PSY 329 EVRİMSEL PSİKOLOJİ İnsan Zihninin Biyopsikolojik

PSY 329 EVRİMSEL PSİKOLOJİ
İnsan Zihninin Biyopsikolojik İncelenmesi
Bölüm 1
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
1
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
Amaç: İnsan zihin/beyin mekanizmalarını evrimsel bakış açısından anlamak.
Dört temel soru:
1. Zihin neden bu biçimde desenlendi (insan zihnine halihazırdaki biçimini veren
nedensel süreçler)?
2. Zihin nasıl desenlendi (zihni oluşturan parçalar ve bunların organizasyonu)?
3. Zihni oluşturan parçaların ve bunların organızasyonunun işlevleri nelerdir ?
4. Halihazırdaki çevreden gelen girdiler insan zihni ile nasıl etkileşmekte ve
gözlenebilir davranışları üretmektedir?
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
2
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
Birleştirici bir kuramsal çerçeve: Zihne ilişkin diğer bütün disiplinlere ait bulguları bir
araya getirir:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Brain imaging
Learning & memory
Attention
Emotion
Passion
Attraction
Jealousy
Sex
Self-esteem
Status
Self-sacrifice
Parenting
Persuation
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
...
Perception
Kinship
Warfare and aggression
Cooperation
Altruism and helping
Ethics
Morality
Medicine
Commitment
Culture
Consciousness
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
3
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Zürafa’nın
boynu
En genel anlamda evrim zamanda değişme demektir
Jean Baptiste Pierre Antoine de Monet Chevalier de Lamarck (1744-1829)
• Her tür daha üst bir forma doğru ilerleme eğilimindedir.
• Sonradan kazanılan karakteristikler kalıtımla sonraki nesile aktarılır.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
4
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Baron Georges Leopold Chretien Frederick Dagobert Cuvier (1769-1832),
Felaketler Kuramı (Theory of catastrophism) : Bazı türler aniden meydana
gelen felaketler tarafından yok olurken, başka türler bunların yerlerini alır.
•
•
•
•
•
Meterorites
Earthquakes
Fires
Floods
Etc.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
5
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Yaşam durağan değildir
1. Yapısal benzerlikler
Homolog organlar
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
6
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Yaşam durağan değildir
2. Fosil kayıtları
Fosilleşmiş
yapıların
karşılaştırılması
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
7
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Yaşam durağan değildir
3. Farklı türlerin
embriyolojik
gelişimlerindeki
benzerlikler
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
8
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Yaşam durağan değildir
4. Türler görünüşe göre,
işlevsel organlara sahiptir
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
9
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’DEN ÖNCE EVRİM
Yaşam durağan değildir
Organik yapıların zamanda değiştiğine inanan biyologlar kendilerini EVRİMCİ
olarak tanımladılar.
Darwin’den ince eksik olan şey:
ZAMANDA SÖZKONUSU DEĞİŞMENİN NASIL GERÇEKLEŞTİĞİNİ
ve
BU İŞLEVSEL YAPILARIN NASIL ORTAYA ÇIKTIĞINI AÇIKLAYACAK BİR KURAM İDİ.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
10
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’İN DOĞAL SEÇİLİM KURAMI
• Yeni türler nasıl ortaya çıkmaktadır
• Diğerleri nasıl ortadan kaybolmaktadır
• Sahip olunan yapılardaki amaçsallık
On the Origin of Species
Beagle ile beş yıllık bir seyahat (1831-1836)
Ana soru: Türler neden değişiyor?
Thomas Malthus’s An Essay on the Principle of Population (1798)
«Organizmalar yaşayıp üreyebileceklerinden daha fazla sayıda olma eğilimindedirler»
Yaşamkalım
mücadelesi
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
11
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
DARWIN’İN DOĞAL SEÇİLİM KURAMI ve KURAMIN ÜÇ ANA İÇERİĞİ
• VARYASYON (evrimin ham maddesini oluşturur)
• KALITIM (sadece kalıtımla aktarılabilen karakteristikler evrimde rol oynar)
• SEÇİLİM (yaşamkalım ve üreme işlevlerine yardımcı bu kalıtılabilir
karakteristiklere sahip organizmalar arkalarında daha çok sayıda yavru
bırakacaktır.
