Şakayık Çiçeği - Paeonia Ayı Gülü Eşek Gülü Kasnak Meşesi Eğirdir

Şakayık Çiçeği - Paeonia Ayı Gülü Eşek Gülü Kasnak Meşesi Eğirdir Isparta
Açıklama: Şakayık Çiçeği - Paeonia Ayı Gülü Eşek Gülü Kasnak Meşesi Eğirdir Isparta
Kategori: Gezi Notlarımız
Eklenme Tarihi: 31 Mayıs 2015
Geçerli Tarih: 18 Temmuz 2017, 21:24
Site: Mehmet SÖKMEN Tv - Video Prodüksiyon - Antalya
URL: http://www.mehmetsokmen.tv/videolar/haber_detay.asp?haberID=75
ISBN 978-605-88104-0-2
Şakayık Çiçeği - Paeonia Ayı Gülü Eşek Gülü Kasnak Meşesi Eğirdir Isparta
Şakayık - Pivoine
Bir Akdeniz efsanesine göre tanrılar tarafından çok beğenilen ve kur yapılan Paeonia adındaki
güzeller güzeli periyi kıskanan kıskanç bir tanrıça onu bin yapraklı bir çiçeğe dönüştürür. Bu çiçek,
bir şakayık'tır. İşte, efsane zamandan beri bu güzellik sembolü göz kamaştırıcı renk ve koku
gösterisiyle her ilkbaharı aydınlatır. Şakayık; çeşitliliği ile koleksiyonel bir bitkidir, yeşil ferahlığın
baskın olduğu ve Kasnak Meşesi bölgesinden gelen şakayık özü içeren, çiçeksi ve cömert bir parfüm
sunar.
Şakayık Familyası; Düğünçiçeğigiller olarak, Türkiye'de çoğunlukla Kasnak Meşesi sahasında
yetişir. Mayıs-haziran ayları arasında kırmızı veya pembe renkli ve büyük çiçekler açan, 50-100 cm
boylarında, çok yıllık otsu bir bitkidir. Kökler iğ şeklinde, kahverengimsi renkli yumrular
halindedir. Yapraklar derin parçalı veya lobludur. Genellikle dağlık bölgelerde, orman altlarında ve
gölgelik yerlerde bulunurlar. Türkiye'de altı türü tabii olarak yayılmış bulunmaktadır. Ayıgülü,
ormangülü gibi isimlerle de bilinir.
Şakayık çiçeğinin kullanım alanı çok geniştir. Büyük ve gösterişli çiçeklerinden dolayı, birçok
kültür çeşitleri, bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Köklerinde uçucu yağ, nişasta,
şekerler ve alkaloit bulunur. Kökleri sara ve boğmacada yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Kabız
edicidir. Uçucu aktif ve yakıcı yağları, haricen ve uygun dozlar halinde masaj terapi tekniği ile
kullanılabilir. Bazı gelişmemiş uzuvlarda endikedir.
Ayı gülü ve Eşek gülü olarak ta bilinen ve Düğün çiçeğigiller Şakayıkgiller familyasındandır.
Anayurdu kesin olarak bilinmeyen ama Kuzey Yarıküre'nin ormanlık bölgeleri ile ülkemizde yetişen
Paeonia cinsi bitkilerin pek çok doğal ve kültür türü bulunmaktadır. Bunlardan bahçelerimizde süs
bitkisi olarak yetiştirilen Paeonia lacti flora türü, 30-100 cm. kadar boylanabilen, çok yıllık
dayanıklı otsu ya da çalımsı bitkidir. Dikine uzayan sürgünlerinin üzerinde yer alan çok sayıdaki
yeşil yaprakları derin parçalıdır, özellikle sonbahar mevsiminde renk değiştirirken bu yapraklar pek
hoş görünür. İlkbaharın sonlarından yaz sonuna kadar 7-10 cm. genişlikte yalınkat ya da katmerli
olarak açan kâse biçimli çiçekleri beyaz, pembe, kırmızı ya da turuncu renkte ve pek gösterişli olur.
