cümle bilgisi - Adnan Menderes Üniversitesi

CÜMLE BİLGİSİ
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
CÜMLE
 Duygu, düşünce, haber vb. çeşitli olay veya durumları tam olarak
alıcıya bildirmek için kurulan ve sözcük ya da sözcük gruplarından
oluşan dil yapısına cümle denir.
 Kısacası cümle bir yargıyı bildirir.
 Kaynak ve alıcı arasındaki iletişimin tam olarak gerçekleşmesi ancak
doğru ve tam kurulmuş bir cümle ile mümkündür.
 Örneğin;
 “Geldi.” sözcüğü yargı bildirdiği için tek başına bir cümledir;
 “Uzun süredir sabırsızlıkla beklediğim kitap, iki hafta önce
yayınevinden geldi” dizgesi de bir cümledir.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi

Cümleyi ve cümle kuruluşunu, bu kuruluşta yer alan sözcük veya sözcük
gruplarının görevlerini inceleyen dilbilgisi dalına Cümle Bilgisi (Sentaks) denir.

Türkçe söz diziminde asıl unsur sonda bulunur. Söz dizimini tam olarak
anlayabilmek ve yazılı veya sözlü anlatımda tam ve doğru bir sözdizimi
gerçekleştirebilmek için cümleyi oluşturan unsurları bilmemiz gerekir.

Cümle sadece kelimelerin yan yana gelmesi ile oluşmaz.

Cümle kurulurken iki veya daha çok kelimeden oluşan ve yargı taşımayan
kelime grupları bilinmeden cümle yapısının anlaşılması zorlaşır.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Türkçe Kelime Grupları

İki veya daha çok kelimenin çeşitli anlam ilgileri ile bir araya gelerek
oluşturduğu dil birimlerine kelime (sözcük) grubu denir.

Sözcük gruplarında birçok kelime tek bir kavramı anlatmak için birbirine
bağlanır.

Türkçe kelime gruplarında yine asıl unsur sonda bulunur.

Örneğin:

“Okulu birincilikle bitiren öğrenci” Bu söz grubunda dört kelime aslında tek bir
varlığı bir öğrenciyi anlatmaktadır ve en sonda bulunan “öğrenci” kelimesi asıl
unsurdur; tüm bu kelimeler cümle kuruluşunda birlikte görev alırlar.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
1- İSİM TAMLAMASI
 İsim tamlaması iki veya daha çok ismin aitlik (iyelik) ilgisi ile bir arya
gelerek kurdukları kelime gruplarıdır.
 Asıl unsur olan ve sonda bulunan “Tamlanan” her zaman iyelik eki alır.
Yardımcı unsur olan isim ise “Tamlayan”dır ve başta bulunur.
Tamlayan, ilgi eki (-nIn) alabilir.
 “ Evin / kapısı” “gül / kokusu” “benim / halim” “Beşiktaş / tramvayı”
 İsim tamlamalarının kuruluş bakımından temel olarak iki türü bulunur:
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 A) Belirtili İsim Tamlaması:
 Tamlayanın ilgi eki aldığı tamlamalara denir. (-ın / -im)
 “Barış –ın güvercini, savaş – ın kartalı, ben-im bayrağım”
 Bu tür tamlamalarda tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler
girebilir.
 “şehidimin son örtüsü”, “benim en güzel yıllarım” “Ordu’nun eski
valisi” gibi.
 Şiir dilinde belirtili isim tamlamasını oluşturan unsurlar yer
değiştirebilir.
 “Bendedir korkusu biten şeylerin” (A. Hamdi Tanpınar – Bendedir
Korkusu)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 B) Belirtisiz İsim Tamlaması
 Tamlayanın ek almadığı (yalın halde bulunduğu) tamlananın ise iyelik eki
aldığı tamlamalardır.
 “Gazi Üniversitesi” “Türk Dili” “okul müdürü” “vişne reçeli” “çamaşır
makinesi”
 Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka bir
sözcük giremez. Bu nedenle “Aydın eski valisi” , “Makine yüksek mühendisi”
gibi kullanımlar yanlıştır. Doğrusu “ eski Aydın valisi” biçiminde olmalıdır.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi

Tamlayanı veya tamlananı isim tamlaması olan tamlamalar pek çok kaynakta
“Zincirleme İsim Tamlaması” olarak adlandırılmaktadır; ancak bu tür tamlamaların
da Belirtili İsim Tamlaması olarak adlandırılması daha doğrudur. Çünkü bu tür
tamlamalarda unsurlardan birinin kendi içinde tamlama oluşturması üç veya daha
çok ismin zincirleme olarak bir araya gelmesi düşünülmemelidir.