Daha güçlü gaga yapısına sahip
kuşlar daha yüksek yaşamkalım ve
üreme şansına sahip olacaktır.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
12
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
Bir tür üreme olmaksızın sahip olduğu kalıtımsal karakteristikleri sonraki nesillere
aktaramaz –Yüzlerce yıl yaşayabilse dahi-
Ayırımlı Üreme Başarısı (Differential Reproductive Success) diğerlerine kıyasla
üreme başarısıdır
İşte bu da EŞEYSEL SEÇİLİM KURAMI’nın özüdür.
«Whenever I gaze at it it makes
me sick!»
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
13
• Erkek ve dişi tavuskuşları bir parka salındılar.
• İki yıl sonra erkeklerden olan yavru sayıları ölçüldü.
EŞEYSEL
SEÇİLİMİN
GEÇERLİĞİ?
Dişi tavuskuşları en parlak ve
gözalıcı tüylere sahip erkekleri
tercih ettiler.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
14
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
CİNSİYET İÇİ REKABET
(Intrasexual Competition)
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
15
Evrimsel Psikolojiye Doğru:
Bilimsel Gelişmeler
CİNSİYETLER ARASI SEÇİLİM
(Intersexual Selection)
ya da
DİŞİ TERCİHİ
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
16
DOĞAL SEÇİLİM
EŞEYSEL SEÇİLİM
cinsiyet içi rekabet
cinsiyetler arası seçilim
mutasyon
GENETİK
SÜRÜKLENME
kurucu etkisi
genetik darboğaz
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
17
• DOĞAL SEÇİLİM YOLUYLA EVRİM BELİRLİ BİR
PLANA GÖRE ÇALIŞMAZ, İLERİYE DOĞRU
DEĞİLDİR
• ‘NİYETLİ’ BİR SÜREÇ DEĞİLDİR
• DERECELİ OLARAK YÜRÜR
• TÜRLERİN HEPSİ BİRBİRİNE ORTAK BİR ATA
ÜZERİNDEN BAĞLIDIR.
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
18
• Fakat, Darwin’in kuramı tutarlı bir kalıtım
kuramına sahip değildi.
• Kısmi adaptasyonlar nasıl avantaj sağlayabilir?
Dawkins: «kişisel inanca dayalı argümanlar» iyi bilim
değildir.
• Yaratılışçılık
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
19
Modern Sentez: Parçacıklı Kalıtım
• Genler
• Genotipler
• Fenotipler
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
20
Etoloji Hareketi
Davranışın Evrimi
•
•
Basımlama (Imprinting)
Sabit Aksiyon Örüntüleri (Fixed Action
Patterns)
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
21
Klasik Uyumlama (classical fitness)Kapsayıcı Uyumlama (inclusive fitness)
Hamilton Yasası
Genlerin
bakış açısı
r>c/b
Akraba seçilimi
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
William D. Hamilton
22
Grup seçilimi – Gen seçilimi
Uyumlama kuralları:
Güvenirlik (Reliability)
Etkililik/ Yeterlik (Efficiency)
Kesinlik (Precision)
Makul maliyet (Economy)
Genlerin
bakış açısı
George Williams
Yasada iyileştirme:
r>c/b
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
23
Ebeveynsel Yatırım Kuramı (Parental Investment
Theory)
Eşeysel
Seçilim
Karşılıklı
Diğergamlık
(Reciprocal Altruism
Akraba olmayanlar arasında
Ebeveyn-Yavru
Çatışması
Robert Trivers
Genlerin
bakış açısı
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
24
Sosyobiyoloji
Etoloji
Hücresel (Cellular)
Biyoloji
Davranışsal
Ekoloji
Edward O. Wilson
Karşılaştırmalı (Comparative)
Psikoloji
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
25
EP’ye İlişkin Yanlış Değerlendirmeler
Değişmezlik
Optimal
Tasarımlar
Genetik
Belirleyicilik
(Kürkünüzün desenini değiştiremeyeceğinizi kim söyledi
size leopar hanım.
Elbette değiştirebilirsiniz.)
EVOLUTIONARY PSYCHOLOGY, Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
26