Şakayık bitkisi çiçek bahçelerinin bordürlerinde, sınırlarında ve çim ortasında kendine ayrılan özel
yerlerde yetiştirildiğinde çok güzel durur. Doğasına uygun yerlere dikildiğinde ve iyi bakıldığında
şakayık on yıllar boyunca yaşayan uzon ömürlü ve pek gösterişli bitkilerdendir.
Akdeniz bölgesine uyum gösteren Şakayık türü, Akdeniz çukuru çevresinde doğal olarak yetişen
son derece popüler bir çiçektir. Şakayık bir süs bitkisi olarak tanınmasından çok daha önce, antik
zamandan bu yana tıbbi bir bitki olarak ün salmıştır. Güzelliğin sembolü olan bu bitki her ilkbaharda
göz kamaştırıcı bir renk ve koku gösterisi ortaya koyar.
Çok yapraklı bu çiçek, koku ve makyaj koleksiyonlarına da kaynaklık eder. Bu çiçeğin koku
sırlarını anlayabilmek için, şakayık kökünden doğal özüt en iyi kaynaktır.
Şakayık güzelliğini sadece onu hakkedenlere gösterir. Bir fidanlıkta ekildikten sonra ilk çiçeğini
açtığını görmek 5 ile 7 yıl arasında bir süre gerektirir! Tek bir şakayık bitkisinden 60 kadar şakayık
çiçeği açar!
Yeşil çiçeksi şakayık, ilkbahar sabahında yemyeşil tazeliğinde çiçek açar, cömert çiçeksi kokusu
insanı hayal alemine götürmeye yeter de artar bile!. Şakayıkın yumuşak aurası, yeşil taze dokunuşla
zengin bir çiçeksi koku sunar. Taze ve parlak şakayık yaprakları katmanlarıyla karıştırılacak sandal
ağacı kabuğu ve beyaz misk ile yumuşatılmış yatıştırıcı bir koku ortaya çıkarır.
Şakayığın genellikle kökleri ve nadiren çiçekleri çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.
Şakayıkgillerin bilinen 33 türü mevcuttur ve bunların asıl vatanı Japonya ve Çin olup binlerce yıldan
beri Akdeniz ülkeleri, Türkistan, Horasan ve kuzey Amerika’da yetişmektedir. Şakayık kökü ve
çiçeği MÖ Mısırlılar tarafından Sara’ya karşı kullanılmıştır.
Şakayık türlerinden en önemlileri: Şifalı Şakayık; Türk Şakayığı adıyla bilinen Güzel kokulu
Şakayıktır. Çin Şakayığı, Çalı Şakayığı da sayılabilir. Bunlardan Şifalı ve Türk Şakayığı hemen
hemen aynı özeliklere sahiptir.
Botanik anlamda Şakayık 40-80 cm boyunda çok yıllık, dikine yükselir, kökün boğaz kısmından
çatallaşır ve çoğalır. Yaprakları üç parçalı ve her parça tekrar üç parçadan meydana gelir. Parçaları
oluşturan yan yapraklar yumurta veya mızrak şeklinde, kenarları bütün, üst kısmı koyu ve alt kısmı
açık yeşil renklidir.
Çiçeklerin kupa yaprakları yeşil renkli ve beş adet, taç yaprakları ise ters yumurta şeklinde, pembe,
kan kırmızısı veya kırmızı renkte olup ortasında sarımsı bir yığın döllenme tozlukları mevcuttur.
Şakayığın bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen alt türü ise tamamen taç yapraklarla kaplanmış
olup döllenme tozlukları yoktur. Türk Şakayığının yapraklarının ucu ise üç loplu ve çiçekleri ise
koyu kırmızıdır.
