6. Yoksulluk ve Sosyal Hizmet

Yoksulluk ve Sosyal Hizmet
• Yoksulluk, insanların temel ihtiyaçlarını karşılayamama durumudur.
Dört ayrı yoksulluk türü tanımlanmaktadır. Bunlar; mutlak yoksulluk,
göreli yoksulluk, öznel yoksulluk ve insani yoksulluktur.
• Yoksulluğun çeşitli nedenleri vardır. Bunlar; çevresel, ekonomik,
siyasi ve toplumsal nedenlerdir. Yoksulluğun en belirgin sonuçlarını
ise göç, yeterli beslenememekten kaynaklı hastalıklar, ailede şiddetli
geçimsizlik ve parçalanma, suç oranlarında ve intihar vakalarında
artışlar oluşturmaktadır.
0
1. Yoksulluğun Tanımı ve Kavramları
Yoksulluk; günlük temel ihtiyaçların tamamını veya büyük bir kısmını
karşılayacak yeterli gelire sahip olmama durumudur. Özellikle,
yiyecek, içecek, barınma, giyim-kuşam gibi temel ihtiyaçlara zor
erişmek veya erişememek yoksulluk olarak tanımlanabilmektedir.
Yoksulluk kavramları şunlardır:
Mutlak yoksulluk: “Mutlak yoksulluk” yoksulluğun en temel tanımı
olarak kabul edilmektedir. İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için
yeterli kaynağa sahip olamama durumu olarak veya çok benzer
biçimlerde mutlak asgari refah düzeyinin altında kalma durumu ve
yaşamda kalabilmek için gerekli mal ve hizmetlere olan ihtiyaçların
karşılanamaması durumu olarak tanımlanmaktadır.
1
Göreli yoksulluk: Açlık sınırının üzerinde bir yaşam sürmelerine
rağmen toplumun ortalama yaşam standardını yakalamada yetersiz
kalanların durumunu ortaya koymak üzere geliştirilmiş bir kavramdır.
Öznel yoksulluk: Yoksulluğun nesnel ölçütlerinden ziyade bireylerin
kendilerini yoksul olarak görüp görmedikleri ile ilgili bir tanımdır.
İnsani yoksulluk: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
tarafından ortaya konmuş bir tanımdır. Uzun ve sağlıklı bir yaşam,
eğitim almak ve insanca bir yaşam standardına sahip olmak insani
yoksulluğun üç bileşenidir.
2
Bu yoksulluk kavramlarından başka yoksulluğu mekanlara göre
ayıran yoksulluk tanımları bulunmaktadır: Bunlar:
Kırsal yoksulluk: “Tarımsal emeğin, özellikle küçük meta üretim
yapısı içerisinde, kendini yeniden üretememe koşul ve eğilimleri”
olarak tanımlanmaktadır.
Kentsel yoksulluk: Kentteki belirli bir bölgenin belirli kaynaklardan
yoksun oluşu, kentin göreli dengesizliği, düzensizliği ve bozulan
fonksiyonelliği, ayrıca sosyal etkinlik, yetkinlik ve kurumsal açıdan da
bir yetersizlik anlamına gelmektedir.
3
www.internethaber.com
4
2. Yoksulluğun Nedenleri
• Çevresel nedenler
• Ekonomik nedenler
• Siyasi nedenler
• Toplumsal nedenler
5
3. Yoksulluğun Sonuçları
• Göç
• Yeterli beslenememekten kaynaklanan sorunlar
• Ailede şiddetli geçimsizlik ve parçalanma
• Suç ve intihar oranlarında artış
• Kültürel şok
• Hastalıklar
• İşsizlik
• Sosyal güvencesizlik
•
Açlık sebebiyle meydana gelen ölümler
6
4. Dünyada ve Türkiye’de Yoksulluk
4.1. Dünyada Yoksulluk
Yoksulluk geçmişten günümüze süregelen ve dünya ülkelerinin
hepsinde temel sorundur. Bunun temel sebebi ülkenin gelişmişlik
düzeyini ekonomisinin bir yerde yoksulluk durumunun gösteriyor
olmasıdır. Bugün gelişmiş ülkelerde dahi yoksul kesim mevcuttur
lakin bu dünya genelinde incelendiğinde büyük farklılıklar arz
etmektedir. Bu da dünya ülkelerinin hepsinde özellikle dünyanın
yoksul kıtası/kıtalarına ve ülkelerine ayrı bir önem vermeye sebep
olmuştur.
Yapılan incelemeler doğrultusunda dünya ülkeleri arasında en yoksul
sıralamasında Afrika ülkeleri, Orta Asya ülkeleri başta gelmektedir.
Dünyanın en iyi ekonomisine sahip ülkeleri batı Avrupa ülkeleri ve
Kanada olduğu yapılan araştırmalarla görülmüştür.
7
4.2. Türkiye’de Yoksulluk
Türkiye cumhuriyeti ilk yıllarında genel olarak yoksul bir ülkeydi ve
yapılan bütün projeler devlet destekli olup ülke ekonomisini
güçlendirme esaslıydı.
1950-1970 yılları ekonominin yarattığı yoksulluk sebebiyle yurtdışına
göç çok yüksek derecede olmuştur. Türkiye 1970’lere kadar ülke
ekonomisi, hane halkı gelir düzeyi, ülke yoksulluğu konularında
çalışma yapmamış ve kayda değer veriler elde etmemiştir.