Örneğin:

“Duvar saatinin sesi” tamlamasında tamlayan “duvar saati” tamlanan “ sesi”
sözcüğüdür.

“Benim çamaşır makinem” tamlamasında tamlayan “benim” , tamlanan “çamaşır
makinem” dir.

Uyarı: “Demir kapı, altın yüzük, aslan asker” gibi kullanımlar sıfat tamlamasıdır.
Türkçe’de takısız isim tamlaması gibi bir kullanım yoktur.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 İsim tamlamaları cümle içerisinde bütün görevlerde kullanılabilir.
 “Onun kitapları, evin en küçük odasına hapsedilmiştir.” (Özne – Yer
Tamlayıcısı)
 “Denizin sesi benim en güzel şarkımdır.” (Özne – Yüklem)
 İsim tamlamalarında birden fazla tamlayan ya da tamlanan unsur bulunabilir.
“evin / kapısı, penceresi” “denizin, gökyüzünün / rengi” gibi
 Cahit Sıtkı Tarancı’nın “Otuz Beş Yaş” şiirinde yer alan isim tamlamalarını
inceleyelim.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Yaş otuz beş! yolun yarısı eder.
Gökyüzünün başka rengi de varmış.
Dante gibi ortasındayız ömrün.
Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Delikanlı çağımızdaki cevher,
Su insanı boğar, ateş yakarmış.
Yalvarmak, yakarmak nafile bugün,
Her doğan günün bir dert olduğunu.
Gözünün yaşına bakmadan gider.
İnsan bu yaşa gelince anlarmış.
“yolun /yarısı” (Belirtili İ.T.)
“ortasındayız ömrün” (ömrün ortası) (Belirtili İ.T.)
“gözünün yaşı” (Belirtili İ.T.)
“Gökyüzünün başka rengi” (Belirtili İ.T.)
“taşın sert olduğu” (Belirtili İ.T.)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2- SIFAT TAMLAMASI
 Bir ismin kendisini niteleyen ya da belirten bir sıfatla oluşturduğu
kelime grubuna sıfat tamlaması denir.
 Sıfat tamlamalarında yardımcı unsur olan sıfat tamlayandır ve başta
bulunur. Asıl unsur olan isimse tamlanandır.
 “güzel ev” “bu yağmur” “iki kişi” “gelecek yıl” “yazdığım mektup” gibi.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
3 – İKİLEMELER (Tekrar Grubu)
 Anlamı güçlendirmek için aynı veya benzer sözcüklerin bir arada
kullanılmasıyla oluşan kelime gruplarına ikileme denir.
 İkilemelerde aynı sözcüğün tekrarı (Diyar diyar dolaştım.), yakın
anlamlı sözcüğün tekrarı (Yalan yanlış konuştu.), zıt anlamlı sözcükler
(Aşağı yukarı aynı yaştaydık.) veya anlamsız sözcükler (Abur cubur,
ıvır zıvır…) kullanılabilir.
 İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına virgül konulmaz.
 İkilemeler cümlede tüm görevleri üstlenebilir.
 “Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız,”
 “Mavi maviydi gökyüzü / Bulutlar beyaz beyazdı.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
4- İSİM FİİL GRUBU

İsim fiil; -ma/-me, -mak/-mek, -iş/-ış/-uş/-üş eklerinin fiillere eklenmesi ile
oluşan ve fiillerin (hareket ve işlerin) isimlerini oluşturan kelimelerdir.

“Okuma ve yazma, ilkokulda öğrenilir.”

“Yaşamak, öğrenmektir.”

“Güneşin batışı çok güzel.”

