Adli Metalurji - İstanbul Üniversitesi | Mühendislik Fakültesi
advertisement
Adli Metalurji Doç.Dr. Derya Dışpınar [email protected] İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ürünlerin servis dışı kalması üzerine yapılan araştırma ve incelemeler, üretici firmalar için ürünlerini geliştirebilmek adına çok değerli bilgiler vermektedir Bilgi kaynağı oluşturur: Yönetim Bilişim Sistemleri! İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ürün dizaynlarının geliştirimesi için bundan daha güzel bir yol olamaz. «Servis dışı kalma» tamamen ortadan kaldırılmasa da, en azından minimize edilebilir. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Engineering Failure Analysis» dergisi ABD ve Japonya başta olmak üzere, Avrupa’da da «veri derlemeleri» vardır. Hatta web üzerinde de kullanıcılara kolaylık sağlayacak şekilde yeni girişimler başlatılmıştır. Bütün modern veri derlemeleri ve dünyadan çeşitli örnekler içermektedir. Ancak bu veri derlemelerinin birçoğunda göz ardı edilen bir durum vardır: adli durumlar Çünkü genellikle teknik detaylara girip, gerçekte ne olduğunun hikayesini anlatmazlar. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli Metalurji Ürünlerin servis dışı kalması, bir hikayenin kronolojik olarak incelendiği durumlarda daha gerçekçi ve mantıklı bir durum alır. Böylelikle, ürünlerin gerçekte neden servis dışı kaldığı anlaşıldığı gibi ileride bu tip hataların oluşumunu engellemek adına tasarımda nasıl değişikliklere gidilmesi konusunda da bilgi verir. Birçok servis dışı kalma, beklenmedik yükler veya tekrarlanan yükler, kimyasal reaksiyonlar, özel noktalarda beklenmedik seviyelerde gerilim oluşmasından dolayıdır. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli Metalurji Bu ve benzeri mekanik sorunlar yükün nasıl ve hangi oranda oluştuğu konusunda bilgi gerektirirken kullanılan malzemenin özellikleri ile nasıl ilişkilendirildiği de önem kazanır. Yük ile gerilim arasındaki ilişki önemlidir. «Yükün uygulandığı yön önem kazanır.» Kırılma mekanizmaları ve bunların nedeninin tespiti çekme, basma, darbe, yorulma,…. optik mikroskop, SEM … cihazlarında yapılır. Ne tip hatalar kırılmaya veya servis dışı kalmasına sebep verir? Hangi ürün hangi yöntemler ile üretilirse ne gibi avantajları veya dezavantajlar oluşur? İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Metalurji ve Malzeme Neyi nasıl üretmek gerekir? Ürünlerin kalite kontrolü nasıl yapılmalı. Neye nerde gerek var? Birçok metalurjik ürün, insan hayatının risk edildiği yerlerde kullanılmaktadır. Dolayısıyla kalite ve bunun tespiti çok önemlidir. Polimer ZrN İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli mühendis nedir? «Adli» Kanuna bağlı olan Tartışmaya açık veya bağlı Yasal araştırmalara bağlı bilimsel çalışma Mühendislik Mühendisin yaptığı sanat veya meslek Mühendis Tasarlayan, yapan, üreten, pratik kullanıma sunan İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli mühendis nedir? Adli metalurjist 1. Ürünün servis dışı kalması 2. Üretimin başarısızlığı (hataları) 3. Tasarımın başarısızlığı (hataları) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Fakat güvenlik açısından daha kritik yerlerde kullanılan parçalar tahmin dışı bir sürede servis dışı kalırsa, detaylı incelemeye alınır!! İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Lastik aşındığı zaman «aa?? Niye aşındı?» denmez Radyatör su kaçırdığı zaman kazaya sebep verip insan hayatını riske atsaydı, daha farklı bir durum oluşurdu. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Sıradan Analiz Hata tespit etmenin en basit yolu nedir? Bazen öyle yöntemler vardır ki, kullanırız, ve farkında değilizidir. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Sıradan Analiz Örneğin: soğuk bir havada araba çalışmazsa? AKÜ! Bitmiş olabilir, donmuş olabilir, yeterli elektriği iletmiyor olabilir, bujiler ateşlemiyor olabilir, benzin bitmiş olabilir, benzin motora pompalanmıyor olabilir.. Ve daha zincirleme ihtimaller düşünebilriiz İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bu ve benzeri temel bazı bilgilerin yanısıra «yani: neden araba çalışmadı» diye düşünürken, gündelik hayatımızda kullandığımız basit bazı cihazların çalışmaması durumunda başvurduğumuz bir durum vardır. Örneğin: mikrodalga fırın, CD-player, ütü, bilgisayar çalışmaz ise «kullanıcı klavuzu»nu okuruz. Okumaya çalışırız Bilgisayarda ilginç bir durum vardır. Kendi içerisinde «yardım» dosyaları vardır. Eğer bilgisayarınız zaten çalışmıyor ise nasıl olacak?? =) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Araba örneğinde olduğu gibi, bozulma durumlarında danışabileceğimiz bazı klavuzlar vardır: Bir problemi takip eden adımlarla köküne inmeye çalışabiliriz İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bu şekilde, tabloyu adım adım takip ederken, çalışmayan parçayı veya kısmı bularak problemi bulabiliriz. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bu tip «check-list» (kontrol listesinde) unutulan bir faktör vardır: Kullanıcıdan kaynaklanan sebepler. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «KILAVUZ» İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Soba borusu Kömür içeriği? «S»… kükürt… SO2 oluşturur… Rutubet ile reaksiyon: H2SO4 oluşur.. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağacı diyagramları 1962 yılında ABD Hava Kuvvetleri, Bell Telefone Laboratuvarında öne sürülmüştür. Daha sonra Boeing Firması geliştirmiş ve yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. İstanbul Üniversitesi «Sembolik mantıksal analitik çözüm» yöntemlerinden biridir. Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Grafiksel bir modeldir ve sistemin tahmin edilebilen ve istenmeyen kayıplarının «yolu» olarak bilinir. Bu yollar, standart bazı mantık sembolleri ile birbirine bağlıdır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Ağacı Hata Ağacı Analizi, «Hata Ağacı» oluşturur Hata ağacı, istenmeyen olaylar arası ilişkinin mantıksal modelidir Son olay: istenmeyen olay Orta olay: ara olay Temel olay (primer, ilk olay): Ağacın en altındaki temel olaydır Mantıksal ilişkiler mantıksal semboller (geçitler) ile gösterilir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Basit Hata Ağacı Yapısı İstenmeyen üst olay Mantık geçitleri Orta seviye olay Temel olay İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Temel, basit olay Şarta bağlı olay Gelişmemiş olay Doğru/Yanlış olayları Transfer İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Geçitler «VEYA» geçidi: Üst seviyedeki olay, alt olaylardan en az biri olursa gerçekleşir «VE» geçidi: Üst seviyedeki olay, alt olayların hepsi olursa gerçekleşir «GEÇİŞ» geçidi: Hata ağacında olaylar arası geçiş gerektiğinde kullanılır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Ağacı oluşturmanın 4 temel nedeni: 1. Analizi yapılacak olan istenmeyen olayın tanımlanması 2. Sistemin sınırlarının belirlenmesi 3. Dikkate alınması gereken temel olayların tanımlanması 4. Sistemin başlangıç durumununun tanımlanması İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry HAA amacının tanımı HAA amacının belirlenmesi Son olayın tanımlanması Çözüm oluşturma Hata ağacı oluştur HAA temel kuralları Hata ağacı değerlendir Sonuçları incele ve sunuş İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry YANGIN ÇIKMASI Yanıcı gaz/sıvının sızması Yanıcı gaz/sıvının yanında ateşleyici bulunması Kıvılcım oluşması İstanbul Üniversitesi Çalışanın sigara içiyor olması Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Güç ünitesinin servis dışı kalması Aşırı yüklenme Aşırı voltaj uygulanması Aşırı ısı uygulanması Kullanıcı hatası Kullanıcı hatası Bileşen problemi Parçanın satın alındığında hatalı olması üretici hatası Parçanın montaj veya test sırasında zarar görmüş olması montajcının hatası İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry En iyi çözümler… Yüksek riskli, büyük miktarlarda kayıpların oluşabileceği sistemlerde Çok çeşitli potansiyel hataların olabileceği sistemlerde Karmaşık ve çok bileşenli sistem veya proseslerde Zaten bilinen ve istenmeyen eylemlerin oluştuğu durumlarda Ayırtedilemeyen hata sebeplerinde (otopsi) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağaç analizi: Kayıplara yol açan olay veya şartların grafiksel zincirler halinde gösterilmesinde Kritik olarak, potansiyel servis dışı kalma durumunlarıdan tanımlanmasında Sistem karakteristiklerinin anlaşılmasının geliştirilmesinde İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağaç analizi: Kayıplara sebep veren olayların kalitatif veya kantitatif olarak olasılıklarının hesaplanmasında Servis dışı kalma durumlarını engellemek adına tanımlamalarda bulunmak Kaynakların optimize edilmesi adına risk faktörleri için rehber