Bitkisel Kaynaklı Ürünlerin ve Bitkilerin Akılcı Kullanımı

advertisement
Bitkisel Kaynaklı Ürünlerin
ve
Bitkilerin Akılcı Kullanımı
Doç. Dr. Tuğba GÜRPINAR ÇAVUŞOĞLU
CBÜ Tıp Fakültesi
Farmakoloji AD
M.Ö. 2000** Al, bu kökü ye.
M.S. 1000** O kök kötü. Gel, bu duayı oku.
M.S. 1850** O dua batıl inanç. Al, bu iksiri iç.
M.S. 1940** O iksir yılan yagı. Al, bu hapı yut.
M.S. 1985** O hap etkisiz. Gel, bu antidepresanı al.
M.S. 2000** O antidepresan ise yaramaz. "Al, bu kökü ye"
Bitkisel tedavinin tarihçesi
• “Fitoterapi” deyimi ilk kez 1939 yılında Fransız
hekim Henri Lenclerc (1870-1953) tarafından
La Presce Medical adlı tıp dergisinde kullanılmış
• Bitkisel ilaçların tedavide kullanılması ile ilgili ilk
yazılı belgeler Sümer ve Asur uygarlıklarına ait
(M.Ö.3000)
• M.Ö. 2500 yıllarında Çin ve Hint tıplarına ait
eserlerde 1000 kadar şifalı bitkiden bahsedilmiş
Bitkisel tedavi nedir?
• “Fitoterapi” “Fitofarmakoterapi”
“Bitkisel İlaç”
• “Fitomedisin ya da Fitofarmasötik”
WHO tarafından 1991 de yapılan
tanıma göre “bitkisel drog veya
karışımlarını olduğu gibi ya da
değişik preparatlar halinde taşıyan
bitmiş, etiketlenmiş tıbbi ürün ya
da müstahzar”
Günümüzde bitkisel tedavi
• Dünyadaki bitki türü
~ 300.000-500.000
Tıbbi amaçlarla
kullanılan
~ 50.000
% ~15-20 farmakolojik
etkisi bakımından
incelenmiş
Günümüzde bitkisel tedavi
• İnsanların % 80’ i hayatının bir bölümünde
bitkisel ilaç kullanıyor
• Dünyada reçete edilen ilaçların yaklaşık
% 25’ i bitkisel kökenli
• Asya ve Afrika nüfusunun % 85’ i sadece
geleneksel bitkisel tedaviyi kullanıyor
Günümüzde bitkisel tedavi
• Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) temel ilaçlar
listesindeki 252 ilacın % 11’ i yüksek oranda bitkisel
içeriğe sahip
•
Almanya’da hekimlerin % 70 i bitkisel ilaç
reçeteliyor ve 600-700 civarında bitkisel ilaç
kullanılıyor
• ABD de en çok satılan 7. ilaç hypericum perforatum
(sarı kantaron)
Günümüzde “bitkisel tedavi” neden
popüler?
• Endüstrileşmeye karşı oluşan tepki
• “Doğal” olan “zararsızdır” düşüncesi
• İlaçlarla oluşan yan etkilerin fazlalığı
• Tedavisi olmayan birçok kronik hastalığın
varlığı
“kanser” “ diyabet”
Maliyet ?
• Dünya Pazarı > 100 milyar dolar
• A.B.D.
30-60 milyar dolar
• Almanya 3-4 milyar dolar
• Türkiye
1 milyar doların
Peki ya ilaç sektörü ?
• Dünya ilaç pazarı ~ 800
milyar dolar
• 2020 yılında ilaç pazarının
1.3 trilyon dolara ulaşacağı
tahmin ediliyor
Nasıl pazarlanırlar ?
• “Tezgah üstü ilaç” OTC (over the counter)
besin destek ürünleri olarak “reçetesiz”satılır.
• Etkinlik ve güvenilirlikleri tam olarak
incelenmeden pazarlanırlar
• Saflıkları, etki gücü değişiklikleri veya bitkisel
ürünün içindeki bütün kimyasal maddelerin
belirlenmesi zorunlu değildir
Standardizasyon…
Bitkisel ürünlerin çoğu saf olarak elde edilmez.
İçerdikleri etken madde;
• bitkiyi toplama zamanına,
• bitkinin kullanılan kısmına,
• bitkinin yetişme ve depolama koşullarına göre değişir.
• Etken madde bir karışımdan diğerine önemli farklılık
gösterir
• Kullanılan ürününün kalitesi için
“STANDARDİZASYON “ şarttır.
Standardizasyon…
Matricaria
Chrysanthemum
Bellis
Margalidetes
Standardizasyon neden gerekli?