Şakayık, oldukça dayanıklı ve kanaatkâr bir bitkidir. Bitkinin toprağı nemli, humuslu ve iyi drenaj
yapılmış olmalıdır. Dikimi esnasında torf ve gübre ile harmanlanmış toprak kullanılması
durumunda, köklerinin güçlenmesi sağlanabilir. Fazla isteği yoktur. Şakayık çiçeği muhteşem
güzellikte bir bahçe süs bitkisidir. Bazı cinslerinin çiçekleri güzel kokar. Şakayıkgiller familyasının
tek türü olup bilimsel adı Paeonia’dır. Ağaç şakayığı dâhil tüm cinsleri hep bu tek türe bağlıdır.
Mayıs haziran aylarında çiçeklenir, baharın geç geldiği yerlerde temmuz ağustos aylarında
çiçeklenir. Yaşlı şakayıklar neredeyse hiç bakım gerektirmez.
Üretiminde tohumla çoğaltma ve üretme kullanılsa da, aşılama yöntemi en sık kullanılan yöntemdir.
Bunun nedeni ise, tohumun ekildikten ancak iki yıl sonra ancak çimlenmesidir. Bitki ekimin
yapıldığı yıl genelde çiçek vermez.
Çiçekleri dikkat çekicidir. Yalınkat, katmerli ya da yarı katmerli çiçekleri vardır. Çiçekleri, ilk yıl
çiçekleri başka şeye benzer, böyle bir ilginçliği vardır. Esas güzel çiçeklerini sonraki yıllarda açar.
Uzun dallı, iri çiçekli şakayıklarda dallar değneklere bağlanmalıdır ki rüzgârda yağmurda
kırılmasınlar.
Eğer normalinden daha iri ve gösterişli çiçekler istiyorsanız, şakayık dallarında her bir çiçek dalında
bir tomurcuk bırakın, yanlardakini ilk göründükleri anda yok edin. Solan çiçekler derhal en üstten
koparılmalıdır. Tohum oluşturmasına izin verirseniz hem çok kuvvet çekerler hem de bir sonraki yıl
daha az çiçeklenmeye sebep olurlar.
Çiğ olan bir gecenin ardından gelen aşırı sabah güneşi, tomurcuklara zarar verebilir. Bu nedenle,
bitkinin binaların kuzey cephelerine dikilmesi önerilmez. Bu nedenle güney veya güneybatı
yönlerine doğru dikim yapmanız bitkiniz için doğru seçim olur. Kış mevsiminin yeterince soğuk
geçmediği yerlere uygun değildir. Kışın uzun süre iyice üşümezse iyi bir çiçeklenme göstermez.
Saksılarda şakayık iyi bir gelişim göstermez. Kesinlikle bahçe bitkisidir. Şakayıklar; sonbaharda
kurur, toprak üstü kısmı kışın yok olur. Besin depolarına sahip kökleri ilkbaharda yeniden yeşerir.
Bunlara yumru muamelesi yapmayın, diktiğiniz yerden asla sökmeyin ve yavruları sakın ayırmayın.
Bitki yerinin değiştirilmesinden pek hoşlanmaz. Özellikle büyüme döneminde bitkinin yeri ve
toprağı değiştirilmemelidir. Dikim esnasında çok fazla dikilmesi önerilmez. Dikim yapıldıktan sonra
bolca sulanması önemlidir. Kökleri oldukça fazla gelişebilen bitkinin yan yana ekimlerinde yaklaşık
90 cm. kadar mesafe bulunması gerekmektedir. Bunun yanı sıra bitkinin köklerinin sürekli olarak
nemli ve serin kalması sağlanmalıdır. İlkbahar mevsiminde bitki gübrelenebilir. Kış mevsiminde
donlardan korunması da gerekmektedir.
Dünyada doğal ortamda 20 türü olan ve bunlardan 9’unun yalnızca ülkemizde yetişmesine rağmen
ilgisizlikten ve korunmadığı için bugün nesli tükenme tehdidi ile karşı karşıya olan Şakayık çiçeği
Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde koruma altına alındı. 2001 yılında
Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından değerlendirmeye alınan
Şakayık için Darphane 2002 yılında üzerinde resmi bulunan hatıra para dahi bastı.