8
1970’lerden sonra batıdaki hareketlilik Türkiye’ de de etkisini
göstermiş ve ülkede bu konuda incelemeler söz konusu olmaya
başlamıştır. Batı ekonomilerinin 1970'ler sonrası yaşadığı dönüşüm
sürecine 1980'lerde daha güçlü ve etkili bir başka dalga eklendi. Neoliberal ekonomi politikaları, küreselleşme ve soğuk savaş sonrasının
yeni koşulları ile dünyanın siyasal ve ekonomik yapısı farklı bir
görünüm kazandı, emek ve sermayenin serbest dolaşım ülkelerin
dünya ekonomisi ile bütünleşmelerini hızlandırmıştır.
1980 Türkiye için de yapısal dönüşüm dönemi oldu. 24 Ocak 1980'de
uygulamaya konan yeni ekonomi programı ile ekonomik, toplumsal
yapıda köklü bir değişim gerçekleşirken 1990'lı yıllarda peş peşe
yaşanan krizler sonrasında ekonomi küçüldü, işsizlik arttı.
9
Türkiye İstatistik Kurumunun (TUİK) 2004 Yoksulluk Çalışması verileri
ülkede yoksulluğun özellikle eğitim düzeyi düşük olanlar, yevmiyeliler,
ücretsiz aile işçileri, işsizler ve tarım, inşaat sektöründe çalışanlar
arasında yaygın olduğunu göstermektedir. 2001 krizinin etkilerini
yansıtan 2002 verilerine göre ülkede, günde 4.30$'ın altında bir
harcama ile yaşayanların oranı yüzde 30.3, gıda ve gıda dışı yoksul
oranı ise yüzde 29,96'dır. 2001 finansal krizinin etkilerinin nisbeten
atlatıldığı 2004'te ise her iki yoksul tanımına göre yoksulluk
oranlarında göreli bir azalma gözlenmektedir. Ancak bu iyileşmeye
rağmen, 2004 yılında Türkiye'de 17,991,000 kişi, nüfusun yüzde
25.6'sı gıda ve gıda dışı yoksulluk yaşamaktadır ki bu durum orta
gelir düzeyinde bir ülke için oldukça yüksektir.
10
5. Yoksullara Verilen Yardımlar
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın verdiği yardımlar:
•
Aile yardımları (gıda, yakacak, barınma)
•
Sağlık yardımları (tedavi destekleri, şartlı sağlık yardımı)
•
Eğitim yardımları (eğitim materyali yardımı, şartlı eğitim yardımı,
öğle yemeği yardımı, ücretsiz kitap yardımı, öğrenci barınma,
taşınma, iaşe yardımları, özürlü öğrencilerin okullara ücretsiz
taşınması, yüksek öğrenim bursları)
•
Özürlü ihtiyaç yardımları
•
Özel amaçlı yardımlar (aşevleri, afet yardımları)
11
•
Eşi vefat etmiş kadınlara yönelik düzenli nakit sosyal yardım
programı
•
2022 sayılı kanun kapsamındaki iş ve işlemler
•
Genel sağlık sigortası gelir testi ve prim işlemleri
•
Proje destekleri (Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (KASDEP),
gelir getirici projeler, istihdam eğitimi projeleri, sosyal hizmet
projeleri, geçici istihdam projeleri, toplum kalkınması projeleri,
sosyal konut projesi)
12
Yerel yönetimlerin yoksullukla mücadelede verdiği karşılıksız
yardımlar:
• Sosyal yardımlar
• Sosyal hizmetler
13
6. Yoksulluk ve Sosyal Hizmet
‘Yoksulluk’ sorunu birçok sosyal sorunun da kaynağı olmasından
dolayı “Sosyal hizmet mesleğinin var oluşunu belirleyen sorunlardan
biridir” diyebiliriz. Bu nedenle yoksulluk sorununun ele alınış biçimi,
nasıl bir mücadele yöntemi geliştirilmesi gerektiği oldukça önemli bir
noktada durmaktadır.
Genel olarak baktığımızda sosyal hizmet uzmanlarının makro ve
mikro ölçekte rolleri vardır. Makro anlamda ülke genelindeki
aksaklıkların giderilmesi için sosyal politikalar üretirken, mikro
anlamda da sorunların çözümü için çalışır.
14
Sosyal sorunların tümünde olduğu gibi, yoksullukla mücadelede de
bireyin çevresel koşullarının değerlendirilmesi, bireysel anlamda
güçlenmelerinin sağlanması, rehabilite edici çalışmalar, ilgili
mevzuatın, sosyal politika ve planlarının geliştirilmesi önemlidir.
Sosyal hizmet mesleğinin rehberlik-danışmanlık işlevi ile mesleki
müdahalenin esasını oluşturan değişim ajanlığı doğru bir şekilde
yerine getirilmelidir. Bu işlevin yerine getirilmesi yoksulluğu
yaşayanların kendi sorunlarının gerçek nedenleri hakkında
bilinçlendirilmesine ve çözüm yollarının hatırlatılmasına bağlıdır.
Toplumdaki tüm bireyler için eşit fırsatlar sunulması için uğraşırken,
müracaatçının kendini beceriksiz, aciz, değersiz bir birey olarak
görmesinin önüne geçerek kendi kendine yardımı geliştirmesi için
destek sunulmalıdır.
15