Bu tür sözcüklerde fiil kökü, taşıdığı hareket anlamını korumaktadır; bu
nedenle kendisini tamamlayan başka kelimelerle birleşerek isim fiil grubu
oluşturabilir.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 “Yeni çıkan kitapları okumayı ve bunlar hakkında internetteki
sayfasında yazılar yazmayı çok severdi.” Bu cümlede iki isim fiil
gurubu yer almaktadır ve bunları oluşturan sözcükler tek bir kavramı
ifade ettikleri için ayrılamazlar.
 Diğer örnekler;
 “Kendi memleketimden çok uzaklarda uzun süre yaşamak
zorunda kaldım.
 “Yaylaya doğru ilerleyişimiz, havanın kararmasıyla son buldu.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
5- SIFAT FİİL GRUBU

Fiil köklerine getirilen; -an/-en, -ası/-esi, -maz/-mez, -ar/-er, -dık/-dik/-duk/dük/-tık/-tik/-tuk/-tük, -ecek/-acak ve –mış/-miş/-muş/-müş ekleri hareket
anlamlı sıfatlar oluştururlar. Bunlara sıfat fiil denir. Sıfat fiil ve onu
tamamlayan diğer kelimelerin oluşturduğu öbeğe ise sıfat fiil grubu adı
verilir.

Sıfat fiiller ve Sıfat fiil grupları esas olarak sıfat görevinde kullanılırlar ve bir
ismi nitelerler. Böylelikle sıfat tamlamalarının tamlayanı olurlar. Ancak tek
başlarına da kullanılabilirler.

“Yanmış, yıkılmış / evler” (Yanmış, yıkılmış kelimeleri sıfat fiilidir.)

(Tamlayan) (tamlanan)

“İstanbul’un fethini gören / yeniçeri”

Tamlayan – sıfat fiil grubu
tamlanan – isim
“İstanbul’un fethini görenler”
sıfat fiil grubu
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Örnekler:
 “Denize düşen yılana sarılır.”
 “Eli öpülesi, heykeli dikilesi bir adamdır.
 Yıllardır tanıdığımız bu adam, birden bire değişivermişti.”
 “O, bu hallere düşeceklerden değildir.
 “Cumhuriyetin kuruluş yıllarının coşkusunu yaşamış insanlar, bir
aradaydı.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
6- ZARF FİİL GRUBU
 Fiil köklerinden türetilen ve hareket anlamını koruyan zarflara, zarf fiil
denir. Fiilden zarf oluşturan ekler şunlardır:
 “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, meksizin, -dığında”
 “Seni düşündükçe, gül dikiyorum ellerimin değdiği yere.” (İlhan Berk)
 “Evden ayrılırken, bir şey unuttuğunu fark edip geri döndü.”
 “Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.” (N. F. Kısakürek)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Zarf fiiller cümlede zarf görevinde kullanılır.
 Zarf fiiller de diğer fiilimsiler gibi kendisini tamamlayan kelimelerle
birleşerek zarf fiil grubu oluşturabilirler.
 “Buradan gideceğini öğrenince çok üzüldüm.” (zarf fiil grubu)
 “Sen geçerken sahilden sessizce / Gemiler kalkar yüreğimden gizlice.” (Sen
sahilden sessizce geçerken) zarf fiil grubu.
 “Gidiyordum, gurbeti gönlümde duya duya” (F. N. Çamlıbel)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
7-BİRLEŞİK İSİM GRUBU
 Bir varlığa özel isim olarak bir araya gelen isimlerin oluşturduğu gruptur.
 “Mustafa Kemal Atatürk” “ Kanuni Sultan Süleyman” “Ahmet Ümit” gibi
 Lakaplar ve ünvanlar da buna dahildir.
 “Ulubatlı Hasan” “Pala İsmail” “Nene Hatun” “Ramiz Dayı”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
8- UNVAN GRUBU
 İsim ile unvanın oluşturduğu sözcük grubudur.
 Profesör Doktor Alemdar Yalçın Bey
 Yüzbaşı Kemal Arslan
 Feride Hanım
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
9- BİRLEŞİK FİİL GRUBU

Bir eylemi bildirmek için isim veya fiile başka bir yardımcı fiilin getirilmesiyle oluşan
kelime gruplarıdır.

Türkçede üç tür birleşik fiil bulunur;

A) Bir isim ve yardımcı fiille kurulanlar: "Et-, eyle-, ol- ve kıl- (mak)" yardımcı fiilleri
ad soylu bir sözcükle bir eylemi birlikte ifade edecek şekilde öbekleşir, birleşik fiil
oluşturur.

Bize yardım etti.

