yüksek bir refah seviyesine ulaşmıştır. Başkan
Woodrow Wilson ABD'yi I. Dünya Savaşına sokarak savaşın sonucunu İtilaf
Devletleri'nin
lehine
değiştirmiştir.
ABD
Senatosu
Versailles
Barış
Antlaşması'nı onaylamayarak bağımsız bir dış politika izlemeyi tercih etmiştir.
ABD’nin gelişmesi 1920'lerde hızla devam etmiş, ancak bu gelişme ABD
tarihinin en büyük ekonomik krizi olan 1929 Dünya Ekonomik Bunalımına yol
açmıştır. Başkan Franklin Roosevelt mali sistemde ve sosyal sigorta sisteminde
birçok reformlar yaparak ABD ekonomisini eski gücüne kavuşturmayı
başarmıştır.
ABD II. Dünya Savaşı'na, Japonya'nın ABD'ye ait Hawaii adalarından biri
olan Oahu adasındaki askeri tesislere karşı gerçekleştirdiği Pearl Harbor
Saldırısı üzerine dahil olmuştur. Nazi Almanya’sının da ABD'ye savaş ilan
etmesi sonucu ABD kendini hem Pasifik Okyanusunda hem de Avrupa'da iki
cepheli bir savaşın içinde bulmuştur. ABD ordusu Almanya'ya karşı Fransa
sahillerine yaptığı Normandiya Çıkarmasını izleyen büyük bir taaruzu başlamış,
Sovyet ve ABD orduları tarafından kıskaca alınan Almanya 8 Mayıs 1945
tarihinde teslim olmuştur. Ancak Japonya savaşa devam etmiş, Başkan Harry
Truman 6 Ağustos 1945 tarihinde Hiroşima ve 9 Ağustos 1945'te Nagasaki'ye
Dr. Hasan Özgür ÖZEN – Amerika Birleşik Devletleri Ülke Görevlisi - [email protected]
TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Strateji Bürosu Tel: 420 69 23
atom bombası atılmasını onaylamıştır. Japonya teslim olmuş ve II. Dünya Savaşı
sona ermiştir.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra ABD ve Sovyetler Birliği dünyanın iki büyük
süper gücü olmuştur. Dünya ülkeleri bu iki süper gücün etrafında kamplaşması
ile soğuk savaş başlamıştır. Soğuk Savaşın ilk büyük çatışması, Kore Savaşıdır.
Türkiye’nin ABD yanında katıldığı bu savaşta Sovyetler Birliği ve Çin, Kuzey
Kore'yi destekleyerek ABD'nin himayesindeki Güney Kore'ye saldırmışlardır. 3
yıl süren bu savaşta üstünlük sağlanamamıştır. Bu savaştan sonra ABD tarafında
olan ülkeler NATO örgütünde birleşerek Batı Bloğunu oluştururken, Sovyetler
Birliği'nin yanındaki ülkeler Varşova Paktını kurarak Doğu Bloğunu
oluşturmuştur. Vietnam'ın kuzey ve güney kısımları arasında çıkan Vietnam
Savaşında Sovyetler Birliği'nin başarılı olması halinde dünyaya egemen
olacağından korkan ABD Vietnam'a yüzbinlerce asker göndermiştir. 50.000'i
aşkın ABD askerinin öldüğü bu savaşta 1975 yılında sonuçlanmış ve Vietnam
komünist yanlısı Kuzey Vietnamlıların eline geçmiştir. 1980 yılında Başkan
seçilen Ronald Reagan Stratejik Savunma Girişimi adı altında Sovyetler
Birliği'yle büyük bir silah yarışını başlatmıştır. Doğu Bloğu ülkelerinde kansız
olarak gerçekleşen devrimler sonucu Doğu Avrupa'daki komünist rejimler sona
ermiştir. 1989 yılında Berlin Duvarı'nın yıkılışı ile Soğuk Savaş sona ermiş ve
1991 yılında Sovyetler Birliği de dağılmıştır.
1990'larda başkanlık görevini üstlenen Bill Clinton döneminde ABD barış
ve refah ortamı yaşamıştır. ABD 1995 ve 1999 yıllarında NATO ülkelerinin
yardımıyla Bosna Savaşı'na ve Kosova Savaşı'na müdahale etmiştir. Ancak 11
Eylül 2001’de ki saldırılar sonucu, Dünya Ticaret Merkezi'nin iki binasını
çökmüş ve 3000'i aşkın ABD vatandaşı ölmüştür. Dünya tarihindeki en büyük
terör eylemi sayılabilecek bu olay sırasında ABD'nin başkanı olan George W.
Bush 11 Eylül 2001 Saldırılarının sorumlularını cezalandırmak amacıyla
Terörizmle Savaş adını verdiği bir dizi askeri harekata girişmiştir. Bu askeri
harekatlardan ilki olan Afganistan Savaşı 7 Ekim 2001 günü başlamış, El Kaide
Dr. Hasan Özgür ÖZEN – Amerika Birleşik Devletleri Ülke Görevlisi - [email protected]
TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Strateji Bürosu Tel: 420 69 23
örgütüne Afganistan'da yataklık yapmakla suçlanan Taliban rejimi yönetimden
indirilmiş ancak tamamen ortadan kaldırılamamıştır. El Kaide'ye yataklık
yapmakla, kitle imha silahları geliştirmekle suçlanan ve1990 yılında Kuveyt'i
işgal eden Irak'taki Saddam Hüseyin rejimine karşı da 2003 yılının Mart ayında
harekat başlatılmıştır. Saddam Hüseyin yönetimi ortadan kaldırılmış ama Iraklı
Sünniler arasında ABD'ye karşı kanlı bir direniş hareketi başlatılmıştır.
Sünnilerle anlaşmaya varılması sonucu çatışmalar bir ölçüde azalmış ancak
savaş bir sonuca ulaşmamıştır.
Merkezi ABD olan ve 2008 yılının son aylarında ortaya çıkan mortgage
krizi başta ABD olmak üzere dünyanın birçok ülkesindeki ekonomik dengeleri
olumsuz yönde etkilemiştir. ABD'deki taşınmaz mal piyasasının birden değer
kaybetmesi ve bunun sonucu olarak tutulu satışlardaki kişisel iflasların artması
bu krizi tetiklemiştir. 2008 ABD başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçi Parti
büyük bir kayıp vermiş ve ABD tarihinde ilk defa Afrikalı-Amerikalı bir
siyasetçi olan Barack Obama ABD'nin 44. devlet başkanı seçilmiştir. Barack
Obama Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olduktan sonra yaptığı ilk deniz
aşırı seyahatinde 2009 yılının Nisan ayında Türkiye’ye yapmıştır. Türkiye'de
ortak düzenlenen bir basın toplantısında Obama Türkiye'nin önemini
vurgulamış, Türkiye’yi batı ve doğu arasında köprü görevi gören bir ülke olarak
adlandırmıştır. Başarı Türkiye ve ABD'nin model ortaklık oluşturmasıyla
mümkün olacağını söylemiştir. Obama’nın ilk döneminde en büyük düşman
olarak adlandırılan El Kaide lideri Usame Bin Ladin 2 Mayıs 2011'de kendi
evinde yakalanarak öldürülmüştür.
Dr. Hasan Özgür ÖZEN – Amerika Birleşik Devletleri Ülke Görevlisi - [email protected]
TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı, Strateji Bürosu Tel: 420 69 23