oluşturulması Analitik sonuçların kayıt altına alınmasında İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üst olayların tanımlanması Eski kayıtların ve geçmişin taranması Kaynakların incelenmesi Hataya sebep verecek potansiyel katkıların tanımlanması «ne olur» senaryolarının oluşturulması «alış-veriş listesinin» oluşturulması İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tümevarım: olayın sonuçlarına bakılarak ileri doğru model oluşturur OLAY SONUÇ İLERİ BAKIŞ Tümdengelim: olaya neden olan sebeplere bakılarak, geriye doğru model oluşturulur OLAY İstanbul Üniversitesi GERİYE BAKIŞ NEDEN Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tümevarım İstenmeyen sonuç oluşturan olayı başlatan sebep ilk olarak tanımlanır: Bu olayı tetikleyen alt olaylar belirlenir Bu tetikleyen olaylara bağlı model senaryoları tanımlanır Senaryo sonuçları açıklanır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tümdengelim Olaya neden olan sebepler çözümlenir Çözümlenen olay, acil ve gerekli alt olaylara çözümlenir Uygun mantıklar kurularak, olay nedenler ile ilişkilendirilir Bu adımlar, temel sebep tanımlanana kadar devam eder İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstenmeyen olay, En basit sebebine indirgenir Temel nedeni açıklanır Hata ağaç diyagramı, mantıksal ilişkiler ile çizilir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağaç analizi, en üst olayların sonucu verecek şekilde farklı ilişkileri detaylı olarak gösterir Hata ağacının oluşturulmasında mantıklı ve temel sebeplerin detaylı olarak anlaşılması durumu vardır En üst olaya sebep verebilecek mantıksal ve temel sebeplerin sistematik olarak analizidir En üst olayın kalitatif ve kantitatif olarak değerlendirilmesi için iskelet bir yapı oluşturur İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Niye HAA? Detaylı bir şekilde hatanın nedenini tanımlamak üzere kullanılır Sistemdeki en zayıf halkayı tanımlamak için kullanılır Tasarımdaki güvenilirliği denetlemek için kullanılır İnsana bağlı hataları tanımlamak için kullanılır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Niye HAA? Hataya sebep veren kalemlerin (adımların) önem sırasını belirlemek için kullanılır Sistemin güncellenmesi ve geliştirilmesi için etkin bir tanımlama yapmak için kullanılır Hata olasılıklarının miktarının belirlenilmesinde kullanılır Test ve bakımların optimizasyonu için kullanılır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Niye HAA? Sistem hatalarının nedenlerinin çözümlenmesinde kullanılır Sistem hata olasılıklarının ölçülmesinde kullanılır Sistem güvenilirliğini arttırmak amacıyla kaynakların optimize edilmesi amacıyla kullanılır Kaza sebeplerinin çözümlenmesinde kullanılır Risk analizlerinin modellenmesinde kullanılır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Nedeni? İstanbul Üniversitesi Hata Mekanizması? Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Nedenleri Bazı durumlarda, hata mekanizması ile hata nedenleri birbirinden ayrılır Hata nedeni, hatayı başlatan olarak tanımlanır «Zil düğmesi temas etmiyor» İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Mekanizmaları Hata mekanizması ise hatanın oluşumuna sebep veren proses olarak tanımlanır Zil düğmesi «korozyon yüzünden» elektrik devresini tamamlamıyor ve zil çalmıyor. HAA’de de «ne, ne zaman, nasıl, niçin» gibi soruların cevaplanması önemlidir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Düşünce süreci HAA geriye doğru bakıştır En sonda bulunan sonuç, analizin başlangıç noktasıdır Bu sonuç, adım adım irdelenir Sebepler ve sonuçları arasındaki ilişki mantık sembolleri ile gösterilir Bu süreç, temel sebep bulunana kadar devam eder HAA prosesi kodlandırır ve sistematize eder İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry HAA, beklenmeyen bir olayın çözümlenmesinde tümdengelime dayalı bir analiz yöntemidir Olaydan geriye doğru ilerleyerek sebebin bulunmasına yardımcı olur Spesifik olarak adım adım ilerleme mantığı vardır Olaylar arası ilişkileri mantık sembolleri kullanarak görsel olarak gözler önüne koyar İlişkiler arası mantık diyagramları çizilerek oluşturulur İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Olasılıklı Risk Değerlendirmesi Bir senaryoda, servis dışı kalma durumunu başlatan bir olay ve bunun alt sistemleri vardır HAA ile sistemdeki hatanın nedenini ortaya çıkartacak model oluşturulur