Padişahımız, Rumeli’ye sefer eyledi.

Dualarımız kabul oldu.

Bizi buna mecbur kılamazsınız.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Bu tür fiillerde isim unsurunda ses türemesi veya ses düşmesi meydana
geliyorsa kelimeler bitişik yazılır;
 Halimize şükredelim. (şükür – et)
 Evine yakın bir okula kaydolmuş. (kayıt – ol)
 Önce bu işi halletmeliyim. (hal –et)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 B) Bir fiil unsuru ile yardımcı fiilden kurulanlar; bunlar özel anlamlı fiillerdir
yardımcı fiil durumundaki (bil-, ver-, yaz-, kal-, dur- , gel- ) fiiller ana unsur
olan fiile özel anlam katarlar.
 Yeterlik birleşik fiili
(Fiil + -ebil-) “Bu okulu bitirebilirim.”
 Tezlik birleşik fiili (Fiil + -iver-) “Çocuk annesinin elinden kurtuluverdi.”
 Yaklaşma birleşik fiili (Fiil + -eyaz-) “Ayağı takılınca düşeyazdı.”
 Süreklilik birleşik fiili (Fiil + akal- / adur- / egel-/ -egit-/ akoy-)
 “Arkalarından bakakaldım.”
“Biz böyle saçma sapan işlerle uğraşaduralım.”
 “Anadolu’da düğünler asırlardır hemen hemen aynı geleneklerle
yapılagelmiştir.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 C) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: Bir isim unsuru ile bir fiilin birleşerek
anlamca kaynaşması ve daha çok mecazi kullanılmasıyla oluşmuş fiilerdir.
Birçoğu deyimdir.
 “Yazdıklarına şöyle bir göz attım.” “Hata yapan öğrencinin gözünün yaşına
bakmaz.”
 “Aylardır bize kan kusturuyor.” “Ben türkülere gönül verdim.”
 “Babası fırça atınca süt dökmüş kediye döndü.”
 ** Birleşik fiilleri oluşturan sözcükler cümle kuruluşunda birbirinden
ayrılmadan birlikte görev alırlar.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
10- Ünlem Grubu
 İsim unsuru ile ünlemin oluşturduğu kelime grubudur. Bunlar cümle
kuruluşunda seslenme bildirdikleri için genellikle görev almazlar ve cümle
dışı unsur sayılırlar.
 Ey Türk Gençliği!
 Hey Sakarya! Kim demiş suya vurulmaz perçin.
 Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
 Zavallı çocuk, bilmiyor ki bu ağlaması annesini daha çok üzüyor.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
11- BAĞLAMA GRUBU
 Bağlaçlar ile bir araya gelen iki veya daha çok ismin oluşturduğu kelime
grubudur.
 Savaş ve Barış
 Tilki ile Karga
 Olmak ya da olmamak, işte bütün mesele bu.
 Ne ilkbahar ne ılık hava ne de kuşların sesi umurumdaydı.
 Utangaç, sessiz ve yalnız bir çocuktu.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
12- SAYI GRUBU
 Sayıların oluşturduğu sözcük gruplarıdır.
 “Tam on iki gün sonra gelen haber, hepimizi sevindirmişti.”
 “Yaş otuz beş, Dante gibi ortasındayız ömrün.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
13-EDAT GRUBU
 İlgi edatları (ilgeç) ile onlara bağlı isimlerden oluşan kelime grubudur.
 “Hava yağmurlu olduğu için evden buraya kadar koşarak geldim.”
 “Sokaktaki çocukların sesleri, akşama doğru azaldı.”
“Başını bir gayeye satmış bir kahraman gibi,
Etinle, kemiğinle, sokakların malısın. (N.F. Kısakürek – Kaldırımlar)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
CÜMLE VE CÜMLENİN ÖĞELERİ
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Cümlede bir duyguyu, bir düşünceyi, hayali, haberi veya yargıyı tam olarak
anlatmak için farklı görevler üstlenen parçalara “öğe” denir.
 Kelime veya yukarıda gördüğümüz kelime grupları cümlenin öğelerini
oluşturur ve bunlar çekim ekleri ile bir birine bağlanarak cümleyi meydana
getirirler.
 Türkçe cümlelerin öğeleri şunlardır:
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
CÜMLENİN ÖĞELERİ
TEMEL ÖĞELER
YÜKLEM
ÖZNE
YARDIMCI ÖĞELER
NESNE - YER TAMLAYICISI - ZARF TÜMLECİ
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
1- YÜKLEM
 Cümlede yargıyı taşıyan temel öğedir.
 Çekimli bir fiil ya da ek fiille çekimlenmiş bir isim yüklemi oluşturur.
 Yüklemler tek kelimeden oluşabileceği gibi daha önce gördüğümüz kelime
gruplarından da oluşabilir.
 Türkçe cümlelerde yüklem genellikle cümlenin sonunda yer alır; ancak şiir
dilinde ve günlük konuşmalarda bu durum bozulabilir.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
Örnekler
“Başarı, cesaretin çocuğudur.” (B. DİSRAELİ)
“Bir okul açan bir hapishane kapatır.” (Victor Hugo)
“İnsan bilgili olduğu kadar özgürdür.” (Sokrates)
“Dehanın ilk ve en büyük şartı hakikati sevmektir.” (GEOTHE)
“Dönülmez akşamın ufkundayız.” (Yahya Kemal Beyatlı)
“Gidiyorum, gurbeti gönlümde duya duya,” (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2- ÖZNE
 Cümlede yüklemin bildirdiği fiili yapan ya da duruma konu olan öğedir. Tek
bir kelime ya da kelime grubu olabilir.
 “Babam beni aradı.” (yapan varlık)
 “Hava birden karardı”(olan varlık)
 “Balıkçıların limana gelişleriyle çılgına dönen martılar, sevinç çığlıklarıyla
ortalığı inletiyorlardı.”
“Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar,
Kapanırdı daha gün batmadan kapılar.” (A. Muhip DRANAS – Fahriye Abla)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Bazı cümlelerde özne doğrudan bir kelime ya da kelime grubu olarak
söylenmez; bu tür cümlelerin öznesi yüklemde bulunan kişi ekleri
sayesinde anlaşılır. Bu tür öznelere gizli özne denir.
 “Adını mıh gibi aklımda tutuyorum.” - Attila İlhan- (Gizli Özne :Ben)
 “En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya” –A. M. Dranas- (G.Ö. :Sen)
 “Rengimize baksınlar, kandan ve çamurdanız!” –N.F. Kısakürek(G.Ö.:
Onlar)
(Biz)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
3- NESNE

