Atoller (mercan adaları) ve Resifler
advertisement
Atoller (mercan adaları) ve Resifler Atol, hayatlarını sıcak denizlerde devam ettiren ve mercan ismi verilen deniz hayvanları iskeletlerinin artıklarının yığılması sonucu meydana gelen birikim şekilleridir. Kıyıya yakın set şeklindeki kaya zincirlerine de “resif” ismi verilmektedir. Atol ve Resifler, sıcaklığı 18 derecenin üstünde olan denizlerde görülmektedir. Bu derecenin altındaki denizlerde bu şekillere rastlanmaz. Bu sıcaklık derecesinde bulunan denizler 35. kuzey, 32. güney paralelleri arasında yer almaktadır Okyanusya’da, Avustralya’nın güneydoğu ve kuzeybatı kıyılarında, Hind Okyanusunda, Afrika ve Amerika kıtalarının doğu kıyı kısımlarında, Endonezya Adaları ile Kızıldeniz’de Akdeniz kıyılarının bâzı yerlerinde de mercan resiflerine rastlanmaktadır. Resifler çok az büyürler. Büyüme oranları yılda birkaç milimetre ile üç cm arasında değişmektedir. Mercanların denizlerde meydana getirdikleri birikim şekilleri üç kısımdır: Atoller Bunlar deniz ortasında dâireler şeklinde, bâzen deniz ortasında büyük yığınlar hâlinde görülür. Çaplarının 60 km’ye ulaştığı görülür. Set resifleri Kıyıdan 100-150 metre kadar açıklarda kıyıya paralel olarak uzanırlar. Avustralya’nın kuzeydoğu kıyı açıklarında bulunan ve 2400 km uzunluğunda olan “büyük set” diye isimlendirilen resif çok tipiktir. Kıyı ve kenar resifleri Mercanların, hemen karaların kenarlarında kıyı şeridine yerleşmesiyle meydana gelir. Mercan adası ya da Atol, su yüzüne kadar çıkan yuvarlak mercan iskeletinin istifinden oluşan adacıklardır Çoğunlukla volkanik bir taban üstünde milyonlarca mercan polipinin kalkerli iskeletinden oluşmuştur. Ortasında lagün adı verilen bir göl bulunur Mercan polipleri ancak duru, ılık ve kirletilmemiş sularda yaşayabildikleri için, dolayısıyla mercan adalarına (atol) yalnızca ekvatorun iki yanındaki 30" Kuzey enlemi ile 30" Güney enlemi arasında kalan alanda özellikle de Hint Okyanusu ile Büyük Okyanus'ta rastlanır. Mercan adası, okyanusların açığında, bazen kıyıdan binlerce kilometre ötede bulunan bir tür mercan kayalığı ya da resifidir Bütün mercan kayalıkları gibi mercan adaları da, milyonlarca yıl boyunca deniz yatağında üst üste yığılarak biriken milyonlarca mercan iskeletinden oluşur Aralarındaki tek fark, mercan adalarının açık denizlerde, mercan resiflerinin ise kıyıya yakın olmasıdır Özellikle Büyük Okyanus ile Hint Okyanusu'nda rastlanan bu oluşumların en yaygın biçimi, ortasında sığ bir lagünün (denizkulağının) yer aldığı halka ya da at nalı biçimindeki mercan adalarıdır Atol denen halka biçimi mercanadaların oluşumu başlıca üç evreden geçer Çöken bir volkanik adanın eteklerinde zamanla kıyı resifleri oluşur Ada çöktükçe, mercan kolonileri ışığa yakın olabilmek için yükselmeye başlar Sonunda ada sulara gömülür ve geride bir mercan halkası kalır Bu mercan halkasının bazı bölümleri suyun altında, bazı bölümleri üstünde kaldığından, görünümü, kanallarla birbirinden ayrılmış bir adalar zincirini andırır Dar olan bu kanallardan geçmek tehlikelidir; ama bir kere geçildiğinde, atolün ortasındaki lagün okyanusun güçlü fırtınalarına karşı oldukça güvenli bir liman sağlar Atollerin çoğu, kıyıdan uzaklığına ve okyanus fırtınalarının tehlikelerine karşın, yüzyıllarca Polinezyalılar, Mikronezyalılar ve Maldivliler gibi deniz halklarını barındırmıştır Kıtalarla bağlantısı olmayan bu yalıtılmış ortamlar aynı zamanda ender görülen yabanıl hayvanların ve kuş kolonilerinin yeryüzündeki son barınaklarıdır Ne var ki, bu uzaklık, bir zamanlar nükleer denemeler için en uygun yer olarak gene atollerin seçilmesine neden olmuştur Büyük Okyanus'un ortasındaki Kwajalein ile Christmas adaları dünyanın en büyük atolleridir ve ABD'nin stratejik askeri üslerini barındırır Büyük Set Resifi Avustralya’nın doğu sahillerinde bulunan Lady Elliot’tan Cape York’a kadar uzanır.Bu sığ kıyı suları bölgesi hem biyolojik,hem jeolojik hem de sunduğu manzaralar açısından zengin türlere ev sahipliği etmesi ile dünyanın önemli doğal harikalarından biri olmuştur.Dünya mirası ve deniz parkı olarak anılmaya başlanması güzel ama kırılgan alan açısından hayati bir öneme sahiptir. Büyük Set Resifi’nin (Great Barrier Reef) bugünkü görüntüsünü borçlu olduğu ,deniz hayvanları yanı sıra öncelikle mercan polipleridir.Bu küçük ,ilkel canlılar geniş koloniler halinde yaşarlar.Mercan aslında kireçtaşı bir iskelete ve yumuşak bir beden sahip olan ve resifin ana yapı malzemesini üreten bir organizmadır.Canlı bir resif binlerce yıllık yaşamın ve ölümün bir ürünüdür.Ana kütlesi poliplerin önceki kuşakların boş iskeletleridir.