• Uygun dozlam
• Optimum istenen etki
• Her uygulamada aynı etki
Yasal düzenlemeler
• Dünya Sağlık Örgütü, ardından Avrupa Birliği
ilaçlara getirdiği yönetmeliklerin yanında bitkisel
ilaçlar için de ayrı düzenlemeler getirmiş
• ABD; Besin Destekleri Sağlık ve Eğitim Yasası (Dietary
Supplements Health and Educational Act), 1994
• Avrupa Bilimsel Fitoterapi Kooperatifi (European
Scientific Cooperative on Phytotherapy, ESCOP)
Avrupa İlaç Kurumu (European Medicines Agency,
EMA), Alman Komisyon E çeşitli monograflar
hazırlayarak bu ürünlerin güvenli kullanılması
standardizasyonları için kriterler belirlemiş
Ülkemizde yasal durum?
 Endikasyon içermiyorsa:
• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
 Endikasyon içeriyorsa:
• Sağlık Bakanlığı-Ara ürün komisyonu
 Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği
• Sağlık Bakanlığı - 6 Ekim 2010
 Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve
Piyasaya Arzına İlişkin Yönetmelik
• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - 2 Mayıs 2013
En çok kullanılan bitkisel ürünler
ABD’ de en çok satan 7 bitkisel ilaç;
1. Gingko (mabed ağacı, 150 milyon dolar, bir önceki yıla
göre %67 artış),
2. St John's wort (hypericum perforatum=sarı
kantaron, 140 milyon dolar, %190 artış),
3. Ginseng (96 milyon dolar, %11 artış),
4. Garlic (sarımsak, 84 milyon dolar; %17 artış ),
5. Echinacea (kirpi otu, 70 milyon dolar, %42 artış ),
6. Saw palmetto (cüce palmiye meyvesi) (32 milyon
dolar, %74 artış)
7. Kava kava (17 milyon dolar, %46 artış )
Nerelerde Kullanılıyorlar?
•
•
•
•
•
•
•
Grip
Ağrı tedavisi
GIS problemleri
Zayıflama
Dermatolojik sorunlar
Uykusuzluk
Anksiyete
Depresyon
Demans
Menapoz tedavisi
Viral enfeksiyonlar
(hepatit, AIDS)
• Prostat hipertrofisi
• Kanser tedavisi
•
•
•
•
“Doğal” = “zararsız” mı ????
• Birçok bitki ya da bitkisel
ürünün tek başına “yan etki”
ve “toksik etki”si var
• Bitkisel ürünlerin çeşitli
maddelerle “kontamine” olması
ya da içeriğinde belirtilmeyen
katkı maddelerinin “kötü
niyetle” karıştırılmasına bağlı
yan etkiler
• Bitkisel ürün- ilaçların birlikte
kullanılmasına bağlı
etkileşimler
Yan etkiler
WHO (2009) raporuna göre bitkisel ürünlerin
kullanılmasına bağlı gelişen 16.000 in üzerinde advers
etki bildirilmiş
• Dermatit
• Anjiyoödem
• Hipertansiyon
• Hepatit
• Karaciğer ve böbrek toksisitesi
• Konvülzyonlar
• Trombositopeni
• ÖLÜM
Yan etki- Olgu bildirimleri
Kava Kava
( anksiyete ve uykusuzluk tedavisinde kullanılıyor)
•
•
•
•
Hepatotoksisite nedeniyle bildirilen 50-100 olgu var
Fulminant hepatik yetmezlik
Karaciğer transplantasyonu
Ölüm
Yan etki- Olgu bildirimleri
• “Aristolochia fangchi “bitkisini içeren bir zayıflama
ürünün kullanılması ile gelişen nefropati
“104 kişilik bir olgu serisi”
• 43 hastada böbrek yetmezliği gelişmiş, 30’ u ölümle
sonuçlanmış
• Aynı ürünün “Potent karsinojen” olduğu gösterilmiş
(üretelyal karsinom)
Yan etki- Olgu bildirimleri
Efedra
“zayıflama ürünlerinin içinde bulunuyor”
• FDA tarafından bildirilen bir olgu serisinde efedra
içeren bitkisel karışım kullanan 800 hastada önemli yan
etkiler geliştiği ve bunların 22’ sinin öldüğü bildirilmiş
Bitkisel ürünler ne kadar “bitkisel”?
250 uzakdoğu kökenli bitkisel ürünün analiz
edildiği bir araştırmada bu ürünlerin
%25’ inde ilaç
% 7’ sinde kontaminasyon ürünleri bulunmuş.
•
•
•
•
•
•
İnsektisitler
Rodentisitler
Polenler
Mantarlar (Aspergillus, penicillum)
Ağır metaller (arsenik, kurşun, civa)
Toksinler
Bitkisel ürünler ne kadar “bitkisel”?
İLAÇLAR
•
•
•
•
•
•
•
•
Analjezikler
Kafein
Efedrin
Diüretik
Steroid
Diazepam
Sildenafil
Karbamazepin……..