Yüklemin bildirdiği ve öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa nesne denir.

“Çocuk para buldu.”

Nesne, yükleme yalın olarak veya ismin belirtme hali eki (-i/-ı/-u/-ü) ile bağlanabilir.

Yalın haldeki nesneye “Belirtisiz Nesne”, belirtme hali eki alan nesneye “Belirtili
Nesne” denir.

“Kitap aldım.”

Belirtisiz
Belirtili
Birinci cümlede sözü geçen herhangi bir kitaptır;
ancak ikinci cümlede daha önceden bilinen bir kitaptan söz edilmektedir.
“Köpek adamı ısırdı.”
“Kitabı aldım”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme (özne bulunduktan sonra) “Ne?”,
belirtili nesneyi bulmak için ise “Neyi? / Kimi? / Nereyi?” soruları sorulur.
 “Hükümetin bu konudaki kararını merak ediyoruz.” (belirtili)
 “Çocukluğumun geçtiği köyü hiç unutamadım.” (belirtili)
 “Beni çağırdığını sandım.” (belirtili)
 “Bazen başımı alıp gitmek istiyorum.” (belirtisiz)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
4- YER TAMLAYICISI (DOLAYLI TÜMLEÇ)
 Cümlede gerçekleşen yargının yerini bildiren öğedir.
 Yükleme; yaklaşma (-e/-a), bulunma (-de/-da/-te/-ta) ve uzaklaşma (-dan/den/ -tan/-ten) ekleriyle bağlanır.
 “Okula gidiyorum.”
“Okulda bekliyorum.” “Okuldan nefret ediyorum.”
 Yer tamlayıcısının somut olarak bir mekân belirtmesi gerekmez.
 “Çocuk oyun oynamaya doymuyor.”
 “Onunla konuşmaktan bıktım.”
 “Bu soruda bir yanlışlık var.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Yer tamlayıcısı bulunurken yaklaşma, bulunma ve uzaklaşma eklerini alan
sözcüklerin anlamına dikkat edilmelidir. Çünkü durum, tarz, sebep ve miktar
bildiren öğe zarf tümlecidir.
 “Eylülde yurtdışına gidiyormuş.” (Zaman – Z.T.)
 “Bunları seni sevdiğimden yapıyorum.” (Sebep – Z.T.)
 “Birden içeri girdi.” (Durum Z.T.)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi

SERENAD
Yeşil pencerenden bir gül at bana,
Y. T.
B.siz N.
Y.
Y.T.
Işıklarla dolsun kalbimin içi.
Zarf T.
Y.
Ö.
Geldim işte mevsim gibi kapına
Y.
Z.T.
Y.T.
Gözlerimde bulut, saçlarımda çiğ.
Y.T
Ö.
Y.T.
Ö.
(A. M. Dranas – Serenad)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
5- ZARF TÜMLECİ
 Zarf tümleçleri yüklemi; zaman, durum, tarz, sebep, miktar, yön, vasıta
ve şart bildirerek tamamlayan öğelerdir.
 “Borçlarımı bitirmek için, bugünden itibaren

Z.T: (Sebep)
Z.T. (Zaman)
 “Ne zaman seni düşünsem, gül

Z.T.
B.siz N.
çok
çalışacağım.”
Z.T. (Miktar)
dikiyorum ellerimin değdiği yere”
Y.
Y.T.
(İ. BERK)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
“İstanbul'u dinliyorum, gözlerim kapalı
Belirtili N.
Yüklem
Zarf T.
Önce hafiften bir rüzgar esiyor;
Zarf T.
Zarf T.
Özne
Y.
Yavaş yavaş sallanıyor, yapraklar, ağaçlarda;
Zarf T.
Y.
Ö.
Yer T.
Uzaklarda, çok uzaklarda, sucuların hiç durmayan çıngırakları
Yer T.
Yer T.
Özne
İstanbul'u dinliyorum, gözlerim kapalı”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Edat grupları genellikle cümlede zarf tümleci olarak kullanılır; bu nedenle
“Edat Tümleci” gibi bir öğe Türkçede bulunmamaktadır.
 “Sabaha kadar uyuyamadım.” (Z.T.)
 “Ahmet, ailesini görebilmek için uçakla (uçak ile) Ankara’ya gidecekmiş.”

Z.T.
Z.T.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
6- CÜMLE DIŞI UNSURLAR
 Cümlenin kuruluşuna doğrudan katılmayan; ünlem, bağlaç, hitap ve
arasözler cümlenin anlamını dolaylı yoldan tamamlamaktadır. Cümle
kuruluşuna katılmadıkları için bu gibi kelime ya da kelime gruplarına cümle
dışı unsur denir.
 “Aysel, git başımdan” Bu cümlede gizli özne “sen” bulunmaktadır; “Aysel”
sözü bir hitaptır ve cümle dışı unsurdur.
 “Mona Roza, seni görmemeliyim.” (Sezai Karakoç)
 “Hey Sakarya! Kim demiş suya vurulmaz perçin.” (N.F. Kısakürek.)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
CÜMLE TÜRLERİ
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
1- YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
 A- İSİM CÜMLELERİ
 * Yüklemi ekfiille çekimlenmiş bir isim veya isim grubu olan cümlelerdir.
 “En sevdiğim yemek biber dolmasıdır.”
 “Gözlerinde eski bir bakışın hatırası vardı.”
 * İsim cümlelerin olumsuzu “değil” edatı ile oluşturulur.
 “Bu benimki sevda değil”
 “Bu kitap anlattığın kadar da güzel değilmiş.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 B- FİİL CÜMLELERİ
 Yüklemi çekimli bir fiil veya fiil grubu olan cümlelerdir.
 “Kara bulutlar bütün gökyüzünü kaplamıştı.”
 “Aç kaldım, susuz kaldım, terk etmedi sevdan beni.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2- ANLAMINA GÖRE CÜMLELER