Nedenlerin olasılıklarının belirlendiği bir veri oluşturulur ve sistemin servis dışı kalma olasılığı belirlenir Senaryonun oluşabilme olasılığı tespit edilmiş olunur İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tasarımcılar, başarı için tasarlar Güvenlik analistleri hata oluşumuna göre analiz ederler İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Simple Battery Powered Circuit (BPC) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağacı tanımı Son olay: Düğmeye basıldığında motorun çalışmaması Sınırlar: motor, düğme ve pil (güç ünitesi)nden oluşan devre Çözümlenmesi gerekenler: Bağlantı kabloları ve dışındaki temel bileşenler Başlangıç durumu: Düğmeye basınca motorun çalışması İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Düğmeye basıldığı halde motor çalışmıyor veya Motora güç gelmiyor motor çalışmıyor veya Aküden motora giden kablo arızalı Aküden güç gelmiyor A İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry A Aküden güç gelmiyor veya Akü güç üretemiyor Aküye güç gelmiyor veya Aküdeki kablo düğmeye güç iletemiyor Düğmeye elektrik gelmiyor B İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry B Düğmeye elektrik gelmiyor veya Düğmede temassızlık var İstanbul Üniversitesi Düğme ile motor arasındaki kablo arızalı Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Primer sebep Sekonder sebep Normal dışı koşul İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata ağacının oluşturulması 1. Üst olay dikdörtgen içerisinde yazılır 2. Gerekli ara şartlar veya alt olaylar belirlenir 3. Olaylar arası uygun geçitler belirlenir 4. Her bir ara olay, bir üst olaymış gibi devam edilir 5. Proses son adımına kadar devam eder İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Diğer yöntemlerle kıyaslama Balık kılçığı (Fİshbone) veya CEDAC diye bilinen «Cause-and -Effect-With-Added-Cards) Detaylı değil Basit Tümdengelim FMEA (Failure Modes and Effects Analysis) Tek bir sebebin farklı etkilerini inceler Tümevarım İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry The Ishikawa Fishbone Diagram İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Bir ürün üretilirken, belirli bir spesifikasyonlara göre üretimi yapılır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Bir ürünün, çalışma ortamına dayanamaması (veya herhangi bir şartta servis dışı kalma durumu) «üretim ve tasarım» kademelerinde halledilmesi gereken bir problemdir. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ürün Geliştirme Planlama Spesifikasyon Prototip İstanbul Üniversitesi Modelleme Testler Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Başarılı prototipleme tamamlandıktan sonra artık üretim planlamasına geçilir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Bu kısım, prosesin en maliyetli bölümüdür, çünkü artık kalıp, makinalar, araçlar herşey kullanılmaya başlar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Üretim tamamlandıktan sonra, artık ürün piyasaya sunulur İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim Piyasada, yani kişiler tarafından kullanılmaya başlandıktan sonra, ürün hakkında bir «kalite» olgusu oluşmaya başlar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry BİLGİ Patent Yasalar Rakipler İstanbul Üniversitesi ANA FAZLAR İhtiyacın belirlenmesi TEKNİK Piyasa araştırması Spesifikasyonlar Değerlendirme Prototipleme Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Malzeme seçimi BİLGİ Standartlar Malzeme özellikleri Uygulama İstanbul Üniversitesi ANA FAZLAR Detaylı tasarım TEKNİK Analiz Üretim Satış Maliyet Üretim metodu Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry BİLGİ Test ve kullanım Kırılma nedeni araştırılması Uygulama İstanbul Üniversitesi ANA FAZLAR Satış ve kullanım Kullanım ve servisdışı kalma Aşınma ve ömür Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry TEKNİK Testler FMEA, Ishikawa, Pareto vb. Kırılmanın araştırılması Tasarım Ürün piyasada kullanıldığı sırada, servis dışı kalma durumunda hemen tasarım ekibine geri bildirim yapılır. İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli Metalurjist Adli metalurjist ise, bu hatanın nerden ve nasıl ve niçin olduğunu sorgulamaya ve araştırmaya başlar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ürün hataları İlk olarak «hata»nın tanımına bakalım: Ürünün veya parçanın uygun şekilde çalışmasını engelleyen özelliği ve