Yunan Tanrılarının doktoru olmuş şakayık çiçeği; Otsu ve odunsu formu ve çok yıllık bir bitki olan
Şakayık, Yaklaşık 4000 yıl önce Çanakkale yöresinde ilk olarak tıbbi amaçla kullanılmış, Yunan
tanrılarının doktoru anlamına gelen Paeonia adı ile literatüre girmiştir. Daha sonra yaklaşık 6000 yıl
önce uzak doğuda yine tıbbi bitki ve süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır.
Ülkemizde ise süs bitkisi amacıyla ilk olarak Sultan IV. Mehmet Han Avcı Mehmet 1648-1687
tarafından çeşitli Anadolu şehirlerinden toplattırılan şakayıklar, Hasbahçe’ye diktirilmiştir. Bu
bahçeden İtalya’ya oradan da Hollanda’ya götürülmüş ve katmerli şakayıklar ıslah edilmiştir.
Ardından tıpkı Lale de olduğu gibi bizim varlığını unuttuğumuz Hollanda’nın ise geliştirip
ekonomik bir değere dönüştürdüğü Şakayık’lar için Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez
Araştırma Enstitüsü harekete geçti. Enstitü’nün Süs Bitkileri Bölümü Doğal Süs Bitkileri Uzmanı
Erdal Kaya ve ekibinin Türkiye’yi karış karış gezerek topladığı şakayıklar, koruma ve araştırma
altına alındı.
Bu türlerin alt türleri ve olabilecek diğer türler diğer yandan lokasyonlar arası fark da göz önünde
tutulursa otsu şakayığının en büyük gen merkezi Türkiye’dir denebilir. Ancak Fransa tek türü için
koruma kanunu çıkarıp, koruma altına alınırken 2-3 yüz yıldır pek çok ülke hibrit elde etmek için
ıslah çalışırken, 40’dan çok ülkede Paeonia dernekleri kurulmuşken, ülkemizde bugüne kadar
maalesef hiçbir çalışma yapılmamıştır.
Ülkemiz insanı şakayıkın farkında bile değil. Özellikle Çin ve Hollanda’nın şakayık üretiminden
ciddi girdiler kazanırken, Çin tarım ürünleri ihracat gelirinin 6. sırasında tıbbi şakayık yer almakta;
Hollanda kesme çiçek şakayık ihracatından yılda ortalama 3 milyon Euro kazanmaktadır. Biz ise
yıllar önce yıllık 10 ton civarında gen kaynağı yumru kökü doğadan sökerek ihracatını yapmışız.
Ancak şuanda doğadan sökümü de yasaklanmıştır. Bizim şakayık bitkisinden kök hasadı için 2-3
yıla ve çiçek hasadı yapabilmek için ise 5-7 yıla ihtiyacımız vardır.
Ülkemiz de Şakayık’ın nesli yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Doğal ortamda çok nadir
olarak, tohumdan bitki oluşmaktadır. Çünkü çimlenebilmesi için iki kere dormansiye ihtiyaç duyan
tohum, kendisini doğal şartlarda muhafaza etmesi pek zordur. Bu hususlarda göz önüne alınırsa,
zaten endemik yada nadir olan şakayık türlerinin nesli tehlike altında olduğu acı bir gerçektir.
Şuana kadar ülkemizin tüm bölgeleri taranarak genelde büyük dağların 500-2500 m rakımları
arasında ve kayalık, meşelik, ormanlık yerlerinde 43 popülasyon tespit edilmiştir.
---------------------------------------------Kamera/Metin Düzenleme : Mehmet SÖKMEN
Seslendirme : Doğal
Çekim Tarihi : 17.05.2015
Prodüksiyon Yapım Tarihi: 18.05.2015
Video Prodüksiyon Yapım,
Yayın Ve Yönetmeni: Mehmet SÖKMEN - 0532 525 84 93
Web: www.mehmetsokmen.tv