Bitkisel ilaçlardaki kontaminasyona
bağlı yan etkiler
Hafif ve Orta Dereceli yan
etkiler
• Alerjik reaksiyonlar
• GIS bozuklukları
• Kas güçsüzlüğü
• Letarji ve konvülzyonlar
Ciddi yan etkiler
• Böbrek ya da karaciğer
yetmezliği
• Metabolik asidoz
• Rabdomyoliz
• Serebral kanama
• Arsenik, kurşun ya da civa
intoksikasyonları
• Multi - organ yetmezlikleri
ve
ÖLÜM
Bitkisel ürün- İlaç Etkileşimleri
• Bitkisel ürün kullanan kişilerin yaklaşık %
70’ i aynı zamanda ilaç kullanmaya devam
ediyor
• Bitkisel tedavi kullanan hastaların büyük
bir bölümü doktoruna kullandığı
konusunda bilgi vermeye gerek duymuyor
• Bitkisel ürün-ilaç etkileşimleri
prospektüslerde yer almıyor ve önemli
sonuçlara yol açabiliyor
Gingko biloba
“Varis, demans, vertigo,
serebral vasküler yetmezlik”
Antikoagülanlar
Aspirin, dipridamol
Kanama zamanı uzar,
Spontan kanamalar
görülebilir
Antiepileptikler
Etkileri azalır,
konvülzyon riski
artar
Artmış konvülzyon
riski
Trisiklik
antidepresanlar
Olgu; (gingko biloba+aspirin)
• 70 yaşında erkek hasta göziçi kanama ile hastaneye
başvuruyor.
• Öyküsünde, 3 yıl önce geçirilmiş koroner by-pass
ve o zamandan beri 325 mg/gün aspirin kullanımı
mevcut
• Bir hafta önce 40 mg/gün gingko biloba kullanmaya
başlamış ve 7. gün kanama olmuş
• Hastanede gingko kullanımı kesilmiş, aspirine
devam edilmiş ve hastanın 6 aylık izleminde tekrar
kanama görülmemiş.
St. John’s Wort (sarı kantaron otu)
depresyon tedavisi
CYP3A4, CYP2C9, CYP1A2
indüksiyonu yapar
Antidepresanlar
SSRI
Huzursuzluk, letarji,
hipertansif kriz,
oluşturabilir
Birlikte kullanılmaları
önerilmiyor
Digoksin
Digoksin düzeylerini
düşürür
Piroksikam
Fotosensitif etkisini
artırır
Olgu; St. John’s Wort + Paroksetin
• 50 yaşında kadın hasta, 10 gündür 600mg/ gün
St. John’s Wort kullanıyor
• Dezoryantasyon, letarji, bulantı-kusma,
kaslarda güçsüzlük gelişiyor
• Hastanede alınan öyküde, hastanın 8 aydır
paroksetin kullandığı ancak son 10 gündür St.
John’s Wort ile birlikte kullandığı anlaşılıyor
Dikkat edilmesi gereken diğer
durumlar
CERRAHİ OPERASYONLARDAN BİRKAÇ
HAFTA ÖNCE BİTKİSEL TEDAVİ
KESİLMELİ
• Kanama problemleri
• Anesteziden uyanmada güçlük
• Uzamış sedasyon
• Kardiyovasküler instabilite
• Elektrolit dengesizlikleri
• İmmunsupresyon
Bitkisel ürünleri kimler
kullanmamalı?
•
•
•
•
Gebeler yada gebe kalmayı düşünenler
Emziren anneler
Bebekler ve küçük çocuklar
Kronik hastalıkların tedavisinde uzun süreli ve yüksek
doz kullanılmalarından kaçınılmalıdır
• Bitkisel ürün+ilaç etkileşimlerine dikkat!
Sonuçlar - I
• Bitkisel ürünler “kalite” “güvenlilik” ve “etkililik”
kiterlerine göre üretilmeli ve standardizasyon
sağlanmalı
• Bitkisel ürünlerinin etiketinde (kullanılan bitki adı,
etkili bileşikler hakkında detay, üretim yeri, üretim ve
son kullanma tarihi) bulunmalı
• Bitkisel ürünler uygun doz ve sürede kullanılmalı
Sonuçlar - II
• Basılı ve görsel medyadaki bilimsel olmayan abartılı
yayınlar önlenmelidir, bu yolla satış kısıtlanmalı
• “Ototerapi” şeklinde bilinçsiz kullanılmaları önlenmeli
• Hekim ve eczacılar eğitim almalı
Sonuçlar - III
• Tıbbi bitkiler açısından büyük bir bitki potansiyeli ve
kültür zenginliğine sahip olması nedeniyle ülkemiz
florası ekonomik bakımdan büyük önem taşımaktadır
• Bugün yıllık yaklaşık 400 – 450 milyon dolar olan
bitkisel ilaç pazarının % 95’i ithal ürünlerden oluşuyor
• Yerli üretim teşvik edilmeli ve kalite kontrolü
yapılmalı
Teşekkürler....
Download