karakteristiği Burada, tanımda geçen «özellik» kelimesi, doğal olarak spesifikasyonda yer alan bir olgu değildir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hatalar Temel olarak iki tip hata vardır: 1. Bir ürün, piyasa veya kullanıma sunulmadan önce içerisinde yer alabilecek 2. Ürünün kullanımı sırasında zamanla veya kullanım şartlarına bağlı olarak oluşan hatalar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Temel hatalar 1. Gerilim bölgelerindeki keskin köşeler 2. Gerilim bölgesi oluşturan porozite gibi boşluklar veya inklüzyonlar 3. Parçanın veya bileşenin boyutsal olarak uygun olmayışı ve kullanılması gereken yere monte edilememesi 4. Kötü kalitede hammadde ile malzeme üretimi 5. Bileşenlerdeki çatlaklar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İkincil hatalar 1. İki parçanın birbiri üzerinde hareketi ile aşınması 2. Belirli bir çevirimden (kullanımdan) sonra süreye bağlı çatlak oluşumu 3. Zamana bağlı olarak korozyon veya bozunma 4. Zamana bağlı olarak boyutsal değişiklikler 5. Malzeme özelliğinin zamanla değişmesi İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tasarım (geometri) Tasarım (malzeme) Üretim Montaj Son işlem İstanbul Üniversitesi Temel hatalar Boyutlar Gerilim bölgeleri Zayıf malzeme Boşluklar İnklüzyonlar Kirlilikler İkincil hatalar Çatlaklar Kötü kalıplama Kötü döküm Kaynak çizgileri Kirlilikler Çatlaklar Uygun bağlanmama Kötü kaynak vb. Yüzey hataları Paketleme hataları Zamanla bozulma Bozunma Zamanla bozulma Yüzey bozunması Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bazı ürünlerde hatalar tolere edilebilir.. Belirli bir tolerans limitleri vardır Ancak bunları nasıl kontrol edildiği çok önemlidir Uygun testler yapılıyor mu? Hangi standartlara göre? Mekanik testler, tahribatsız muayeneler Her numune mi? Yoksa istatistiksel olarak örnekleme mi yapılıyor? İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Test sonuçlarının güvenilirliği Kullanım şartlarının uygun olarak oluşturulamaması Test yönteminin uygun olarak kontrol edilmemesi Yetersiz veya yanlış test yöntemi sonucu gerekli hatayı tespit edememek İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Garanti Birçok ürünlerde, servis dışı kalma durumunda yaratılan çözümler: Üreticinin yeni ürünü tedarik etmesi Üreticinin ürün fiyatını geri ödemesi Sigortadan karşılanması İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Dava durumu Ancak bazı durumlar vardır, mahkemelik olmadan halledilemez Kırılma durumunun kanıtları net veya belirgin değil Hata sonucu kanıtlar yok edilmiş Kanıtlar yeterince korunamamış Kanıtlar, şüpheye düşürücü ve çelişkili yorumlara yol açıyor İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Dava durumu Servis dışı kalma sebebi 3.şahıslara ait Hatalar yapıda var olabilir ama servis dışı kalma durumu ile ilişkili (alakalı) olmayabilir Hatalar hemen hemen her bölgededir ve bölgesele nazaran daha ciddi bir etkiye sahiptir Yöresel bazı sebeplerden dolayı servis dışı kalma durumu olabilir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ticari anlaşmazlıklar tipik olarak davalara yansıtılır Mahkemeler, gerçeklerin ortaya koyulması için duruma bağlı olarak bilirkişi raporu isteyebilir İşte, burada görev size düşüyor =) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Duruşma günü İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjistin görevi Dava öncesi, laboratuvarında, gerekli uygun cihazlar ile uygun şartlarda bağımsız bir şekilde gereken deneyleri ve analizleri yaparak rapor hazırlar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjist 1. Servis dışı kalmanın doğasını ve sonuçlarını 2. Kırılmış numunenin kendi analizi 3. Kırılmış numunenin kanıtlarının değerlendirilmesi ve yorumları 4. Kırılmanın muhtemel nedenleri 5. Kazanın olasılık ihtimalleri 6. Gerekiyorsa, kaza oluşum şartlarının yeniden inşası veya simülasyonu İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry mutatis mutandis «yapılması gereken yapılmıştır» İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Sessiz kanıt İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Görsel olarak İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Malzemeler Her malzemenin, kullanıldığı yere, şartlara, maruz kaldığı yüklere ve yüklerin uygulanma yönüne bağlı olarak belirli bir ömürleri vardır Tasarımcılar ve üreticiler, tüm bu şartları düşünerek, teknik olarak hiç servis dışı kalmadan; veya ekonomik olarak çalışma ömrü boyunca servis dışı kalmadan çalışabilecek limitlerde bir malzeme bulup ona uygun tasarım yapmak ister İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Malzemelerde «ömür» Ya gözle görülür değişimler meydana gelir ve değiştirmek durumunda kalırsınız Ya da laboratuvarda yapılan testler sonucunda bir üst limit belirlenir ve o şartlara ulaşıldığında parça değiştirilir İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «bathtub» küvet grafikleri İkincil hatalar Temel hatalar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry CoD: İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Ölüm Nedeni»: Mühendislik Uygulamaları 1. Doğuştan (erken ölüm): İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Ölüm Nedeni»: Mühendislik Uygulamaları 2. Doğuştan (yavaş ölüm): İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Ölüm Nedeni»: Mühendislik Uygulamaları 3. Hastalık İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Ölüm Nedeni»: Mühendislik Uygulamaları 4. Önceki bir ameliyattan kalan kusur İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry «Ölüm Nedeni»: Mühendislik Uygulamaları 5. Travma İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Cevaplanacak sorular Nasıl? Niçin? Sebep veren neydi? İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Kırık yüzeyine bakarak ne boyutta ne tip bir hatanın kırılmaya sebep verdiğini rahatlıkla görebiliriz İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Metalografi Optik mikroskop Elektron mikroskobu SEM TEM EDS veya EDX Spektral analiz İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim hataları «Doğuştan» gelen hatalar olarak adlandırabiliriz Tipik olarak, hata üzerinden başlayan ve ilerleyen ve sonuç olarak «yorulma» şeklinde kırılmaya sebep veren hatalardır İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Üretim hataları 1. 2. 3. 4. Döküm ile şekil verme yönteminde oluşan hatalar Deformasyon (dövme, hadde, ektrüzyon, derin çekme) hataları İşleme sırasında oluşabilecek hatalar Birleştirme sırasında oluşabilecek hatalar (kaynak, lehim, sinterleme) 5. Birleştirme sırasında oluşabilecek hatalar (vidalama, perçin vb) İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Döküm hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata analizi haritası İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Döküm hataları 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Metalik izdüşümler Boşluklar Süreksizlikler Yüzey hataları Dolum hatası (yürümeme) Boyut veya şekil hataları İnklüzyonlar İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Deformasyon hataları Hadde hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Deformasyon hataları Hadde hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Ekstrüzyon hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Kaynak hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İşleme hataları İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bu temel hatalara ek olarak: 1. Yığın halinde yapılan ısıl işlemler 1. 2. 3. Temperleme Çökelme sertleşmesi Tavlama 2. Yüzey işlemleri 1. 2. Bölgesel sertleştirme İndüksiyon sertleştirme 3. Kaplamalar 1. Difüzyon, plasma, sprey, elektro kaplama, anodizasyon 4. Mekanik yüzey işlemleri 1. Dövme, parlatma İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Hata Kazaya mı sebep oldu? Kaza sonucu mu oluştu? İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Yük Yapısı Boyutu Yönü İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Tasarım beklentisi dışında aşırı yüklenme İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjist İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjist 1. Kullanım dışı kalmış parçanın bütün bileşenlerine bakmalı! İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjist 2. Kullanıldığı yere bakmalı İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Adli metalurjist 3. Kullanıldığı yerde maruz kaldığı yüklere bakmalı İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Bileşenler ve bileşenler boyunca oluşan yük dağılımı İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry Yanlış kullanım! Hataların ve kazaların çoğunluğu insan kaynaklı! İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry İstanbul Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Materials and Chemistry