A- OLUMLU CÜMLE: Yargının gerçekleştiği cümlelerdir.
“Yaprak yaprak yapıştırdım,
Diyar diyar dolaştırdım,
Bir alevdir tutuşturdum,
Yandım amma paramparça.”
(Bedri Rahmi Eyüboğlu – Paramparça)
Yapı bakımından olumsuz görünen bazı cümleler anlamca olumlu olabilir.
“Tüm bunları bilmiyor değilim.” (biliyorum)
Yapı bakımından olumsuz olan cümleler soru yoluyla olumlu yapılabilir.
“Söylediklerinizi anlamaz olur muyum?” (anlarım)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
* B- OLUMSUZ CÜMLE: Yargının gerçekleşmediği cümlelerdir.
“Bu güler yüzlü adam ben değilim.” (C.S. Tarancı – Otuz Beş Yaş)
“Şu ödevi bir türlü bitiremedim.”
 Yapı bakımından olumlu olan bazı cümleler soru yoluyla olumsuz anlam
kazanabilir.
“ Geçmişi olmayanın geleceği olur mu hiç?” (olmaz)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
3- YAPISINA GÖRE CÜMLELER

Yapısına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dört cümle çeşidi
vardır.

A- BASİT CÜMLE: Yapısında tek yüklem bulunan cümle basit cümledir.

“Hafta sonu babama yardım edeceğim.”

“Onun kitaplığı biz çocuklar için eşsiz bir hazineydi.”

*İçerisinde fiilimsi (zarf fiil, sıfat fiil, isim fiil) bulunan cümlelerde basit cümledir.
Çünkü bu kelimeler tam bir yargı bildirmezler ve bir öğe görevinde kullanılırlar.

“Düşünmeden konuşanlar, bunun diyetini pişman olarak öderler.” Bu
cümledeki fiilimsiler özne ve zarf tümleci olarak kullanılmıştır. Yargı
bildirmezler.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 B- BİRLEŞİK CÜMLE: Bir ana cümlenin anlamını tamamlayan bir
veya daha fazla yardımcı cümle ile kurulur.
 * Şartlı Birleşik Cümle: Şartlı bir yardımcı cümlenin bulunduğu
cümlelerdir.
 “Bir ülkenin insanları ile yöneticilerinin amaçları aynıysa, o ülkenin
geleceği parlaktır.”
 “Daha önce söylediklerimi dinleseydin, başına bunlar gelmeyecekti.”
 Şartlı cümle ana cümleye zarf tümleci göreviyle bağlanır.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 * İç İçe Birleşik Cümle:Bir cümlenin herhangi bir görevle başka bir
cümlenin içinde yer aldığı cümlelerdir.
 Öğretmenimiz; “Son gülen iyi güler” dedi.
 “Zora dağlar dayanmaz” inancına sahip insanların başaramayacağı
şey yoktur.
 Beni sokmayan yılan bin yaşasın, diye düşünenlerle işim olmaz.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 C-BAĞLI CÜMLE:
 Bağlaçlar ile birbirine bağlanmış cümlelerdir. (ki, ve, veya, ama, fakat,
çünkü, de, meğer, halbuki, hem….hem, ne…..ne vb.)
 “Tam ona söyleyecektim ki beni dinlemediğini fark ettim.”
 “Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.”
 “Hava yağmurlu (-ydu) ve geçtiğimiz yol çamurluydu.”
 “Çocuk hıçkırarak ağlıyordu; fakat yine de sıkıca tuttuğu oyuncağı
bırakmak istemiyordu.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 D- SIRALI CÜMLE:
 Tek başlarına yargı bildiren ve birbiriyle ilgili olan cümlelerin virgül ya
da noktalı virgülle sıralanması sonucu oluşan cümlelerdir.
 Bu tür cümlelerde eğer ortak bir öğe varsa buna sıralı bağımlı cümle
denir.
 “Kış iyice yaklaştı; kuşlar göçe, böcekler uykuya hazırlanıyor.”
 “Köyün muhtarı, önce biraz yutkundu; sonra konuşmaya başladı.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
4- YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER
 A- KURALLI CÜMLE: Yüklemin sonda bulunduğu cümlelerdir.
 “Bütün bir yıl boyunca emek harcayarak yetiştirdiği ürünlerinin birkaç
kuruşa satılması karşısında evladını kaybetmiş bir babanın
biçareliğiyle duruyordu.”
 B-DEVRİK CÜMLE: Yüklemi sonda bulunmayan cümlelerdir. Daha
çok şiir dilinde görülür.
 “Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!”
 “Akrebin kıskacında yoğurmuş bizi kader.”
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi