Faaliyet Raporu 2015 Türkçe - Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu
advertisement
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU FAALİYET RAPORU - 2015 - TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU FAALİYET RAPORU 2015 Tasarım-Baskı SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti. Tel: 0 (312) 472 37 73-74 www.sfn.com.tr ©Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığı Adres : Yüksel Caddesi No: 23, Kat 3, Yenişehir 06650 ANKARA Telefon: 0 (312) 422 29 00 / 20 • Faks: 0 (312) 422 29 96 E-posta: [email protected] www.tihk.gov.tr T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 3 iÇiNDEKiLER ÖNSÖZ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 6 GİRİŞ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 8 KISALTMALAR....................................................................................................................................................................................................................................................................................................10 BÖLÜM 1: TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU HAKKINDA......................................................................................................................................11 VİZYON, MİSYON.......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 14 1.1. BAĞIMSIZLIK.......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 15 1.2. İNSAN HAKLARI KURULUNUN OLUŞUMU, ÇOĞULCULUK VE ÜYELİK TEMİNATLARI....................................... 16 1.2.1. Kurul Üyelerinde Aranan Şartlar......................................................................................................................................................................................................... 16 1.2.2. Kurul Üyelerinin Görev Süresi ve Görev Güvencesi......................................................................................................................................... 17 1.2.3. Üye Seçim Usulü............................................................................................................................................................................................................................................................. 17 1.2.4. Çoğulculuk............................................................................................................................................................................................................................................................................... 18 1.2.5. Üyelik Teminatı. ................................................................................................................................................................................................................................................................. 18 1.2.6. Başkan ve İkinci Başkanın Seçimi...................................................................................................................................................................................................... 19 1.3. KURUMSAL YAPI.............................................................................................................................................................................................................................................................................. 20 1.3.1. İnsan Hakları Kurulu Üyeleri....................................................................................................................................................................................................................... 20 1.3.1.1. İnsan Hakları Kurulunun Görev ve Yetkileri.................................................................................................................................................... 34 1.3.1.2. İnsan Hakları Kurulunun Çalışma Usulü................................................................................................................................................................ 35 1.3.2. Teşkilat.............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 36 1.3.2.1. Başkanlık..................................................................................................................................................................................................................................................................... 38 1.3.2.2. Hizmet Birimleri.............................................................................................................................................................................................................................................. 38 1.3.2.3. Kurumun Yerel Yapılanması. ...................................................................................................................................................................................................... 39 1.4. KURUMUN GÖREV VE YETKİLERİ. .................................................................................................................................................................................................................... 39 1.4.1. Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM)........................................................................................................................................................................................... 40 1.4.2. İşkence ve Kötü Muameleyle Mücadele............................................................................................................................................................................... 42 1.4.3. Şikâyet ve Başvuruları İnceleme ve Bunların Sonuçlarını Takip Etme............................................................................... 42 1.4.4. İnsan Hakları Eğitimi ve Bilinçlendirme.................................................................................................................................................................................. 44 1.4.5. Görüş Bildirme, Tavsiyede Bulunma ve İzleme......................................................................................................................................................... 45 1.5. MALİ VE İŞLEVSEL ÖZERKLİK.................................................................................................................................................................................................................................... 48 1.6. KURUMUN İNSAN KAYNAĞI..................................................................................................................................................................................................................................... 48 1.7. ERİŞİLEBİLİRLİK. ................................................................................................................................................................................................................................................................................. 50 1.8. PAYDAŞLARLA İŞBİRLİĞİ................................................................................................................................................................................................................................................... 53 1.9. SORUMLULUK (HESAP VEREBİLİRLİK). ..................................................................................................................................................................................................... 54 BÖLÜM 2: 2015 YILI FAALİYETLERİ...........................................................................................................................................................................................................................55 2.1. ZİYARETLER.............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 56 2.1.1. Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti...................................................................................................................................................... 56 2.1.2. Eskişehir H Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti............................................................................................................................................ 57 2.1.3. Ankara Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti................................................................................................................................................... 62 2.1.4. İstanbul ve Edirne Ziyareti............................................................................................................................................................................................................................. 64 2.1.5. Sincan T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti..................................................................................................................................................... 68 2.1.6. Ankara Geri Gönderme Merkezi Ziyareti. ........................................................................................................................................................................... 71 2.1.7. Ankara İl Emniyet Müdürlüğü Kampüsündeki Nezarethanelerin Ziyaret Edilmesi.................................... 74 4 iÇiNDEKiLER 2.1.8. Şırnak ve Cizre Ziyareti........................................................................................................................................................................................................................................ 75 2.2. YAYINLANAN KARAR ve RAPORLAR........................................................................................................................................................................................................... 76 2.2.1. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Mahpus Hasta Bölümü Ziyaret Raporu............... 77 2.2.2. Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Çocuk Koğuşu Ziyaret Raporu. ...................................................................... 84 2.2.3. Cezaevinde İntihar Olayları Bağlamında Ali Uçkun Vakasına İlişkin İnceleme Raporu. ..................... 92 2.2.4. “Eşit Haklar İçin İzleme Derneği – Yüksek Seçim Kurulu” Kararı.................................................................................................. 98 2.3. İNSAN HAKLARININ KORUNMASI VE GÜÇLENDİRİLMESİ ÇALIŞMALARI...........................................................................100 2.3.1. TİHK Tarafından Düzenlenen Konferans, Çalıştay ve Diğer Toplantılar......................................................................100 2.3.1.1. Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına İlişkin İyi Uygulama Örneklerinin Aktarılmasını ve Deneyim Paylaşımını Hedefleyen Uluslararası Konferans................................................................................................100 2.3.1.2. Uluslararası Standartlar Bağlamında Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu Çalıştayı.......................................................................................................................................................113 2.3.1.3. İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi (SPT) ve TİHK Temsilcilerinin Katılımıyla Gerçekleştirilen Toplantılar....................................................................................................................................................................................................124 2.3.1.4. İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) ve TİHK Temsilcilerinin Katılımıyla Gerçekleştirilen Çalıştay.............................................................................................................................................................................................................127 2.3.2. TİHK Temsilcilerinin Katıldığı Uluslararası Toplantılar................................................................................................................................128 2.3.2.1. Kiev’de Düzenlenen “Çatışma ve Çatışma Sonrası Süreçlerde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü”ne İlişkin Uluslararası Konferans..............................................128 2.3.2.2. Bakü’de Düzenlenen “Anayasal Hak ve Özgürlüklerin Sağlanmasında Ulusal ve Uluslararası Paydaşlar Arasındaki İşbirliğinin Rolü” Konulu Konferans.....................133 2.3.2.3. Belgrad’da Düzenlenen “Mülteci/Göçmen Krizinde İnsan Hakları Bağlamında Yaşanan Zorluklar” Konulu Konferans..................................................................................................................................................................138 2.3.2.4. Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Komitesinin 88. Oturumuna Katılım..........143 2.3.2.5. İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesiyle Görevli Ulusal İnsan Hakları Kurumları Koordinasyon Komitesi’nin (ICC) 28. Yıllık Toplantısına Katılım.............................................................................143 2.3.3. Türkiye İnsan Hakları Kurumuna Yabancı Heyetlerce Gerçekleştirilen Ziyaretler......................................144 2.3.3.1. Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi (CPT) Heyetinin Türkiye İnsan Hakları Kurumuna Gerçekleştirdiği Ziyaret.................................................................................................144 2.3.3.2. AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu Heyetinin Ziyareti..................................................146 2.3.3.3. Uluslararası Af Örgütü Temsilcilerinin Gerçekleştirdiği Ziyaret..............................................................................147 2.3.3.4. Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) Temsilcilerinin Gerçekleştirdiği Ziyaret.................................................................................................................................................................................................................147 2.3.4. TİHK Temsilcilerinin Katıldığı Bazı Ulusal Toplantılar. .................................................................................................................................148 BÖLÜM 3: İNSAN HAKLARI KURULLARININ DESTEKLENMESİ VE KADIN HAKLARI PROJESİ (İNKAP)........................................................................................................................................................................................................................ 151 BÖLÜM 4: EĞİTİM ÇALIŞMALARI............................................................................................................................................................................................................................. 159 BÖLÜM 5: TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMUNUN ULUSLARARASI KOORDİNASYON KOMİTESİNE (ICC) AKREDİTASYON BAŞVURUSU.................................................................................................. 163 BÖLÜM 6: BAŞVURULARA İLİŞKİN SAYISAL VERİLER......................................................................................................................................................... 167 BÖLÜM 7: MALİ BİLGİLER....................................................................................................................................................................................................................................................... 175 BÖLÜM 8: HEDEFLER..................................................................................................................................................................................................................................................................... 179 5 ÖNSÖZ Dr. Hikmet TÜLEN Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı 24 Ocak 2013 tarihinden bu yana fiilen görev yapmakta olan Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun 2015 Yılı Faaliyet Raporunu kamuoyunun dikkatine sunmaktan büyük bir mutluluk duyuyorum. Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun faaliyetlerinin yasal dayanağını oluşturan 21/6/2012 tarihli, 6332 sayılı Kanun, ulusal insan hakları kurumlarının statüsüne dair Birleşmiş Milletler ilkeleriyle uyumlu bir ulusal insan hakları kurumunu ülkemizde inşa etmek hedefiyle hazırlanmıştır. Kurum da uygulamada bu ilkelere azami düzeyde riayet etmek için özel bir çaba sarf etmiştir. Bu bağlamda Kurum, gerçekleştirdiği bütün faaliyetlerinde insan haklarını korumak ve geliştirmek misyonuna bağlı olmayı birinci öncelik saymış; bu misyonun ifasında bağımsız ve güven veren bir tutum geliştirmeye gayret etmiştir. Keza, insan hakları alanındaki sivil örgütlerle, ilgili devlet kurumlarıyla ve alan uzmanlarıyla kapsayıcı ve yakın bir diyalog geliştirmek ve işbirliği yürütmek için de çaba harcanmıştır. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, insan haklarını korumak ve geliştirmek misyonu çerçevesinde; bireysel başvuruları incelemek, ulusal önleme mekanizması olarak faaliyet yürütmek, ülkemizin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasını izlemek, insan hakları alanında eğitim, bilinçlendirme ve kampanya faaliyetleri yürütmek gibi görev ve yetkilere sahiptir. Elinizdeki faaliyet raporunda, sayılan bu görev alanlarında 2015 yılında yürütülen çalışmalara ilişkin ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Keza faaliyet raporunda, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Birleşmiş Milletler nezdinde akreditasyon değerlendirmesine tabi tutulabilmesi için 2015 yılının sonunda Kurum tarafından Uluslararası Koordinasyon Komitesine akreditasyon başvurusu yapılmış olduğuna dair açıklamalar da yer almaktadır. Ulusal insan hakları kurumlarının kendilerinden beklenen işlevi yerine getirebilmeleri için belli asgari şartların karşılanmış olması gerekir. Konuya ilişkin uluslararası belgelere bakıldığında, “bağımsızlık”, “çoğulculuk” ve “uzmanlık” kavramlarının sözü edilen asgari gereklilikleri ifade etmeye yeteceği söylenebilir. Buna göre, bir ulusal insan hakları kurumunun hükümetten, diğer devlet organlarından ve faaliyetlerine tesir edebilecek diğer bütün aktörlerden bağımsız hareket edebilme kapasitesine sahip olması birinci şarttır. İkinci olarak, Kurumun, toplumun farklı kesimlerinin temsil edildiği bir karar organına sahip olması, diğer bir ifadeyle karar merciinin temsili ve çoğulcu nitelik taşıması gerekmektedir. Ve üçüncü olarak, Kurumca üstlenilmiş olan insan haklarının korunması, işkence ve 6 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 kötü muamelenin önlenmesi gibi görevlerin ifasını mümkün kılacak uzmanlık birikimlerinin Kurum bünyesinde temsil edilmesi de asgari şartlardan bir diğeridir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, nispeten yeni bir kurumdur. Kurumun her kademedeki çalışanı, kendi misyonları çerçevesinde yapılacak çok işleri olduğunun ve yolun başında olduklarının bilincinde olarak azimle çalışmalarına devam etmişlerdir. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi bağlamında üretilmiş olan uluslararası norm ve standartların ülkemizde etkin bir şekilde uygulanması hedefine yönelik olarak kamu kesiminde, akademik dünyada ve sivil örgütler nezdinde çeşitli çabalar sürdürülmektedir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu da, bu alandaki özgün bir aktör olarak insan hakları mücadelesine kendi kapasitesi çerçevesinde katkıda bulunabilmeyi hedeflemiştir. İnsan haklarını korumak ve geliştirmek misyonu, doğası gereği, bu misyonu yüklenenlerin bir kısım zorluklara göğüs germeyi göze almalarını da gerektirmektedir; bununla birlikte bu misyonu taşımanın aynı zamanda gurur veren bir yanının olduğu da söylenebilir. Zira insan haklarını savunmak, sosyal ya da ekonomik yönlerden dezavantajlı durumda olmaları nedeniyle mağduriyet yaşayanların yanında durmayı gerektirmekte; bu alandaki çabalar son tahlilde insanın onurunu ve saygınlığını korumayı hedeflemektedir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun çabalarının hedefine ulaşması, insan haklarını koruma ve geliştirme idealinin, konunun tüm muhatapları nezdinde benimsenmesi ve içselleştirilmesine de bağlıdır. 2015 Yılı Faaliyet Raporunun bu yönde küçük de olsa bir katkı sağlaması umulmaktadır. 7 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 GİRİŞ U lusal insan hakları kurumlarının ortaya çıkışı, 20. yüzyılın ikinci yarısında, özellikle insan haklarının uluslararası alanda korunması süreciyle paralel gelişen bir olgudur. İnsan hakları kurumları, ulusal kurum modeli olarak doğmakla birlikte, bu kurumların gelişmesi ve yaygınlaşmasında uluslararası çabaların payı büyüktür. Ulusal kurumlar, 1940’lardan itibaren, BM ve onun çeşitli organları tarafından, insan haklarının korunması ve geliştirilmesini izleyen ve teşvik eden bağımsız kuruluşlar olarak düşünülmüştür. BM İnsan Hakları Komisyonunun 1946 yılında “ulusal komiteler” kurulması yönündeki girişimleriyle başlayan bu süreç, ulusal kurumlara ilişkin uluslararası standartları belirleyen Paris Prensipleri’nin 1993 yılında BM Genel Kurulu tarafından kabul edilmesi ile devam etmiştir. 1993 yılında, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği himayesinde, ulusal insan hakları kurumlarının uluslararası standartlara uygunluğunu belirlemek üzere, Ulusal Kurumlar Uluslararası Koordinasyon Komitesi (International Coordinating Committee/ICC) kurulmuştur. Aynı yıl İnsan Hakları Dünya Konferansında kabul edilen Viyana Deklarasyonu ile Paris Prensipleri’ne uygun ulusal kurumlar kurulması yönünde yapılan çağrı üzerine, kurumlara olan ilgi artmıştır. 1993 yılında uluslararası standartlara uygunluk açısından (A) statüsünde kabul edilen 8 kurum bulunurken, 2016 yılı Ocak ayı itibariyle bu statüdeki kurumların sayısı 72’ye yükselmiştir. Birçok ülkede uluslararası standartlara uygun kurum kurma ya da var olan kurumları bu standartlara uygun hale getirme çabaları devam etmektedir. Türkiye’de insan hakları alanındaki kurumsallaşma çabaları, dünyadaki gelişmelere paralel bir seyir izlemiştir. Dünyada ulusal insan hakları kurumlarının yaygınlaşmaya başladığı 1990’lı yıllarda Türkiye’de de insan haklarının kurumsallaştırılması süreci başlamıştır. Bu çerçevede, oluşturulan insan hakları yapıları yasama organı bünyesinde komisyonlar veya yürütmeye bağlı birimler şeklinde örgütlenmiştir. Yürütme organı içerisinde yer alan birimlerden bazıları doğrudan Başbakanlığa bağlı iken, bazıları bakanlıklara bağlı olarak oluşturulmuştur. TBMM’de bir İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu kurulmuş, Adalet, İçişleri ve Dışişleri Bakanlıkları başta olmak üzere çeşitli bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde insan hakları birimleri oluşturulmuştur. Başbakanlığa bağlı birimlerden bazıları hükümete insan hakları konularında danışmanlık yapmak üzere oluşturulmuşken, bazı birimler de insan hakları ihlallerini incelemekle görevlendirilmiştir. Bununla birlikte, 90’lı yıllarda ve 2000’lerin başında Türkiye’de insan haklarının kurumsallaşması amacıyla oluşturulan bu birimler, Paris Prensipleri’nde belirtilen “bağımsızlık” niteliğini taşımayan, ulusal insan hakları kurumu olarak nitelendirilemeyecek yapılardı. Avrupa Birliği ilerleme raporlarında, Paris Prensipleri’ne uygun bir kurumsal yapının kurulması yönünde yapılan tavsiyeler ve 90’lı yıllardan bu yana merkezdeki ve yereldeki deneyimler Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun kurulmasında etkili olmuştur. Bu çerçevede Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 21.06.2012 tarihli ve 6332 sayılı Kanunla kurulmuş, bu Kanun’un 22. maddesiyle de Başbakanlığa bağlı önceki birimlerin varlığına son verilmiştir. 6332 sayılı Kanun’un gerekçesinde, Türkiye’de yaygın bir insan hakları kurumsallaşmasının mevcudiyetine rağmen Paris Prensiplerine uygun bir yapılanmanın eksikliğinin, çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından ulusal düzeyde ve AB ilerleme raporları başta olmak üzere uluslararası düzeyde eleştiri konusu 8 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 yapıldığı, bu hususlar göz önünde bulundurularak Paris Prensipleri’ne uygun bir ulusal insan hakları kurumunun kurulmasının hedeflendiği ifade edilmiştir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 30 Haziran 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6332 sayılı Kanunla kurulmuştur ve Kurum, İnsan Hakları Kurulu üyelerinin ve Kurum Başkanının seçimi sürecinin tamamlandığı 24 Ocak 2013 tarihinden bu yana fiilen görev yapmaktadır. Anılan Kanunun 10 uncu maddesinde, Kuruma yıllık faaliyet raporu hazırlamak görev ve yetkisi verilmiştir. Kurumun yıllık faaliyet raporu hazırlaması, şeffaflık ilkesi ve hesap verilebilirliğin de bir gereğidir. Bu çerçevede hazırlanan 2015 Faaliyet Raporu beş bölümden oluşmaktadır. Raporun Birinci Bölümünde, Türkiye İnsan Hakları Kurumunun niteliği, yapısı ile görev ve yetkileri hakkında bilgi verilmektedir. Paris Prensiplerinde öngörülen ulusal insan hakları kurumların sahip olması gereken asgari standartlar doğrultusunda Kurumun özelliklerine değinilmiştir. Ayrıca Kuruluş Kanunu ve diğer mevzuatla Kuruma verilmiş olan geniş görev ve yetkiler hakkında açıklamalara yer verilmektedir. Raporun İkinci Bölümünde, Kurum tarafından 2015 faaliyet yılı içerisinde gerçekleştirilen ziyaretler, hazırlanan ve yayımlanan karar ve raporlar, insan haklarının korunması ve güçlendirilmesi kapsamında düzenlenen çalıştaylar, uluslararası ve ulusal düzeyde kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri ile yürütülen işbirliği çerçevesinde Kurum temsilcilerinin katıldığı konferanslar, çalıştaylar ve toplantılar gibi kurumsal faaliyetlere ilişkin ayrıntılı açıklamalara yer verilmektedir. Raporun üçüncü bölümünde; Avrupa Birliği ve Türkiye mali işbirliği çerçevesinde hazırlanan; il ve ilçe insan hakları kurullarının güçlendirilmesi ve kadın hakları konusunda farkındalığın arttırılmasını hedefleyen Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun proje faydalanıcısı olarak yürüttüğü “İnsan Hakları Kurullarının Desteklenmesi ve Kadın Hakları Projesi (İNKAP)”ne ilişkin bilgiler, Projenin bileşenleri ve hedefleri ile bu kapsamda yürütülen faaliyetlere yer verilmiştir. Bireylerin haklarını tam ve etkin bir şekilde kullanması, ancak bu hakların bilinmesi ile mümkün olabilmektedir. Bu çerçevede Kurumun yetkileri arasında insan hakları bilincini geliştirmek ve bu amaçla eğitim faaliyetleri yürütmek oldukça önem taşımaktadır. Raporun dördüncü bölümünde, Kurumun 2015 faaliyet yılı içerisinde yürütmüş olduğu eğitim faaliyetleri yer almaktadır. Paris Prensipleri ile uyum içerisinde kurulan Türkiye İnsan Hakları Kurumunun Uluslararası Koordinasyon Komitesi (ICC) nezdinde akredite olması için Kurum tarafından yapılan başvuru beşinci bölümde açıklanmaktadır. Kuruma yapılan bireysel başvuruların istatistiki bilgilerinin yer aldığı altıncı bölümde başvuruların sayısı, hak konularına göre dağılımını gösteren istatistiki bilgiler ile ihlal edildiği iddia olunan haklara ilişkin açıklamalar yer almaktadır. Kamu malî yönetiminin yapısının ve işleyişinin raporlanması ile kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması, hesap verebilirliğin ve malî saydamlığın sağlanması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede Raporun yedinci bölümü, 2015 yılı boyunca Kurum gelir ve giderlerinin yer aldığı mali göstergelere ayrılmaktadır. Ulusal insan hakları kurumlarının uluslararası standartlar çerçevesinde süreklilik içinde ve etkin bir şekilde faaliyetlerini sürdürmesi ve dinamik bir yapısı olan insan hakları alanında bulunduğu ülkenin ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için Kurumun kısa, orta ve uzun vadede hedefler belirlemesi önem taşımaktadır. Bu kapsamda son bölümde Kurumun hedeflerine yer verilmektedir. 9 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 KISALTMALAR AGİT AİHM AİHS APT BM BMMYK : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Association for the Prevention of Torture (İşkencenin Önlenmesi Derneği) : Birleşmiş Milletler : Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği CAT : Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punisment (İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme) CERD : Committee on the Elimination of Racial Discrimination (Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Komitesi) CİSST : Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği EPİM : Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması ECRI : European Commission against Racism and Intolerance (Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu) GGM ICC ILO İNKAP IPA : Geri Gönderme Merkezi : International Coordinating Committee of National Human Rights Institutions : Uluslararası Çalışma Örgütü : İnsan Hakları Kurullarının Desteklenmesi ve Kadın Hakları Projesi : Instrument for Pre-Accession Assistance (Katılım Öncesi Mali Yardım) LGBTİ : Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Intersex (Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans ve İnterseks) OPCAT : Optional Protocol to the Convention against Torture (İşkenceye Karşı BM Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol) SPT STK TBMM TİHK UNDP UÖM UPR 10 : Sub-Committee on Prevention of Torture (İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi) : Sivil Toplum Kuruluşu : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türkiye İnsan Hakları Kurumu : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı : Ulusal Önleme Mekanizması : Universal Periodic Review ( Evrensel Periyodik Gözden Geçirme) T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 1 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU HAKKINDA “ Türkiye İnsan Hakları Kurumu, kanunla kurulmuş, idari ve mali özerkliğe sahip, kamu tüzel kişiliğini haiz bir ulusal insan hakları kurumudur. “ 11 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU T ürkiye İnsan Hakları Kurumu, uluslararası literatürde “Ulusal İnsan Hakları Kurumu” olarak nitelendirilen kurumlar kategorisine girmektedir. Ulusal insan hakları kurumlarına ilişkin standartlar, 1993 yılında BM Genel Kurulu’nda kabul edilen ve yaygın kullanımda “Paris Prensipleri” olarak anılan BM kararında belirlenmiştir. Paris Prensipleri’ne göre ulusal insan hakları kurumları, insan haklarının geliştirilmesi ve korunması amacıyla anayasal veya yasal temelde kurulan, çoğulcu ve bağımsız yapıdaki kamu kurumlarıdır. Bu kurumlar Hükümete, parlamentoya ve ilgili diğer organlara, bunların talebi üzerine veya kendi inisiyatifleriyle, insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirir, tavsiyelerde bulunur, öneriler ve raporlar sunar; Ulusal düzeyde yürürlükte olan yasaların, mevzuatın ve uygulamaların, insan haklarına ilişkin uluslararası belgeler ve mekanizmalarla uyumlu hale getirilmesini ve hayata geçirilmesini teşvik ederler ve sağlarlar; bu belge ve mekanizmaların onaylanmasını veya bu sözleşmelere girmeyi teşvik ederler ve bunların hayata geçirilmesini sağlarlar; Devletlerin, sözleşmelerden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeleriyle ilgili olarak Birleşmiş Milletler’in organlarına ve komitelerine veya bölgesel kuruluşlara sundukları raporların hazırlanmasında katkıda bulunurlar, gerektiğinde de, bağımsızlıklarına bağlı kalarak bu konuda görüş bildirirler; Birleşmiş Milletler Teşkilatı ve bütün alt kuruluşlarıyla, bölgesel kuruluşlarla ve diğer ülkelerin insan haklarını geliştirme ve koruma konusunda yetkili ulusal kuruluşlarıyla işbirliği yaparlar; 12 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 “ “ Türkiye İnsan Hakları Kurumuna görevleriyle ilgili konularda hiçbir organ, makam, merci veya kişi emir ve talimat veremez, tavsiye ve telkinde bulunamaz. İnsan hakları eğitimi-öğretimi ve araştırma programlarının geliştirilmesi için ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparlar ve bu programların okul, üniversite ve meslek çevrelerinde uygulanmasına katılırlar; insan haklarını ve ayrımcılığı –özellikle de ırk ayrımcılığına – karşı mücadeleyi, bilgilendirme ve eğitim yoluyla kamuoyunu duyarlı hale getirerek ve bütün kitle iletişim araçlarına başvurarak tanıtırlar. Türkiye İnsan Hakları Kurumu yasal temelde oluşturulmuş, kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip, bağımsız ve çoğulcu yapıda bir ulusal insan hakları kurumudur. Kurum, Başbakanlıkla ilişkilidir. Kurum; insan haklarının korunmasına, geliştirilmesine ve ihlallerin önlenmesine yönelik çalışmalar yapmak; işkence ve kötü muamele ile mücadele etmek; şikâyet ve başvuruları incelemek ve bunların sonuçlarını takip etmek; insan hakları sorunlarının çözüme kavuşturulması doğrultusunda girişimlerde bulunmak; insan hakları eğitimi faaliyetlerini yürütmek; insan hakları alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle kurulan inceleme, izleme ve denetleme mekanizmalarına Devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde görüş bildirmek, uluslararası toplantılara temsilci göndermek, insan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukuki konular hakkında görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak ile görevli ve yetkilidir. Görevleriyle ilgili konularda hiçbir organ, makam, merci veya kişi, İnsan Hakları Kuruluna ve Kuruma emir ve talimat veremez, tavsiye ve telkinde bulunamaz. 13 VİZYON Logo Fontu : Dinbek Bold / Dinbek Medium Renk : Turkuaz / Pantone 312 C Herkesin, onurunun ve haklarının korunduğuna güven duyduğu bir Türkiye. MİSYON TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU LOGO TASARIMI 01 İnsan haklarının tanınması, korunması ve uygulanması amacıyla; İhlal iddialarını incelemek, araştırmak, soruşturmak ve sonuçlarını izlemek. Düzenli olarak, ilgili yerlere haberli veya habersiz önleyici ve koruyucu ziyaretler gerçekleştirmek. Genel ve özel raporlar yayınlamak. İnsan haklarının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla; Eğitim faaliyetlerinde bulunmak. Farkındalık artırma programları oluşturmak. Tanıtım çalışmaları yapmak, kampanyalar düzenlemek. İnsan hakları alanında işbirliğinin artırılması amacıyla; Uluslararası kuruluşlarla diyalog kurmak, bilgi paylaşımında bulunmak ve paydaşlık geliştirmek. Kamu kurumlarına öneri ve tavsiyelerde bulunmak, ortak çalışmalar yürütmek. Sivil toplum kuruluşları, kişi toplulukları ve insan hakları savunucularıyla ortaklık ve diyalog kurmak. 14 1.1. BAĞIMSIZLIK Bir ulusal kurumun etkin olabilmesi için hükümetten, parti politikalarından ve çalışmasını etkileyebilecek konumda olan her türlü varlık ve durumdan bağımsız hareket edebilmesi gerekir. Ulusal kurumların bağımsızlığı, kuruma yasal güvence sağlanması, mali ve işlevsel özerklik yoluyla temin edilebilir. Paris Prensipleri, ulusal kurumlarının bağımsızlıklarını çoğulculuk, mali özerklik, hükümetle etkin işbirliğinin yanı sıra onu gözetleyebilme becerisi ve kurum üyelerine sağlanan görev güvencesi ile ilişkilendirmektedir. Ulusal kurumların kendi personelini seçme ve atama yetkisine sahip olması, görev ve yetkilerini kendi personeli eliyle yürütmesi, hazırladığı raporların hiçbir makam ve merciinin denetimden geçmeden yayımlanması ve kamu ve sivil toplum ile işbirliği içerisinde hareket edebilmesi, bu kurumların bağımsızlıklarının sağlanmasında gözetilmesi gereken diğer hususlardır. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, Kanununun 3. maddesine göre, kamu tüzel kişiliği haiz, idari ve mali özerkliğe sahip, özel bütçeli bir kurumdur. Kurum Başbakanlıkla ilişkilidir. Kurum, Kanunla ve diğer mevzuatla verilen görev ve yetkilerini kendi sorumluluğu altında, bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır. Görev alanına giren konularla ilgili olarak hiçbir organ, makam, merci veya kişi, Kurula emir ve talimat veremez, tavsiye ve telkinde bulunamaz. Türkiye İnsan Hakları Kurumunda Paris Prensipleri’ne uygun olarak çoğulcu bir yapı tesis edilmiş, Kurumun mali özerkliği tanınmış ve İnsan Hakları Kurulu üyelerine görev güvencesi sağlanmıştır. TİHK, hiçbir makam, merci veya kişiden emir ve talimat almadan faaliyetlerini sürdürmektedir. Kurumun karar ve raporları hiçbir mercii tarafından denetlenmeden hazırlanmaktadır. Kurum, görev ve yetkilerini kendi personeli eliyle, hem sivil toplum hem de kamu kurumları ile işbirliği ile yürütmektedir. 15 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 “ “ TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURULU ÜYELERİ İNSAN HAKLARI ALANINDA TEMAYÜZ ETMİŞ KİŞİLER ARASINDAN SEÇİLİR. 1.2. İNSAN HAKLARI KURULUNUN OLUŞUMU, ÇOĞULCULUK VE ÜYELİK TEMİNATLARI Bir ulusal insan hakları kurumunun üyelerinde aranacak şartlar, atama usulü, atama süresi, üyelerin yeniden atanıp atanamayacakları, görevden alma makam ve prosedürleri, üyelik teminatları kuruluş kanununda açıkça gösterilmelidir. 1.2.1. Kurul Üyelerinde Aranan Şartlar İnsan Hakları Kurulu üyesi olabilmek için insan hakları alanında “temayüz etmiş olmak” kanuni şarttır. Ayrıca; baro başkanları tarafından seçilecek üyenin on yıl avukatlık yapmış olması, Yükseköğretim Kurulu tarafından seçilecek üyenin ise üniversitelerin hukuk ve siyasal bilgiler fakültelerinde görev yapıyor olması gerekir. Öte yandan Kurula Başkan ve üye olabilmek için; a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, b) Kamu haklarından mahrum bulunmamak, c) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat 16 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak, d) Askerlik ile ilişiği bulunmamak, e) 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 53 üncü maddesi hükümleri saklı kalmak kaydı ile görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak, f) Üyelik başvurusu yaptığı tarih itibarıyla herhangi bir siyasi partinin yönetim ve denetim organlarında görevli veya yetkili bulunmamak, g) En az lisans düzeyinde yükseköğrenim yapmış olmak, gerekir. Kanun ile üye seçiminde çoğulcu temsil vurgusu yapılmıştır. Buna göre Kurul üyesi seçimlerinde, insan hakları alanında çalışmalar yapan; sivil toplum kuruluşları, sendikalar, sosyal ve mesleki kuruluşlar, akademisyenler, avukatlar, görsel veya yazılı basın mensupları ve uzmanların çoğulcu bir şekilde temsiline özen gösterilmesi gerekmektedir. 1.2.2. Kurul Üyelerinin Görev Süresi ve Görev Güvencesi Kurul üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler en fazla bir dönem daha yeniden seçilebilir. Kurul Başkanı, İkinci Başkan ve üyelerin görev süreleri dolmadan herhangi bir nedenle görevlerine son verilemez. Görevden alma, iki durumda söz konusudur. Bunlardan birisi üyelik şartlarının kaybı, diğeri tutanak ve kararları süresinde imzalamamak suretiyle İnsan Hakları Kurulu faaliyetlerinin akamete uğratılmasının İnsan Hakları Kurulu tarafından tespit edilmesidir. Görevden almaya yetkili makam ise Bakanlar Kuruludur. Kanunda ayrıca üyeliğin kendiliğinden sona ereceği haller de açıkça sayılmıştır. Ağır hastalık veya sakatlık nedeniyle iş göremeyecekleri sağlık kurulu raporuyla tespit edilen; görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlardan dolayı haklarında verilen mahkûmiyet kararı kesinleşen; geçici iş göremezlik hali üç aydan fazla süren veya üç aydan fazla hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkûm edilip de cezasının infazına fiilen başlanan üyelerin üyelikleri düşmektedir. 1.2.3. Üye Seçim Usulü İnsan Hakları Kurulu Üyeleri; Cumhurbaşkanı (2), Bakanlar Kurulu (7), Yükseköğretim Kurulu (1) ve Baro Başkanları (1) tarafından seçilir. Bu makamlar tarafından seçim yapılabilmesi için isteklilerin ya bizzat başvuru yapmaları ya da insan hakları alanında çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları, sendikalar, sosyal ve mesleki kuruluşlar, akademisyenler, avukatlar, görsel veya yazılı basın mensupları ve alan uzmanları tarafından Kurul üyesi olabilecek nitelikteki kimselerin yazılı olarak teklif edilmeleri gerekir. 17 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Üye adaylarının belirlenmesi için şeffaf bir yöntem belirlenmiştir. Kanun, üyelik seçimlerinin uygun vasıtalarla kamuoyuna duyurulmasını zorunlu kılmıştır. Boşalan üyelikler için Kurumun internet sitesinde duyuru yapılmakta ve konuya ilişkin haber metni ulusal haber ajansları ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına gönderilmektedir. 1.2.4. Çoğulculuk Paris Prensipleri, ulusal kurumların bileşiminde çoğulculuğun önemine vurgu yapmaktadır. Kurumun Kurucu Kanunu’nda; Kurul üyesi seçimlerinde, insan hakları alanında çalışmalar yapan; sivil toplum kuruluşları, sendikalar, sosyal ve mesleki kuruluşlar, akademisyenler, avukatlar, görsel veya yazılı basın mensupları ve uzmanların çoğulcu bir şekilde temsiline özen gösterileceği vurgulanmıştır. Üye seçiminde, Bakanlar Kurulu yanında Cumhurbaşkanı, Yükseköğretim Kurulu ve Baro Başkanlarının da seçim yapmasına imkân sağlanması çoğulculuğun sağlanmasının önemli bir teminatıdır. Mevcut İnsan Hakları Kurulunda, insan hakları alanındaki çalışmalarıyla tanınmış akademisyenler, avukatlar, sivil toplum örgütü temsilcileri ve yüksek yargı organlarında görev yapmış yargıçlar bulunmaktadır. Kurumun karar organı olan İnsan Hakları Kurulunun çoğulcu bir yapı sergilemesi kadar Kurumda görev yapacak olan personelin çoğulcu bir nitelik taşıması da önem arz etmektedir. Personel seçiminde çoğulculuğun sağlanması için özel bir düzenleme yapılmamış olmakla birlikte, personel seçiminin merkezi sınav yoluyla yapılması bütün toplumsal grupların istihdamına ve Kurum personelinin çoğulcu bir yapıya sahip olmasına imkan sağlamaktadır. 1.2.5. Üyelik Teminatı Türkiye İnsan Hakları Kurumunun bütün görev ve yetkilerini bağımsız bir şekilde yerine getirilebilmesi için Kuruluş Kanunu’nda İnsan Hakları Kurulu üyelerine, üyelik teminatı ve bağışıklık tanınmıştır. Üyelik teminatı, Kanunun 6. maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin 1 inci fıkrası ile görevden alma prosedürü düzenlenmiştir. Buna göre, Kurul Başkanı, İkinci Başkan ve üyelerin görev süreleri dolmadan herhangi bir nedenle görevlerine son verilemez. Görevden alma, iki durumda söz konusudur. Bunlardan birisi üyelik şartlarının kaybı, diğeri tutanak ve kararları süresinde imzalamamak suretiyle İnsan Hakları Kurulu faaliyetlerinin akamete uğratılmasının İnsan Hakları Kurulu tarafından tespit edilmesidir. Görevden almaya yetkili makam ise Bakanlar Kuruludur. Üyelik dokunulmazlığı maddenin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre; “Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halleri dışında, münhasıran insan haklarının korunması ve geliştirilmesine ilişkin görevleriyle ilgili olarak suç işlediği ileri sürülen Başkan, İkinci Başkan 18 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ve üyeler yakalanamaz, üstleri ve konutları aranamaz, sorguya çekilemez. Ancak, durum Başbakanlığa derhal bildirilir. Bu fıkra hükümlerine aykırı hakaret eden kolluk kuvvetleri amir ve memurları hakkında yetkili Cumhuriyet başsavcılığı tarafından genel hükümlere göre doğrudan doğruya soruşturma ve kovuşturma yapılır”. Kurum personeli için özel bir görevden alma usulü düzenlenmemiştir. Kurumun asli ve sürekli hizmetlerini yürüten insan hakları uzmanları ve uzman yardımcıları genel hükümlere tabidir. 1.2.6. Başkan ve İkinci Başkanın Seçimi Başkan ve İkinci Başkan, İnsan Hakları Kurulu tarafından kendi içinden seçilmektedir. Bunların görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler en fazla bir dönem daha yeniden seçilebilir. Başkan ve İkinci Başkan tam zamanlı olarak, diğer Kurul üyeleri ise yarı zamanlı olarak görev yapmaktadır. 19 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 “ “ Türkiye İnsan Hakları Kurumunun karar organı İnsan Hakları Kuruludur. 1.3. KURUMSAL YAPI 1.3.1. İnsan Hakları Kurulu Üyeleri İnsan Hakları Kurulu, Kurumun karar organıdır. Kurul, biri Başkan, biri İkinci Başkan olmak üzere on bir üyeden oluşur. 20 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BAŞKAN Dr. Hikmet TÜLEN Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1989) mezunu olan Hikmet TÜLEN Yüksek lisans (1992) ve doktora (1997) çalışmalarını Selçuk Üniversitesi’nde kamu hukuku alanında tamamlamış; Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi’nde anayasa hukuku anabilim dalında 1991-1997 yılları arasında araştırma görevlisi, 1997-2002 yılları arasında ise öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 3.7.2002 tarihinde Anayasa Mahkemesi raportörlüğü görevine başlamış ve 24.1.2013 tarihine kadar bu görevi sürdürmüştür. 10.9.2012 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine; 24.1.2013 tarihinde ise Kurul üyeleri tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurumu başkanlığına seçilmiştir. Anayasa hukuku alanında bir kitabı ve çeşitli makaleleri yayınlanmıştır. Anayasa Yargısı İncelemeleri I, (AYM Yayını, Ankara, 2006) ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, (AYM Yayını, Ankara, 2012) isimli ve ortak editörlü kitapların yayınlanmasına ise editör olarak katkıda bulunmuştur. 21 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 İKİNCİ BAŞKAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi (1994) mezunu olan Aydın BİNGÖL 1997 yılında Başbakanlık Uzman Yardımcısı olarak göreve başladı. Başbakanlık Uzmanı olarak Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğünde; tüzük, Bakanlar Kurulu yönetmelikleri ile tebliğlerin Anayasaya ve diğer normlara uygunluğunun incelenmesinde görev aldı. Anılan Genel Müdürlükteki görevleri çerçevesinde Başbakanlığın Danıştay ile ilişkilerini yürüttü. Aydın BİNGÖL 2008-2012 yılları arasında Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığında görev yaptı. 2008 yılından itibaren insan hakları eğitimleri verdi ve çok sayıda panel, konferans ve çalıştayda konuşmacı olarak yer aldı. Ulusal insan hakları kurumları hakkındaki tez çalışmasına devam etmektedir. 5/1/2015 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından İnsan Hakları Kurulu üyeliğine, 26/2/2015 tarihinde ise Kurul üyeleri tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurumu İkinci Başkanlığına seçildi. 22 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER 1992’de Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olduktan sonra 1993 yılında Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesinde araştırma görevlisi olarak göreve başladı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Programında “Çağdaş Devletin İki Boyutu: Özgürleştirme ve Özelleştirme” adlı tezle yüksek lisansı (1994) ve “1982 Anayasası Çerçevesinde Türkiye’de Siyasal Katılım” adlı çalışmayla da doktorasını tamamlayıp (1998) Genel Kamu Hukuku Anabilim Dalında öğretim üyeliğine atandı (1999). Prof. Dr. Nihat BULUT Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesinin yanı sıra Cumhuriyet Üniversitesi (1999-2001) ve Gaziosmanpaşa Üniversitelerinde (2005-2009) Anayasa Hukuku ve İdare Hukuku derslerini yürüttü. 2004 yılında doçent, 2009 yılında profesör oldu. Erzincan Üniversitesinde, İİBF Dekanlığı (2009-2011), Hukuk Fakültesi Dekan Vekilliği (2010-2011), Rektör Yardımcılığı (2009-2010) ve Rektör Vekilliği (2010) görevlerinde bulundu. 2011 yılında İstanbul Şehir Üniversitesi kadrosuna katıldı. 11.9.2012 tarihinde Yükseköğretim Kurulu tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçildi. Çalışmalarını Devlet Kuramı ve İnsan Hakları üzerinde yoğunlaştırdı. Feodaliteden Küreselleşmeye Ekonomik İktidar Siyasal İktidar İlişkisi, (Seçkin Yayınları, Ankara 2003) ve Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar, (Oniki Levha Yayınları, İstanbul, 2009) başlıklı kitapları yayımladı. Küreselleşme ve Türkiye: Türkiye’de Devletin Gelişimi, (Seçkin Y., Ankara, 2007) ve Genel Kamu Hukuku, (M. Akad/B. Dinçkol, Der Y., İstanbul, 2013) adlı kitaplarda bölüm yazarlığı yaptı. Bu arada, çoğu insan hakları alanına ilişkin olmak üzere, çeşitli dergilerde yayımlanmış makaleleri bulunmaktadır. 23 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER Prof. Dr. Abdurrahman EREN Abdurrahman EREN, 1994 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Aynı üniversitede anayasa hukuku alanında 1997’de yüksek lisansını ve 2002 yılında doktorasını tamamladı. 2003-2008 yılları arasında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı Başkanlığı görevinde bulundu. 2008 yılında anayasa hukuku doçenti olduktan sonra, 2009 yılında tekrar Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde göreve başladı. 2010-2011 yılları arasında TÜBİTAK Bursu ile İngiltere’nin Essex Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi’nde bir yıl süreyle misafir öğretim üyesi olarak görev yaptı. 2012 yılında Marmara Üniversitesinden İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine geçti. 2013 yılında profesör olan EREN, halen İstanbul Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanlığı görevini yürütmektedir. 10.9.2012 tarihinde Bakanlar Kurulu kararıyla Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. EREN’in, Özgürlüklerin Sınırlanmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri (2004), Post-Sosyalist Anayasalar Bağımsız Devletler Topluluğu ve Baltık Cumhuriyetleri (2005), Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması (2007), Türk Cumhuriyetleri Anayasaları (2012) ve Ulusal İnsan Hakları Kurumları, Uluslararası Standartlara Uygunluğun Yorum İlkeleri (2012) adlı kitapları bulunmaktadır. 24 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER 1994 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümünden mezun oldu. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalında yüksek lisans ve doktorasını tamamladı. 1995 yılında araştırma görevlisi olarak göreve başladığı Karadeniz Teknik Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümünde, 2010 yılında profesörlüğe yükseltildi. Halen Hukuk Bilimleri Anabilim Dalında öğretim üyeliğini ve aynı üniversitenin Rektör Yardımcılığı görevini sürdürmektedir. Prof. Dr. Yusuf Şevki HAKYEMEZ Militan Demokrasi Anlayışı ve 1982 Anayasası (2000), Mutlak Monarşilerden Günümüze Egemenlik Kavramı (2004) ve Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı (2009) adlı kitapları ve ulusal ve uluslararası alanda yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır. 2002-2010 yılları arasında Trabzon İnsan Hakları Kurulu üyeliği yapmıştır. 2012 yılından itibaren de Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu üyeliği yapmaktadır. Türkiye Bilimler Akademisi asösiye üyesi ve Anayasa Hukukçuları Derneği Başkanı olan HAKYEMEZ, Bakanlar Kurulunca 10.09.2012 tarihinde Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 25 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER 1972 yılında Ankara Hukuk Fakültesini bitirmiştir. Çalışma hayatına İçişleri Bakanlığında Maiyet Memuru olarak başlayan İLDAY, Sürmene Kaymakam vekili iken istifa ederek bu görevinden ayrılmış, Ankara Hâkim adaylığından sonra sırasıyla, Ağrı, Sarıkaya, Seyitgazi, Altındağ ve Ankara Hukuk Hâkimliği görevlerinde bulunmuştur. 26.05.1997 tarihinde Yargıtay üyeliğine seçilen İLDAY, 01.10.2012 tarihinde yasal yaş haddinden dolayı emekliye ayrılmıştır. Selamet İLDAY 26 10.09.2012 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararıyla Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER 1999 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 2002-2010 yılları arasında Kırşehir Barosu yönetim kurulu üyeliği görevinde bulundu. 2003-2005 yılları arasında Kırşehir İl İnsan Hakları Kurulu üyeliği yaptı. Aynı dönemlerde insan hakları ile ilgili Avrupa Birliği sertifika programlarına katıldı. 2007 yılında Türk Patent Enstitüsü tarafından verilen marka vekili unvanına, 2015 yılında Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk programını tamamlayarak Arabuluculuk Sertifikası almaya hak kazandı. Serbest avukatlığa başladığı 2000 yılından beri Türkiye Barolar Birliği ve Barolar tarafından düzenlenmiş meslek içi eğitim programlarına katılarak hukuk alanında çeşitli sertifikalar aldı. Çeşitli kadın derneklerine üye oldu. Kadın hakları ve hukuk alanlarında panel ve seminerlere konuşmacı olarak katıldı. Av. Mehtap KARABURÇAK TUZCU Halen Melikşah Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde özel hukuk ana bilim dalında yüksek lisans eğitimini sürdürmektedir. 2012 yılında yapılan seçimli baro olağan genel kurul toplantısında ilk kez, 2014 yılında yapılan genel kurul toplantısında ikinci kez Kırşehir Barosu başkanlığına seçilmiş olup halen bu görevine devam etmektedir. Türkiye Barolar Birliğinde, 20 Haziran 2015 tarihinde Baro Başkanları tarafından gerçekleştirilen seçim sonucunda Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 27 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER 1986 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1995 yılında aynı üniversitede Kamu Hukuku Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladıktan sonra, Amerika’da Chicago Üniversitesi “Student-at-Large” programına devam etti. 2003 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Kamu Hukuku alanında doktorasını tamamladı. Dr. Levent KORKUT 1992-2001 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümünde araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2010 yılında yardımcı doçentliğe atandı. Hacettepe Üniversitesinde anayasa hukuku ve insan hakları hukuku alanlarında dersler veren Levent KORKUT halen Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesidir. Çeşitli uluslararası projelerde uzman olarak çalışan Levent KORKUT, 2004 – 2006 tarihleri arasında Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Başkanlığı yapmıştır. KORKUT, Uluslararası Af Örgütü Uluslararası Yönetim Kurulu Üyeliğini halen sürdürmekte ve İHOP Yönetim Kurulu üyeliğini de devam ettirmektedir. 21.09.2012 tarihinde Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. İnsan hakları, ayrımcılık, eşitlik vb. konularda pek çok makalesi ve çevirisi bulunan Levent KORKUT, 3 Nisan 2013 tarihinde oluşturulan Akil İnsanlar Heyetinde Marmara Bölgesi Grubu üyesi olarak görev yapmıştır. 28 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER Üniversite eğitimini Erzurum Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesinde, yüksek lisansını Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri dalında tamamladı. Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Kamu Diplomasisi Eğitim Programı ve Dışişleri Bakanlığı Dış Görev Yönlendirme Eğitimleri aldı. Türkiye Cumhuriyeti Riyad, Washington ve Kahire Büyükelçiliğinde Basın Ataşesi ve Basın Müşavirliği görevlerinde bulundu. Salih MELEK Yabancı dillerde yayın yapan NEWSPOT Gazetesi ile Türkçe yayınlanan Türk Haber ve Anadolu’nun Sesi gazetelerinin yazı işleri müdürü ve genel yayın yönetmeni olarak çalıştı. Başbakanlık Basın – Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünde Daire Başkanı, Genel Müdür Yardımcısı, Genel Müdür ve Başbakanlık Müşaviri olarak görev yaptı. Basın İlan Kurumu Genel Kurul Üyeliği, TOBB Medya ve İletişim Sektörü üyeliği, Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu üyeliği, Başkan Vekilliği, Başbakanlık Tanıtma Fonu Üyeliği görevlerinde bulundu. Çeşitli medya kuruluşları ve sivil toplum örgütleri tarafından 2009-2010 yılında verilen yılın başarılı bürokratları ödülünü aldı. Yerel medyanın güçlendirilmesi ve sarı basın kartının işlevlerinin artırılması konusunda çalışmalar yaptı. Türkiye’nin yurtdışında tanıtılması yönünde projeler hazırladı. Türkiye’nin tezleri ile ilgili çok sayıda yabancı gazetelerde yazı yayınladı, yabancı televizyonların ve radyoların programlarına katıldı. Konferanslar ve sempozyumlarda konuşmacı oldu. Çeşitli basın meslek kuruluşlarının üyesi olup, Tokat Dernekler Federasyonu Yüksek İstişare Kurulu Başkanıdır. Sürekli sarı basın kartı sahibidir. MELEK, 11.6.2015 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 29 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ÜYELER Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1989-1995 yılları arasında özel sektörde çalıştı. 1996 yılında avukatlığa başladı. 1996 yılından bu yana sivil toplum kuruluşlarında aktif olarak görev yapmaktadır. Ağırlıklı olarak Afrika, Ortadoğu ve Asya ülkeleri olmak üzere yabancı sivil toplum kuruluşlarının üyelerine Türkiye’de veya ülkelerinde insan hakları eğitimi vermiştir. Av. Gülden SÖNMEZ Filistin, Afganistan, Irak, Çeçenistan, Bosna (Srebrenitsa), Suriye, Mısır, Myanmar, Tunus, Doğu Türkistan, Guantanamo, Etiyopya vb. insan hakları sorunlarının yaşandığı bölgeler ile savaş ve çatışma bölgelerinde işlenen suçlarla alakalı hukuki çalışmaların yanı sıra çok sayıda çalıştay ve bilimsel toplantı organizesi, sahada inceleme ve raporlama, mağdurlara bilgilendirme ve rehberlik etme faaliyetlerini gerçekleştirmiştir. İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER), Hukukçular Derneği, Uluslararası Hukukçular Birliği, Uluslararası Mülteci Hakları Derneği, Arabuluculuk Derneği gibi sivil toplum kuruluşlarında üyelik, kurucu üyelik ve yöneticilik görevlerinin yanı sıra çok sayıda yerel derneğin kurucusudur. 2004 yılından bu yana görev aldığı İHH İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfında Mütevelli Heyeti üyesidir ve İnsan Hakları ve Hukuk Komisyonu Başkanlığını yürütmektedir. SÖNMEZ, Bakanlar Kurulu’nun 11.6.2015 tarihli kararı ile Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 30 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2015 YILINDA GÖREVİ SONA EREN ÜYELER İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. Marmara Üniversitesinde başörtüsü yasağı nedeni ile yarıda bıraktığı Özel hukuk alanındaki yüksek lisans eğitimine devam etmektedir. 2009 yılında ismi Georgetown Üniversitesi tarafından yayımlanan “Dünyanın En Etkili 500 Müslümanı” listesinde yer almıştır. 10.9.2012 tarihinde Bakanlar Kurulu kararıyla Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 2013 yılında Akil İnsanlar Karadeniz Grubu sekreteri olarak görev yapmıştır. Fatma BENLİ Uluslararası Hukukçular Birliği’nin Türkiye temsilcisi olan Fatma Benli, 12 seneyi aşkın bir süre değişik kadın ve hukuk derneklerinin yönetim kurulunda görev yapmış, insan hakları konusunda yurtiçi ve Harvard Hukuk Fakültesi ile Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi (CEDAW) dâhil yurtdışında sayısız sunum gerçekleştirmiştir. Din ve vicdan özgürlüğü, kamusal alan, ifade özgürlüğü, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Tasfiye Edilmesine Dair Sözleşme, kadına karşı şiddet, töre cinayetleri, mal rejimleri ve genel olarak kadın hakları konularında yayımlanmış kitap, kitap bölümü ve makaleleri bulunmaktadır. BENLİ, İnsan Hakları Kurulu Üyeliği görevinden 15.4.2015 tarihinde ayrılmıştır. 31 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2015 YILINDA GÖREVİ SONA EREN ÜYELER Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi mezunudur. 1992’de İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER)’nin Genel Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi. 2005–2009 yılları arasında İnsan Hakları Ortak Platformu Yürütme Kurulu üyesi olan ve halen MAZLUMDER, İnsan Hakları Gündemi Derneği (İHGD) ve İnsan Hakları Araştırmaları Derneği (İHAD)’nin üyesi ve İnsan Hakları İçin Diyalog Dergisi Genel Yayın Yönetmeni olan ENSAROĞLU, SETA’da Hukuk ve İnsan Hakları Direktörü olarak çalışmaktadır. Yılmaz ENSAROĞLU 10.09.2012 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 3 Nisan 2013 tarihinde oluşturulan Akil İnsanlar Heyetinde Güneydoğu Anadolu Grubu Başkanı olarak görev yapmıştır. ENSAROĞLU, İnsan Hakları Kurulu Üyeliği görevinden 15.4.2015 tarihinde ayrılmıştır. 32 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2015 YILINDA GÖREVİ SONA EREN ÜYELER 1998 yılında Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. 1999’da “AİHM Kararları Işığında Düşünce, İnanç ve İfade Özgürlüğü” konulu staj bitirme tezi ile avukatlık stajını tamamladı. 2000 yılında serbest avukatlık mesleğine başladı. 2005 yılında bir süre Tarım Reformu Genel Müdürlüğü ve ardından Hazine Avukatı olarak da görev yaptı. Daha sonra serbest avukatlığa geri döndü. Av. İrfan GÜVEN 2002-2004 yılları arasında Şanlıurfa Barosu “CMUK Uygulama Merkezinin” Koordinatörlüğünü, 2003 yılında Milli Eğitim Bakanlığı-UNİCEF işbirliği ile yürütülmekte olan “Kız Çocuklarının Okullaşmasına Destek Projesi” Bitlis İli Proje Danışmanlığı görevini üstlendi. 2010-12 döneminde Şanlıurfa Barosu Başkanı ve Türkiye Barolar Birliği Çocuk Hakları Kurulu kurucu üyesi olarak görev yaptı. 2012’de TBB Genel Kurul Delegeliğine seçildi. 12 Temmuz 2013 tarihinde Türkiye Barolar Birliği tarafından yapılan seçim sonucu Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyeliğine seçildi. Çocuk hakları konusunda makalesi ve kitap çalışmaları vardır. “Hak Temelli Politikalar İçin Hümanist Grup Derneği’nin kurucu üyeleri arasında yer almaktadır. İrfan Güven’in görev süresi 12.7.2015 tarihinde sona ermiştir. 33 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Paris İlkelerine göre ulusal insan hakları kurumları ülkenin herhangi bir yerinde gerçekleşen insan hakları ihlali durumlarına dikkat çekerler. 1.3.1.1. İnsan Hakları Kurulunun Görev ve Yetkileri Kurumun karar organı olan İnsan Hakları Kurulu, oldukça geniş yetkilerle donatılmıştır. Kurumsal İşleyişe İlişkin Görev ve Yetkileri: a) Kanunla verilen görevler kapsamında Kurumun faaliyet alanını ve görev önceliklerini belirlemek. b) Kurumla ve Kurumun görev alanıyla ilgili düzenlemeler yapılmasına yönelik kararlar almak. c) Kurumun stratejik planı ve performans programları ile amaç ve hedeflerine uygun olarak hazırlanan bütçe teklifini görüşmek ve karara bağlamak. d) Kurumun performansını ve mali durumunu gösteren raporları onaylamak. e) Taşınmaz alımı, satımı ve kiralanması konularındaki önerileri görüşüp karara bağlamak. f) Kurum tarafından insan hakları alanında yapılan inceleme ve araştırmaları, hazırlanan raporları ve benzeri çalışmaları karara bağlamak. Diğer Görevleri: a) Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasını izlemek. Bu sözleşmeler tarafından kurulan inceleme, izleme ve denetleme mekanizmalarına Devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde, ilgili sivil toplum kuruluşlarından da yararlanmak suretiyle görüş bildirmek; bu raporların sunulacağı uluslararası toplantılara, temsilci göndererek katılmak. b) Kurumun diğer ülkelerin ulusal ya da uluslararası düzeyde faaliyet gösteren benzeri işleve sahip kurumlarıyla ikili ve çok taraflı ilişkiler kurmasına karar vermek. Birleşmiş Millet- 34 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ler ve bölgesel insan hakları kuruluşlarıyla iş birliği yapmak ve ortak faaliyetlerde bulunulmasına karar vermek. c) Gerek gördüğünde Kurumun kendi alanında çalışan uluslararası kuruluşlara üye olmasına veya bu kuruluşlarda Türkiye’nin temsil edilmesine karar vermek. d) İnsan hakları alanındaki sorunlar, gelişmeler ile kamu kurum ve kuruluşlarının bu alandaki performanslarını değerlendiren yıllık raporlar hazırlamak, bunları yayımlamak ve ilgili kişi ve kuruluşlara dağıtmak. Düzenli yıllık raporlar dışında, gerek görüldüğünde insan hakları alanına ilişkin özel raporlar yayımlamak e) Gerektiğinde üç üyeden müteşekkil heyetler ile özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere ziyaretler gerçekleştirmek. f) Kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte, insan haklarının geliştirilmesini teşvik eden ve hak ihlallerinin giderilmesini hedefleyen kampanya ve programlar yürütmek. 1.3.1.2. İnsan Hakları Kurulunun Çalışma Usulü Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun yetkili organı olan İnsan Hakları Kurulunun çalışma esasları Kuruluş Kanunu’nun 8 inci maddesinde düzenlenmiştir. Maddeye göre, Kurul, en az ayda bir defa olmak üzere gerekli hallerde toplanır. Başkanın dışında en az beş üyenin birlikte talep etmesi halinde Kurul, Başkan tarafından 5 gün içinde toplanmak üzere derhal olağanüstü toplantıya çağrılır. Toplantıları Başkan yönetir; toplantı gündemi Başkan, yokluğunda İkinci Başkan tarafından hazırlanır. Başkanın, izin, hastalık, görevde bulunmadığı diğer haller ile hangi nedenle olursa olsun görevinin sona ermesi durumunda İkinci Başkan, Başkana vekâlet etmektedir. Kurul, en az yedi üyenin hazır bulunması ile toplanır ve en az altı üyenin aynı yöndeki oyuyla karar alır. Kararlarda çekimser oy kullanılamaz. Başkan ve üyeler kendileri, eşleri, evlatlıkları ve üçüncü derece dâhil üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci derece dâhil ikinci dereceye kadar kayın hısımlarıyla ilgili veya kişisel menfaat ilişkisi içinde oldukları konularda müzakere ve oylamaya katılamaz. Aksi kararlaştırılmadıkça Kurulun toplantılarındaki müzakereler gizlidir. İhtiyaç duyulması hâlinde görüşlerinden yararlanılmak üzere ilgili kişiler Kurul toplantısına davet edilebilir. Ancak, Kurul kararları toplantıya dışarıdan katılanların yanında alınamaz. 35 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.3.2. Teşkilat Kurumun teşkilatı İnsan Hakları Kurulu ve Başkanlıktan oluşur. İnsan Hakları Kurulu tarafından seçilen Başkan, hem Kurulun hem de Kurumun başkanıdır. Başkanlık; Başkan yardımcısı, hizmet birimleri ve çalışma gruplarından oluşur. 36 HİZMET Üye Üye Üye Üye İnsan Kaynakları ve Destek Birimi Başkan Strateji Geliştirme Birimi Üye Bilgi ve Dokümantasyon Birimi T E Ş K İ L A T Medya ve Halkla İlişkiler Birimi Üye Dış İlişkiler ve Proje Birimi Üye Eğitim Birimi Üye Hukuk Birimi Üye İşkence ve Kötü Muamele ile Mücadele Birimi İhlal İddialarını İnceleme Birimi TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU Ş E M A S I İNSAN HAKLARI KURULU Üye Başkan Yardımcısı BİRİMLERİ 37 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.3.2.1. Başkanlık Başkanlık; Başkan yardımcısı, hizmet birimleri ve çalışma gruplarından oluşmaktadır. Başkan Yardımcısı, Kurul üyesi olmayıp Kurumun idari ve mali işlerinden sorumludur. Kurumun Hizmet Birimleri, Kanunda sayma suretiyle belirlenmiştir. Bu birimler yanında ihtiyaca göre “Çalışma Grupları”, “Geçici ve Sürekli Kurullar” ve “İnceleme ve Ziyaret Heyetleri” oluşturulması mümkündür. 1.3.2.2. Hizmet Birimleri Kurum bünyesinde dokuz hizmet birimi bulunmaktadır. Hizmet birimleri, kuruluş kanununda kendilerine verilen görevleri yerine getirir. Birimler, Başkan tarafından belirlenen insan hakları uzmanlarının eşgüdümünde faaliyet gösterir. Her türlü insan hakları ihlali iddialarını başvuru üzerine veya re’sen incelemek, araştırmak, değerlendirmek; bunların sonuçlarını ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara bildirmek ve takip etmek, sorumlu bulunanlar hakkında yasal işlemlerin başlatılması için girişimde bulunmak üzere İhlal İddialarını İnceleme Birimi kurulmuştur. İşkencenin ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da cezanın önlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak, özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere haberli veya habersiz düzenli ziyaretler gerçekleştirmek, bu ziyaretlere ilişkin raporları ilgili kurum ve kuruluşlara iletmek, bu yerlere yapılan ziyaretlere ilişkin raporları incelemek ve değerlendirmek üzere İşkence ve Kötü Muameleyle Mücadele Birimi oluşturulmuştur. İnsan hakları bilincinin yaygınlaştırılması için çalışmalar yapmak, bu amaçla ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak, Milli Eğitim Bakanlığı müfredatında bulunan insan hakları ile ilgili bölümlerin hazırlanmasına, Yükseköğretim Kurulunun koordinesinde üniversitelerin insan hakları bölümlerinin kurulmasına ve müfredatının belirlenmesine katkıda bulunmak, kamu kurum ve kuruluşlarının meslek öncesi ve meslek içi insan hakları eğitimlerine yönelik olarak çalışmalarda bulunmak, eğitim programları düzenlemek üzere Eğitim Birimi görevlendirilmiştir. İnsan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukuki konular hakkında ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara veya kamuoyuna talep üzerine veya re’sen görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak, yerli ve yabancı kurum ve kuruluşlarla görev alanıyla ilgili konularda iş birliği yapmak, insan hakları ihlali tespiti yapan yargı kararlarının idare tarafından gereği gibi uygulanmasını takip etmek üzere Hukuk Birimi görevli ve yetkili kılınmıştır. Kurumun dış ilişkilerine yönelik faaliyetlerini düzenlemek ve yürütmek, insan haklarıyla ilgili proje hazırlamak ve yürütmek üzere Dış İlişkiler ve Proje Birimi; medya ile olan ilişkileri düzenlemek ve yürütmek, halkla ilişkiler politikasını düzenlemek ve yürütmek üzere Medya ve Halkla 38 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 İlişkiler Birimi; insan hakları konularında veri tabanı ve dokümantasyon merkezi oluşturmak, bilgi teknolojileri alanında çalışmalarda bulunmak üzere Bilgi ve Dokümantasyon Birimi oluşturulmuştur. Bunların yanında kurumun yardımcı hizmetlerini yürütmek üzere; Strateji Geliştirme Birimi ile İnsan Kaynakları ve Destek Birimi oluşturulmuştur. 1.3.2.3. Kurumun Yerel Yapılanması Kuruma bölge ve il düzeyinde büro açma yetkisi tanınmış; ancak henüz hiçbir ilde büro açılmamıştır. Büroların sayısı ve açılacağı iller, Kurumun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecektir. Kurum büroları kuruluncaya kadar, il ve ilçe insan hakları kurullarının, Kurumun bürosu olarak görev yapmaları öngörülmüştür. 1.4. KURUMUN GÖREV VE YETKİLERİ Türkiye İnsan Hakları Kurumunun görev ve yetkileri; 6332 sayılı Kuruluş Kanunu’nun, “Görev ve Yetkiler” başlıklı 4 üncü, “Kurulun Görev ve Yetkileri” başlıklı 7 nci ve “Hizmet Birimleri” başlıklı 11 inci maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Kurumun görev ve yetki alanı, Kamu kurumlarını, özel hukuk tüzel kişilerini ve gerçek kişileri kapsamaktadır. Kurumun görevleri; insan haklarının korunmasına, geliştirilmesine ve ihlallerin önlenmesine yönelik çalışmalar yapmak; şikayet ve başvuruları incelemek ve bunların sonuçlarını takip etmek; insan hakları alanında eğitim faaliyetleri yürütmek; insan hakları alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek; Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle kurulan inceleme, izleme ve denetleme mekanizmalarına Devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde görüş bildirmek, uluslararası toplantılara temsilci göndermek; insan hakları alanındaki sorunlar, gelişmeler ile kamu kurum ve kuruluşlarının bu aladaki performansını değerlendiren yıllık raporlar hazırlamak; insan haklarının geliştirilmesini teşvik eden ve hak ihlallerinin giderilmesini hedefleyen kampanya ve programlar yürütmek; her türlü insan hakları ihlal iddialarını başvuru üzerine veya re’sen incelemek, araştırmak, değerlendirmek, sorumlu bulunanlar hakkında yasal işlemlerin başlatılması için girişimde bulunmak; işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da cezaların önlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak; özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere haberli veya habersiz düzenli ziyaretler gerçekleştirmek; insan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukuki konular hakkında görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak; insan hakları ihlali tespiti yapan yargı kararlarının uygulanmasını takip etmek; meslek öncesi ve meslek içi insan hakları eğitimlerine yönelik olarak çalışmalarda bulunmak olarak belirlenmiştir. 39 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.4.1. Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM) İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT), işkencenin ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezanın önlenmesi için, özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişilerin alıkonuldukları yerlere, bağımsız uluslararası ve ulusal organlar tarafından gerçekleştirilecek düzenli bir önleyici ziyaret sistemi kurulmasını öngörmüştür. Her türlü alıkoyma yerinin düzenli ziyaretler yoluyla denetlenmesine ilişkin “İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol”, 15.06.2011 tarihli ve 2011/1962 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanmış ve Türkiye Protokol’e taraf olmuştur. Protokole taraf devletler, işkencenin ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezanın önlenmesi için ulusal düzeyde bir ya da daha çok sayıda önleme mekanizması kurmayı taahhüt etmiştir. Önleme mekanizmaları, özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin işkenceye ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya karşı korunmalarını güçlendirmek amacıyla alıkonulma yerlerine düzenli ziyaretler gerçekleştirmekle görevlidir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 09.12.2013 tarihli ve 2013/5711 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, Protokol’de öngörülen görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere “Ulusal Önleme Mekanizması” olarak belirlenmiştir. Kurum, ulusal önleme mekanizması olarak, özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları ceza infaz kurumları, nezarethaneler, geri gönderme merkezleri, çocuk ve yaşlı bakımevleri, rehabilitasyon merkezleri, psikiyatri klinikleri başta olmak üzere hastanelerin ilgili bölümleri, havalimanlarında ve sınır geçiş noktalarında bulunan alıkonulma yerleri, mülteci kampları gibi yerlere haberli ve habersiz düzenli ziyaretler gerçekleştirmek, bu ziyaretlere ilişkin raporları ilgili kurum ve kuruluşlara iletmek, Kurulca gerekli görülmesi durumunda kamuoyuna açıklamak; diğer kişi, kurum ve kuruluşların bu gibi yerlere gerçekleştirdikleri ziyaretlere ilişkin raporları incelemek ve değerlendirmekle görevli ve yetkilidir. Kurum, ulusal önleme mekanizması sıfatıyla, Protokol’ün 20 nci maddesi uyarınca, gözaltı yerlerinde özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişilerin sayısının yanı sıra, bu tür yerlerin sayısı ve bulunduğu yere ilişkin her türlü bilgiye ulaşmak; tüm gözaltı yerlerine ve bunların binalarına ve tesislerine ulaşmak; özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişilere yönelik tutum ve alıkonulma koşullarına ilişkin tüm bilgiye ulaşmak; bu kişilerle tanık bulunmaksızın, doğrudan doğruya ya da gerekli görülüyorsa çevirmen aracılığıyla ve ulusal önleme mekanizmasının konuyla ilgili bilgi verebileceğine inandığı başka herhangi bir kişiyle özel görüşme yapmak; ziyaret etmek istediği yerleri ve görüşmek istediği kişileri serbestçe seçmek; Önleme Alt-Komitesi ile temas kurmak, ona bilgi vermek ve Alt-Komite ile bir araya gelmek ile görevli ve yetkilidir. 40 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 41 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.4.2. İşkence ve Kötü Muameleyle Mücadele İşkencenin ve diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da cezanın önlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak Kuruma Kanunla verilmiş görevlerden birisidir. Bu çerçevede Kurum; özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere haberli veya habersiz ziyaretler gerçekleştirmek, bu ziyaretlere ilişkin raporları ilgili kurum ve kuruluşlara iletmek, Kurulca gerekli görülmesi durumunda kamuoyuna açıklamak ile görevli ve yetkilidir. Bu görev, Ulusal Önleme Mekanizması görevi ile örtüşmektedir. 1.4.3. Şikâyet ve Başvuruları İnceleme ve Bunların Sonuçlarını Takip Etme Kurum Kanununun 12 nci maddesine göre “İnsan hakları ihlalinden zarar gördüğü iddiasında bulunan her gerçek ve tüzel kişi Kuruma başvurabilir.” Kurum tarafından hazırlanan ve 17.5.2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan “İnsan Hakları İhlali İddialarına İlişkin Başvuruların İncelenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”e göre Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Türkiye’nin taraf olduğu insan hakları sözleşmeleri ve kanunlar ile tanınan temel hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kamu gücü, özel hukuk tüzel kişileri ya da gerçek kişilerce ihlal edildiği iddiasıyla herkes Kuruma başvuru yapabilmektedir. İnsan hakları alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları mağdurlar adına başvuru yapabilmektedirler. Kurumun görev ve yetki alanına giren konularda ilgili kişi ya da kurumlarca, inceleme ve araştırma yapılmak üzere ihbarda bulunulabilir. Ayrıca Kurum, başvuru olmadan re’sen harekete geçme yetkisini de haizdir. 42 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Başvurulardan harç ve benzeri herhangi bir ücret alınmamaktadır. Başvuru metot ve imkanları oldukça çeşitlendirilmiştir. Başvuru, dilekçe ile doğrudan yapılabileceği gibi mektup ya da faks yoluyla da yapılabilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, bizzat ya da telefon yoluyla sözlü olarak da başvuru yapılabilir. Ayrıca, gerekli teknik altyapının hazırlanmasından sonra Kurumun resmî internet sitesinde bir örneğine yer verilecek olan elektronik formun doldurulması suretiyle veya “E-Devlet Kapısı”ndan da başvuru yapılabilecektir. Başvurular Anayasa, usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası antlaşmalar, bu antlaşmalarla kurulan denetim organlarının kararları, ilgili mevzuat, temel hak ve hürriyetlere ilişkin uluslararası gelişmeler esas alınarak incelenmekte ve sonuçlandırılmaktadır. Kuruma yapılan başvurularla ilgili olarak İnsan Hakları Kurulu tarafından; a) İhlalin varlığına, b) İhlal iddiasının reddine, c) Karar verilmesine yer olmadığına, karar verilebilmektedir. Karar üzerine ilgili kişi, kurum ya da kuruluşlarca yapılması gereken işlemler ile alınması gereken önlemler takip edilmektedir. Kurul kararı ve karar üzerine ilgili kişi, kurum ya da kuruluşlarca yapılan işlem ve alınan önlemler, kişisel veriler korunmak suretiyle, kamuoyu ile paylaşılabilir, özel olarak raporlanabilir ya da yıllık raporda dile getirilebilir. Gerekli görülmesi hâlinde Cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulmaktadır. 43 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.4.4. İnsan Hakları Eğitimi ve Bilinçlendirme Hakların korunması ve geliştirilmesinde önemli adımlardan birisi vatandaşların sahip olduğu hakları ve koruma yollarını bilmeleridir. Kurum, toplumda insan hakları bilincinin arttırılması için eğitim faaliyetleri yürütmekle görevlendirilmiş; bu amaçla Eğitim Birimi oluşturulmuştur. Eğitim Birimi; 1) İnsan hakları bilincinin yaygınlaştırılması için çalışmak; bu amaçla ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapmak, görüş bildirmek ve tavsiyelerde bulunmak, 2) Milli Eğitim Bakanlığı müfredatında bulunan insan hakları ile ilgili bölümlerin hazırlanmasına; Yükseköğretim Kurulunun 44 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 koordinesinde üniversitelerin insan hakları bölümlerinin kurulmasına ve müfredatının belirlenmesine katkıda bulunmak, 3) Kamu kurum ve kuruluşlarının meslek öncesi ve meslek içi insan hakları eğitimlerine yönelik olarak çalışmalarda bulunmak, 4) İstekleri hâlinde kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara yönelik insan hakları konulu eğitim programları düzenlemek, ile görevli ve yetkilidir. Ayrıca TİHK, insan haklarının geliştirilmesini teşvik eden ve hak ihlallerinin giderilmesini hedefleyen kampanya ve programlar yürütmekle görevli ve yetkilidir. 1.4.5. Görüş Bildirme, Tavsiyede Bulunma ve İzleme Paris Prensipleri’ne göre ulusal insan hakları kurumları, hükümete, parlamentoya ve diğer ilgili bütün organlara, bunların talebi üzerine veya kendi inisiyatifleriyle, insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirir, tavsiyelerde bulunur, öneriler ve raporlar sunar. Ulusal kurumlar, bunları kamuoyuna açıklama kararı verebilir. Ulusal kuruluşların bu görüşleri, tavsiyeleri, önerileri ve raporlarının ilgili oldukları alanlar ve yetkili oldukları konular ise şunlardır: (i) İnsan haklarının korunmasını ve geliştirilmesini amaçlayan her tür yasal ve idari hükümler ile yargısal örgütlenmeye ilişkin hükümler; bu bağlamda ulusal kurumlar, yürürlükteki yasaları, mevzuatı ve yasa tasarıları ile yasa önerilerini incelerler ve metinlerin, insan haklarının temel ilkeleriyle uyumlu hale getirilmeleri için uygun gördükleri tavsiyeleri yaparlar; gerek gördükleri takdirde, yeni yasaların kabul edilmesini, yürürlükteki yasaların uyumlu hale getirilmesini ve idari önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye ederler; (ii) Uygun gördükleri insan hakları ihlalleri vakalarına el koyarlar; (iii) İnsan haklarının ulusal düzeydeki genel durumu ve daha özel sorunlar üzerine raporlar hazırlarlar; (iv) Ülkenin herhangi bir yerinde gerçekleşen insan hakları ihlali durumlarına hükümetin dikkatini çekerler, bu ihlallerin son bulması için hükümete her türlü girişimi önerirler ve gerektiği takdirde hükümetin tavır ve tepkilerine ilişkin görüş bildirirler. Ulusal kurumların kendi ülkelerindeki insan hakları sorunlarına ilişkin olarak hazırladıkları tematik raporlar da, hükümet ve ilgili bütün kamu kurum ve kuruluşlarına tavsiye niteliği taşımaktadır. Tematik raporlar, hazırlandığı alandaki temel sorunu ortaya çıkartması ve hükümet uygulamalarının veya yasal prosedürlerin eksikliklerini göstermesi bakımından önemlidir ve bu niteliği ile ulusal kurumların başta kendi ülkelerindeki insan haklarını geliştirme görevi olmak üzere diğer görev ve yetkileri ile doğrudan ilişkilidir. 45 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ulusal bir kurumun hükümete re’sen tavsiyede bulunup bulunamayacağı ya da destek verip veremeyeceği Kurumun kuruluş yasasına ilişkin bir husustur. Ulusal kurumlar, ilgili mercilerin talebi üzerine tavsiyede bulunmakla yetkili kılınabilir veya herhangi bir isteğe ya da talebe bağlı olmadan tavsiyelerde bulunmak için yetkilendirilebilir. Fakat tavsiye verme yetkisi ne denli geniş olarak tanımlanırsa tanımlansın, tavsiye alan makamların kendilerine sunulan bilgileri dikkate alma ve bu bilgiler üzerine harekete geçmeye tekabül eden bir istekleri yoksa, bu yetkinin pek bir kıymeti olmayacaktır. Bu nedenle, ulusal kurumlara danışmanlık yetkisi sağlayan devletler, bu kurumlardan tavsiyeleri almak, ilgili mercilere yönlendirmek ve söz konusu tavsiyelerden faydalanmak için uygun mekanizmaların geliştirilmesini sağlamalıdır. 6332 sayılı Kuruluş Yasası’nda Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na Kurumun görev ve yetkilerine giren hususlarda, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara tavsiyede bulunma yetkisi verilmiştir. TİHK, insan haklarına ilişkin uluslararası standartların uygulanması amacıyla kamu kurumlarına tavsiyeler verebilmekte ve ülkedeki mevcut yasal düzenlemelere ilişkin destek sağlayabilmektedir. Kurum yasal düzenlemelerin uluslararası insan hakları belgelerindeki standartlarla uyumsuz olması durumunda ya da yasamaya ilişkin ek düzenlemeler gerektiğinde de tavsiyede bulunabilmektedir. Ayrıca Kurum, Devletin taraf olduğu uluslararası insan hakları belgelerindeki yükümlülükler çerçevesinde ilgili komitelere sunacağı raporların hazırlanmasına da katkı sağlayabilmektedir. Türkiye İnsan Hakları Kurumunun Kurucu Kanunu’nun “Hizmet Birimleri” başlıklı 11 inci maddesinde; Kuruma, insan hakları ihlalleri konusunda başvuru üzerine veya resen harekete geçme, değerlendirme yapma ve ilgili kişi, kurum ya da kuruluşlara değerlendirme sonuçlarını bildirme ve takip etme; özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan kişilerin bulundukları yerlere yapılan ziyaretlere ilişkin raporları ilgili kurum ve kuruluşlara iletme; insan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukuki konular hakkında ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara veya kamuoyuna talep üzerine veya re’sen görüş bildirme ve tavsiyelerde bulunma; insan hakları bilincinin yaygınlaştırılması için ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapma; Milli Eğitim Bakanlığı müfredatında bulunan insan hakları ile ilgili bölümlerin 46 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 hazırlanmasına, Yükseköğretim Kurulunun koordinesinde üniversitelerin insan hakları bölümlerinin kurulmasına ve müfredatının belirlenmesine katkıda bulunma görev ve yetkisi verilmiştir. İnsan hakları alanındaki sorunlar, gelişmeler ile kamu kurum ve kuruluşlarının bu alandaki performanslarını değerlendiren yıllık raporlar hazırlamak, bunları yayımlamak ve ilgili kişi ve kuruluşlara dağıtmak, düzenli yıllık raporlar dışında, gerek görüldüğünde insan hakları alanına ilişkin özel raporlar yayımlamak da TİHK’in görev ve yetki alanına dahildir. Kurum tarafından hazırlanan ve yayımlanmış olan “İnsan Hakları İhlali İddialarına İlişkin Başvuruların İncelenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”in 29 uncu maddesinde Kurumun başvurulara ilişkin verdiği kararların tavsiye niteliğinde olduğu hükme bağlanmıştır. Kanun ve Yönetmelik ile TİHK’e Paris Prensipleri’ne uygun olarak, insan haklarının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi için, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara tavsiye verme ve katkı sağlama görev ve yetkisi verilmiştir. Kurum, bu görev ve yetkisini, insan hakları ihlali iddialarına ilişkin başvuru üzerine veya re’sen araştırma yapma ve araştırmanın çıktılarını ilgili birimlere iletme, uluslararası standartların iç hukuka ve uygulamaya yansıtılmasına ilişkin tavsiyede bulunma, insan hakları ile ilgili mevzuat taslakları, mevzuat, uygulamalar ve diğer hukuki konular hakkında görüş bildirme ve tavsiyede bulunma, insan hakları ile doğrudan veya dolaylı ilgisi olan uluslararası sözleşmelerin onaylanması hususuna ilişkin görüş bildirme, insan hakları eğitiminin içeriğine katkı sağlama, alıkonulma yerlerine düzenlenen ziyaretler sonucu rapor hazırlama yollarıyla yerine getirebilmektedir. Ayrıca Kurum tarafından hazırlanan tematik raporlar, ilgili alanlardaki mevzuat ve uygulama eksikliklerini ortaya koyduğundan, mahiyeti gereği tavsiye 47 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 niteliğini taşımaktadır. Bu çerçevede Kurum tarafından bu güne kadar; çocuk hakları, işkence ve kötü muamele yasağı, seçme hakkının ihlali, geri gönderme merkezlerinin durumu ve mülteci hakları, mahpusların sağlık hizmetlerine erişim hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı, ceza infaz kurumlarında mahpuslara yönelik muamelelerin durumu konuları incelenmiş ve ilgili kurumlara çeşitli tavsiyelerde bulunulmuştur. 1.5. MALİ VE İŞLEVSEL ÖZERKLİK Mali özerklik, Kurumun kendine has bir bütçesi olması, kuruma ayrılan bütçenin yeterli olması ve mali kaynakların Kurumca kontrol edilmesi ve yönetilmesi anlamına gelmektedir. İşlevsel özerklik ise, kurumların üye ve personel yapısının çoğulculuğuna, uzmanlığına ve tarafsızlığına, mali yeterliliğine, başka bir makamın onayına gerek kalmadan düzenleme yapma (ikincil mevzuatını oluşturma) gücüne ve çalışma metotlarına işaret eder. Finansal özerkliği olmayan kurum işlevsel özerkliğe de sahip olamaz. Türkiye İnsan Hakları Kurumunun idari ve mali özerkliği Kuruluş Kanunu’nda açıkça tanınmıştır. Kanunun 3 üncü maddesine göre, Türkiye İnsan Hakları Kurumu, “idari ve mali özerkliğe sahip ve özel bütçeli…” bir kuruluştur. Kurum, kendisine tahsis edilmiş ödeneğin harcanması konusunda başka herhangi bir makamın iznine veyahut onayına tabii değildir. İşlevsel özerkliğe sahip olan TİHK, başka bir makamın onayına gerek olmaksızın bireysel başvuru yönetmeliği ile uzman alma ve yetiştirme yönetmeliğini yürürlüğe koymuştur. Çalışma grupları, ziyaret heyetleri, geçici ve sürekli kurullar kurma ve hizmet satın alma, geçici ve sözleşmeli personel istihdamı yetkisi tanınması, Kuruma personel ve teşkilat politikasında büyük esneklik imkânı sağlamakta ve Kurumun fonksiyonlarını yerine getirirken özerk olmasına katkıda bulunmaktadır. 1.6. KURUMUN İNSAN KAYNAĞI Ulusal insan hakları kurumları, faaliyetlerini icra edebilecek sayıda ve nitelikte personel istihdam edebilmeli; bağımsızlık gereği, kendi personelini seçme, atama ve eğitme yetkisine de sahip olmalıdır. Öte yandan, personel seçiminde de çoğulcu temsile önem verilmelidir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu, kendi personelini seçme, atama ve eğitme yetkisine sahiptir. Başkan Yardımcısı dahil bütün personeli atamaya Başkan yetkilidir. Başkanın personel atamasına ilişkin kararı başka bir merciin onayına tabi değildir. Kanunda Kuruma 75 daimi personel kadrosu tahsis edilmiştir. Kurumda ayrıca özel bilgi ve ihtisas gerektiren işlerde sözleşmeli personel çalıştırılmasına imkan sağlanmıştır. Ancak, sözleşmeli olarak çalıştırılacak personelde on yıl çalışmış olma veya doktora unvanına sahip olma şartı getirilmiştir. Ayrıca, sözleşmeli olarak istihdam edilecek personel sayısı fiilen çalışan uzman sayısının yüzde onu ile sınırlandırılmıştır. Kurum, belli bir süreyle sınırlı olmaksızın geçici personel 48 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 istihdam etme imkanına sahiptir. Kamu kurum ve kuruluşları, Kurumun bu konudaki taleplerini gecikmeksizin sonuçlandırmak zorundadırlar. Keza hakim ve savcılar da, kendilerinin talep etmeleri halinde, süresiz olarak Kurumda görevlendirilebilmektedir. Öte yandan Kuruma, geçici veya belli bir ihtisas gerektiren nitelikteki işler için hizmet satın alma imkanı da sağlanmıştır. Kurum; temizlik, güvenlik, bilgi işlem, basım, tercümanlık vb. işlerini satın alma yoluyla yapma imkanına sahiptir. İşe alım ve personel seçimi için bir prosedürün belirlenmesi ve bu sürecin kamuoyuna açık bir şekilde yürütülmesi şeffaflık ilkesinin gereğidir. TİHK, insan hakları uzman yardımcılığına ve insan hakları uzmanlığına atanacaklarda aranacak nitelikleri ve atama prosedürünü “İnsan Hakları Uzmanlığı Yönetmeliği” ile belirlemiştir. Yönetmelik uyarınca, 13.10.2014 tarihinde, Kurumda istihdam edilmek üzere 15 insan hakları uzman yardımcısı alınacağı ilan edilmiştir. Yönetmelikte öngörülen usule uygun olarak; yazılı aşaması Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından 20.12.2014 tarihinde, sözlü aşaması ise Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından 08-09.04.2015 tarihlerinde gerçekleştirilen ve 10.04.2015 tarihinde sonuçları açıklanan Türkiye İnsan Hakları Kurumu İnsan Hakları Uzman Yardımcılığı Giriş Sınavında başarılı olan ve atamaları gerçekleştirilen insan hakları uzman yardımcıları 25.05.2015 tarihinden itibaren görevlerine başlamışlardır. Kuruma, görev ve yetki alanına giren konularda yerinde inceleme ve araştırma yapmak üzere, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinin ve kişilerin katılımıyla heyet oluşturma imkanı sağlanmıştır. Bu heyetlere; STK temsilcileri ve sahasında uzman kişiler dahil edilerek hem sivil toplumla işbirliği yapılmaktadır hem de katılımcıların uzmanlıklarından istifade edilebilmektedir. Ayrıca Kuruma, görev alanına giren konularla ilgili olarak çalışmalarda bulunmak üzere kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve konu ile ilgili uzmanların katılımı ile geçici veya sürekli kurullar oluşturma imkanı da verilmiştir. 49 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.7. ERİŞİLEBİLİRLİK Ulusal insan hakları kurumlarının erişilebilirliği, kurumun fiziksel konumu, bilinirliği, aldığı idari önlemler ile kurumun örgütlenme şeklinden ve uygulanan prosedür kurallarından etkilenmektedir. Türkiye İnsan Hakları Kurumunun merkezi Ankara’dır. Kuruma, konumu itibariyle, Ankara’nın bütün semtlerinden tek toplu taşıma aracı ile ulaşılabilmektedir. Kurum Kanunu’nda Kuruma yerel ya da bölgesel ofisler (büro) açma yetkisi tanınmıştır. Büroların kurulmasına veya kaldırılmasına, Kurumun teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca karar verilir. Kurumun henüz bir bürosu bulunmamaktadır. Kurumun büroları henüz oluşturulmadığı için ilgili mevzuat gereğince Türkiye’nin 81 ilinde on yılı aşkın süredir faaliyet gösteren İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları aynı zamanda Kurum Bürosu olarak da görev yapmaktadırlar. 50 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Kurumun erişilebilirliğinin arttırılması için başvuru metot ve imkanları oldukça çeşitlendirilmiş ve kolaylaştırılmıştır. Başvuru, dilekçe ile doğrudan yapılabileceği gibi mektup ya da faks yoluyla da yapılabilmektedir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, bizzat ya da telefon yoluyla da başvuru yapılabilir. Ayrıca teknik altyapının hazırlanmasından sonra Kurumun resmî internet sitesinde bir örneğine yer verilcek olan elektronik formun doldurulmasıyla veya E-Devlet Kapısından da başvuru yapılabilecektir. Kadınların, etnik, dini, dilsel ya da diğer azınlıkların, vatansızların, maddi güçlük çekenlerin ya da engelliler gibi kırılgan grupların ulusal insan hakları kurumlarına erişimlerinin arttırılması önem taşımaktadır. Farklı toplumsal kesimlerin Kuruma erişilebilirliğinin arttırılması için Kurul üyelerinin ve Kurum personelinin çoğulcu bir yapı sergilemesi de önemlidir. Bu çerçevede engelli bireylerin başvurularını kolaylaştırmak için gerekli tedbirlerin Kurumca alınacağı hükme bağlanmıştır. Keza başvurulardan herhangi bir ücret (harç vb.) alınmadığı için maddi imkansızlık sebebiyle başvuru yapmaktan kaçınılması gibi bir durum söz konusu değildir. Toplumda Kuruma güven duyulması ve kamuoyunda Kurumun bilinirliğinin arttırılması erişilebilirliğin sağlanmasında önem taşıyan bir diğer husustur. Bu çerçevede Kurumun teşkilat kanununda “Medya ve Halkla İlişkiler Birimi”ne yer verilmiştir. Ayrıca Kurum, düzenlediği ve katıldığı faaliyetleri, toplantıları, yaptığı ziyaretleri ve raporlarını resmi web sitesinde yayımlayarak bilinirliğini ve dolayısıyla erişilebilirliğini arttırmaya çalışmaktadır. 51 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 52 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.8. PAYDAŞLARLA İŞBİRLİĞİ Ulusal kurumların, işlevlerini etkili bir şekilde yerine getirebilmek için ülke içinde kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarıyla; uluslararası alanda ise diğer ülkelerin ulusal insan hakları kurumlarıyla ve uluslararası ve bölgesel insan hakları kuruluşlarıyla yakın ilişki ve işbirliği içinde olmaları gerekmektedir. TİHK, insan hakları sorunlarını tartışmak ve insan hakları konularında bilgi ve görüş alışverişinde bulunmak amacıyla, kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, sendikalar, sosyal ve mesleki kuruluşlar, yükseköğretim kurumları, basın-yayın kuruluşları, araştırmacılar ve ilgili diğer kişi, kurum ve kuruluşlarla en az üç ayda bir düzenli istişareler gerçekleştirme görev ve yetkisini haizdir. 2014 yılında bu toplantıların ilki gerçekleştirilmiştir. Kurumun bireysel başvurular üzerine yaptığı inceleme ve soruşturma faaliyetlerinde ve ulusal önleme mekanizması görevi çerçevesinde yaptığı ziyaretlerde STK’larla işbirliği yapılarak inceleme ve ziyaretler birlikte gerçekleştirilmiştir. Kuruluş Kanunu TİHK’e; Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmeleri tarafından kurulan inceleme, izleme ve denetleme mekanizmalarına Devletin sunmakla yükümlü olduğu raporların hazırlanması sürecinde, ilgili sivil toplum kuruluşlarından da yararlanmayı önermektedir. 53 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Öte yandan, ulusal önleme mekanizması görevinin TİHK’e verilmesi nedeniyle Kuruluş Kanununda yapılması gereken değişiklikler STK’ların katılımıyla düzenlenen çalıştaylarda ele alınmıştır. TİHK, Kuruluş Kanunu ile, diğer ülkelerin ulusal insan hakları kurumları ve uluslararası insan hakları örgütleriyle ikili ve çok taraflı ilişkiler kurmak konusunda yetkilendirilmiştir. 1.9. SORUMLULUK (HESAP VEREBİLİRLİK) Ulusal insan hakları kurumları; devlete, STK’lara ve halka karşı sorumludurlar. Bu sorumluluk, hazırlanan yıllık faaliyet raporunun sunulmasıyla yerine getirilir. Tematik raporlar da benzer işlevi yerine getirir. TİHK’in hazırlayacağı yıllık raporların hangi makam(lar)a sunulacağı açıkça belirlenmemiştir. Buna karşılık, Kuruluş Kanununda, Kurumun, görev ve yetkilerine ilişkin olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunu yılda en az bir defa bilgilendireceği hükmüne yer verilmiştir. Bunun dışında Kurumun hazırladığı tematik raporlar ve faaliyet raporları internet sitesinde yayımlanmakta, haber ajansları ile paylaşılmakta ve ilgili kamu kuruluşları, STK’lar ve şahıslara fiziki olarak da ulaştırılmaktadır. 54 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 2 2015 YILI FAALİYETLERİ “ Kurum, başvuru üzerine veya re’sen insan hakları ihlali iddialarını incelemekte, alıkonulma yerlerine ziyaretler yapmakta ve tematik raporlar hazırlamaktadır. “ 55 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.1. ZİYARETLER 2.1.1. Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda, yaşları 12 ila 15 arasında değişen dört çocuğa işkence ve kötü muamele yapıldığına ve cinsel saldırıda bulunulduğuna dair iddiaların basın-yayın organlarında yer alması üzerine konu, İnsan Hakları Kurulu’nun gündemine alınmıştır. İnsan Hakları Kurulu’nun 19.03.2015 tarihli ve 2015/8 sayılı toplantısında, oluşturulacak bir heyet tarafından ihlal iddialarının yerinde incelenmesine karar verilmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri, Kurum uzmanları ile sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan heyet, 3 Nisan 2015 tarihinde anılan cezaevine bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Heyet, Muğla Cumhuriyet Başsavcısı, Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumundan sorumlu Cumhuriyet Savcısı ve Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu İkinci Müdürü ile görüşmüştür. Ayrıca mahpus çocuk odaları ziyaret edilerek burada bulunan çocuklarla baş başa görüşmeler yapılmış, ceza infaz kurumu personeli, psiko-sosyal ve eğitim servislerinin çalışanları ile görüşülmüştür. 56 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.1.2. Eskişehir H Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 6 Ağustos 2015 tarihinde Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) kapsamında Eskişehir H Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret heyetinde, Kurum uzman ve uzman yardımcıları, sivil toplum temsilcileri ile kadın ve hapishane konularında çalışan bir akademisyen yer almıştır. Ziyaret kapsamında ilk olarak ceza infaz kurumundan sorumlu Cumhuriyet Savcısı ve görevli diğer idari personel ile görüşülmüştür. Ayrıca kadın, çocuk ve LGBTİ koğuşları ziyaret edilerek tutuklu ve hükümlülerle yüz yüze görüşmeler yapılmış, temel problemleri ve talepleri dinlenmiştir. Ceza infaz kurumu yönetimi ile yapılan görüşmelerde; özellikle personel sayısındaki yetersizlikten yakınılmış, bu durumun izin dönemlerinde daha büyük sıkıntı yarattığı dile getirilmiştir. Öte yandan yeterli sayıda ambulans ve ring aracı bulunmasına rağmen sevki gerçekleştirecek jandarma görevlilerinin sayısındaki yetersizlik nedeniyle sevklerin biriktiği ifade edilmiştir. Ayrıca, personelin özlük haklarının iyileştirilmesi ve infaz koruma görevlilerine öfke kontrolü eğitimi verilmesi istenmiş; sivil toplum kuruluşları ile ilişkilerin zayıf olduğu belirtilerek bu kuruluşların idari personel konusunda da hassasiyet göstermeleri talep edilmiştir. 57 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Kadın, çocuk ve LGBTİ koğuşlarına yapılan ziyaret ile tutuklu ve hükümlülerle yapılan görüşmeler neticesinde başlıca şu sorunlar dile getirilmiş/görülmüştür: —— Kadın mahpusların tutulduğu koğuşlar erkek koğuşlarıyla koridor olarak ayrılmış olmakla beraber kadın koğuşlarından ziyaret yerlerine ve revire gidilmesi için erkeklerin olduğu bölümden geçilmesi gerekmektedir. Kadın mahpusların tutulduğu bölüm erkek mahpusların tutuldukları bölümden tamamen ayrılmalıdır. Nitekim kadın mahpuslar, ziyaret yerlerine gidişleri sırasında infaz koruma görevlilerinin kendilerine kıyafet kısıtlaması getirdiklerini, kot pantolon ve etek dışında bir elbiseyle koğuş dışına çıkışlarına izin vermediklerini, eşofman ve benzeri kıyafetler giyemediklerini belirtmişlerdir. Ayrıca kadın mahpus bölümünün tamamen ayrı olmaması nedeniyle kadınların çoğu kez revire götürülmedikleri, revir yerine atıl durumda olan bir koğuşta bulunan sedyede tıbbi bakımlarının yapıldığı hem kadınlar hem de infaz koruma görevlileri tarafından bildirilmiştir. Bu sayılan hususlar kadın bölümünün ayrı bir girişe sahip olması zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Kurum yetkilileri, kadınların kıyafet kısıtlamalarının kendilerine iletilmesi üzerine, erkek mahpusların kadınlara laf attıklarını, evli kadınlara evlenme teklif ettiklerini, büyük sorunlara yol açmamak için bu yönteme başvurduklarını belirtmişlerdir. Çocuk ve LGBTİ koğuşları da diğer bölümlerden ayrılmış, farklı bir koridorda bulunmaktadır. Ancak kadın bölümü gibi bu bölümlere de yetişkin erkeklerin bulunduğu koridorlardan geçilerek ulaşılmaktadır. —— Kadın ve çocuk bölümündeki koğuşlar iki katlı olup, üst katta yatakhane bölümleri alt katta ise mutfak, banyo, tuvalet bulunmaktadır. Ayrıca, gün içerisinde açık tutulan havalandırma bölümü mevcuttur. Üst kata çıkan merdivenler engelli, hasta, yaşlıların çıkabilmesine uygun nitelikte değildir. Kadınlar, sayım saatlerinde hızla aşağıya inmeye çalıştıklarından düştüklerini, kimi mahpusların yaralandıklarını belirtmişlerdir. 58 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Kadın bölümünde, özellikle koğuşlardaki kalabalık sorunundan yakınılmaktadır. Yatak kapasitesinin 10 ile 14 kişi arasında değiştiği koğuşlarda, kadınlar ve anne refakatinde kalan çocuklarla bu kapasitenin fazlasıyla aşıldığı gözlenmiştir. Koğuşlardan bir tanesinde 24 kadın ve 11 çocuk tutulmaktadır. Kimi mahpuslar sandalyeleri birleştirerek üzerinde yattıklarını belirtmişlerdir. Bir kadın mahpus yanında iki çocuğunun bulunduğunu, yedi aylık hamile olduğunu ve çocuklarıyla birlikte yerde yattığını söylemiştir. Koğuşlarda bulunan mahpusların ceza miktarlarının farklılık arz ettiği, üç ay hapis cezası alan mahpus ile otuz yıl ceza alan mahpusun aynı koğuşa yerleştirildiği, aynı şekilde ileri yaşlardaki mahpuslarla genç kadınların aynı koğuşta tutulduğu görülmüştür. —— Çocuklar için fazladan yiyecek, giyecek, sağlık tedbiri alınmadığı, oyun imkanının bulunmadığı, ziyaret edilen koğuşlarda sadece birkaç parça oyuncak bulunduğu görülmüştür. Çocukların neredeyse hiç oyuncağı bulunmamaktadır. Hareket etmenin dahi güçleşebildiği koğuşlarda, çocuklar kimi zaman anneleriyle birlikte yerde yatmaktadırlar. Çocuklar kalabalığa, sigara dumanına, koğuşta yaşanan her türlü olumsuzluğa maruz kalmaktadırlar. 3-6 yaş aralığındaki çocuklardan sadece biri okul sezonunda kreşe gitmiş, diğer çocukların hiçbiri bu olanaktan faydalanmamıştır. Hapishane içerisinde çocuklar için bir oyun odası mevcuttur. Çeşitli oyuncakların da bulunduğu bu oyun odasına sadece salı günleri bir saat infaz koruma görevlisi refakatinde çıkılmaktadır. Personel yetersizliği nedeniyle oyun odasının kullanımı sıklıkla ertelenmektedir. Dolayısıyla anneleri refakatinde bulunan çocukların fiziksel, kişisel gelişimlerini, sağlıklarını harap edecek koğuş ortamı dışında çıkabilecekleri herhangi bir mekân bulunmamaktadır. Çocuklar günün tamamını koğuşta geçirmektedirler. Haftada bir saat çıkılabilen oyun odası da çoğunlukla kullanılamamaktadır. —— Koğuşların temizliği kadınlar tarafından yapılmaktadır. Koğuşlarda rutubet nedeniyle boyaların kalktığı, bir koğuşta havalandırmada bulunan lağım borusunun patladığı ve bu yüzden çocukların hastalandığı belirtilmiştir. Salı, Perşembe, Pazar günleri 13.00-16.00 saatleri arasında, diğer günler ise saat 09.00-10.00 saatleri arasında sıcak su verilmektedir. Kalabalık koğuşlarda kadınların ve çocukların bu süre içerisinde yıkanmaları zor olmaktadır. Ayrıca, bu nedenle tartışma ve kavga yaşanacağı da öngörülmektedir. —— Yemekler hakkında çokça şikayet bulunmaktadır. Yemeklerin, üç öğün çıkmasına karşın miktar olarak az ve lezzetsiz olduğu, çocuklar için ayrı bir menü olmadığı ifade edilmiştir. Koğuşlarda henüz katı gıdaya geçmeyen çocuklar olduğu düşünüldüğünde bu husus önem teşkil etmektedir. Yemekler, tadı ve yağ tabakası nedeniyle süzgece konularak yıkanmakta ve yeniden kaynatılarak pişirilmektedir. Ayrıca, kantinden alınan malzemelerle çeşitlendirilerek çoğaltılmaktadır. Bunun için mahpuslar fazladan malzeme ve elektrik masrafı yapmaktadır. Kantinden alınan yiyeceklerin saklanması için uygun ortam bulunmamaktadır. En az kişinin kaldığı odada yirmiye yakın mahpus ve ayrıca çocuklar bulunmaktadır. Odada sadece küçük bir buzdolabı mevcut olup sınırlı miktarda yiyecek burada muhafaza edilmektedir. Yiyeceklerin geri kalanı plastik çekmecelerde, yatak altlarında muhafaza edilmeye çalışılmakta ancak iklim koşulları nedeniyle açıkta tutulan yiyecekler kısa sürede bozularak sağlık için tehdit oluşturmaktadır. Kurum yetkilileri yönetmelik gereği odada birden 59 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 çok buzdolabı bulundurulamayacağını ileri sürmekte ve mevcut olan büro tipi küçük dolapların sadece bir tanesine izin vermekte ikincisi depoya kaldırılmaktadır. Mahpuslar, infaz kurumunda balık çıkmadığını, kızarmış tavuk ile ayda bir kez de olsa pide, lahmacun yemeyi çok istediklerini dile getirmişlerdir. —Mahpuslar — tarafından, iki haftada bir aile hekiminin geldiği, oluşturulan düzene göre sırayla muayene olunduğu ifade edilmiştir. Bir mahpusun sırası gelmeden doktor muayenesine çıkamadığından yakınılmış, hastaneye sevk konularında da aksaklıkların olduğu ileri sürülmüştür. Ayrıca mahpus çocuklar, psikologla yaptıkları görüşmelerin çok kısa sürdüğünü ifade etmişlerdir. —Kantin — uygulaması yakınılan diğer konulardan biridir. Kantin istem fişini dahi satın almak zorunda olan mahpuslar, nevresim, terlik, battaniye gibi malzemelerin dışarıdan gelmesine izin verilmediğini, kantinden almak zorunda bırakıldıklarını belirterek fiyatların yüksek olduğunu, maddi durumu iyi olmayan mahpusların gerekli malzemeleri alamadığını ifade etmişlerdir. —Özellikle — kadın mahpuslar gün boyu koğuştan çıkmadıklarını; kurs, spor, etkinlik gibi faaliyetlerden yararlanamadıklarını belirtmişlerdir. Aynı yakınmalar LGBTİ mahpuslar tarafından da dile getirilmiştir. Ziyaret tarihinden önce Kur’an kursu, kuaförlük kursu, tekstil kursu, aerobik kursu, boncuk kursu, bilgisayar kursu açılmıştır. Ziyaret sırasında devam eden hiçbir kurs bulunmamaktadır. Maddi sıkıntı yaşayan mahpuslar için çalışma olanağı sağlanması talep edilmiştir. Çocuklar, pazartesi ve çarşamba günleri bir saat “din dersi”ne çıktıklarını, ayrıca serbest okuma derslerinin de olduğunu, ayda veya 2-3 haftada bir halı sahaya gittiklerini, öğretmen olmadığı için hobi çalışmalarının bir 60 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 buçuk senedir kapalı olduğunu ifade etmişlerdir. —— Ceza infaz kurumundan sorumlu olan Cumhuriyet Savcısının da belirttiği üzere infaz koruma memurları mahpuslara karşı soğukkanlı davranmaktadır. Ancak mahpusların onaylanmayan her davranışına ilişkin tutanak tutulmaktadır. Sıklıkla başvurulan tutanak tutma uygulaması mahpuslar arasında ciddi bir yılgınlık, çaresizlik hissi yaratmış durumdadır. Bel rahatsızlığı bulunan bir kadın mahpusun yatağının altına karton konulduğu için dahi tutanak tutulduğu söylenmiştir. Mahpuslar, infaz koruma görevlileri tarafından aşağılandıklarını, hakarete maruz kaldıklarını, bu olayların ziyaretçilerinin önünde de yaşanabildiğini ileri sürmüşlerdir. Mahpusların cezaevi yöneticileriyle görüşme taleplerinin yazılı olarak iletilmesi gerekmektedir. Mahpuslar, özel olarak konuşmak istedikleri hususları yazılı olarak bildirmek istemediklerini bu nedenle sorunlar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Mahpuslar, cezaevi uygulamalarına, infaz koruma görevlilerinin işlem, karar ve tavırlarına itiraz edemediklerini, hemen tutanak tehdidine maruz kaldıklarını, ayrıca talepleri konusunda ısrar edemediklerini bildirmişlerdir. —— Çocukların şikâyetleri iki konuda yoğunlaşmaktadır. İlki; müzik dinlemek istedikleri halde bir radyolarının bulunmamasına ilişkindir. Diğeri ise ceza infaz kurumu yakınında bulunan çöplükten gelen kokunun kendilerini aşırı derecede rahatsız ettiği, bu nedenle geceleri uyuyamadıkları; çok fazla sinek, böcek ve haşerat olduğudur. Çocuklar, bu konuda verdikleri dilekçelerin sonuçsuz kaldığından yakınmaktadırlar. 61 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.1.3. Ankara Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti Türkiye İnsan Hakları Kurumu 10 Eylül 2015 tarihinde, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) kapsamında Ankara Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret heyetinde İnsan Hakları Kurulu üyeleri ile Kurum uzman ve uzman yardımcıları yer almıştır. Ziyaret kapsamında ilk olarak adı geçen ceza infaz kurumu yöneticileri ve Adalet Bakanlığı temsilcisiyle görüşmeler yapılmıştır. Ceza infaz kurumu yönetimi ile yapılan görüşmelerde; Ceza infaz kurumunda son zamanlarda iş ve meslek edindirmeye yönelik faaliyetlerin yeterli sayıda olmadığı ifade edilmiş; bunun nedeni olarak da bu kurslarda eğitici olarak çalışan kişilerin ücretlerinin oldukça düşük olması gösterilmiştir. Cezaevinin karşı karşıya olduğu bir diğer sıkıntının, cezaevinin kapasitesini aşan mahkûm sayısı olduğu tespit edilmiştir. Cezaevinin toplam kapasitesinin 352 olduğu, ziyaret sırasında cezaevinde 394 mahkûmun bulunduğu, bazı odalara yatak ilave etmek suretiyle problemin üstesinden gelinmeye çalışıldığı ifade edilmiştir. Hükümlü, tutuklu ve anneleri ile birlikte kalan çocukların bulunduğu koğuşlara yapılan ziyaretler neticesinde başlıca şu hususlar gözlenmiştir: —— Cezaevinde mahpuslara sabah, öğle ve akşam olmak üzere üç öğün yemek verilmektedir. Mahpuslar yemeklerin lezzetsiz olduğunu, bazı günler bayat yemeklerin verildiğini dile getirmişlerdir. Ziyaret heyeti öğle yemeğini cezaevinde idari personelle birlikte yemiştir. Mahpuslar ziyaret heyetinin geldiği gün sunulan yemeğin diğer günlere göre lezzetli olduğunu belirtmişlerdir. Öte yandan, kahvaltıların öğleden sonra saat 16.30-17.00 arası verildiği, buzdolabı olmadığından sabaha kadar bozulduğu veya akşam yemeği yerine yenildiği, bu nedenle sabah kahvaltısız kalındığı dile getirilmiştir. Ayrıca, koğuşlarda buzdolabı olmadığı için süt veya yoğurt alınamadığı söylenmiştir. Bebekler için kavanoz mamasının içeri alınmadığı da beyan edilmiştir. —— Cezaevinde beslenmeye ilişkin sorunlardan biri de içme suyudur. Şebeke suyunun içme suyu olarak uygun olmadığını belirten mahpuslardan maddi olanağı olanlar kantinden pet şişede satılan sulardan alırken maddi olanağı olmayanlar şebeke suyunu içmek zorunda kalmaktadır. Şebeke suyunun paslı olduğu ifade edilmiştir. —— Kurumda bir aile hekimi bulunmaktadır. Aile hekiminin haftada üç gün kurumda bulunduğu ifade edilmiştir. Mahpusların bu günler dışındaki muayene taleplerinin geciktirildiği söylenmiştir. Ziyaret esnasında görüşülen hamile bir mahpus, iki aydır doktorla görüşemediğini, yeterli ilginin gösterilmediğini ifade etmiştir. Bununla birlikte kurumda kadın doktorun bulunmaması da şikâyet edilen hususlar arasındadır. —— Mahpusların yakındıkları bir diğer konu da hastaneye sevk edilmeleri ve muayene esnasında kelepçelerinin çıkarılmaması ve jandarma görevlisinin de muayene sırasında hazır bulunması olmuştur. Ayrıca, hastaneye sevklerin gerçekleştirildiği ring araçlarının aşırı kalabalık olması ve özellikle sıcak havalarda bu araçların içerisinde saatlerce muayene sırası beklenmesi mahpuslar açısından şikâyet konusu olmuştur. 62 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Koğuşların genel temizliğine ilişkin herhangi bir sorun gözlenmemiştir. Mahpuslar odalarının ve koğuşta bulunan ortak alanın temizliğini kendileri yapmaktadırlar. Ziyaret edilen koğuşlardan birinde mahkûmlar tarafından, cezaevi bahçesinde bulunan rögar kapaklarının zaman zaman taştığı ve etrafa yayılan pis kokudan rahatsız olunduğu ifade edilmiştir. —— Ziyaret edilen koğuşlardan birinde mahpuslar, kurs ve faaliyetlere katılamadıkları yönünde yoğun şikâyetlerde bulunmuşlardır. Kurs düzenlenmemesi nedeniyle kursa katılamadıkları, kursa katılmayanların da faaliyetlerden yararlandırılmadığı ifade edilmiştir. Cezaevinde kurs ve faaliyetlere katılan mahpuslar açısından “ödül sistemi”nin var olduğu, faaliyete katılamadıkları ve çalışamadıkları için ödül hakkından da yararlanamadıklarını söyleyen mahpuslardan biri de bel fıtığı rahatsızlığı bulunduğundan çalışamadığını, çalışamadığı için de eş görüşü olanağına erişemediğini dile getirmiştir. Ayrıca, spor saatlerinin duyurulmadığı ve bu nedenle spor etkinliklerine katılamadıkları yine mahpuslar tarafından beyan edilmiştir. —— Mahpusların cezaevi kantiniyle ilgili şikayetlerinin başında fiyatların yüksek olması gelmektedir. Mahpuslar ayrıca kişisel bakım ürünleri ve temizlik malzemelerindeki ürün çeşitliliğinin azlığından şikâyet etmişlerdir. Siparişlerin birçok kez karşılanamadığı veya geç karşılandığı ifade edilmiştir. —— Mahpuslar bir saat olan ziyaret sürelerinin hepsini kullanamadıklarını; ziyaretçilerine ulaşmaları için geçen sürenin de ziyaret süresine dahil edildiğini belirtmişlerdir. Bu çerçevede otuz dakika ile bir saat arasında görüşme yaptıklarını ancak ailesi uzak şehirlerde yaşayan mahpuslar için bu sürenin yeterli olmadığını belirtmişlerdir. —— Mahpusların cezaevi uygulamalarına yönelik en fazla şikâyetçi oldukları konulardan biri de, cezaevine girişte çıplak arama uygulamasına maruz kalmaları olmuştur. Ziyaretin başlangıcında cezaevi yönetimi, mahpusların girişte arandıkları odayı ziyaret heyetine göstermiş ve odada bulunan bir adet paravan dikkat çekmiştir. Yönetim ayrıca, mahpusların aranmaları esnasında mavi önlük giydiklerini bu nedenle çıplak aramanın söz konusu olmadığını belirtmiştir. Fakat mahpuslar, paravanın ve mavi önlüklerin mahremiyeti yeterince sağlamadığını ve bu durumu onur kırıcı bir davranış olarak algıladıklarını heyete iletmişlerdir. —— Ziyaret edilen koğuşlardan üç aylık hamile olan iki tür. Mahpuslardan birinde 16-17 yaşlarında, biri mahpusla görüşülmüşhamile olanı düzenli 63 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 olarak doktor kontrolünden geçirilmediğini, iki ay içerisinde bir kez doktorla görüşebildiğini söylemiştir. Psikolojik rahatsızlıkları bulunduğunu belirten diğer mahpus ise hastaneye sevk konusunda sorunlar yaşadığını, ayda bir kez çocuk psikoloğu ile görüşmek üzere Ankara Numune Hastanesine sevk edildiğini, kurumda kendisine yeterli psikolojik destek verilmediğini, hastanedeki muayeneler esnasında içeride jandarma görevlisinin bulunması nedeniyle çekindiğini ifade etmiştir. Mahpuslar ayrıca, kadın doktorlarla görüşemediklerini bu nedenle kendilerini rahat ifade edemediklerini söylemişlerdir. —— Kurumda anneleriyle birlikte kalan 0-6 yaş arası çocuk sayısı tüm koğuşlarda toplam 32’dir. Çocuklara yönelik oyun alanlarına bakıldığında ise cezaevinin girişinde bir çocuk parkının olduğu görülmüştür. Cezaevi yönetimi çocuklar için koğuşlara beşik verildiğini ve bir infaz koruma memurunun cezaevindeki çocuklarla ilgilenmesi için görevlendirildiğini ifade etmiştir. Bazı koğuşlarda, oyuncak bulunmadığı, bazılarında ise televizyon olmadığı ifade edilmiştir. 2.1.4. İstanbul ve Edirne Ziyareti Türkiye İnsan Hakları Kurumunca oluşturulan bir heyet, Türkiye’den Avrupa’ya geçmeye çalışan, bir kısmı Edirne’nin değişik bölgelerinde bir kısmı ise İstanbul Esenler Otogarında beklemekte olan sığınmacılarla görüşmek, bu kişilerin ihtiyaç ve sorunlarını tespit etmek üzere, 1819 Eylül 2015 tarihlerinde İstanbul ve Edirne’ye ziyaretler gerçekleştirmiştir. Söz konusu ziyaretlere, İnsan Hakları Kurulu üyeleri, Kurum uzman yardımcıları ve mültecilere ilişkin faaliyetler yürütmekte olan sivil toplum kuruluşlarından temsilciler katılmıştır. 64 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 18 Eylül 2015 tarihinde İstanbul Esenler Otogarı’na yapılan ziyarette, görüşme yapılan kişi ve gruplara öncelikle Türkiye İnsan Hakları Kurumunun görev ve yetki alanları konusunda bilgi verilmiş, temel problemleri ve talepleri dinlenmiştir. Ardından, Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün alandaki yetkilisi ile görüşülmüş, alanda bulunan kişilerin ihtiyaçları ve bu kişilere sağlanan hizmetler ile Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün faaliyetleri hakkında bilgi alınmıştır. Göç İdaresi yetkilisinin ardından Bayrampaşa Kaymakamı ve son olarak konuyla ilgilenmekte olan İstanbul Vali Yardımcısı ile görüşülmüştür. Esenler Otogarına yapılan ziyarette; —— Kadınların camide barınmaya çalıştıkları, caminin çevresindeki alanda ise çocuklu ailelerin ve genç erkeklerin çadır veya battaniyelerden yaptıkları gölgeliklerde ya da bunlar dahi olmaksızın bekledikleri görülmüştür. —— Sığınmacılar, eylemlerinin iki amacı olduğunu belirtmişlerdir: Birinci amaçları, Türk Hükümeti’ne deniz yolunun güvensizliğinden dolayı deniz yolunun kapatılması gerektiğini dile getirmek; diğeri ise Avrupa’ya güvenli geçişin sağlanması için Avrupa Birliği’ne mesaj vermektir. —— Bir kısmı üniversite mezunu olan sığınmacılar, Türkiye’de iş bulamadıklarından, buldukları işlerden aldıkları ücretlerin ise aynı işte çalışan Türk işçilerin yarısı kadar olduğundan ve kazançlarının büyük bir kısmının kira giderlerine gittiğinden; eğitim ve sağlık hizmetlerine erişemediklerinden (bu nedenle bazen yakınlarını kaybettiklerinden) yakınmışlardır. —— Verilen yemekleri sadece çocuklar için aldıklarını; yetişkinlerin bu yemeklerden faydalanmadığını ve günde iki öğün yemek dağıtıldığını belirtmişlerdir. —— Duş olanağının bulunmadığı alanda sığınmacılar, tuvalet ihtiyaçlarını da Esenler Otogar Camii’nde karşılamaya çalıştıklarını; ancak tuvaletin hem yetersiz hem de ücretli oldu- 65 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ğunu belirtmişlerdir. Ayrıca birçoğu açık alanda beklemekte olan sığınmacılar, geceleri alanın çok soğuk olduğunu ifade etmişlerdir. —— Alandaki hijyen ve sağlık durumuyla ilgili olarak Göç İdaresi Genel Müdürlüğü yetkilisi, hijyenik bir ortamın olmadığını, sığınmacıların eylemlerinde ısrarcı olması halinde salgın hastalıkların dahi baş gösterebileceğini, alanda halihazırda iki doktor ve iki ambulansın bulunduğunu, ambulansta tedavi edilemeyenleri hastaneye sevk ettiklerini, çocukların gözlerinde kızarıklıkların oluşmaya başladığını, camide tuvaletin paralı olmasının tuvalet ihtiyacını daha da sorunlu hale getirdiğini, seyyar tuvaletin ise hijyen sorununu daha da arttırabileceğinden endişe duyduklarını belirtmiştir. —— İstanbul’da üç ülke ve üç etnik kimlik göze çarpmıştır. Alandaki grubu Suriye, Irak ve Filistin asıllı Türkmen, Kürt ve Araplar oluşturmaktadır ve Suriyeli Arapların çoğunlukta olduğu gözlenmiştir. 19 Eylül 2015 tarihinde ise, Edirne’de sığınmacıların bulunduğu üç yerde (Otoban, Sarayiçi ve Antik Park) sığınmacılarla ve yetkililerle görüşülmüştür. Emniyet yetkililerinden duruma ilişkin alınan genel bilginin ardından sığınmacıların liderleri dinlenmiş, otoban kenarında bekleyen kişi ve gruplarla görüşmeler yapılmıştır. Edirne’de otoban kenarında bekleyen sığınmacılarla yapılan görüşmeden sonra, Edirne’nin merkezinde bulunan Antik Park’taki sığınmacılar ve daha önce otobanda beklemekte olup da idarenin çabalarıyla ikna edilerek Sarayiçi’ne giden sığınmacılar ziyaret edilmiş; Edirne Vali Yardımcısı, orada bulunan diğer idariciler ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri ile görüşmeler yapılmıştır. 66 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Sığınmacıların otobanda oldukça zor şartlarda beklemekte olduğu gözlemlenmiştir. Burada da çok sayıda kadın, çocuk, engelli ve hasta bireylerin bulunduğu dikkat çekmiştir. —— Çoğu Suriyeli olmakla birlikte içlerinde İran, Irak, Filistin gibi değişik ülkelerden gelenlerin de bulunduğu ve Türkiye’ye değişik dönemlerde gelen sığınmacılar, temel sorunlarını işgücü piyasasında karşılaştıkları zorluklar ve ekonomik sıkıntılar olarak ifade etmişler; eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanamadıkları için ve gelecekleriyle ilgili duydukları endişeler nedeniyle kendilerini Avrupa’ya gitmeye mecbur hissettiklerini belirtmişlerdir. —— Bir kısmının aile fertleri veya yakınları Avrupa ülkelerinde olan sığınmacılar, Avrupa’daki hayat şartlarının Türkiye’dekinden daha iyi olacağını beklediklerini dile getirmişlerdir. —— Bekledikleri alanda gıda ve çocuk bezi gibi temel ihtiyaçların karşılanması hususunda ise; bir kısmı bu yardımları kabul etmek istemediğini, bir kısmı ise yetersiz sayı nedeniyle kendilerinin bu yardımlardan faydalanamadıklarını belirtmişlerdir. —— Sarayiçi’nde beklemekte olan sığınmacıların da elverişsiz bir ortamda barınmaya çalıştıkları tespit edilmiştir. Alanda bulunan AFAD yetkilileri ile görüşülmüş ve bilgi alınmıştır. AFAD, Sarayiçi’nde bir yardım masası kurarak sığınmacıların ihtiyaçlarını kendilerine iletmeleri halinde onlara imkanlar dahilinde bebek maması, bebek bezi, ıslak mendil, battaniye, gıda malzemele67 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ri vb. sağladığını belirtmiştir. Göç İdaresi’nin verdiği sayıya göre Edirne’de 1550 sığınmacı olduğu belirtilmiştir. —— Antik Park’ın da fiziksel olarak sığınmacıların uzun süre kalamayacağı, oldukça elverişsiz bir alan olduğu gözlemlenmiştir. Şehir merkezinde bulunan parkın sığınmacıların tuvalet, banyo gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için elverişli olmadığı, çocukların da bulunduğu alanda sağlık problemlerinin oluşma riskinin yüksek olduğu gözlemlenmiştir. 2.1.5. Sincan T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Ziyareti Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 7 Ekim 2015 tarihinde Sincan T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) bağlamında bir ziyaret gerçekleştirmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri ile Kurum personelinin yer aldığı ziyarete ayrıca SPT Heyeti de iştirak etmiştir. Ziyaret haberli olarak gerçekleştirilmiş, Heyet, ceza infaz kurumu yönetimi ve Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü dış ilişkilerden sorumlu Daire Başkanı ile ortak bir toplantı yapmıştır. Ceza İnfaz Kurumu yöneticileri, Kurumun genel yapısı hakkında ziyaret heyetini bilgilendirmiştir. Eğitim-öğretim faaliyetleriyle ilgili olarak; çeşitli alanlarda kursların devam ettiği ve Açık ilköğretim, Açıköğretim Lisesi ve Fakültesinde eğitim gören mahpusların olduğu, bu alandaki girişimlerin cezaevi yönetimince teşvik edildiği ve desteklendiği ifade edilmiştir. Buna ek olarak, kitap zenginliği ve çeşitliliği olan bir kütüphane oluşturulduğu ve bununla ilgili çalışmaların devam ettiği belirtilmiştir. Sağlık konusunda ise kadrolu doktorun olmadığı, sağlık hizmetlerinin görevlendirme ile Kuruma gelen aile hekimi tarafından icra edildiği belirtilmiştir. Kampüs içinde 50 yataklı hastane bulunmakta olup burada tedavi edilemeyecek durumda olan mahpuslar tam teşekküllü üniversite hastanelerine sevk edilmektedir. Cezaevi idaresi hastaneye sevkler için vasıta beklenilmesi konusunda geçen yıl sorun yaşandığı, mevcut durumda aksama olmadığı, en geç 1 gün sonra mahpusların hastaneye sevk edildiğini söylemiştir. Edinilen bilgilere göre Kurumda 2 psikolog, 3 sosyal hizmet uzmanı, 1 sosyolog, 2 öğretmen görev yapmaktadır. Bunların yanında haftada iki gün Kuruma diş doktoru gelmektedir. Kurumda Gürcistan, Irak, Suriye, İran uyruklu mahpusların bulunduğu belirtilmiştir. Yabancı mahpuslarla ilgili en belirgin problemin dil ve iletişim sorunu olduğu saptanmıştır. Ziyaretin yapıldığı gün itibariyle yaşlı, engelli ve ağır hasta mahpusun olmadığı belirtilmiştir. Bunlara münhasır üç kişilik koğuşların bulunduğu yetkililerce ifade edilmiştir. Cezaevi yönetimi ile yapılan görüşmenin ardından mahpusların tutulduğu koğuşlar ziyaret edilmiştir. Ziyaret edilecek koğuşların seçiminde hassas gruplara öncelik tanınmıştır. Ziyaret edilecek koğuşlar belirlenmiş, incelemeler, ceza infaz kurumu yetkilileri olmadan gerçekleşti68 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 rilmiştir. Bu incelemeler sırasında mahpuslara öncelikle Kurum ve faaliyetleri, ziyaretin amacı hakkında bilgi verilmiş, ardından mahpuslara çeşitli sorular sorulmuş, mahpusların sorunları dinlenmiş ve koğuşların fiziksel koşulları incelenmiştir. Mahpuslarla yapılan görüşmelerde aşağıdaki şikayet ve talepler not edilmiştir: —— Mahpuslarla yapılan görüşmelerde, verilen ekmeğin yetersiz olduğu, yemek çeşitliliğinin olmadığı, yemek listesi önceden verilmediği için kendi yemek düzenlerini ayarlayamadıkları, kahvaltılar akşamdan verildiği için buzdolabı olmayan koğuşlarda kahvaltılıkların muhafaza edilemediği hususları dile getirilmiştir. Ayrıca yemeklerin kötü olduğu yönünde beyanlarda bulunanlar olmuş, hatta kimi mahpuslar yemekleri yemeden çöpe attıklarını ifade etmişlerdir. —— Ceza İnfaz Kurumunda koğuşların on altı kişinin kaldığı büyük koğuş, üç kişinin kaldığı küçük koğuş ve tek kişilik koğuş şeklinde ayrıldığı tespit edilmiştir. Üç farklı koğuşta da ortak yaşam alanı ve havalandırma alanı mevcuttur. Koğuşlar alt kat ortak kullanım alanı ve üst kat yatakhane olacak şekilde inşa edilmiştir. Havalandırma alanlarının üstleri açık ve güneşi görmektedir. Tek kişilik koğuş ve küçük koğuşun kullanım alanının yeterli olduğu, ancak on altı kişilik koğuşlarda ortak yaşam alanı ve yatakhanenin kişi sayısına göre yeterli olmadığı, ranzaların birbirlerine çok yakın olduğu tespit edilmiştir. —— Mahpusların her koğuş için belirlenen günde Kurum revirinde doktorla görüşme olanağının bulunduğu ifade edilmiştir. Bununla birlikte bazen 2-3 hafta boyunca revire gidilemediği konusunda şikâyet dile getirilmiştir. Dile getirilen bir diğer sorun, acil durumlarda kampüs dışındaki hastanelere sevk edilme sürecinin idari işlemler ve jandarma ile yaşanan sorunlar nedeniyle uzaması olmuştur. Ceza infaz kurumunda acil hastalık durumları için buton uygulaması mevcuttur. Ancak bu uygulamada da aksaklıklar yaşandığı ifade edilmiştir. Mahpuslar tarafından dile getirilen bir diğer şikâyet konusu diş doktoruna erişimin kısıtlı olmasıdır. Bu hususların yanı sıra, yabancı mahpuslardan bazılarının dil sorunu nedeniyle doktora muayene olamadığı, bir mahpusun bu nedenle 3 kez muayene olamadan geri döndüğü ifade edilmiştir. —— Koğuşları ziyaret esnasında ortamda çok sayıda sineğin bulunduğu dikkat çekmiştir. Bununla birlikte, mahpuslar tarafından, ortak alanda açıkta bulunan rögar kapaklarının zaman zaman taştığından ve bu durumun kötü kokuya ve sivrisineklerin çoğalmasına neden olduğundan söz edilmiştir. Bir koğuşta mahpusların bu rahatsızlığı gidermek adına ortada bulunan rögar kapaklarının üzerini naylon poşetlerle örtmeleri dikkat çekmiştir. Mahpuslar arasında ortak şikâyet konusu olan diğer husus, her koğuş için günlük 1,5 saat olarak verilen sıcak su miktarının yetersiz oluşudur. Özellikle 10 kişi ve üzeri mahpusun kaldığı kalabalık koğuşlarda bu durum daha fazla sorun teşkil etmektedir. Örneğin, 18 – 21 yaş arası genç mahpusların 16 kişilik koğuşta bir arada kaldıkları ve sıcak su için günlük 1,5 saatin kendilerine yetmediği, her gün üçer kişinin sıcak suyu kullandığı, bu yüzden bir kişiye sıranın altı günde bir geldiği ifade edilmiştir. 69 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Cezaevi yönetimi tarafından verilen bilgilere göre ceza infaz kurumunda eğitim öğretim faaliyetleri arasında, okuma- yazma kursları, kütüphane çalışmaları, mesleki eğitim kursları ile din kültürü ve ahlaki gelişim faaliyetleri yer almaktadır. Kurumda, Ekim ayı içerisinde 82 mahkûmun bu faaliyetlere katıldığı belirtilmiştir. Ceza infaz kurumu dışındaki eğitime ilişkin olarak yabancı bir mahpus, Konya Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesini kazandığını, ancak kayıt yaptırmasına izin verilmediğini ifade etmiştir. —— Ziyaretler esnasında sosyal ve kültürel aktivitelere ilişkin olarak farklı uygulamaların varlığı tespit edilmiştir. 18-21 yaş arası hükümlülerin kaldığı genç hükümlü koğuşunda ve yabancıların kaldığı koğuşta sosyal ve kültürel aktivitelerin yetersiz kaldığından, 2-3 haftada bir spor faaliyeti gerçekleştirildiğinden şikâyet edilmiştir. Bununla birlikte diğer bir koğuşta kalan 18-21 yaş arası genç mahpuslar, Kurumda sosyal ve mesleki faaliyetlerin yeterli düzeyde olduğunu ve yönetimin de kendilerini bu faaliyetlere katılma konusunda teşvik ettiğini ifade etmişlerdir. Cezaevinde tek kişilik koğuşta kalan bir LGBTİ birey, tek sorunun yalnızlık olduğunu, diğer insanların kendisine karşı tavırlarından çekindiği için ortak aktivitelerde bulunamadığını, hiç değilse bireysel olarak, takı tasarımı gibi kendini oyalayacak faaliyetlerde bulunmak istediğini belirtmiştir. Mahpuslar, televizyon ve radyo kanallarının sınırlı sayıda olduğunu ve istedikleri bazı televizyon kanalları ile radyo istasyonlarını dinleyemediklerini ifade etmişlerdir. Yabancı mahpusların bu konudaki şikâyetleri Türkçe dışındaki dillerde yayın yapan kuruluşların kanal listesinde yer almayışıdır. —— Mahpuslar tarafından avukata erişim noktasında sıkıntılar yaşandığı, bu konudaki taleplere cevap verilmediği belirtilmiştir. Mevzuattan kaynaklanan sorunlar ile sadece belirli gün ve saatlerde avukata erişimin mümkün olmasının zorluğundan bahsedilmiştir. Öte yandan, ailesi şehir dışında yaşayan mahpuslar, 45 dakikalık ziyaret süresinin oldukça yetersiz olduğundan şikâyetçi olmuşlardır. —— Yabancı uyruklular başta olmak üzere, mahpusların cezaevi rejimine ilişkin şikâyet ettikleri konuların başında, başka ceza infaz kurumlarına nakil taleplerinin sonuçsuz kalması yer almıştır. Ayrıca, aynı uyruklu olan mahpusların aynı koğuşta kalmasını istemişlerdir. Yabancı uyruklu mahpusların bir diğer ortak şikâyeti, ailesi yurtdışında bulunan mahpusların telefonla görüşme imkânı bulamamaları yönünde olmuştur. —— Son olarak, Kuruma girişlerde, mahpuslara mavi önlük giydirilerek arama yapıldığı, arama sırasında onur kırıcı bir durumun olmadığı belirtilmiştir. Mahpuslar, önlüklerin tek kullanımlık olmadığını belirterek bu durumun hijyen sorunlarına yol açtığından şikayet etmişlerdir. Bazı mahkûmlar ise aramanın mavi önlük olmadan, fakat iç çamaşırlarla yapıldığından şikâyet etmişlerdir. —— Mahpuslar, cezaevi personeli tarafından kendilerine yönelik kötü bir muamelenin olmadığını belirtmişlerdir. Ziyaret sırasında 18-21 yaş arası genç mahpuslar personelle aralarında abi-kardeş ilişkisinin olduğunu ifade etmişlerdir. Yapılan incelemeler sonrasında Kurum idarecileri ile değerlendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. 70 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.1.6. Ankara Geri Gönderme Merkezi Ziyareti Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 8 Ekim 2015 tarihinde Ankara İl Emniyet Müdürlüğü’nde bulunan Ankara Geri Gönderme Merkezi’ne, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) bağlamında bir ziyaret gerçekleştirmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri ile Kurum uzman ve uzman yardımcılarının yer aldığı ziyarete, ayrıca, OPCAT çerçevesinde işbirliği için Türkiye’de bulunan SPT heyeti de gözlemci olarak katılmıştır. Ziyaret süresince, İngilizce ve Farsça bilen tercümanlar da hazır bulunmuştur. Ziyaret kapsamında, Ankara Emniyet Müdürlüğü Yabancılar Şubesi içerisinde yer alan Ankara Geri Gönderme Merkezi’ndeki durum ve koşullar izlenmiştir. Öncelikle yetkili personelden Merkez’e ilişkin genel bilgi alınmıştır. Bu kişiler, 18 Mayıs 2015 tarihinde Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün taşra görevlerini Emniyet Genel Müdürlüğü’nden devralmasıyla birlikte, alıkonulan yabancılarla ilgili görevlerinin artık sadece alıkonulanların kaçmasını engellemek ve transferlerini sağlamak olduğunu, yazışmaların vb. işlerin ise Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirildiğini, 01.01.2016 tarihi itibari ile Merkezin “Geri Gönderme Merkezi” adı altında tamamen Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’ne devredilmesinin öngörüldüğünü belirtmişlerdir. Beslenme olanakları ile ilgili olarak, günde üç öğün kumanya şeklinde yemek verildiği ve bir öğünün (özellikle öğle yemeği) sıcak olmasına özen gösterildiği, özel rahatsızlıkları olanlara ve çocuklara yönelik olarak ayrı yemeklerin sunulduğu ifade edilmiştir. Sağlık hizmetleri konusunda, kişilerin rahatsızlanması durumunda 112 Acil Servis’ten tıbbi destek talep edildiği belirtilmiştir. Hastaneye sevklerde, sevk araçlarının kullanıldığı, şahsın durumuna göre kelepçe kullanılıp kullanılmayacağına karar verildiği, hasta Türkçe bilmiyorsa veya eğer hastanede tercüman yoksa alıkonulan yabancılardan tercüme yapabilecek birisinin de hastanın refakatçisi olarak gönderildiği bilgisi verilmiştir. Ayrıca, diyabet hastalarının ve engellilerin Merkez’de alıkonulmadığı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile irtibata geçilerek çözüm arandığı belirtilmiştir. Açık hava egzersizleri ile ilgili olarak ise şu bilgiler verilmiştir. Bahçenin olmaması ve personel yetersizliği açık hava egzersizleri açısından imkânsızlıkları beraberinde getirmektedir. Personel yetersizliği nedeniyle, alıkonulanların açık havaya ne zaman çıkacakları belli olmamakta ve açık havaya çıkma personelin kişisel inisiyatifiyle gerçekleşmektedir. Boş zaman aktivitelerine ilişkin olarak, alıkonulanların sadece televizyon izledikleri söylenmiştir. Tecrit uygulamasıyla ilgili olarak ise, kavga edenlerin birbirlerine zarar verme ihtimalleri nedeniyle tecrit edildiği, ancak Merkez’in fiziksel şartlarının elverişsizliğinden dolayı, tecridin tecrit edilen kişiyi fazlasıyla mağdur etmesi nedeniyle, kavgaya karışanlar sakinleşince tecridin kaldırıldığı belirtilmiştir. Alıkonulanların, şikâyetlerini Göç İdaresi Genel Müdürlüğü çalışanlarına iletebildiklerini belirten yetkililer, Merkez ile ilgili en çok şikâyet edilen hususların açık havaya erişimin olmaması, mekânın dar olması ve herhangi bir sosyal aktivitenin bulunmayışı olduğunu belirtmişlerdir. 71 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Merkez yönetimi ile yapılan görüşmenin ardından yabancıların alıkonuldukları kadın ve erkek koğuşları ziyaret edilmiştir. Bu kapsamda, incelemeler Merkez yetkilileri olmadan gerçekleştirilmiştir. Bu incelemeler sırasında, alıkonulanlara öncelikle TİHK ve faaliyetleri ile ziyaretin amacı hakkında bilgi verilmiş, ardından alıkonulanlara çeşitli sorular sorulmuş, bu kişilerin sorunları dinlenmiş ve misafirhanelerin fiziksel koşulları incelenmiştir. İncelemeler sonucunda elde edilen bilgilere aşağıda yer verilmiştir: —— Kadın koğuşuna girişte ilk olarak mekânın karanlık olması, aydınlatmanın yetersizliği dikkat çekmiştir. Gün ışığının girmediği bölümde yapay aydınlatma kullanıldığı ancak bunun da yeterli olmadığı görülmüştür. Erkek koğuşunda da doğal aydınlatmanın olmadığı ve yapay aydınlatmanın yetersiz olduğu; hem fiziksel koşulların elverişsizliği hem de alıkonulanların sayısının fazla olmasından dolayı mekânın havasız olduğu gözlemlenmiştir. Alıkonulanlar da havasızlık nedeniyle nefes almakta ve uyumakta zorluk çektiklerinden şikâyet etmişlerdir. —— Alıkonulanlar, üç öğün kumanya şeklinde gelen yemeklerin zamanında geldiğini ancak çok soğuk olduğunu, yemek çeşitliliğinin olmadığını ve bazen üç öğün aynı yemeği yediklerini belirtmişlerdir. Çocuklara süt temin edildiği fakat bebekler için ayrıca mama verilmediği ifade edilmiştir. —— Alıkonulanların en çok şikâyetçi oldukları konuların başında açık havaya erişim imkânlarının olmaması gelmektedir. Alıkonulanlar açık havaya çıkamadıklarını, kadınların sadece çöpleri dışarı çıkarmak amacıyla nadiren dışarı çıkabildiklerini, erkeklerin ise hiç çıkamadıklarını belirtmişlerdir. 10 aydır alıkonulan bir kişi, neredeyse hiç açık havaya çıkarılmadığını ifade etmiştir. —— Alıkonulanlardan bir kısmı sağlık problemleri olduğunu belirtmişlerdir. Herhangi bir rahatsızlık durumunda haber verilen personelin geç geldiğinden ve müdahalenin zaman 72 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 zaman gecikebildiğinden şikâyet etmişlerdir. —— Alıkonulanlar içeride bulunan ankesörlü telefonlarla aileleri ve BMMYK ile iletişim kurabildiklerini; ancak telefon kartlarının fiyatlarının yüksek olduğunu ve bir telefon kartıyla iki dakika süre ile konuşabildiklerini belirtmişlerdir. Misafirhanede alıkonulan erkeklerden yakınları olanlar avukat odasında yakınlarıyla görüşebildiklerini ifade etmişlerdir. —— Alıkonulanlara avukatlarının olup olmadığı sorulduğunda bir kısmı avukatlarının bulunduğunu, bir kısmı kendilerine avukat atanmasına rağmen avukatların kendileriyle ilgilenmediğini, bir kısmı ise avukatlarının olmadığını dile getirmişlerdir. Alıkonulanlar ayrıca, hukuki destek için avukatlara para ödemeleri gerekmesinden ve maddi imkanlarının bunun için elverişli olmamasından şikayet etmişlerdir. —— Alıkonulanlar şikâyetlerini veya herhangi bir konudaki sorunlarını görüşmek üzere şubedeki Göç İdaresi Genel Müdürlüğü personeliyle görüşmeleri gerektiğini, görüşme için ise dilekçe yazarak sıralarını beklediklerini belirtmişlerdir. —— Misafirhanede tercüman bulunmadığı, tercüme hizmetlerinin alıkonulanların yardımıyla sağlanmaya çalışıldığı hem kadınların hem de erkeklerin bulunduğu bölümlerde dile getirilmiştir. —— Alıkonulan kadınların kullanabileceği bir duş, biri alafranga ve biri alaturka olmak üzere iki tuvalet olduğu görülmüştür. Duştan gelen suyun az olduğu 73 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 belirtilmiştir. Bunun dışında, alıkonulanların çamaşırlarını yıkayabilecekleri iki adet çamaşır makinesi bulunmaktadır. Öte yandan, erkek misafirhanesindeki çamaşır makinelerinin bozuk olması nedeniyle alıkonulanlar, çamaşırlarını elde yıkamaktadırlar. Misafirhanenin temizliği de alıkonulanlar tarafından yapılmaktadır. —— Alıkonulanlar, misafirhanede televizyon izlemek dışında hiçbir aktivitelerinin olmadığını belirtmişlerdir. Alıkonulan herkesin Türkçe bilmediği misafirhanede televizyon kanallarının çoğunun Türkçe yayın yapan kanallar olduğu ancak zaman zaman Arapça yayın yapan kanalların da izlenebildiği belirtilmiştir. —— Anneleriyle birlikte misafirhanede kalan çocukların sayısı ise değişkenlik göstermektedir. Alıkonulanlar bu sayının bir süre önce on beş olduğunu; ancak ziyaretin gerçekleştiği dönemde misafirhanede, altı çocuğun bulunduğunu belirtmişlerdir. Çocuklara yönelik herhangi bir eğitim faaliyetinin veya sosyal ve kültürel aktivitenin olmadığı ifade edilmiştir. 2.1.7. Ankara İl Emniyet Müdürlüğü Kampüsündeki Nezarethanelerin Ziyaret Edilmesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu, 18 Eylül ve 8 Ekim 2015 tarihlerinde Ankara İl Emniyet Müdürlüğü Terörle Mücadele Şubesi Nezarethanesine İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) bağlamında ziyaretler gerçekleştirmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri, Kurum uzman ve uzman yardımcılarından oluşturulan heyet, Terörle Mücadele Şube Müdürlüğünde ve Asayiş Şube Müdürlüğünde görevli yöneticiler ile görüşmüştür. Ardından nezarethaneler gezilerek nezarethanelerde tutulan kişilerle görüşülmüştür. 74 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.1.8. Şırnak ve Cizre Ziyareti Şırnak’ın Cizre ilçesinde 04.09.2015-12.09.2015 tarihleri arasında uygulanan sokağa çıkma yasağı süresince yaşandığı iddia edilen insan hakkı ihlalleri ve Şırnak il merkezinde bir cenazenin araca bağlanarak sürüklenmesi hadisesi, yapılan başvuru üzerine İnsan Hakları Kurulu’nun gündemine alınmıştır. İnsan Hakları Kurulu’nun 01.10.2015 tarihli ve 2015/26 sayılı toplantısında ihlal iddialarının yerinde incelenmesine ve araştırma yapılmasına karar verilmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri, Kurum uzman ve uzman yardımcıları ile sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan heyet, 15 ve 16 Ekim 2015 tarihlerinde Şırnak ve Cizre’ye ziyaretlerde bulunmuştur. Ziyaret programı kapsamında Şırnak Valiliği, Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı, Şırnak Barosu, Cizre Kaymakamlığı, Cizre Cumhuriyet Başsavcılığı, Cizre Belediyesi ve Cizre Devlet Hastanesi ziyaret edilmiş; Cizre’de faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları, kanaat önderleri ve meslek odalarının temsilcileri ile görüşülmüş ve sokağa çıkma yasağı esnasında hayatını kaybeden bazı vatandaşların yakınlarının anlatımları dinlenmiştir. Ayrıca Heyet, terör örgütü mensupları tarafından kazılan hendeklerin ve oluşturulan barikatların bulunduğu ve sokağa çıkma yasağının devamı süresince güvenlik güçlerinin operasyonlar düzenlediği Nur, Cudi ve Yafes Mahallelerine giderek incelemelerde bulunmuştur. 75 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.2. YAYINLANAN KARAR ve RAPORLAR Türkiye İnsan Hakları Kurumu, başvuru üzerine veya resen ele aldığı insan hakları ihlali iddialarına ilişkin olarak tematik raporlar hazırlamaktadır. 76 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.2.1. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Mahpus Hasta Bölümü Ziyaret Raporu Rapor, Ankara 2 No’lu L Tipi Ceza İnfaz Kurumu’na bağlı bir birim olarak Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi bünyesinde hizmet veren Hasta Mahpus Bölümünde kalan bir mahpusun başvurusu üzerine yapılan ziyaret sonrasında hazırlanmış ve İnsan Hakları Kurulu’nun 16.04.2015 tarihli toplantısında kabul edilmiştir. Ziyaret, başvurucunun dilekçesinde www.tihk.gov.tr belirttiği şikâyetlerin araştırılması, mahpus hasta bölümünün fiziki koşullarının gözlemlenmesi ve bölümde bulunan mahpusların, yöneticiler ile personelin dinlenmesi suretiyle elde edilen bilgiler ışığında bir rapor hazırlanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, ziyaret kapsamında, hasta mahpusların bulundukları mekânlarda uluslararası standartların sağlanması, şikâyet konusu sorunların ortadan kaldırılması ve yapısal çözüm önerilerinin ilgili makamlara sunulması, kamuoyuyla paylaşılması ve böylece muhtemel insan hakkı ihlallerinin önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Ziyaret heyetinde, Kurum İkinci Başkanı, Kurumda çalışan uzmanlar ve Adli Tıp Uzmanı bir hekim yer almıştır. Ziyaret sırasında, Hasta Mahpus Bölümünün fiziksel koşulları incelenmiş, mahpuslarla, infaz koruma görevlileriyle ve sağlık görevlileriyle ayrı ayrı görüşme gerçekleştirilmiş, tıbbi kayıtlar ve hapishane kayıtları incelenmiştir. ANKARA NUMUNE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ MAHPUS HASTA BÖLÜMÜ ZİYARET RAPORU 16.04.2015 Hasta mahpuslara ilişkin yasal düzenlemeler uluslararası düzenlemelere uygun hale getirilmelidir. 77 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 78 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Tespit ve Değerlendirmeler Raporda, Hasta Mahpus Bölümünün fiziksel koşullarına, personele, sağlık hizmetine ilişkin tespitlere yer verilmiştir. Tespitler ve elde edilen veriler, mahpusların sevki ve bölüme kabulü, yerleştirme ve barındırma, hijyen, giyim ve yatak malzemeleri, beslenme, dış ortamla ilişki, cezaevi yönetimi, açık havaya çıkma ve boş zaman faaliyetleri ve sağlık hizmetleri başlıkları altında uluslararası standartlar ölçeğinde değerlendirilmiştir. Bu çerçevede gerçekleştirilen incelemeler neticesinde aşağıdaki tespitlere ulaşılmıştır: —— Bölüm, bağlı olduğu ceza infaz kurumundan 30 km’den daha uzak bir mesafededir. Bu mesafenin, personelin görevlendirilmesi, ihtiyaç malzemelerinin temini ve yazışmaların yapılması açısından sorunlara yol açtığı değerlendirilmiştir. —— Hasta Mahpus Bölümünün, Yanık Ünitesi ile Psikiyatri Kliniğinin yer aldığı binanın bodrum katında bulunduğu ve yoğun bakım ünitesinde bulunan mahpuslar haricinde tedavi amacıyla Numune Hastanesine sevk edilen tüm mahpusların hasta mahpus bölümünde kaldığı saptanmıştır. Dış Ortam ve Nezarethane —— Numune Hastanesi, birbirinden bağımsız bloklar halinde faaliyet göstermektedir. Ek bina ile Hastane binası arasında bulunan boş alanda bekletilen “cezaevi ring araçları” ile askeri personelin varlığının bloklar arasındaki geçişi zorlaştırdığı ifade edilmiştir. —— Bu alanda ayrıca, hastaneye muayene edilmek üzere getirilen mahpusların muayene sırasında beklemeleri amacıyla inşa edilmiş “nezarethane” olarak anılan bir yapı bulunmaktadır. Nezarethanenin giriş kısmında bulunan tuvaletlerde herhangi bir temizlik malzemesi mevcut değildir. Ayrıca, kadın mahpusların, erkeklerle aynı tuvaleti kullanmaktan dolayı şikâyetçi oldukları bildirilmiştir. —— Dış ortamda bekleme halindeki iki ring aracı incelenmiştir. İlk ring aracının, diğerine göre daha yeni ve düzenli olmasına rağmen söz konusu ring aracında havalandırma ve klimanın yetersiz olduğu ve araçta bulunan mahpusların, kumanyalarını kelepçeli haldeyken yemek zorunda kaldıkları belirtilmiştir. Öte yandan, personel naklinde ve malzeme taşınmasında kullanılan ikinci ring aracının oldukça eski olduğu ve içerisinde bulunan koltukların kırık olduğu görülmüştür. Hasta Mahpus Bölümü —— Bölüm bodrum katta olup tek bir girişe sahiptir. Yangın ve başka bir tehlike anında hasta mahpusların ve personelin tahliye edilebileceği alternatif bir çıkış bulunmadığı saptanmıştır. 79 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Bölüm tek bir koridorun iki tarafında bulunan odalardan oluşmaktadır. Koridorun sağ tarafında bulunan mahpus odalarının kilitli olduğu, ayrıca bu odaların pencerelerinin demir parmaklıklarla örüldüğü görülmüştür. —— Bölümde, mahpusların avukatları veya yakınlarıyla görüşmesi için ayrılmış herhangi bir mahallin bulunmadığı anlaşılmıştır. —— Bölümde, günlük ihtiyaçların karşılanabilmesi için hizmet verecek kantin vb. herhangi bir işletme mevcut değildir. Hasta Odaları —— Hasta Bölümü, beşer yataklı dört odadan oluşmakta olup toplam yirmi kişilik kapasiteye sahiptir. Hastaların hastalık türlerine göre değil yaş, cinsiyet ve suç türlerine göre odalara yerleştirildikleri belirtilmiştir. —— Odalara demir bir kapıdan girilmektedir. Dışarıdan kilitlenen kapılar infaz memurları tarafından açılmaktadır. —— Bazı odalarda havalandırma ve doğal aydınlatma olanağı bulunmamaktadır. —— Hastaların yatak dışında oturabilecekleri, dolaşabilecekleri herhangi bir alan bulunmamaktadır. —— Mahpuslar, kişisel çamaşırlarının yıkanmadığını, çamaşırları kendilerinin yıkayabileceği bir mekân ve imkana da sahip olmadıklarını belirtmişlerdir. Personel —— Ceza infaz kurumu personeli, hastane ortamında uyulması gereken kurallar konusunda eğitim almamıştır. —— Dış korumadan sorumlu olan askeri personel, bina dışında bulunması gerekirken mekan darlığı nedeniyle Bölümün içinde kendilerine tahsis edilen odada bulunmaktadır. Sağlık Hizmeti —— Bölüm, Ankara’da, hasta mahpuslara yatırılarak tedavi edilme olanağı sunan ve Sağlık Bakanlığı’na bağlı bulunan tek hastane olarak hizmet vermektedir. —— Hastalar ambulansın yanı sıra, sıklıkla ring araçları ve diğer genel ulaşım araçlarıyla Bölüme sevk edilmektedir. —— Hastalarla ilgili tıbbi kayıtlar infaz koruma memurları eliyle Bölüme ulaştırılmaktadır. Söz konusu tıbbi kayıtlar bilgisayar ortamında kayıt altında tutulmakta ve saklanmaktadır. 80 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Hasta mahpuslar hastalıklarına göre değil yaş, cinsiyet ve suç türlerine göre odalara yerleştirilmektedir. —— Hastalara girişte hakları ve Kurumdaki işleyiş hakkında standart bir bilgilendirme yapılmadığı ve bu konuda yazılı bir materyal olmadığı görülmüştür. —— Hastaların, infaz koruma memurlarının eşliğinde hastane içerisinde farklı birimlere götürüldüğü, kelepçelerin muayene sırasında çıkartıldığı belirtilmiştir. Değerlendirme Hapsedilme Koşullarına İlişkin Değerlendirmeler —— Hastalara ait tıbbi dosyalar yolculuk sırasında infaz koruma memurları veya askeri personel eliyle taşınmakta ve hasta dosyalarının mahremiyeti korunamamaktadır. —— Sevk için kullanılan araçlarda hastalar oldukça sıkışık bir vaziyette oturmak zorunda kalmakta ve yakın temasta bulunmaktadır. Bu durum bulaşıcı hastalık riskini arttırmaktadır. —— Mahpus hastalar için ayrılan kapasite (20 yatak) yoğun hasta talebini karşılayacak durumda bulunmamaktadır. —— Hastalar hekime ulaşma ve uygun tedavi alma konusunda sorun yaşadıklarını ifade etmiştir. —— Hastalar sistematik bir giriş muayenesinden geçirilmemekte, ilk değerlendirmeleri servis hekimleri tarafından yapılmaktadır. —— Hastalara ait tıbbi dosyaların hastane içinde infaz koruma memurları tarafından taşınması nedeniyle hasta dosyalarının mahremiyeti sağlanamamaktadır. —— Hastaların, ilgili personele ulaşabilmesi için düzenlenmiş bir alarm veya takip sistemi bulunmamaktadır. —— Hastaların özel yaşantılarına saygı gösterilmemekte, hastalara yönelik tüm tıbbi işlemler diğer hastaların yanında gerçekleştirilmektedir. —— Odaların havalandırması ve aydınlatması oldukça yetersizdir. Hastalar, gün ışığından ve temiz havadan yararlanamamaktadır. —— Oda içinde yer alan tuvalet ve lavabo hem hastaların mahremiyetinin korunması hem de yeterli hijyen şartlarının sağlanması açısından sorun yaratmaktadır. —— Hastalar, kişisel temizlik için gerekli malzemelerin temini konusunda güçlük yaşamaktadır. 81 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Hastalar, haberleşme olanakları konusunda sorun yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Birimde herhangi bir iletişim aracı bulunmamaktadır. Ayrıca, hastaların aileleri ile telefonla görüşmesinin mümkün olmadığı Cezaevi yetkilileri tarafından da belirtilmiştir. —— Ziyaret ve açık görüş olanağı bulunmamaktadır. —— Hastalar günlük gazete ve diğer iletişim araçlarına ulaşamamakta ve söz konusu araçlardan yararlanmalarının yasak olduğunu düşünmektedir. Bu konuda kendilerine sağlıklı bilgilendirme yapılmamaktadır. —— Hastanede tıbbi tedavi nedeniyle hassasiyeti ve endişeleri artmış hastalara moral ve destek verilememesi tedavi sürecinde olumsuzluklara yol açabilmektedir. —— Mahpuslar açık havaya çıkarılmamakta ayrıca mahpusların egzersiz yapmalarına imkan sağlayan düzenlemeler de bulunmamaktadır. Sağlık Hizmetine İlişkin Değerlendirmeler —— Bölümün kapasitesi dikkate alındığında yardımcı sağlık personeli sayısının yetersiz olduğu görülmüştür. —— Hastalar, infaz kurumlarında ve hastanede ikinci bir tıbbi görüş edinme hakkının varlığından haberdar olmayıp bu yönde bir talepte bulunmamışlardır. —— Mahpus hastalar sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanmaktadır. —— Basit müdahaleler için bölümde yeterli donanım bulunmaktadır. —— Geceleri kadın sağlık personelinin bulunmaması önemli bir eksikliktir. —— Bölümde görüşülen hastalar, polikliniklerde yapılan muayeneler sırasında mahremiyetlerinin korunduğunu belirtmişlerdir. Buna karşılık, ring aracında görüşülen siyasi mahpuslar, mahremiyet konusuna dikkat edilmediğini iletmişlerdir. Öneriler Hasta Mahpuslara İlişkin Öneriler —— İlgili bakanlık ve kurumların yanı sıra meslek odaları ve insan hakları örgütleri temsilcilerinin bir araya gelmesi sağlanarak mevzuat değişikliklerinin yapılması için çalışmalar başlatılmalıdır. —— Hasta mahpuslara ilişkin yasal düzenlemeler uluslararası düzenlemelere uygun hale getirilmelidir. —— İnfazın geri bırakılması konusundaki mevzuat gözden geçirilmelidir. 82 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Hasta mahpusların eşit ve nitelikli sağlık hizmeti almasına engel olan tüm tanım ve ifadeler yasa ve yönetmeliklerden çıkarılmalıdır. —— Güvenlik nedeniyle, mahpus hastaların sağlık hizmetine ulaşması geciktirilmemeli ve engellenmemelidir. —— Hastalar, farklı alıkonulma mekanlarına kabul edildiklerinde hakları konusunda açık ve anlaşılır bir şekilde bilgilendirilmelidir. —— Engelli hastalar, gerekli mimari düzenlemelerin olduğu yerlerde tutulmalı, hastalara sağlık çalışanlarına ulaşabilecekleri düzenek veya çağrı cihazları verilmelidir. —— Hastaların ibadet, eğitim ve sosyal gelişim hakları, bulundukları tüm mekânlarda güvence altına alınmalı ve uygulamayı zorlaştıran engeller kaldırılmalıdır. —— Mahpus hastalara ait tıbbi kayıtların “hasta mahremiyeti ve özerklik” ilkeleri çiğnenmeksizin, veri güvenliğinin sağlandığı, tıbbi süreçlerin takibini ve izlemini uygun kılacak bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Hasta Mahpus Bölümü’ne İlişkin Öneriler —— Bölümün, idari yapısı güçlendirilmeli, özerk bir yönetim kurularak hastaların sevk ve nakillerinin doğrudan yapılabilmesinin önü açılmalıdır. —— Personel sayısı arttırılmalı, özellikle kadın personel eksikliği giderilmelidir. —— Bölümün ceza infaz kurumunun bir parçası ve aynı zamanda hastane olduğu gözetilerek sağlık çalışanlarına ceza infaz kurumu rejimine ilişkin, ceza infaz kurumu personeline ise hastane koşullarına ilişkin eğitim verilmelidir. —— Bölüm, bodrum kattan çıkarılmalıdır. Bu yapılıncaya kadar acilen yangın çıkışı oluşturulmalıdır. —— Odaların yeterli temiz hava alabilmesi için yeni bir havalandırma sistemi kurulmalıdır. —— Mahpuslara avukatları ve yakınları ile görüşebilecekleri mekânlar tahsis edilmelidir. —— Odalar, gün ışığı alabilecek, içinde muntazam tuvalet ve banyonun bulunabileceği ve havalandırmanın doğal yollarla sağlanacağı hale getirilmelidir. —— Jandarma görevlileri Bölümün dışına çıkarılmalıdır. Jandarma personeline görevini ifa edebileceği ve bekleyebileceği idare ve dinlenme amaçlarına uygun mekânlar tahsis edilmelidir. 83 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.2.2. Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Çocuk Koğuşu Ziyaret Raporu MUĞLA E TİPİ KAPALI CEZA İNFAZ KURUMU ÇOCUK KOĞUŞU ZİYARET RAPORU gov.tr 26.11.2015 Özgürlüğünden yoksun bırakılmış çocuklar için, özel, çocuk odaklı personel, politika ve uygulamaları içerenayrı tesisler kurulmalıdır. 84 Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda, yaşları 12 ila 15 arasında değişen dört çocuğa işkence ve kötü muamele yapıldığına ve cinsel saldırıda bulunulduğuna dair iddiaların basın-yayın organlarında yer alması üzerine, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığınca konuya ilişkin inceleme ve araştırma yapılmasına karar verilmiştir. İnsan Hakları Kurulu, medyada çıkan haberler üzerine, 6332 sayılı Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanununun 11/1 maddesi uyarınca konunun re’sen incelenmesine 19.03.2015 tarihli ve 2015/8 sayılı toplantısında karar vermiştir. Ceza infaz kurumu ziyareti öncesinde, mağdur çocuk M.’nin babası H. ile görüşülerek olaya ilişkin bilgisine başvurulmuştur. Ayrıca, Muğla Cezaevi İzleme Kurulu Üyesi unvanını da taşıyan Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyoloji Bölümünden bir öğretim üyesi ile görüşülerek ceza infaz kurumuna ilişkin bilgi alınmış ve ziyaret heyetine iştiraki sağlanmıştır. Ziyaret, Kurul üyeleri ve Kurum uzmanlarının yanı sıra, Özgürlüğünden Yoksun Gençlerle Dayanışma Derneği ile Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği temsilcilerinin katılımıyla 03.04.2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Ziyaret Heyeti, Muğla Cumhuriyet Başsavcısı, Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumundan sorumlu Cumhuriyet Savcısı ve Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 2. Müdürü tarafından karşılanmış ve ziyaret hakkında kısa bir ön görüşmeden sonra ceza infaz kurumu idarecileri tarafından Kuruma ve olaya ilişkin kısa bir açıklama yapılmıştır. T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ziyaretin bundan sonraki kısmında, mahpus çocuk odaları ziyaret edilerek burada bulunan çocuklarla baş başa görüşmeler yapılmış, ceza infaz kurumu personeli, Psiko-Sosyal ve Eğitim servislerinin çalışanları ile görüşülmüştür. Yapılan tespit ve değerlendirmeler neticesinde ortaya konulan önerilerin ilgili bakanlık ve kamu kurumlarına tavsiye edilmesine İnsan Hakları Kurulunun 26/11/2015 tarihli ve 2015/31 sayılı toplantısında oybirliği ile karar verilmiştir. Tespit ve Değerlendirmeler Ceza İnfaz Kurumunun İdari ve Fiziksel Yapısına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler —— Muğla E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu 400 mahpus kapasitesiyle inşa edilmiş, daha sonra alınan kararla kapasitesi 728 kişiye çıkarılmıştır. Kapasite artırımı yapılmasına rağmen ceza infaz kurumunun fiziksel yapısının değişmediği belirtilmiştir. Özellikle, çocukların, kadınların, erkeklerin suç türüne, yaşlarına ve benzeri değişkenlere göre aynı infaz kurumu içerisinde yerleştirilmesinde güçlükler yaşandığı ceza infaz kurumu yönetimi tarafından ifade edilmiştir. —— Ceza İnfaz Kurumunda bulunan çocukların, aynı koridoru kullanmaları nedeniyle, yetişkin mahpuslarla karşılaşabildikleri ve kısa süreli de olsa iletişime geçebildikleri gözlemlenmiştir. —— Çocuklar arasında sık sık kavga yaşanması nedeniyle bir süre sonra kavga ettikleri için ayrılan çocuklar tekrar aynı odada birleşebildiği; ayrıca yaş, fiziksel durumları, suçları dikkate alınarak ayrı bölümlerde kalması gereken çocukların aynı odaya konulabildiği tespit edilmiştir. Personele İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler —— Ziyaret süresince yapılan görüşmelerden ve Kurumdan temin edilen kadro cetvelinden Kurumun infaz koruma görevlisi ve diğer personel mevcudunun yetersiz olduğu anlaşılmıştır. —— Cezaevi idaresince, atama/tayin yoluyla kuruma gelen personelin kısa süre içerisinde başka memuriyetlere geçmeye çalıştığı, personel değişiminin çok hızlı olduğu ifade edilmiştir. —— İnfaz koruma görevlileri ile yapılan görüşme sonrasında görevlilerin, çocukların özgürlüğünden yoksun kılınmasına ilişkin ilke ve standartlar hakkında herhangi bir eğitim almadıkları belirlenmiştir. 85 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Psiko-sosyal serviste çalışan kişilerle yapılan görüşmelerden, görüşmelerin genelde grup çalışmaları şeklinde olduğu, bireysel görüşmelerin “gerektiğinde” gerçekleştiği, psiko-sosyal servis çalışanlarının çocukların odalarına inmedikleri ve kaldıkları ortamı ve ilişkilerini gözlemlemedikleri anlaşılmıştır. Şiddet ve Kötü Muamele İddialarına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler —— Muğla E Tipi Ceza İnfaz Kurumunda; yaşları 12 ila 15 arasında değişen dört çocuğa işkence ve kötü muamele yapıldığı ve cinsel saldırıda bulunulduğu, vücutlarında sigara söndürüldüğü, gece uyutmamak için ayaklarına gazete bağlanıp ya da parfüm sıkılarak çakmakla yakıldığı, aynı odada kalan büyük çocukların küçük çocuklara zorla çamaşırlarını yıkattırdığı, zorla hizmet ettirdiği ve masaj yaptırdığına ilişkin haberler basın-yayın kuruluşlarında yer almıştır. —— Ceza infaz kurumunda yaşanan ve tutanaklara da yansıyan bir olayda, çocukların, sırf korktukları için, kendilerine baskı uygulayan ve kötü muamelede bulunan çocuk yerine bir başka çocuğu şikâyet ettikleri, şikâyetleri dinlenilmek üzere koğuş dışına çıkarıldıklarında ise asıl şikâyetçi oldukları kişiyi ve konuyu açıkladıkları anlaşılmıştır. 86 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Cinsel saldırı iddialarını içeren bir şikâyet sonrasında görevliler tarafından tutanak düzenlendiği, şikâyetçi çocukların doktora sevk edildiği ve odalarının değiştirildiği anlaşılmıştır. Doktor raporlarına göre ilk çocukta herhangi bir bulguya rastlanmazken ikinci çocukta “akut stres bozukluğu” saptanmış ve ruhsal muayenede elde edilen bulguların küçüğün cinsel istismarını destekler nitelikte olduğu görülmüştür. —— Ceza İnfaz Kurumunda meydana gelen bir olayda çocuklardan birinin ranzadan ranzaya atlamak isterken yere düştüğü ve kafasını beton zemine çarptığı iddia edilmiştir. Sonradan yapılan araştırmalar neticesinde ise çocuklardan birinin diğerine vurması sonrasında bu olayın meydana geldiği ve gözünün morarmasının darp edilmesinden kaynaklandığı bildirilmiştir. Olayın faili olan çocuğun tembihlemesi üzerine diğer çocuklar “ranzadan düştü” hikâyesini anlatmışlardır. Çocukların yalan söyleyebileceği gözetilmeksizin olayın “düşme” olarak kabul edildiği ve yeterli araştırma ve inceleme yapılmadığı gözlemlenmiştir. —— Disiplin dosyalarındaki beyanlardan, çocuklarla yapılan görüşmelerden, ayağa parfüm sıkma veya kâğıt sarma suretiyle yakma eyleminin bir şaka olarak görüldüğü, çocukların, birbirlerinin boynundan tutarak “bayıltmaca” denilen bir oyun oynadıkları ve sık sık kavga yaşandığı yönünde güçlü bir kanaat hâsıl olmuştur. —— Şiddet olaylarının önlenmesine ilişkin tek denetimin çocukların kıyafetlerinin sayımlar sırasında sıyırılması suretiyle vücutlarının kontrol edilmesi olarak gerçekleştiği anlaşılmıştır. Zorla çalıştırma konusunda da sadece bulaşık ve temizlik sırasının sorulmasıyla yetinildiği tespit edilmiştir. —— Kurum içerisinde çocukların yaşanan olayları şikâyet etme konusunda çekingen davrandığı, psiko-sosyal servis de dâhil olmak üzere kurum personelinin devamlılık arz eden bu durumu ya hiç fark edemediği ya da görmezden geldiği, aynı durumun Cezaevi İzleme Kurulu’nca da fark edilemediği ya da görmezden gelindiği, kavga durumlarında fiziksel kapasite eksikliği nedeniyle çocukların bir süreliğine yer değiştirmesi ya da psikolog tarafından görüşme yapılması dışında hiçbir koruyucu, uzlaştırıcı, önleyici müdahale gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir. Mahpus Çocuklara İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler —— Ziyaret tarihinde, ceza infaz kurumunda yedi çocuk bulunduğu, çocuklardan dördünün bir odada, geri kalan üçünün ise diğer odada tutulduğu anlaşılmıştır. —— Çocukların, tahliye sonrasında dışarıda kısa bir süre kaldıktan sonra çoğunlukla basit hırsızlık suçlarından tekrar tutuklandıkları öğrenilmiştir. 87 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Çocukların, bazı hırsızlık olaylarına ilişkin anlatımlarından eylemlerinin ahlaki redaetini (kötülüğünü) kavrama ve doğruyu yanlıştan ayırma noktasında gerekli desteği almadıkları anlaşılmış ve hatta faili oldukları iddia edilen suçlar bakımından farik ve mümeyyiz olup olmadıkları konusunda kuşkular hâsıl olmuştur. —— Ceza infaz kurumundan tahliye olduktan sonra ailenin ve sosyal hizmet kurumlarının gereken desteği sağlayamaması nedeniyle bazı çocukların bir süre sonra tekrar suça sürüklendikleri gözlemlenmiştir. —— Ceza İnfaz Kurumunda, suç türü, bedensel gelişim, husumet gibi nedenlerle çocukların ayrıştırılması gerektiğinde yerleştirilebilecekleri yeterli birim bulunmadığı tespit edilmiştir. —— Çocukların kavga etmeleri halinde diğer çocuk odasına alındıkları, ancak daha önce diğer odada bulunan çocuklarla da kavga edilmiş olması veya diğer odadaki çocuklarla da hasım olunması durumunda çocukların geçici olarak müşahede odasına alındıkları anlaşılmıştır. —— Odalarda üç katlı ranzaların bulunduğu, çocukların her birinin kendisine ait dolabının olduğu, mutfak ve banyonun da oda içerisinde bulunduğu, odaların tek katlı olduğu ve doğrudan havalandırmaya açıldığı görülmüştür. Çocuk odalarının, diğer mahpus odalarıyla ortak fiziksel özelliklere sahip olduğu ve çocuk odası olarak inşa edilmediği tespit edilmiştir. Kurumlar Arası İşbirliğine İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler —— Ceza infaz kurumu görevlileri tarafından verilen bilgilere dayanılarak, mahpus çocukların aileleri tarafından ziyaret edilmediği, yakınlarının çocuklara ilgi göstermediği anlaşılmış ve inceleme heyetinin ziyaretinin gerçekleştiği gün tahliye edilen bir çocuğun ailesi tarafından teslim alınmadığı belirlenmiştir. —— Kurum yetkilileri, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının, diğer kurum ve kuruluşların çocuklarla ilgili gerekli tedbirleri alması, mevzuat hükümlerine riayet etmesi gerektiğini önemle vurgulamıştır. —— Kurumların birbirlerinin sorumluluklarına işaret ederek ve bir diğerini suçlayarak kendi sorumluluklarını ihmal ettikleri anlaşılmıştır. 88 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Tavsiyeler Ceza İnfaz Kurumlarına İlişkin Tavsiyeler —— Özgürlüğünden yoksun bırakılmış çocuklar için, özel, çocuk-odaklı personel, politika ve uygulamaları içeren ayrı tesisler kurulmalıdır. Bu tesisler, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimleri ile uyumlu, gelişimlerini destekleyecek yapıya sahip olmalıdır. —— Özgürlüğünden yoksun bırakılmış çocukların, kötü muamele eylemlerinin mağduru olmalarının etkili bir biçimde önlenmesi için fiziksel denetim ve izlemeden ziyade, çocuklarla bir araya gelme, mülakatlar gerçekleştirme, ortak etkinlik yürütme şeklinde faaliyetler ön planda olmalıdır. —— Çocukların, kimi zaman, başlarına gelen olayın kötülüğünü anlamadıkları, bazen de ifade etmekte güçlük çektikleri dikkate alınarak, talepleri olmaksızın psikolojik ve hukuksal yardım almaları sağlanmalıdır. Çocukların kurumun idaresine katılımı sağlanmalı, çocuklara özgü şikâyet yolları geliştirilmelidir. —— Çocukların, cinsiyet, yaş, bedensel ve ruhsal gelişim, suç türü, husumet vb. faktörler gözetilerek farklı odalarda barındırılmaları için gerekli tedbirler alınmalı, bu nedenle öncelikle çocuklara tahsis edilen birim sayısı arttırılmalıdır. —— Çocukların her ne suretle olursa olsun yetişkin hükümlü ve tutuklularla iletişimi engellenmelidir. Yetişkinler ile aynı ceza infaz kurumunda tutulan çocuklar için ayrı bir cezaevi rejimi uygulanmalı, bunun için en azından çocukların tutulduğu bölüm, ceza infaz kurumunda yetişkinlerin tutulduğu bölümden idari ve fiziki olarak ayrılmalıdır. —— Ceza infaz kurumunun personel ihtiyacı karşılanmalı, atanan/tayin edilen personel nedeniyle hizmetin sürekliliğinin aksamaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Bunun yanı sıra, ceza infaz kurumunda çocukların bulunduğu bölümde çalışacak personel, çocukların korunmasına ve haklarına ilişkin farkındalığa sahip olmalarını temin edecek eğitimlere tabi tutulmalıdır. —— Ceza infaz kurumlarında bulunan çocukların aileleriyle olan iletişimlerinin güçlendirilmesi için çalışmalar yürütülmelidir. 89 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 90 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Yargı Sistemine ve Diğer Kurumlara İlişkin Tavsiyeler —— Yargısal süreçler düzenlenirken ve yargı kararları oluşturulurken çocuğun yüksek yararı temel alınmalıdır. —— Ulusal ve uluslararası mevzuat hükümleri uyarınca çocukların tutuklanmasından mümkün olduğunca kaçınılmalı, alternatif tedbirler gözetilmeli, tutuklu çocukların yargılamalarına öncelik tanınmalı, ayrıca tahliye sonrasında çocukların tekrar suça sürüklenmelerini engelleyecek önlemler alınmalıdır. Buna dair ihtiyaç duyulan mevzuat değişiklikleri en kısa sürede hayata geçirilmelidir. —— Tüm çabalara rağmen çocuğun suça sürüklenmesi halinde, adli süreçlere mümkün mertebe dâhil edilmemesinin, dâhil edildiğinde ise adli süreçleri en az hasarla atlatabilmesinin yöntemleri üzerinde durulmalıdır. Suça sürüklenen çocukların özgürlüğünden yoksun kılınması son çare olarak ve en az süreyle sınırlı tutulmalıdır. —— Suça sürüklenen çocukların yeniden suç işlemelerinin önüne geçilebilmesi için bu çocukların Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından sürekli olarak takipleri sağlanmalı, aileleriyle görüşmeler gerçekleştirilmeli, bu konuda mahkemeler ve ceza infaz kurumu yönetimleriyle yakın ilişki kurulmalıdır. —— Kapatılmanın çocuklar üzerinde yaratacağı olumsuz etkilerin azaltılabilmesi için özgürlüğünden yoksun bırakılan her çocuğun yazışmalar ve ziyaretler yoluyla ailesi ile irtibatı sağlanmalı, bunun mümkün olmaması halinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, çocukların ziyaret edilmeleri için gerekli tedbirleri almalıdır. —— Çocuğa özgü infaz konusunda bütüncül bir mevzuat reformu için çalışmalara acilen başlanmalıdır. Özellikle, masumiyet karinesine rağmen tutuklu çocukların, hükümlü çocukların sahip olduğu olanaklara dahi erişememelerini telafi edecek yasal değişiklikler ve fiziksel düzenlemeler yapılmalıdır. —— Çocukların alıkonuldukları mekânlarda işkence ve kötü muameleyi engelleme amacıyla ceza infaz kurumlarından sorumlu makamlarca düzenli aralıklarla denetim gerçekleştirilmelidir. —— Kurumlar arasında uygulamada var olan mevcut sorunların çözümü için koordinasyon sağlanmalıdır. 91 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.2.3. Cezaevinde İntihar Olayları Bağlamında Ali Uçkun Vakasına İlişkin İnceleme Raporu CEZAEVİNDE İNTİHAR OLAYLARI BAĞLAMINDA ALİ UÇKUN VAKASINA İLİŞKİN İNCELEME RAPORU gov.tr 17.12.2015 Tutuklu ve hükümlülerin hastaneye sevk ve hastanede muayene süreçlerinde önceliklerinin olmasını ve bu işlemlerin hızlı bir şekilde yürütülmesini sağlayacak mevzuat değişikliklerine gidilmelidir. 92 İstanbul Gaziosmanpaşa İlçe Emniyet Müdürlüğü önündeki Türk Bayrağı’nı indirmeye çalışırken güvenlik görevlileri tarafından ayağından vurularak yakalanan şizofreni hastası Ali Uçkun’un, tutuklanarak konulduğu Metris Cezaevi’ndeki tek kişilik odada 09.07.2014 tarihinde asılı olarak bulunması hadisesinin ve bu ölüm olayının şüpheli olduğu yönünde basın-yayın organlarında yer alan iddiaların Türkiye İnsan Hakları Kurumuna medyada çıkan haberler yolu ile intikal etmesi üzerine, 6332 sayılı Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanunu’nun 11/1 maddesi uyarınca konunun re’sen incelenmesine İnsan Hakları Kurulu’nun 10.07.2014 tarihli, 2014/18 sayılı toplantısında karar verilmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyeleri Fatma Benli, Abdurrahman Eren, Levent Korkut ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nda görevli Başbakanlık Uzmanı Neyfel Kılıç’dan oluşan heyet tarafından 17 Temmuz 2014 tarihinde Metris 1 Nolu T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na ziyaret gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede Ceza İnfaz Kurumundan sorumlu Cumhuriyet Savcısı ile Ceza İnfaz Kurumu Müdürü ve İkinci Müdürü ile görüşülerek cezaevi yönetimi ve Ali Uçkun ölüm vakasına ilişkin bilgi alınmıştır. Ayrıca, Ali Uçkun’un kaldığı tek kişilik oda, bahçe, kamera odası ve kantin yerinde incelenmiştir. Olay gününe ilişkin görüntüleri içeren CD’nin ve olaya ilişkin tutanakların, adli tıp raporunun ve diğer belgelerin suretleri alınarak incelenmiş, Ali Uçkun’un ağabeyi ve avukatı ile görüşülmüştür. T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Söz konusu ziyaretler ve incelemelerin sonunda, somut olaya ilişkin değerlendirmelerin yanında, cezaevlerinde gerçekleşen intihar vakalarına ilişkin genel değerlendirme ve önerilerin de yer aldığı Rapor, İnsan Hakları Kurulu’nun 17.12.2015 tarihli, 2015/32 sayılı toplantısında kabul edilmiş, Raporda ortaya konulan tespitler doğrultusunda, cezaevlerinin yönetimi bağlamında geliştirilen önerilerin, ilgili bakanlık ve kamu kurumlarına tavsiye edilmesine karar verilmiştir. Tespit ve Değerlendirmeler İntihar, cezaevlerinde gerçekleşen ölümlerin en sık karşılaşılan nedenlerinden biridir. Yapılan araştırmalara göre, cezaevindeki intihar oranları, genel nüfustaki intihar oranlarından çok daha yüksek boyuttadır. Bir yandan, hukuk kurallarını çiğneyip suça karışan kişilerde intihara eğilimli davranışlar daha sık gözlenirken, bir yandan da hapsedilmiş olmak sağlıklı mahpus üzerinde bile baskılara neden olmaktadır. Metris 1 No’lu T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na gerçekleştirilen ziyaret, yapılan inceleme ve araştırmalar neticesinde, Ali Uçkun’un tutuklu bulunduğu odada asılı olarak bulunması olayında cezaevi personelinin ya da diğer bir mahpusun asıya dâhil olduğuna ilişkin bir bulgu tespit edilmemiştir. Kamera kayıtlarında, Ali Uçkun’un bulunduğu odaya üçüncü bir kişinin girmediği görülmektedir. Keza dosyadaki diğer belgelerde de Ali Uçkun’un ölümüyle neticelenen olayda üçüncü kişilerin dahil olduğunu gösteren bir bulgunun mevcut olmadığı tespit edilmiştir. Öte yandan, ceza infaz kurumlarında gerçekleşen intihar vakalarına ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadında, tutuklu/hükümlülerin başkasının müdahalesi olmaksızın kendi hayatlarına son vermeleri olaylarında cezaevi idarelerine düşen sorumluluğun intihara yönlendirmemeden ibaret olmadığı; ceza infaz kurumu idaresinin tutuklu/hükümlünün intihara meyilli olduğunu bildiği durumlarda yeterli önlemlerin alınmamasının da yaşam hakkı ihlali olarak değerlendirilebileceği vurgulanmıştır. Zira AİHM kararları, AİHS’nin 2. maddesinin 1. paragrafının ilk cümlesinin, devletlere iç hukuki düzende kendi yargısına tabi kişilerin keyfi ve kanunsuz olarak yaşamına son vermelerini yasakladığı gibi, üçüncü kişilerin eylemlerine ya da gerektiğinde kendi eylemlerine karşı korumak amacıyla gerekli tüm tedbirleri almaları yönünde pozitif yükümlülük getirdiği yönündedir. Hastane Raporlarının Tutuklama Kararında Etkili Olmadığı İddiası Ali Uçkun’un ağabeyi ve avukatı tarafından, Uçkun’un şizofren hastası olduğuna dair hastane raporlarının karakol dosyasına konulduğu, ancak ertesi sabah Uçkun’un ağabeyine iade edilerek savcılığa verilmesinin söylendiği, savcılık tarafından, raporun dilekçe ekinde sunulmasının istendiği, ertesi gün tutuklamaya itiraz dilekçesi ile birlikte raporun mahkemeye sunulduğu, tutukluluk incelemesi için mahkemenin hastane raporlarını hemen almadığı, henüz itiraz sonuçlanmamışken 93 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ali Uçkun’un öldüğü, hastane raporlarının hiçbir şekilde etkisinin olmadığı, şizofren hastası olduğuna dair raporu bulunan Ali Uçkun’un tutuklanmaması gerektiği iddia edilmiştir. Bu ifadelerden, tutuklama kararı verilmeden önce raporun dosyaya girmesi için girişimde bulunulduğu, ancak prosedürden kaynaklanan nedenlerle bunun daha sonra mümkün olabildiği anlaşılmaktadır. Bu noktada tutuklama kararı verilirken dosyada akıl hastalığına ilişkin belgeler bulunmadığı için, kararın yerindeliğinin incelenmesinin Kurumumuzun görevi dışında kaldığının belirtilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, ülkemizde tutukluluğun devamına gerek olup olmadığına ilişkin incelemenin ortalama bir aylık bir süreyi gerektirdiğine, bu durumun da söz konusu olayda olduğu gibi, telafisi imkânsız sonuçların doğmasına yol açabildiğine dikkat çekilmelidir. Tutuklu ve Hükümlülerin Sağlık Hizmetlerine Erişimi Ali Uçkun’un, tutuklandıktan sonra kısa bir süre içinde, psikiyatrik rahatsızlığı nedeniyle üç farklı uzman tarafından görüldüğü tespit edilmiştir. Ali Uçkun’un sağlık hizmetlerine erişiminde bir ihmalin gerçekleştiğine dair bir veri tespit edilmemiştir. Fakat, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nce Metris 1 No’lu T Tipi Kapalı Ceza Kurumu’na hitaben yazılan yazıda Ali Uçkun’un, acilen yatırılmasını gerektirir bir psikopatoloji saptanmamakla birlikte tedavisi için önerilen ilaçların düzenli kullandırılmasının, 10 gün sonra yeniden kontrol muayenesine gönderilmesinin ve yakın gözlem altında tutulmasının uygun olduğu belirtilmiştir. Oysa ceza infaz kurumlarında “yakın gözlem”in gerçekleştirileceği bir ortam mevcut değildir. Bu durum cezaevlerinde yakın gözlemi sağlayacak odalar oluşturulması gerekliliğini gündeme getirmektedir. 94 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Oda Yerleştirme Kararının Yerindeliği Terör örgütü propagandası yapmak, Türk Milletini ve Cumhuriyetini ve Türkiye Büyük Millet Meclisini alenen aşağılamak, silahlı terör örgütüne üye olmak suçundan tutuklanarak Metris T Tipi Ceza İnfaz Kurumuna getirilen Ali Uçkun, güvenlik gerekçesiyle önce tek kişilik odada tutulmuştur. Akabinde benzer suçlarından hapsedilen kişilerin kaldığı koğuşa verilmek istenilmiştir. Bu koğuşta kalan kişilerin Ali Uçkun’u kabul etmemesi ve koğuşun isteği hilafına kişinin bu koğuşa yerleştirmesi halinde kişiye zarar verilmesi ihtimali olması üzerine, Uçkun’un bu koğuşa yerleştirilmesi fikrinden vazgeçilmiştir. Ali Uçkun, bayrak indirme olayının yarattığı hassasiyet yüzünden diğer tutuklu ve hükümlülerden gelebilecek saldırılara meydan verilmemesi için diğer ünitelere de yerleştirilememiş ve tek kişilik odaya alınmasına karar verilmiştir. Bu nedenlerle tutuklu şahsın koğuşa yerleştirilmesine ilişkin işlemin hukuka uygunluğu karinesini geçersiz kılacak bir verinin olmadığı; Ali Uçkun’un tek kişilik koğuşa verilmesinde isabetsizlik bulunmadığı kanaatine varılmıştır. Ceza İnfaz Kurumlarında İntihara Meyilli Tutuklu/ Hükümlülerin Odalarında Bulundurulacak Eşyaların Ayrı Düzenlenme İhtiyacı Cezaevlerinde, tutuklu ve hükümlülerin kişisel özgürlükleri ihlal edilmeden, mahpusun kendisine zarar vermesine yol açabilecek risklerin azaltılmasına yönelik genel ve özel tedbirlerin alınması, Devlete düşen yükümlülükler arasındadır. AİHM kararlarında vurgulandığı üzere, AİHS, Devlete kasıtlı ve hukuka aykırı öldürmeden sakınmanın yanı sıra kendi yetki alanında bulunan kişilerin yaşamlarının korunmasına ilişkin uygun tedbirleri alma yükümlülüğü getirmektedir. Mahkûmların haklarına ilişkin olarak, Mahkeme, tutuklu kişilerin savunmasız bir durumda bulunduğunu ve yetkililerin bu kişileri koruma görevinin bulunduğunu vurgulamıştır. AİHM’nin Kılavuz/Türkiye Kararı’nda, “her türlü özgürlükten mahrumiyetin, tutuklu veya hükümlü kişinin psikolojisinin bozulmasına neden olduğunu ve dolayısıyla bunun kırılgan ve korumasız bir kişinin intihar etme riskini artırabileceğini, bu yüzden ulusal mevzuatların cezaevi yetkililerine bu kişiler hakkında daha duyarlı ve dikkatli olma görevi yüklediğini ve tutuklu veya hükümlü kişilerin hayatlarının gereksiz yere tehlikeye atılmasını önleyici tedbirler gerektirdiğini anımsatmak yerinde olacaktır. Öncelikle, kesici eşyalara, kemer veya ayakkabı bağcıklarına el konulması ve gözetim ile doktor muayenesi sisteminin yerleştirilmesi gibi, bu tip risklerin azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir. Olayın meydana geliş koşullarına bağlı olarak, bir tutuklu için daha sıkı önlemlerin alınması gerekebilir.” denilmektedir. 95 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ali Uçkun’un, odasından erişebileceği mesafede bulunan havalandırmadaki çamaşır ipini kullanarak kendisini astığı değerlendirilmektedir. Keza, “Ceza İnfaz Kurumlarında Bulundurulabilecek Eşya ve Maddeler Hakkında Yönetmelik” odada ip bulundurulmasına imkân vermektedir. İntihara meyilli olan, özellikle tek kişilik odada kalan tutuklu/ hükümlülerin kendilerine zarar vermelerinin önlenmesi, devletin sorumluluğu altındadır. Yaşam hakkının korunması için cezaevinde intiharı önlemeye yönelik gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Şizofreni hastası bir kişinin tek kişilik odaya verilmesi durumunda, koğuştaki eşyalar kişinin durumuna göre düzenlenmelidir. İdare, intiharın önlenmesi bağlamında mümkün olan bütün tedbirleri almakla görevlidir. Tavsiyeler Ceza infaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümlülerin intiharlarına ilişkin sorunlar hakkında yapılan inceleme ve araştırmalar ile Metris 1 No’lu T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ziyareti sonucunda edinilen kanaatlere göre, ceza infaz kurumlarındaki sorunların temel olarak, psikiyatrik rahatsızlıkları bulunan tutuklu/hükümlülere ilişkin ayrı düzenlemelerin yokluğu, fiziksel kapasite yetersizlikleri ile mevzuat ve bürokratik sorunlar alanlarında yoğunlaştığı görülmektedir. Uluslararası standartlara göre, ceza infaz kurumlarının, ciddi akıl hastalığı bulunan mahpuslar için nadiren tedavi ve bakım sunabilecek kurumlar olduğu kabul edilmelidir. Bu tür mahpuslar, henüz cezaevine kabul edilmeden önce, tedavi ve bakım hizmetlerine yönlendirilmeli, hali hazırda cezaevinde bulunanlar ise, mümkün olan en kısa sürede uzman psikiyatri merkezlerine sevk edilmelidir. Cezaevine yeni kabul edilen mahpusların hassasiyeti anlaşılmalı ve bu mahpuslar için özel 96 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 değerlendirmeler yapılmalıdır. İntihara meyilli tutuklu/hükümlüler için özel uygulamaların bulunmaması, odalarda bulundurulacak eşyalar arasında ip bulunması, tutuklu/hükümlülerin yıkanan çamaşırlarının kurutulması için çamaşır ipi dışında alternatif gereçlerin bulunmaması intihar ile sonuçlanabilmektedir. Bu noktada devletin tutuklu/hükümlüleri sadece intihara yönlendirmemesi yeterli olmayıp, kişinin intihar etme riskini azaltacak düzenlemeler gerçekleştirilmesi zorunluluğu göz ardı edilmemelidir. Nitekim uluslararası standartlara göre de, ceza infaz kurumlarının, ciddi akıl hastalığı bulunan mahpuslar için nadiren tedavi ve bakım sunabilecek kurumlar olduğu kabul edilmelidir. Yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde aşağıdaki çözüm önerilerinin yapılması uygun bulunmuştur. Mevzuata İlişkin Öneriler —— Tutuklu ve hükümlülerin hastaneye sevk ve hastanede muayene süreçlerinde önceliklerinin olmasını ve bu işlemlerin hızlı bir şekilde yürütülmesini sağlayacak mevzuat değişikliklerine gidilmelidir. —— Psikolojik rahatsızlığı olanlar için cezaevlerinde özel oda düzenlemesi yapılmalıdır. Hekim tarafından bir mahpus için “yakın gözlemi uygundur” şeklinde tavsiyede bulunulması hallerinde yakın gözlem yapılmasına imkân verecek yasal ve idari altyapı oluşturulmalıdır. Yakın gözlem tedbirinin anlam ve kapsamını, keza bu tedbirin nasıl uygulanacağını gösteren düzenleyici işlemler yapılmalıdır. 97 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Hizmetlerin Yürütülmesine İlişkin Öneriler —— Ciddi bir intihar riski barındıran akıl hastalığı bulunan mahpuslar için, genel standartlarda ve yeterli bir psikofarmakolojik tedavi sağlanmalıdır. Mahpusun intihar eğilimi bir kez saptanınca, sağlık personeli tarafından ileri değerlendirmeler ve tedaviler belirlenmelidir. Ancak, çoğu cezaevinde sınırlı kaynaklar nedeniyle bu tür hizmetler sağlanamadığı için, kişi toplum temelli akıl sağlığı tesislerine yönlendirilmelidir. Cezaevinde intiharın önlenmesi için ceza adalet sistemi, akıl sağlığı sistemi ve sağlık sistemi tam olarak işbirliği içinde olmalıdır. —— İnfaz koruma memuru adayları eğitim merkezinde 6 ay boyunca standart eğitim görmektedirler. İntihar eğilimi olanlara ilişkin eğitimi ise, sadece sosyal çalışmacılar almaktadırlar. Bu eğitimi sadece sosyal çalışmacılar değil, infaz koruma memurları başta olmak üzere ilgili cezaevi personelinin almasına yönelik çalışma yapılmalıdır. Ayrıca bu personeller, ilk yardım konusunda da eğitilmelidirler. —— Ceza infaz sistemi içerisinde farklı kurumlar bünyesinde çeşitli görevleri ifa etmekte olan personel, insan hakları eğitimi konusunda uzmanlaşmış kurumlarca periyodik olarak eğitime tabi tutulmalıdır. —— Cezaevinde intihara meyilli tutuklu ve hükümlüler için durumlarına göre alternatif uygulamalar oluşturulmalı, daha sık denetim sağlanmalıdır. Bu bağlamda, odalarda bulunan ipin kaldırılması, kişinin kendini asabilecek materyale ulaşmasının zorlaştırılması, özellikle intihara meyilli kişilerin bulunduğu tek kişilik hücrelerde, bu kişiler için ayrı materyaller oluşturulması gibi alternatifler değerlendirilmelidir. 2.2.4. “Eşit Haklar İçin İzleme Derneği – Yüksek Seçim Kurulu” Kararı Dilber Yıldız ve Zümrete Demir isimli Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, Kürtçe seçmen eğitim filmi hazırlanması talebiyle Yüksek Seçim Kuruluna başvurmuşlardır. Yüksek Seçim Kurulu; Siyasi partiler ve adaylar tarafından Türkçe dışındaki dillerde propaganda yapılabildiğini gerekçe göstererek ve tüm dillerde eğitim filmi hazırlanmasının teknik olarak mümkün olmadığını ileri sürerek talebin karşılanamayacağını belirtmiştir. Bunun üzerine, Eşit Haklar İçin İzleme Derneği (ESHİD), Derneklerine başvuran Dilber Yıldız ve Zümrete Demir’in Türkçe bilmediklerini ve okur-yazar olmadıklarını, Türkçe olarak hazırlanan YSK seçmen bilgilendirme filmini anlamadıklarını ve bu durumun seçmenlerin eşit bilgilenme hakkını ihlal ettiğini, oy kullanırken iradelerini özgür olarak oluşturmalarını engellediğini ve ayrımcılık niteliğinin bulunduğunu iddia ederek 4.5.2015 tarihinde Türkiye İnsan Hakları Kurumuna başvurmuştur. 98 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Yapılan inceleme ve araştırma neticesinde İnsan Hakları Kurulu; seçme hakkının etkin bir şekilde kullanılabilmesi için, hakkın kapsamına ve kullanım şekline, adaylar hakkındaki belgelere, seçim öncesi işlemlere ve seçim günü yapılması gerekenler ile oy verme usulüne ilişkin eğitim materyallerinin Yüksek Seçim Kurulu tarafından hazırlanmasına ihtiyaç bulunduğunu belirtmiştir. Seçmenlerin bilinçlendirilmesi ve eğitimi amacıyla; hazırlanacak materyallerin, yurttaşların dil, eğitim, engellilik vb. özellikleri gözetilerek hazırlanması gerektiğini değerlendirmiştir. Ulusal ve Uluslararası mevzuat gereğince herhangi bir talep olmaksızın, okur-yazar olmayan ve Türkçe konuşamayan seçmenler için de Yüksek Seçim Kurulu tarafından seçmen bilgilendirme kamu spotu hazırlanması ve farklı dil ve lehçelerde hazırlanan bu kamu spotlarının yayın araçlarıyla duyurulması gerekirken, yapılan başvurunun gereğinin yerine getirilmemesinin seçme hakkının etkin bir şekilde kullanılabilmesi için Devletin yerine getirmesi gereken pozitif yükümlülüklerin ifa edilmediğini gösterdiğini tespit etmiştir. İnceleme sonucunda İnsan Hakları Kurulunca, “Kamu makamlarına düşen pozitif yükümlülüklerin yerine getirilmemesi sonucunda, bir kısım seçmenin, Türkçe bilmemeleri ve okur-yazar olmamaları nedeniyle seçim işlemleri hakkında bilgilenme, siyasal tercihini geçerli bir şekilde sandığa yansıtma ve oyunu gizlilik içinde kullanma hususlarında karşılaştığı farklı muamelenin objektif ve makul bir izahı bulunmadığı (…), Yukarıda belirtilen nedenlerle, Anayasa’da ve tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelerde yer verilen seçme hakkının etkin bir şekilde kullanılabilmesi ve kişilerin haklarının korunabilmesi için pozitif yükümlülükler kapsamında gözetilmesi gereken makul ve uygun tedbirlerin somut olay bağlamında alınmadığı sonucuna varılmıştır.” Bu gerekçelerle ve sonuç olarak “Devletin pozitif yükümlülüklerinin gereği olarak Türkçe dışındaki dillerde de kamu spotu hazırlanması hususunda TAVSİYEDE BULUNULMASINA,” Karar verilmiştir. 99 2.3. İNSAN HAKLARININ KORUNMASI VE GÜÇLENDİRİLMESİ ÇALIŞMALARI 2.3.1. TİHK Tarafından Düzenlenen Konferans, Çalıştay ve Diğer Toplantılar TİHK -Ulusal İnsan Hakları Kurumları (İyi Uygulama Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı) Uluslararası Konferansı gov.tr T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.1.1. Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına İlişkin İyi Uygulama Örneklerinin Aktarılmasını ve Deneyim Paylaşımını Hedefleyen Uluslararası Konferans Ulusal İnsan Hakları Kurumları (İyi Uygulama Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı) Uluslararası Konferansı 13.06.2015 Ulusal insan hakları kurumları, Paris Prensipleri ile uyumlu ve ulusal, bölgesel ve uluslararası mekanizmalarla işbirliği içinde olmalıdır. 100 Türkiye İnsan Hakları Kurumu (TİHK) tarafından 12-13 Haziran 2015 tarihlerinde İstanbul’da Ulusal İnsan Hakları Kurumları İyi Uygulama Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı Uluslararası Konferansı düzenlenmiştir. Konferans’a kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, uluslararası kuruluşlar ve davetli ülkelerin ulusal insan hakları kurumlarından çok sayıda temsilci katılmıştır. İki gün süren ve biri kapalı olmak üzere toplam beş oturum şeklinde gerçekleştirilen Konferans, 12 Haziran 2015 tarihinde açılış konuşmalarıyla başlamıştır. Açılış konuşmaları; Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı, İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) dönem sözcüsü, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı ve Başbakan Yardımcısı tarafından yapılmıştır. T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanının konuşmasında Kurum, katılımcılara ve basına tanıtılmıştır. Bu çerçevede kurumun hükümetten bağımsız yapısı, idari ve mali özerkliği, kurul üyelerinin görevlerine ilişkin güvenceleri vurgulanmış, Kurumun örgütsel yapısı, gerçekleştirilen ikincil mevzuat çalışmaları, düzenlenen çalıştaylar ve hazırlanan raporlar ile uzman personel alımı dahil olmak üzere Kurumun kuruluşundan bu yana yaptığı çalışmalardan bahsedilmiştir. Ardından İHOP dönem sözcüsü tarafından Türkiye’nin insan haklarına saygılı, onurlu bir yaşamı herkes için mümkün kılan bir çizgide ilerlemesini sağlamak için, güçlü bir insan hakları sivil toplumunun yanı sıra; bağımsız, etki gücü yüksek ve herkes tarafından meşruluğu teslim edilen, bir insan hakları kurumsal yapısının varlığının neden gerekli olduğu açıklanmıştır. Türkiye’de köklü, güçlü ve birikimli bir insan hakları hareketi olduğu belirtilerek TİHK’in bu birikimi ve gücü tanıması, sivil oluşumların bağımsızlığını gözeterek işbirliği olanaklarını geliştirmesi, deneyimlerinden faydalanması ve tavsiyelerine değer vermesinin kurumun kendini etkin kılmasının, Paris Prensipleriyle daha uyumlu ve kapsayıcı bir yapıya dönüşmesinin, meşruiyetini güçlendirmesinin ön koşulları olduğu ifade edilmiştir. Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı tarafından ulusal kurumların Paris Prensipleri ile uyumlu ve bölgesel, ulusal ve uluslararası mekanizmalarla işbirliği içinde olması gerektiğine vurgu yapılmıştır. Ayrıca bu kurumların anayasal bir dayanağa sahip olması ve etkin çalışabilmesi için devlet ve sivil toplumdan ayrı bir yerde durması gerektiği ifade edilmiştir. Bu kurumların görevlerinin, ülke yasa ve politikalarının, uluslararası insan hakları sözleşmelerine uygunluğunu gözetmek, insan hakları ihlallerini takip etmek, hukukun üstünlüğü ve adaletin yerine getirilmesini sağlamak, polis gözaltı yerleri, cezaevleri ve diğer alıkonulma yerlerini denetlemek, bütün uluslararası normların ülkeye yansıtılması için çalışmak olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca ulusal kurumların akreditasyonunun, kurumların kendi içinde bir denetim ve gözden geçirme mekanizması işlevi görmesine de değinilmiş, ulusal kurumların Paris Prensiplerine uygun ve daha eylem odaklı olması gerektiği dile getirilmiştir. Başbakan Yardımcısı tarafından insan haklarının önemine ve gelişimine vurgu yapılarak, insan haklarının geliştirilmesinin bütün insanlığın ortak ülküsü olduğu, insan haklarının günümüzde uluslararası hukukun en önemli gündemi olduğu ve ulusal insan hakları hukukunun bölgesel ve uluslararası hukuka ve koruma mekanizmalarına entegre olduğu belirtilmiştir. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi konusunun ilk planda devletlerin kendi sorumluluğunda olduğu ve uluslararası korumanın, ulusal korumaya göre ikinci planda ve onu tamamlayıcı nitelikte bulunduğu, insan hakları konusunda iç hukuk mekanizmalarının güçlendirilerek uluslararası iş birliğinin en üst düzeye çıkarılması gerektiği ifade edilmiştir. “Paris Prensipleri Işığında Ulusal İnsan Hakları Kurumları Modelleri” konusunun ele alındığı birinci oturumda; İspanya Kamu Denetçiliği Kurumu Direktörü, İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu Kurumsal İlişkiler Direktörü ve Türkiye İnsan Hakları Kurulu’ndan bir Üye konuşmacı olarak yer almıştır. 101 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 İspanya Kamu Denetçiliği Kurumu Direktörü tarafından Ombudsmanlık kurumunun ilk olarak 1809’da İsveç Anayasası ile gündeme getirildiği belirtilip, ombudsmanlığın son on beş yılda modern toplumun ihtiyaçlarına cevap veren bir kurum olarak yaygınlık kazandığına değinilmiştir. Ombudsmanlıkların iki türü olduğu belirtilip ilk modelin kötü yönetim karşısında vatandaşların korunması görevine sahip olduğuna, ikinci modelin ise bu görevin yanında insan haklarını koruma görevini de üstlendiğine, bu modelin Portekiz, İspanya ve Latin Amerika’da görüldüğüne işaret edilmiştir. İspanyol Anayasasında Ombudsmanlık Kurumunun ilk defa 1978 Anayasası’nda dile getirildiği, Kurumun yasamadan ve yürütmeden tamamen bağımsız olduğu, ayrıca Kurum’a 2012 yılında ulusal önleme mekanizması görevinin de verildiği belirtilmiştir. Ombudsmanın görevlerinin kamu idaresinin hukuka, insan haklarına, adalete ve iyi yönetim ilkelerine aykırı, doğrudan veya dolaylı her türlü eylem ve işlem, tutum ve davranışlarına karşı yapılan şikâyetleri incelemek, araştırmak, değerlendirmek ve karara bağlamak; insan 102 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 haklarını korumak, işkence ve kötü muamelenin önlenmesine ilişkin çalışma yapmak olduğu ifade edilmiştir. Ombudsmanlığın ulusal toprakların tamamında bulunan merkezi, ulusal, otonom, yerel ve periferide bulunan bütün idareler ve kamu hukukuna tabi diğer kurumlar üzerinde yetkisi olduğu belirtilmiştir. Yabancı veya İspanya vatandaşı fark etmeksizin herkesin Ombudsmanlığa başvurabildiği, idarelerin kendi yetkilerine giren alanlarda başvuru yapamadığı, gerektiğinde yetkili makamlardan bilgi talep edilebildiği, ilgili kurumun gerekli bilgiyi vermekten çekinmesi durumunda ise bu durumun savcılığa intikal ettirilebildiği ifade edilmiştir. Son olarak parlamentoya yıllık raporlar sunulduğu, parlamentoya olduğu gibi Birleşmiş Milletler İşkenceyi Önleme Komitesi’ne de özgürlüğünden yoksun bırakılan insanların tutulduğu yerlerdeki ziyaretlerin sonuçlarının sunulduğu belirtilmiştir. İngiltere temsilcisi tarafından Büyük Britanya’da insan haklarıyla ilgili üç tane kurumun bulunduğu, bunların arasında işbirliği ve koordinasyon olduğu dile getirilmiştir. Her biri (A) statüsüne sahip olan bu kurumların kendi bölgelerinde etkin bir şekilde faaliyet gösterdiği ve bu faaliyetlerin yapılan bir anlaşma çerçevesinde yürütüldüğü ifade edilmiştir. Yaklaşık 200 kişilik bir kadrolarının bulunduğundan; Londra, Manchester, Cardiff ve Edinburg’ta ofisleri olduğundan söz edilmiştir. Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu’nun 2009 yılında özel bir statüyle oluşturulduğu ve gücünün 2006 tarihli Eşitlik Yasası’na dayandığı ifade edilmiştir. Kurumun, eşitliğin ve fırsat eşitliğinin sağlanması, yaş, cinsiyet, dini inanç, cinsel yönelim ve kadın-erkek eşitliği konuları gibi geniş bir alanda faaliyet gösterdiği belirtilmiştir. Kurumun komiserler tarafından yönetildiği, komiser sayısının 10-15 arası olduğu, bu kişilerin yarı zamanlı çalıştığı ve hükümetteki ilgili bakanlık tarafından atandığı ifade edilmiştir. Kurumun bir devlet bakanı tarafından temsil edildiği; ancak yasada bakanın hiçbir şekilde Kurumun günlük işlerine müdahale edemeyeceğinin öngörüldüğü vurgulanmıştır. Hem bakanlığa hem de parlamentoya karşı sorumlu olan kurum, ayrımcılıkla mücadele etmek, insan haklarını korumak ve bu hakların gerçekleştirilmesini sağlamak ve insan hakları alanında standartlar geliştirmek üzere parlamento tarafından yetkilendirilmiştir. Komisyonun stratejik yönlendirmesini yapan ve günlük çalışmalarını yürüten bir görevlinin olduğuna, her beş yılda bir değerlendirme yapıldığına ve bunun sonuçlarına göre yeni stratejik önceliklerin saptandığına değinilmiştir. Ayrıca yargıdaki insan haklarıyla ilgili davalara ve özellikle de temyiz davalarına müdahil olabildikleri; ancak Eşitlik Yasasını ihlal eden kurumlara karşı bir şikâyette bulunamadıkları veya ceza uygulama yetkilerinin olmadığı ifade edilmiştir. Türkiye İnsan Hakları Kurulu temsilcisi konuşmasında; 1946’da Birleşmiş Milletler’in kurulmasıyla beraber Dünyada insan hakları alanında uluslararası işbirliği ihtiyacının ortaya çıktığı 103 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 ve bunun sonucunda 1946’da İnsan Hakları Komisyonu’nun kurulduğu, Komisyon’un ulusal komisyonlar kurulması tavsiyesinde bulunduğu, bu çerçevede Fransa’da ilk ulusal insan hakları kurumunun 1947 yılında kurulduğunu belirtmiştir. 1970’lere gelindiğinde bağlayıcı insan hakları sözleşmelerinin yapılması ve sözleşme içi koruma mekanizmalarının kurulmasıyla beraber ulusal işbirliğine duyulan ihtiyacın insan hakları kurumlarının oluşumu için atılan adımları geliştirmiş olduğu belirtilmiştir. 1990’larda Doğu Avrupa ülkelerinin çökmesi ve liberal demokrasi yönündeki ciddi dönüşümle beraber insan hakları kurumlarının rolünün daha da güçlendiği vurgulanarak, bu gelişimin 1993 yılında Paris Prensiplerinin kabulü ve ICC’nin kurulmasıyla devam ettiğinden söz edilmiştir. 2000’li yıllarda ise geleneksel kurumlardan Paris Prensiplerine uygun kurumlara doğru bir kayış olduğunun altı çizilip, bu süreçte Paris Prensiplerinin de öngördüğü biçimde devletlerin kendi ihtiyaçları doğrultusunda ulusal kurumlar kurduğu belirtilmiştir. Paris İlkelerinin en iyi uygulamayı değil, kabul edilebilir bir kurumun asgari şartlarını ortaya koyduğu ifade edilmiştir. Türkiye’deki ulusal insan hakları kurumlarının gelişiminden bahsedilerek, 1990’da TBMM bünyesindeki İnsan Haklarını İnceleme Komisyonunun ilk kurulan kurum olduğu, daha sonra 2009 yılında Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonunun kurulduğu, bunun yanında Başbakanlığa bağlı olarak 2001 yılında İnsan Hakları Başkanlığı ve Fransız Danışma Komitesinin bir benzeri olan İnsan Hakları Danışma Kurulunun kurulduğu; ancak bu Kurumların etkin olamadığı ifade edilmiştir. Bu deneyim ve tecrübeler sonucunda, 2012 yılında Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulduğu belirtilmiştir. Bağımsız bir kurum olarak ulusal kurumların, kendi iç düzenlemelerini kendilerinin yapması ve özerk bir bütçeye sahip olması gerektiği not edilerek, TİHK’in bağışıklıklar bakımından 104 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 da Paris İlkelerine uygun olduğu; ayrıca önleme mekanizması olarak görevlendirildiği ifade edilmiştir. İkinci Oturumda, İHOP temsilcisi moderatörlüğünde “Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Uluslararası Örgütler, STK’lar ve Devlet Kurumları İle İlişkileri” konusu ele alınmıştır. Bu oturumun sunumları Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili, Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı ve Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreteri tarafından gerçekleştirilmiştir. Oturuma, Hindistan temsilcisi tarafından Türkiye ve Hindistan arasındaki ortak noktalara değinilerek başlanmıştır. Hindistan Cumhuriyeti’nin evrensel hukuk değerlerine bağlı olduğu, Hindistan Anayasası’nın kabul ediliş süreci ve Anayasanın kapsamış olduğu hak ve özgürlüklerin devletin koruması altında olduğu konularından söz edilmiştir. Temsilci tarafından, ulusal insan hakları kurumlarının hem ulusal hem de uluslararası alanda insan haklarının korunması ve geliştirilmesi için kurulmuş koruma mekanizmaları olduğu, bu kurumların birbirinden ilham alması, bilgilerini pekiştirmesi ve ilişkilerini geliştirmesi gerekliliği konularına ve Hindistan’da insan hakları alanında yürütülen faaliyetlerle birlikte kurumların işleyişlerine değinilmiştir. 105 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 İkinci konuşmacı, Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı tarafından, Kenya İnsan Hakları Ulusal Komisyonu’nun kuruluşu, ne gibi görevleri bulunduğu, Kurumun çalışmalarını geliştirebilmek için çeşitli kurumlarla anlaşmalar yaptığı hususlarına değinilmiştir. Özellikle araştırma konularında Nairobi Üniversitesi ile yapılan anlaşmaya dikkat çekilmiş, Komisyonun diğer üniversitelerle de benzer antlaşmalar yapma çabası içerisinde olduğu söylenmiştir. Komisyon tarafından, uluslararası, bölgesel ve diğer ulusal insan hakları kurumları ile sıkı ilişkiler kurulduğu ve bu ilişkilerin Komisyon çalışmalarında önemli bir ilham kaynağı ve destek olduğu konularına da değinilmiştir. Kenya’nın UPR sürecine nasıl katıldığından, UPR sürecinin iki aşamasına dâhil olunduğundan bahsedilmiş, güvenlik konusunda çalışmalar yapan USALAMA Forumu gibi oluşumlarla işbirliği yapıldığı vurgulanmıştır. Oturumun son konuşmacısı olan Fas İnsan Hakları Konseyi temsilcisince, Kurumlarının 1993 Paris Prensiplerinden önce 1990 yılında siyasi reform sürecine destek vermek amacıyla kurulduğu; 2001 yılında ulusal kurum içinde bir reform yapılarak Kurumun Paris Prensiplerine uygun hale getirildiği, ikinci bir reform olarak 2011’de kurumun anayasal bir kurum haline getirilmesinin yanı sıra görev alanının genişlediği ifade edilmiştir. ICC tarafından Konsey’in 2010’da akredite bir kurum haline geldiği dile getirilmiş, Fas’ın 2014’te OPCAT’i imzalaması üzerine yeni bir mekanizma olarak da devreye girdiği belirtilmiştir. Beraberinde, Kurumun görevlerini yerine getirirken diğer paydaşlarla uyum içerisinde çalışması gerektiği, devlet kurumlarına ve onlarla birlikte raporlar hazırladıkları, uluslararası sistemde yaşanan son gelişmelerin uygulanmasını takip ettikleri ve parlamentoya tavsiyelerde bulundukları konularına değinilmiştir. 106 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 13 Haziran tarihinde gerçekleşen “OPCAT Bağlamında Farklı Ulusal Önleme Mekanizması Modelleri ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü” başlıklı üçüncü oturumun moderatörlüğünü Raoul Wallenberg Enstitüsü Program Yöneticisi yapmıştır. Bu oturumda, Yeni Zelanda İnsan Hakları Komisyonu Hukuk Başdanışmanı, İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) Ulusal İnsan Hakları Kurumları Danışmanı, Almanya İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı Uzmanı ve Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu Uzmanı konuşmacı olarak yer almıştır. Oturumun ilk konuşmacısı Yeni Zelanda temsilcisi tarafından, konuşmanın başında Yeni Zelanda’nın etnik yapısından bahsedilmiştir. Ülkelerinde bulunan ulusal insan hakları kurumunun Paris Prensipleri ile uyumuna ve çalışma alanlarına değinilmiş, Kuruma yapılan bireysel başvuruların genelinin ayrımcılık nedeniyle yapıldığı belirtilmiş, arabuluculuk ile ihtilafların çözülmeye çalışıldığı; bazı durumlarda konunun yargıya da intikal edebileceği ifade edilmiştir. Yeni Zelanda Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nda üç tam zamanlı üç de yarı zamanlı olmak üzere altı komiserin bulunduğu, Komisyon’un resen inceleme yetkisinin olmadığı, başvurular üzerine harekete geçildiği belirtilmiştir. İkinci konuşmacı İşkencenin Önlenmesi Derneği(APT) temsilcisince, OPCAT’in çizmiş olduğu sınırların belirsiz olduğu ancak OPCAT’in sınırlı bilgiler ihtiva etmesine karşın birçok ülkenin ulusal önleme mekanizmasına yol gösterdiği hususlarına değinilmiştir. Bununla birlikte, ulusal kurumların sahip olması gereken nitelikler arasında; Uluslararası İşkenceye Karşı Sözleşme konusunda bilgilendirilme, tutukevleri, nezarethanelerde denetim ve ihtiyaçların tespiti, uluslararası kuruluşlar ve STK’lar ile birlikte çalışma gibi konulara da temas edilmiştir. 107 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ulusal önleme mekanizmaları bakımından mali sıkıntıların ve personel yetersizliğinin ortak bir sorun olduğu ve bunun aşılması gerektiğinden bahsedilmiştir. Almanya temsilcisi tarafından, ulusal önleme mekanizmasının ve insan hakları kurumunun Almanya’da örgütlenme biçimi, Ulusal Ajans üyelerin seçimi, bütçe, personel gibi konulara değinilmiştir. Kurum’un birçok alıkonulma merkezine ziyaretler düzenlendiği, gerçekleştirilen ziyaretler sonucunda rapor hazırlandığı, ilgili kurumlardan raporlara cevap vermelerini bekledikleri; ancak bu cevap için belirlenmiş bir süre olmadığından raporların gönderilmesinin ilgili bakanlık ve kurumların inisiyatifinde kaldığı hususlarına değinilmiştir. Oturumun son konuşmacısı Polonya temsilcisi tarafından, Polonya’nın OPCAT’i imzalama sürecinden, ombudsmanın seçilme usulünden ve ne gibi faaliyetlerde bulunulduğundan bahsedilmiştir. Kurumun karşılaşmış olduğu sorunlara ve Kurum personel sayısının ülke içerisinde bulunan alıkonulma merkezlerini denetlemekte yetersiz olduğuna değinilmiştir. Bununla birlikte 2010 tarihinden itibaren Ombudsmanlığın yeniden düzenlendiği, 12 kişilik bir ekip kurulduğu, bu ekibin, 108 bin merkezin ziyaretinde yeterli olamayacağı, yeterli sayıda psikiyatrist olmamasının özellikle hastane ziyaretlerinde sorun teşkil ettiği belirtilmiştir. Oturumun ardından sunum yapan temsilcilerin, katılımcıların sorularını yanıtladığı tartışma bölümüne geçilmiştir. Konferansın son oturumunda “Kutuplaşmış Toplumsal Yapılarda Uluslararası İnsan Hakları Kurumlarının Rolü” konusu ele alınmıştır. 108 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Oturumun ilk konuşmasında Kuzey İrlanda’daki bölünmüş toplumsal yapıdan bahsedilmiş, İrlanda toplumunun etnik ve dini kökenlerine dair sayısal veriler verilerek etnik köken ve dini tercih arasındaki bağlantıya vurgu yapılmıştır. Din ile kimlik arasında bir korelasyon olduğu ileri sürülmüştür. Kuzey İrlanda’da, toplumda çatışmaların yaklaşık otuz yıl boyunca sürdüğü ve bu çatışmaların altında yatan nedenlerin tarihi, sosyal, ekonomik ve siyasi olduğu anlatılmıştır. Bu sürecin sonunda 1998 yılında barış sözleşmesinin (Good Friday Agreement) imzalandığı, AİHS’in uygulanmasına ilişkin söz verildiği ve bu çerçevede Kuzey İrlanda Haklar Yasasının çıktığı belirtilmiştir. Bu yasa ile birlikte, Kuzey ve Güneyde İnsan Hakları Komisyonlarının çalışmalarına başladığı ifade edilmiştir. Birleşik Krallıkta üç farklı insan hakları kurumu olduğu ve bu kurumların insan haklarını koruma sisteminin temel taşları olduğunun altı çizilmiştir. Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’nun 1998 Barış Anlaşması ile birlikte kurulduğu, daha sonraki mevzuat değişiklikleri ile kurumun yetkilerinin genişletildiği, adalet ve güvenlik yasası bağlamında ise hukuki temelinin tesis edildiği belirtilmiştir. Komisyonun denetim yetkisi ve soruşturmalara katılma yetkisinin olduğu ve Kuzey İrlanda hükümetine bağlı olduğu eklenmiştir. Komisyon, koruma aktivitelerinde bulunabilmekte, bireysel başvuruları kabul etmekte, genel soruşturma yürütmekte, izleme ve ziyaret çalışmaları yapmaktadır. Komisyonun on altı yıldır faaliyette bulunduğu, Komisyon üyelerinin çoğulculuk esası ile oluşturulduğu ve toplumun her kesiminin yansıtıldığı bildirilmiştir. Komisyon, toplumun çıkarlarını yansıtmaktadır ve hiçbir üye iki dönem görevde kalamamaktadır. 109 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Komisyonun acil servisler üzerine yaptığı çalışmalardan bahsedilmiş, bu çalışmaya halktan alınan bilgilerin doğrudan aktarıldığı belirtilmiştir. Bu raporun halk arasında bir farkındalık yaratmasının hedeflendiği söylenmiştir. Kurumun yıllık faaliyet raporu yayınladığı ve yıllık beyanda bulunduğu belirtilerek bu beyanda devletin insan hakları alanında ne gibi adımlar attığından bahsedildiği eklenmiştir. Komisyonun, eğitim ve medya faaliyetleri ile müfredat hazırlamak gibi çalışmalar da yürüttüğü, çalışmalarında Kuzey İrlanda ve İngiltere hükümeti ile karşılıklı istişarede bulunabildiği, diğer bölgesel ve uluslararası kurumlarla işbirliği içinde çalışmakta ve STK’lar ile de ortak çalışmalar yürütmekte olduğu ifade edilmiştir. Bunların yanında Komisyonun daha güçlü olabilmesi için kendisine yeterli kaynak tahsis edilmesinin önemine değinilmiştir. Komisyonun daha önce planlı bir bütçesi olmadığına değinilerek insan hakları kurumlarının toplumda kök salabilmesinde ekonomik kaynakların önemine dikkat çekilmiş, Avrupa’daki kemer sıkma politikalarının bu nedenle büyük bir sorun olduğu vurgulanmıştır. 110 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Komisyona verilecek statünün çok önemli olduğu, bunun kurumun toplum içindeki inandırıcılığı ve saygınlığı için olmazsa olmaz bir koşul olduğu ve Komisyonun statü elde etmesiyle birlikte yetkilerinin de arttığı vurgulanmıştır. Komisyon, uluslararası insan hakları standartlarını toplumda korumaya çalıştığından, ziyaretler, eleştiriler ve toplumun fikirlerinin Kurum için önem taşıdığı ifade edilmiştir. Son olarak Komisyonun görevi kusursuz olarak çalışmak ve Paris Prensiplerine uygun olmak şeklinde tanımlanmış, toplumda barışın tesis edilebilmesi için de her kesimin haklarına saygılı olmak gerektiği söylenmiştir. Oturumun ikinci konuşmasında İrlanda İnsan Hakları Komisyonunun tarihsel gelişiminden bahsedilmiş, Kasım 2014’de İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu’nun kurulduğu belirtilmiştir. Belfast Anlaşması’nın kabulünden sonra özellikle hapishane ve mahkûmlarla ilgili çalışmalara ağırlık verildiği, Komisyonun akreditasyon sürecine hazırlandığına değinilmiştir. Komisyonda hâlihazırda on beş üyenin görev aldığı açıklanmıştır. Yasa’ya göre Komisyon, üyelerden birisi başkan olmak üzere en az on iki, en çok on beş üyeden oluşmaktadır. Komisyon üyelerinin en az altısı erkek ve en az altısı kadın; komisyonun on dört veya daha fazla üyesi olması halinde de en az yedisi kadın ve en az yedisi erkek olmak durumundadır. Kurumun geniş bir görev ve yetki tanımı olup hükümet ve parlamentodan bağımsız olduğu belirtilmiştir. Kurum, devlet bütçesinden finanse edilmektedir. Komisyonun insan haklarına ilişkin konularda temyiz mercileri önünde bireyler adına hak talebinde bulunma yetkisini haiz olduğu ifade edilerek, Komisyonun bireylere haklarını korumaları için yasal desteği de içeren pratik yardımlar sağlamak ve adil yargılanma hakkına ilişkin görevlerinin bulunduğuna da değinilmiştir. Oturumun son konuşmasında Filipin İnsan Hakları Komisyonu’ndan bahsedilmiş 1987 Anayasası ile birlikte hayata geçtiği ve bağımsız bir kurum şeklinde örgütlendiğine dair bilgiler verilmiştir. 1972’de ülkede örfi yönetim olduğu ve o dönemde pek çok insan hakları ihlali yaşandığı, bunların sonucunda bir ayaklanma çıktığı ve referanduma gidildiği söylenmiştir. Kadınların, çocukların, engellilerin, tutukluların, yaşlı ve göçmenlerin toplumdaki marjinal ve savunmasız kişiler olduğunu belirtilerek Komisyonun bu kişilerin haklarını korumak için çalışmalar yürüttüğü ifade edilmiştir. Komisyon bir başkan ve dört komisyonerden oluşmaktadır ve kadınlar çoğunluktadır. Komisyonun faaliyetleri program ve hizmetleri araştırma, hukuki yardım sağlama ve denetleme şeklinde sınıflandırılmıştır. Komisyonun adli konular için ayrı bir birim barındırmakta olduğu, burada bilgi ve kanıt toplandığı ifade edilmiştir. Bunun yanında Komisyon eğitim faaliyetleri de yürütmektedir. 111 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Komisyonun belirli yasa değişikliklerinde STK’larla birlikte çalıştığı, Kurumun özellikle tutuklular, çocuk ve kadın hakları alanında çalışmalar yaptığı belirtilmiştir. Komisyonun hem merkezi hem de bölgesel komisyonlarının bulunduğu vurgulanmıştır. İki gün boyunca gerçekleştirilen dört oturumun ardından, 13 Haziran 2015 tarihinde öğleden sonra; Filipinler, Kenya, Fas, Kuzey İrlanda, Polonya, Almanya, Yeni Zelanda Ulusal İnsan Hakları Kurumları temsilcileri, APT Danışmanı, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı, İkinci Başkanı, Kurul Üyesi Levent Korkut ve Kurum uzman ve uzman yardımcılarının katılımıyla kapalı oturum gerçekleştirilmiştir. Konferansın bu son oturumunda TİHK Başkan ve İkinci Başkanı ile Kurul üyesi Levent Korkut’un soruları diğer ulusal insan hakları kurumları temsilcileri tarafından yanıtlanmıştır. Oturumda ulusal insan hakları kurumlarının yargısal düzeyde karşılaştıkları sorunlar ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, davalara müdahil olmaya yönelik kararın mahkemeler tarafından mı verildiği ve kurumların hangi davalara müdahil olabildikleri sorulmuştur. Bazı ülke temsilcileri tarafından ancak sistematik bir durum söz konusu olduğunda müdahil olabildikleri, bazı temsiler tarafından ise her insan hakkı ihlalinin bulunduğu davada değil sadece davanın ağır işlemesi durumunda veya adil yargılanma ilkelerinin uygulanmadığı durumda devreye girdikleri belirtilmiştir. Diğer konu başlığı ülkelerin EPİM raporlarını nasıl hazırladıkları üzerine olmuştur. Temel olarak sivil toplum ve üniversitelerle işbirliği yapıldığı, raporun bu süreç sonunda hazırlandığı vurgulanarak raporların hazırlanmasının ülkelerin eksikliklerini görme açısından yararlı olduğu ifade edilmiştir. Temsilcilere sorulan son soru ise kurumların inandırıcılıklarını ve itibarlarını nasıl güçlendirdikleri olmuştur. Bu konuda bağımsızlık, objektiflik ve şeffaflığın gösterilmesinin önemli olduğu vurgulanmıştır. Konferans, katılımcıların organizasyona ve bilgi paylaşımına dair memnuniyetlerini dile getirmeleri ve TİHK Başkanının kapanış konuşmasıyla sona ermiştir. 112 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 TİHK’in kuruluş süreci hakkında katılımcılar kısaca bilgilendirilmiş, bu bağlamda Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen ve “ulusal insan hakları kurumları” için asgari standartları belirleyen Paris İlkeleri’ne değinilmiştir. İşkenceye Karşı BM Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) ile özgürlüğünden mahrum bırakılan ya da koruma altına alınan 0312 472 37 73 0312 472 37 73 TİHK -Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu Çalıştayı - 2015 Çalıştay, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı tarafından yapılan açılış konuşması ile başlamıştır. Açılış konuşmasında, TİHK tarafından insan hakları günü nedeniyle önceki yıllarda yapılan çalışmalar hatırlatılmış, bu yıl yapılacak toplantıda, konuyla ilgili tüm kesimlerin temsilcilerinin, görüşlerini muhataplarıyla eşit ve özgür bir ortamda paylaşabilmelerine ve sorunlara ortak akılla çözüm üretilebilmesine katkıda bulunmanın hedeflendiği ifade edilmiştir. 0312 472 37 73 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü nedeniyle Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından Ankara’da “Uluslararası Standartlar Bağlamında Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu” Çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştaya kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ile akademi temsilcileri katılmıştır. Çalıştay kapsamında ceza infaz kurumwww.tihk.gov.tr ları, yabancı barınma merkezleri, ruh sağlığı ve yaşlı barınma merkezleri ile çocuk barınma merkezlerinin durumu ele alınmıştır. Çalıştayda ilgili merkezlerin durumu sırasıyla kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve akademi temsilcileri tarafından değerlendirilmiştir. 0312 472 37 73 2.3.1.2. Uluslararası Standartlar Bağlamında Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu Çalıştayı Uluslararası Standartlar Bağlamında Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu ÇALIŞTAYI 09.12.2015 Çalıştayda; ceza infaz kurumları, yabancı barınma merkezleri, ruh sağlığı merkezleri ve yaşlı barınma merkezlerinin durumu değerlendirilmiştir. 113 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 kişilerin tutuldukları yerlere haberli ve habersiz önleyici ziyaretler gerçekleştirmek hususunda ulusal düzeyde görevli ve yetkili kurumların “ulusal önleme mekanizması” olarak adlandırıldığı ve Türkiye’nin anılan sözleşmeye taraf olmasıyla birlikte Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Bakanlar Kurulu kararıyla “Ulusal Önleme Mekanizması” olarak tayin edildiği belirtilmiştir. Ülkemizin OPCAT’e taraf olması ve Kurumun “Ulusal Önleme Mekanizması” olarak tayinine ilişkin süreç hakkında bilgi verilmiş, ardından OPCAT ile öngörülen sisteme ve bu bağlamda düzenli olarak ziyaret edilmesi gereken merkezlere ilişkin bilgiler paylaşılmıştır. Buna göre; OPCAT’ın, ihlal sonrası devreye girecek bir sistem değil, ziyaretler aracılığıyla önleyici ve caydırıcı bir yaklaşım öngördüğü ifade edilmiştir. Kurumun fiilen göreve başladığı tarihten bu zamana kadar geçen sürede, bir yandan kuruluş sürecine ilişkin çalışmalar yürütülürken, diğer yandan da ulusal insan hakları kurumlarına verilen başvuruları inceleme, eğitim ve kampanya faaliyetleri yürütme, alıkonulma yerlerini ziyaret etme ve ziyaret sonuçlarını raporlandırma, tavsiye ve önerilerde bulunma gibi görevlerin yerine getirilmesine gayret edildiği bilgisi paylaşılmıştır. Son olarak Kurumun uluslararası kuruluşlar ile diğer ülkelerin ulusal insan hakları kurumlarıyla ilişki içinde olmaya ve işbirliği kurmaya da özel önem verdiği, bu çerçevede Ulusal İnsan Hakları Kurumları Avrupa Ağı’na üye olunduğu, Kurumun BM nezdinde akredite edilmesi için yapılması gereken çalışmalarda sona gelindiği ve kısa bir süre içinde bu konuya ilişkin başvuru yapılmasının planlandığı ifade edilmiştir. Çalıştayın ilk oturumunda “Ceza İnfaz Kurumları” ele alınmıştır; bu oturumda sırasıyla kamu adına Adalet Bakanlığından, sivil toplum adına Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST)’nden ve son olarak akademi adına Okan Üniversitesinden gelen temsilciler söz almıştır. 114 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Oturumun ilk konuşmacısı olan Adalet Bakanlığı yetkilisi tarafından ceza infaz kurumlarına ve burada bulunan mahpuslara ilişkin sayısal veriler paylaşılmıştır. Sivil toplumun her çalışmasının titizlikle takip edildiği ve buradan gelen eleştirilerin her zaman yol gösterici olduğu ifade edilmiştir. İnfazın hükümlü ve müştekinin bireysel beklentilerinden bağımsız olarak gerçekleştirilmesinin, her iki tarafın istekleri arasında bir denge kurulmasının önemi vurgulanmıştır. Bakanlıkça yapılan her uygulamanın mutlaka yasal zemininin olduğu ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumlarındaki çocuklar gündeme gelmiştir. Zaman içinde çocuk mahpusların sayısında bir artış olduğu iddiası kabul edilmemiş, çocuk mahpusların toplam içindeki oranına bakıldığında bu durumun daha net olarak ortaya çıktığı ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumlarında annesiyle kalan bebek ve çocuklara ilişkin de değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu durumun çok hassas ve çok tartışılan bir konu olduğu, Avrupa ülkelerinde bu yönde çok farklı uygulamalar olduğu ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumlarının salt cezanın infaz edildiği bir alan olarak görülmediği, aynı zamanda bir eğitim kurumu olarak görüldüğü ifade edilmiştir. Cezaevinde hem açık hem de örgün eğitim hakkının kullanımı noktasında gayretler olduğu belirtilmiş, ayrıca ceza infaz kurumlarının bizzat sürdürdüğü eğitim faaliyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Mevcut kütüphanelere ve kitap sayılarına ilişkin bilgiler paylaşılmıştır. Ceza infaz kurumlarında gerekli her tür sağlık hizmetinin sağlanmaya çalışıldığı, bu hizmetin kampüs içinde yer alan tam zamanlı hastane ya da kısmi zamanlı çalışan uzmanlar tarafından sağlandığı ifade edilmiştir. Hastaneye sevki gereken mahpusların da kurum tarafından nakillerinin sağlandığı ifade edilmiştir. 115 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Sivil toplum adına söz alan CİSST temsilcisi, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun her yıl düzenlediği etkinliklerin önemini vurgulamıştır. Yeni yapılan ceza infaz kurumlarının şehirden uzak yerlere inşa edildiğine ve çeşitli sorunlarının olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu tür cezaevlerinin kendileri tarafından “depo” olarak adlandırıldığı ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumlarında bulunan insan sayısında hızlı bir artış görüldüğü belirtilmiştir. Cezaevinde eğitim hakkının kullanılmasıyla ilgili olarak Bakanlığın takdir edilmesi gereken çalışmalarının olduğu ifade edilmiştir. Birçok mahpusun cezaevlerinde diploma aldığı bilgisi paylaşılmıştır. Bu bağlamda tutuklu üniversite öğrencilerinin durumu gündeme gelmiştir. Tutuklu öğrencilerin eğitim hakkının olduğu ve bu hakkın kullanımının engellenmesinin izahının olmadığı belirtilmiştir. Ceza infaz kurumundan üniversiteye gidiş geliş masraflarının mutlaka devletçe ödenmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumunda bulunan engellilerin durumu gündeme gelmiştir. Ceza infaz kurumunda engelli olmanın mükerrer bir cezaya dönüştüğü ifade edilmiştir. Bakanlığın engelli tanımının hatalı olduğu, bu nedenle engellilerle ilgili sayısal verilerin gerçeği yansıtmadığı, cezaevlerinde kalan engelli sayısının çok daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Bakanlığın, cezaevlerinin engellilere uygun hale getirilmesinden sadece tek katlı yapılar yapılmasını anladığı iddia edilmiştir. Sadece fiziki engeli olanlar için değil, başta görme engelliler olmak üzere tüm mahpusların engellerine uygun yapıların oluşturulması gerektiği ifade edilmiştir. Yabancı mahpusların dil ve aileleriyle iletişim başta olmak üzere çok ciddi sorunlarla karşı karşıya kaldığı belirtilmiştir. Özellikle aile ile görüşmelerde yabancılara yönelik olarak pozitif ayrımcılık yapılması talebi dile getirilmiştir. 116 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 LGBTİ bireylerin tecrit edilmesi uygulamasına son verilmesi, salt LGBTİ bireylerin tutulacağı cezaevlerinin yapılmasının son derece yanlış bir uygulama olduğu ve bu uygulamadan vazgeçilmesinin beklendiği ifade edilmiştir. Tüm ceza infaz kurumlarının yaşlı, engelli, çocuk, LGBTİ bireylere uygun hale getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Ağır hasta mahpusların durumuyla ilgili olarak ivedi şekilde düzenleme yapılması ve siyasi saiklerden uzak olarak alternatif infaz yöntemleri bulunması gerektiği ifade edilmiştir. Bebekli ve çocuklu kadınlarla ilgili daha insani şartların oluşturulması ile ilgili düzenleme yapılması, anne ve çocuğun her hal ve şartta birbirini görebilecek ve bağını koparmayacak bir düzene geçilmesi gerektiği dile getirilmiştir. Ailesinden maddi yardım alamayan çocuk mahpusların mektuplaşmasının mutlaka ücretsiz olması gerektiği vurgulanmıştır. Akademi temsilcisi tarafından “iyileştirme amaçlı ceza infaz kurumları” kavramı açıklanmıştır. Ceza infaz kurumunda “ıslah ve iyileştirmenin” bir hak olduğu ifade edilmiştir. Mahpusların bir “kurban” olarak değil, mutlaka “özne” olarak görülmesi gerektiği belirtilmiştir. Ceza infaz kurumları ile akıl hastanelerinin mevcut durumunun medeniyet göstergesi olduğu ifade edilmiştir. Cezaevlerinin mutlaka bir “onarım istasyonu” olarak görülmesi gerektiği ve mahpusların eğitim, meslek edinme, ilişkilerini koruma ve geliştirme ile kendilerini gerçekleştirebilme haklarının mutlaka sağlanması gerektiği ifade edilmiştir. Ceza infaz kurumlarında çalışan personelin özverili olduğu ancak “tükenmişlik” ve yaptıklarının faydasına inanmama gibi olumsuz hissiyatının olduğu ifade edilmiştir. Yapılan çalışmaların zaman içinde unutulması ve göz ardı edilmesinin ciddi anlamda kaynak ve zaman israfına neden olduğu vurgulanmıştır. Bu çalışmalardan verim alınması için yapılan çalışmaların sonuçlarına ilişkin takiplerin yapılması gerektiği ifade edilmiştir. 117 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Cezaevinde öğrencilerle birlikte yapılan projelere değinilmiştir. Bu projelerin gerçekleştirilmesinde Bakanlığın son derece kolaylaştırıcı bir rol oynadığı ifade edilmiştir. Bu durumun içerdeki hayatın, dışarıdakiler tarafından bilinmesini kolaylaştırdığı ifade edilmiştir. Cezaevinde yaşanan sorunların bazen çok küçük adımlar atılarak ciddi anlamda çözüme kavuşturulabildiği ifade edilmiştir. Mahpus olan annelerin çocuklarıyla iletişim konusunda yaşadıkları sorunların yapılacak küçük esnetmelerle giderilebileceği dile getirilmiştir. Cezaevinde anneleriyle birlikte kalan çocuklar konusunda büyük sorunlar yaşandığı ve annesiyle kalmayan çocukların annesinden uzaklaştırılmaya çalışılması konusundaki endişeler ifade edilmiştir. Tahliye sonrası özellikle kadınların hukuki, sosyal ve ekonomik olarak destek alabileceği yapıların mevcut olduğu; ancak bu konuda genel anlamda bir bilgisizlik olduğu ifade edilmiştir. Bu konuda, ilgili oluşumların, tahliye sonrasında kadınlar başta olmak üzere yardıma muhtaç kişilerin tespiti konusunda daha fazla özen göstermesi gerektiği belirtilmiştir. Çalıştayın ikinci oturumunda “Yabancı Barınma Merkezleri” konusu görüşülmüştür. Oturuma Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Midyat Kaymakamlığı, Uluslararası Mülteci Hakları Derneği, Mültecilerle Dayanışma Derneği ve Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi temsilcileri konuşmacı olarak katılmışlardır. “Geri Gönderme Merkezleri ve Kabul ve Barınma Merkezleri” başlıklı sunumda Ortadoğu’daki istikrarsızlıktan dolayı Türkiye’nin karşılaştığı göç dalgası, bu göç dalgasıyla ülkemize gelen ve geçici sığınma hakkı verilen Suriyelilerin kayıt işlemleri ve kurumsallaşma aşama- 118 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 sında olan Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün yürüttüğü çalışmalar ele alınmıştır. Uluslararası standartlarla uygun olan ve Emniyet Genel Müdürlüğünden devralınan on üç tane geri gönderme merkezi, Kumkapı Geri Gönderme Merkezi başta olmak üzere kapatılması planlanan merkezler, Kalkınma Bakanlığı tarafından on iki ilde yapılmak üzere yatırım programına alınan yeni geri gönderme merkezleri, İPA projeleri kapsamında yapılan kabul ve barınma merkezleri konularına değinilmiştir. “Midyat Konaklama Tesisi” başlıklı sunumda Midyat Geçici Barınma Merkezinin 336 dönüm üzerine kurulu olduğu, yarısında Suriyeli, yarısında da Ezidi sığınmacıların barındığı, ortak alanları olan ama yaşam alanları birbirinden bağımsız olup yaklaşık 4.500 nüfusu olan bir kamp olduğu bilgileri paylaşılmıştır. Kampta yemek, ortak kullanım alanları, eğitim ve öğretimin temel sorunlar olduğu, ancak eğitim sorununun kampta barınanların kampı Avrupa’ya gitmek için bir misafirhane olarak kullanmalarından kaynaklandığı belirtilmiştir. Kampta temel hizmet birimleri noktasında sıkıntı olmadığı, altyapı ve sağlık hizmetlerinin ileri düzeyde olduğu, Midyat’ın popülaritesinden de kaynaklı olarak hayırsever vatandaşların ve sivil toplum örgütlerinin ciddi yardımları olduğu aktarılmış, Midyat’ın en büyük orman alanını kendi imkânlarıyla oluşturan barınanların sonuçta on altı metre karelik bir bez çadırda yaşamak durumunda kaldığı ifade edilmiştir. Uluslararası Mülteci Hakları Derneği temsilcisi tarafından yapılan sunumda; geri gönderme merkezlerindeki durumun cezaevlerinden bile kötü olduğu, alıkonulanların avukatlarıyla ve aileleriyle görüşme, avukatların vekâletname yoluyla dosyaları inceleme, telefon gibi haberleşme araçları vasıtasıyla dış dünyayla iletişim kurma, sağlığa erişim gibi haklardan yarar119 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 landırılma konularında ciddi insan hakları ihlalleri olduğu ifade edilmiştir. Geri gönderme merkezleri dışında yabancıların ilk tutulduğu yerler olan polis merkezleri ve hava limanlarındaki transit geçiş bölgelerinin de tartışılması gerekliliği, bu yerlerin sivil toplum kuruluşları tarafından işletebileceğinin değerlendirilmesi hususu ile genel olarak mülteci ve sığınmacılarla ilgili tüm alıkonulma merkezlerine sivil toplum kuruluşlarının girmelerine izin verilmesinin gerekliliği paylaşılmıştır. Mültecilerle Dayanışma Derneği temsilcisi tarafından yapılan “Uluslararası Standartlar Bağlamında Türkiye’de Alıkonulma Merkezleri ile Koruma Merkezlerinin Durumu” başlıklı sunumda idari gözetim kararıyla özgürlüğünden alıkonulmanın caydırıcı olarak kullanılan, çoğu zaman keyfi, alternatifler düşünülmeden, asgari standartlara uyulmadan ama yaygın olarak gittikçe daha da yaygın olarak devletlerin kullandığı bir yöntem olarak karşımıza çıkmasının telafi edilmez ruhsal ve fiziksel sorunlara neden olması hususları anlatılmıştır. Uluslararası standartlara uygun olarak özgürlüğünden alıkonulan yabancılara idari gözetim kararı süresi, her ay yapılan değerlendirmenin gerekçeleriyle birlikte sonuçları, itiraz usulleri ve süreleri hakkında yazılı olarak bilgilendirme yapılması gerekliliği ile uygulamada bu standartlara uyulmadığı ifade edilmiştir. Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında “İdari Gözetim Kararı” alınmadan da valilikçe belirlenecek yerlerde yabancıların özgürlüklerinden alıkonabilmelerinin vahim sonuçlar doğurabileceği endişesi paylaşılmıştır. Çocuklar, refakatsiz çocuklar, özel ihtiyaç sahibi hamile kadınlar, hastalar, yaşlılar, LGBTİ bireyler, insan ticareti mağdurları, şiddet işkence mağdurları için bir tespit mekanizması oluşturulmasının gerekliliği vurgulanmıştır. Oturumda son olarak Abant İzzet Baysal Üniversitesi temsilcisi konuşma yapmış ve böylelikle kamu kurumu ve sivil toplum kuruluşları bakış açısının yanı sıra konu akademik perspektiften de irdelenebilmiştir. Dünya savaşları öncesi ve sonrası dönemle bir karşılaştırma yapıldığında, Türkiye’nin ilk kez çok yoğun bir göç ile karşı karşıya olduğu ve ilk kez transit ülke konumundan çıkıp hedef ülke konumuna gelmiş olduğu belirtilmiştir. Bundan sonraki aşamada, 2016 ve sonrasında Türkiye’deki Suriyeli, Iraklı, Yemenli, Libyalı ve diğer milletler120 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 den yabancıların artık hedef ülke olarak Türkiye’de kalabileceklerini öngörmek ve bu perspektifle göç politikasını belirlemek gerekliliği ifade edilmiştir. “Ruh Sağlığı ve Yaşlı Barınma Merkezleri” başlıklı üçüncü oturumda, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürü, Türkiye Kamu Hastaneleri Müşterek Sağlık Hizmetleri Daire Başkanı, Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji Bölümü kurucusu ve Rus Sağlığında İnsan Hakları Girişimi Derneği temsilcileri yer almıştır. “Yaşlılara Sunulan Sosyal Hizmetler” başlıklı sunumda, öncelikle Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünün teşkilat yapısı ve hizmet türleri açıklanmıştır. Kurumun engellilerin ve yaşlıların ayrımcılığa uğramadan, insan haklarından yararlanarak toplumsal hayata katılmaları için ulusal düzeyde politika ve stratejilerin belirlenmesi çalışmalarını koordine etmek, engellilere ve yaşlılara yönelik yürütülen sosyal hizmet faaliyetlerine ilişkin ilke, usul ve standartları belirlemek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla gönüllü kuruluşlar arasında iş birliğini sağlamak gibi bir misyonu olduğu ifade edilmiştir. Türkiye’nin giderek yaşlandığı belirtilerek 2075’te nüfusun üçte birinin yaşlılardan oluşacağına dikkat çekilmiştir. Toplum temelli bakıma ve aktif yaşlanmaya önem verildiği, yaşlıların aile ortamından uzaklaştırılmaması yönünde bir politika izlendiği ifade edilmiştir. Böylelikle hem yaşlıların toplumdan uzaklaşmasının önüne geçilmesi, hem de toplumun yaşlı bireylerle birlikte yaşaması ve insan onuruna uygun bir hayat sürmelerinin hedeflendiği söylenmiştir. Yaşlı haklarındaki temel ilkelerin, katılım ilkesi, bakım ilkesi, kendini geçekleştirme ilkesi ve itibar ilkesi olduğu ifade edilmiştir. Türkiye Kamu Hastaneleri temsilcisi tarafından ve tutulduğu Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı ve Toplum Temelli Hizmet Modeli anlatılmıştır. 2006 yılında Ulusal Ruh Sağlığı Politikasının kabul edildiği, 2011 yılında ise Ruh Sağlığı Eylem Planının yayınlandığı ifade edilmiştir. Dünyada ruh sağlığı alanında hizmet sunumunda üç model olduğu söylenmiş, bunların hastane temelli model, toplum temelli model ve bir de bu ikisinin denge modeli olduğu ifade edilmiştir. Türkiye gibi yatak sayısının az olduğu ülkelerde son modelin tercih edildiği belirtilmiştir. Ruh sağlığı alanında temel problemin tedavi sonrası sürecin izlenmemesi, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarının takibe alınmaması olduğu, bu sebeple sürekli olarak yeni hastaneler açmanın çözüm olmadığı ifade edilmiştir. Hastaya özgü bireyselleşmiş bakım planı uygulanmasının önemi anlatılmış, bu doğrultuda Toplum ve Ruh Sağlığı Merkezleri’nin açılmaya başlandığı belirtilmiştir. Türkiye’de şu anda Ruh Sağlığı Yasası noktasında çalışmalar yapıldığı, yasa yapımında toplum temelli ruh sağlığının esas alındığı açıklanmıştır. Sivil toplum temsilcileri ruh sağlığı hastaneleri için “depo” teriminin kullanıldığını, Avrupa Birliği ve Global Diyalog desteğiyle Sivil İzleme Projesi kapsamında, altı depo hastanenin dolaşılmasıyla ilk defa bir sivil belgesel hazırlandığını ifade etmişlerdir. Dünya Sağlık Örgütü’nün Atlas 2014 Raporunda kurum temelli hizmetten toplum temelli hizmete yönelimin teşvik edildiği açıklanmıştır. Dünyada sivil toplum aktivistlerinin “kurum121 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 suzlaşma” perspektifini savunduğu, bunun temelinde kapalı kurumların şiddet ürettiği yönündeki düşüncenin yattığı söylenmiştir. Ruh sağlığı alanında üç temel ihlal türü olduğundan bahsedilmiş; bunlar toplumsal damgalama, hukuki ihlaller ve ruh sağlığı kurumlarındaki ihlaller olarak sayılmıştır. Konuşmaya, ruh sağlığı alanındaki gelişmelerde sivil toplumun görüşlerinin, sivil toplumun bağımsızlığı ilkesinin göz önünde bulundurulması suretiyle dikkate alınması gerektiği yönündeki görüş ile son verilmiştir. Akademi temsilcisi tarafından, ruh sağlığı alanı ile ilgili inceleme ve değerlendirmelerde öncelikle “yaşlanma” ve “ruh sağlığı” kavramlarının anlaşılmasının zaruri olduğunu belirtmiştir. Türkiye’nin Güney Kore’den sonra sessiz ve hızlı yaşlanan ikinci ülke olduğu söylenmiş, dolayısıyla Türkiye’nin nelerle karşılaşacağını hesaplaması ve geleceğe yönelik stratejilerini belirlemesi gerektiği ifade edilmiştir. Yaşlanmanın kaçınılmaz, oysa nitelikli yaşlanmanın mümkün olduğu vurgulanmış, bu doğrultuda insan onurunun zedelenmediği, koşulların insan onuruna yakışır olduğu bir rehabilitasyon ve toplumla bütünleşme süreci yaratılması gerektiğinin altı çizilmiştir. Toplumdaki “yaşlının daima bir başkası olduğu” yönündeki algının yok edilmesinin yaşlılara yönelik gerek toplumda gerekse yaşlı barınma merkezlerindeki suistimal ve kötü muamelelerin önüne geçilmesinin önemli bir koşulu olduğu ifade edilmiştir. Çalıştayın dördüncü oturumu “Çocuk Barınma Merkezleri” başlığıyla gerçekleştirilmiştir. Oturuma Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri Daire Başkanı, Gündem Çocuk Derneği temsilcisi ve Ankara Barosu’ndan çocuk hakları ile ilgilenen bir avukat konuşmacı olarak katılmışlardır. “Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü” başlıklı sunumda Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün teşkilat yapısı anlatılmış, çocuk koruma sisteminde yapılan değişiklikler ile hâlihazırdaki sistem açıklanmıştır. Geçmişte kapasitenin üzerinde çocuğa yatılı hizmet verilmeye çalışıldığı bunun ise bazı sorunlara yol açtığı bu sebeple bu sayının düşürüldüğü, çocukların kendi aileleri veya koruyucu ailelerin yanında bakılmasının ilke olarak benimsendiği ifa- 122 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 de edilmiştir. Evlat edindirme konusunda da çalışmalar yapıldığı, bunun dışında korunmaya muhtaç çocuklara gerekli destek ve hizmetlerin sunulduğu, bu çocuklara toplum içinde izleme sistemi oluşturulan ev modellerinde bakıldığı belirtilmiştir. Koruyucu Aile Projesi ve ANKA Çocuk Destek Programı’na ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Çocuklara sunulan hizmetlerde cinsiyet, ihtiyaç ve diğer kriterlerin dikkate alındığı ifade edilmiştir. Çocuk koruma hizmetlerinde koordinasyonun önemine değinilerek gerek kamu kurumları gerek sivil toplum kuruluşlarının desteği ile bu hizmetlerin gerçekleştirildiği vurgulanmıştır. Mülteci çocuklar konusunda da hizmet sağlandığı, çocuğun dini, dili, ırkı, cinsiyeti vb. özellikleri sorgulanmaksızın bu hizmetlerin verildiği söylenmiştir. Gündem Çocuk Derneği temsilcisinin konuşmasında ise çocuk kavramının oldukça geniş kapsamlı olduğuna, bütüncül ve hak temelli bir çocuk politikası geliştirilmesi gerektiğine değinilmiştir. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde ve çocuk adalet sisteminde çocuğun özgürlüğünden yoksun bırakılmasının son çare olduğu hatırlatılmıştır. Çocuğa özgü infaz rejimi geliştirilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir. Çocuk cezaevlerinin kapatılması gerektiği, infaz kurumlarının şiddet ürettiği, buna karşın şiddet uygulayan infaz koruma memurları hakkında herhangi bir işlem yapılmadığı, cezasızlık sorunu bulunduğu ifade edilmiştir. Sincan’ da infaz koruma memurları ile çocuklar arasında yaşanan arbede ile ilişkili davanın hala sürdüğü, Van Geri Gönderme Merkezi’nde 17 yaşındaki Afgan mülteci Lütfullah Tacik’in öldürülmesine ilişkin davada ise kafa karışıklığı yaşandığı, avukat sağlanmadığı belirtilmiştir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın çocuk haklarıyla ilgili her davada müdahil olmasını sağlayabilecek bir alt yapının oluşturulmasının zorunlu olduğu ifade edilmiştir. Çocuk barınma merkezleriyle ilgili uluslararası standartlarla uyumlu ulusal standartlar geliştirilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Ankara Barosu temsilcisi konuşmasında çocuk adalet sistemindeki eksiklikler ve problemler üzerinde durmuştur. Kamu kurumlarında genel bir cezasızlık politikası yürütüldüğü, ihlallerin üzerinin kapatıldığı, Kurumların bu yöntemle kendilerine yönelik eleştirileri engellemeye çalıştığı ifade edilmiştir. Dışarıdan sivil toplumun denetimine açık, hak ihlallerinin izlenebileceği bağımsız bir denetim mekanizması kurulması gerektiği özellikle vurgulanmıştır. Çocuklara münhasır bir Çocuk Bakanlığı kurulması gerektiği söylenmiştir. Çocuk barınma merkezlerinde ve çocukların kaldığı infaz kurumlarında görev yapacak personele çocuk hakları konusunda eğitim verilmesi, ulusal ve uluslararası standartların öğretilerek insan hakları alanında farkındalık oluşturulması gerektiği belirtilmiştir. 123 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.1.3. İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi (SPT) ve TİHK Temsilcilerinin Katılımıyla Gerçekleştirilen Toplantılar İşkenceye Karşı BM Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol’ün (OPCAT) denetim mekanizması olan İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi (Subcommittee on the Prevention of Torture – SPT), OPCAT’in 11 ve 12 nci maddelerinde kendilerine tanınan yetki çerçevesinde çeşitli görüşmeler yapmak ve gözlemlerde bulunmak üzere 6-9 Ekim 2015 tarihlerinde ülkemize resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret kapsamında SPT Heyeti ve Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM) olarak Türkiye İnsan Hakları Kurumu (TİHK) bir dizi toplantı ve alıkonulma merkezi ziyareti düzenlemiştir. Dört üyeden oluşan Heyette SPT Üyeleri Mari Amos (Heyet Başkanı), Hans-Jörg Viktor Bannwart, June Caridad Pagaduan Lopez ve Aisha Shujune Muhammad yer almış, ayrıca SPT Sekretaryasından Jakob Schneider ile Aminto Ossom, Heyet’e eşlik etmiştir. Ziyaret kapsamında, ilk olarak, 7 Ekim 2015 tarihinde, SPT Heyeti ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu arasında bilgi paylaşımı toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda, UÖM olarak Kurumun yürütmekte olduğu faaliyetler, ziyaretler ve geleceğe yönelik faaliyet planlamalarının yanı sıra karşılaşılan zorluklar, bu zorlukların aşılması için ihtiyaç duyulan değişiklikler hakkında konuşulmuştur. OPCAT bağlamında ulusal önleme mekanizmalarının temel görev ve yetkisi olması nedeniyle özellikle alıkonulma yerlerinin ziyaret edilmesi üzerinde durulmuş, Kurumun ziyaret metodolojisi, ziyaret yetkisinin çerçevesi, gelecek ziyaret programlarının vizyonu, ziyaretlerin düzenlenme biçimi, yapılan ziyaretlerin ardından rapor hazırlanması gibi konular hakkında paylaşımda bulunulmuştur. Öte yandan, Kurumun sivil toplum kuruluşları, 124 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 kamu kurum ve kuruluşları, kendisine benzer görevler ifa eden diğer yapılar ile ilişkileri toplantının bir diğer gündem maddesi olmuştur. Bu bağlamda, yapılan çeşitli toplantı, konferans ve çalıştaylara değinilmiştir. Paydaşlar ile ilişkiler çerçevesinde, sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumlarının yaklaşımlarından söz edilmiştir. Anılan konu başlıklarına ek olarak; uygun Ulusal Önleme Mekanizması modelinin oluşturulması, kapasite geliştirme, uzman eğitimi, iletişim ve medya araçlarının kullanılması gibi çeşitli hususlar da gündeme gelmiştir. Toplantının ardından Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kurul Üyeleri ve personeli tarafından 7 Ekim 2015 tarihinde Sincan T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. SPT Heyeti de gözlemci olarak ziyaret heyetine eşlik etmiştir. Ziyarete başlamadan önce Ceza İnfaz Kurumu yöneticileri tarafından Kurumun genel yapısı hakkında bilgi verilmiş, Kuruma ilişkin çeşitli sayısal veriler paylaşılmıştır. Cezaevi yönetimi ile yapılan görüşmenin ardından koğuşların ziyaretine geçilmiştir. Bu aşamada ceza infaz kurumu yetkilileri yer almamıştır. Mahpuslara öncelikle Kurum ve faaliyetleri, ziyaretin amacı hakkında bilgi verilmiş, ardından çeşitli sorular sorulmuş, sorunlar dinlenmiş ve genel olarak tutulma koşulları ve koğuşların fiziksel koşulları izlenmiştir. Yapılan gözlemler sonrasında Kurum idarecileri ile değerlendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. 8 Ekim 2015 tarihinde ise Ankara İl Emniyet Müdürlüğü yerleşkesinde bulunan Geri Gönderme Merkezi’ne ve Terörle Mücadele Şubesi Nezarethanesine ziyaret gerçekleştirilmiş, yine SPT Heyeti ziyaretlere gözlemci olarak katılmıştır. Söz konusu ziyaretlerde de hem yöneticiler hem de alıkonulan kişilerle görüşmeler yapılmış, alıkonulma yerlerinin fiziksel koşulları ile alıkonulan kişilerin tabi olduğu diğer koşullar gözlemlenmiştir. SPT Heyeti’nin Türkiye ziyareti kapsamında, son olarak 9 Ekim 2015 tarihinde, SPT Heyeti ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu arasında, ziyaret gözlemlerine ilişkin bir bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda SPT Heyeti Başkanı Mari Amos, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Ulusal Önleme Mekanizması işlevine yönelik tespitlerini ve yapılan çeşitli ziyaret ve görüşmelerden edindikleri gözlemleri paylaşmış; alıkonulan kişilerin işkence ve diğer zalimane, insanlık dışı ve küçültücü muamelelerden korunması mekanizmasının güçlendirilmesi için alınması gerekli tedbirler ve mekanizmanın diğer ihtiyaçları konusunda tavsiyelerde bulunmuştur. SPT Heyeti Başkanı Mari Amos, OPCAT’in onaylanmasının işkence ve kötü muamelenin önlenmesi bağlamında çok önemli bir adım olduğunu, bu çerçevede devletlerin kendi bünyelerinde, ulusal önleme mekanizmaları kurmalarının beklendiğini belirtmiş, bu mekanizmanın mutlaka CAT, OPCAT, Paris Prensipleri ve ilgili diğer uluslararası ilkelerle uyumlu olması gerektiğini vurgulamıştır. Türkiye’de işkence ve kötü muamelenin önlenmesinde Ulusal Önleme Mekanizması olarak Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun en önemli paydaşlardan biri olduğunun altını çizen Sayın Amos, Kurum’un etkin bir şekilde Ulusal Önleme Mekanizması işlevini yerine getirebilmesi, OPCAT çerçevesinde, tüm yükümlülükleriyle kalıcı, daimi bir kuruluş olarak var olması için güçlü ve kapsamlı bir yasal çerçevenin elzem olduğuna; hem kamu 125 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 kuruluşları hem sivil toplum kuruluşları nezdinde hem de bizzat özgürlüğünden mahrum bırakılan kişiler nezdinde görünürlüğünün yüksek olması gerektiğine dikkat çekmiştir. Heyet Başkanı ayrıca, Kurum’un ziyaret faaliyetleri ile birlikte diğer proaktif ve önleyici faaliyetleri de kapsayan dengeli bir yaklaşım benimsemesini tavsiye etmiştir. Heyet, Ulusal Önleme Mekanizmasının önleyici faaliyetlere, eğitim faaliyetlerine ağırlık vermesinin ve tüm bu hususları kapsayan faaliyet planları geliştirmesinin önemini vurgulamıştır. Bununla birlikte, ziyaret görevine ilişkin gözlem ve tavsiyeler de iletilmiş ve öncelikle işkenceyi önleme amaçlı bir ziyaret metodolojisi geliştirilmesi ve stratejileri içeren bir ziyaret programı oluşturulması gerekliliği dile getirilmiş, ziyaretlerin tüm alıkonulma yerlerine yönelik olması, haberli ziyaretlerin yanı sıra habersiz ziyaretler de düzenlenmesi, takip mekanizmasının işletilmesi, raporların taşıması gereken özellikler üzerinde de durulmuştur. Gündeme getirilen konular arasında, Kurum ile diğer Ulusal Önleme Mekanizmaları arasında kurumsallaşmış bir etkileşim oluşturulması ve benzer şekilde Kurumun ülke içindeki mevcut kurul ve yapılar ile işbirliği kurması önerisi, bu tür işbirliklerinin sağlayacağı faydalar yer almıştır. Heyet Başkanı Amos, Ulusal Önleme Mekanizmasının önündeki en büyük engellerden birinin, hem finansal duruma hem de insan kaynakları konularına ilişkin eksiklikler olduğunu dile getirmiş, bu engelin coğrafi anlamda Kurumun ülkeye erişimini sınırlandıracağını ifade etmiştir. Kurumun gerekli kaynaklarla donatılmış olmasının yanı sıra, tam bağımsız, çok disiplinli ve profesyonel olması gerektiğinin de altını çizmiştir. Göstermiş olduğu misafirperverlik ve işbirliği için Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na teşekkür eden ve Kurum için olduğu kadar SPT Heyeti için de faydalı ve öğretici bir ziyaret olduğunu belirten SPT Heyeti, nihai hedeflerinin, Türkiye’deki Ulusal Önleme Mekanizmasının, bölgedeki en iyi Ulusal Önleme Mekanizması olana dek bilgi paylaşımına devam etmek olduğunu dile getirmiştir. 126 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.1.4. İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) ve TİHK Temsilcilerinin Katılımıyla Gerçekleştirilen Çalıştay 25 Şubat 2015 tarihinde, Cenevre merkezli İşkencenin Önlenmesi Derneği (Association for Prevention of Torture – APT) temsilcileri ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu uzmanlarının katılımlarıyla tanışma ve bilgi paylaşım toplantısı gerçekleştirilmiştir. Kurum Başkanı tarafından modere edilen toplantıda öncelikle Kurum uzmanlarınca “Kurumun Teşkilat Kanunu”, “İşkenceye Karşı BM Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol (OPCAT) Bağlamında Ulusal Önleme Mekanizması Olarak Yürütülen Çalışmalar” ve halihazırda devam eden “Kanun Değişikliği Çalışmaları” konularında kısa sunumlar yapılmıştır. Ardından Dernek temsilcileri tarafından “APT’nin Tarihçesi ve Yürüttüğü Faaliyetler”, “İşkenceyle Mücadelede Önleme Yaklaşımı”, “OPCAT ve Uygulanmasında Gözetilmesi Gereken Kriterler” ve “Ulusal Önleme Mekanizması Olarak Ulusal İnsan Hakları Kurumları” başlıkları altında sunumlar gerçekleştirilmiştir. İnteraktif şekilde gerçekleştirilen toplantıda özellikle OPCAT kapsamında alıkonulma yerlerinin ziyaret edilmesi ve raporlama çalışmaları ile Ulusal Önleme Mekanizması olarak Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının rolü konuları ele alınmıştır. Bunlara ek olarak, ilerleyen dönemde ortak gerçekleştirilebilecek çalışmalar konusunda da fikir alışverişinde bulunulmuştur. 127 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.2. TİHK Temsilcilerinin Katıldığı Uluslararası Toplantılar 2.3.2.1. Kiev’de Düzenlenen “Çatışma ve Çatışma Sonrası Süreçlerde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü”ne İlişkin Uluslararası Konferans Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Ukrayna Parlamentosu İnsan Hakları Komisyonu tarafından 21-22 Ekim 2015 tarihlerinde Ukrayna’nın başkenti Kiev’de “Çatışma ve Çatışma Sonrası Süreçlerde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü” başlıklı uluslararası konferans düzenlenmiştir. Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde rolünün güçlendirilmesi çağrısını içeren yeni bir deklarasyonun kabulü amacıyla düzenlenen ve yirmiyi aşkın ülkeden aralarında ulusal insan hakları kurumu yöneticilerinin, insan hakları uzmanlarının ve sivil aktivistlerin yer aldığı yüzü aşkın temsilcinin katıldığı toplantıya Türkiye İnsan Hakları Kurumu İkinci Başkanı Aydın Bingöl, İnsan Hakları Kurulu Üyesi Levent Korkut, Kurum uzmanı Muzaffer Şakar ile uzman yardımcısı Ertuğrul Yazar iştirak etmişlerdir. Konferansın amaçları; —— Ulusal İnsan Hakları Kurumları olarak durum değerlendirmesi yapmak, deneyimleri ve zorlukları paylaşmak, yeni dersler almak ve tavsiyeleri iletmek, —— Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının kırılgan durumlarda ve çatışmalardan etkilenme durumlarında oynadığı rolü belirlemek, —— Ulusal İnsan Hakları Kurumları arasında bilgi transferi yapmak ve çatışmadan etkilenen ülkelerin insan hakları alanında karşılaştıkları zorluklara daha etkili yanıt verebilmek amacıyla işbirliği için fırsatları değerlendirmek olarak belirlenmiştir. Konferans, dünyanın birçok farklı bölgesinden katılımcıyı, çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde insan haklarının korunmasına ilişkin deneyimlerini paylaşmak üzere bir araya getirmiştir. Konferansta ilk olarak, Ukrayna, Kuzey İrlanda, Bosna Hersek, Gürcistan, Moldova, Karadağ, Ko- 128 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 lombiya ulusal kurumlarının temsilcileri söz almış ve çatışma süreçlerine ilişkin deneyimlerini paylaşmışlardır. Konferansın devamında, Türkiye İnsan Hakları Kurulu üyesi Levent KORKUT’un da konuşmacı olduğu, çatışma süreçlerinde insan hakkı ihlallerine yoğun bir şekilde maruz kalan savunmasız (kırılgan) gruplar, mağdurlar, kadın ve çocuk hakları ile bu süreçlerde önem arz eden yaşam hakkı, mülkiyet hakkı konularının ele alındığı bir oturum düzenlenmiştir. İnsan Hakları Kurulu üyesi Levent KORKUT, çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde savunmasız grupların durumu, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının bu süreçlerde raporlama, istatistik, kampanya başlatma, idari önlemlerin alınması için Hükümete tavsiyelerde bulunma, iletişim ve savunmasız grupların haklarının korunması konularında izlemesi gereken role ilişkin bir konuşma yapmıştır. Çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde insan hakkı ihlallerinin belgelenmesi başlıklı oturumun ardından bir araya gelen ulusal insan hakları kurumları temsilcileri Kiev Deklarasyonu taslağı üzerine görüşme gerçekleştirmişlerdir. Kurumumuz tarafından da öneriler sunulan “Çatışma ve Çatışma Sonrası Durumlarda Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolüne İlişkin Kiev Deklarasyonu” Konferansın ikinci gününde son şeklini alarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Konferansın ikinci gününde, yerinden edilmiş kişilerin (internally displaced persons – IDPs) korunması konusunda yaşanan zorluklar ve elde edilen kazanımlar konuşulmuş, ardından “Yasal Çerçeve, Yerinden Edilmiş Kişiler için Kalıcı Çözümler, Uzlaşma ve Barışın İnşası” başlıklı oturumlar düzenlenmiştir. Geçmişte ve hali hazırda çatışmalı süreçler yaşanan ülkelerin ulusal insan hakları kurumlarının deneyimlerinin paylaşıldığı, çatışmalı süreçlerde insan haklarının korunmasına ilişkin ders ve tavsiyelerin çıkarıldığı Konferans, “Çatışma ve Çatışma Sonrası Durumlarda Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolüne İlişkin Kiev Deklarasyonu”nun ilanı ile sona ermiştir. Konferansın sonunda aşağıda metnine yer verilen Kiev Deklarasyonu kabul edilmiştir. 129 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Çatışma ve Çatışma Sonrası Süreçlerde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü Hakkında ULUSLARARASI DEKLARASYON Kiev, Ukrayna 21-22 Ekim 2015 “Çatışma ve Çatışma Sonrası Süreçlerde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü Hakkında Uluslararası Konferans” için Kiev’de bir araya gelen Ulusal İnsan Hakları Kurumları temsilcileri, Tüm insan haklarının evrensel, bölünmez, birbiriyle ilişkili, birbirine bağlı olduğunu ve birbirini güçlendirdiğini ve tüm insan haklarına adil, eşit ve aynı düzeyde dikkat edilerek muamele edilmesi gerekliliğini teyit ederek, İnsan hakları, kalkınma, barış ve güvenliğin birbiriyle ilişkili olduğunu ve birbirini güçlendirdiğini hatırlatarak, Ulusal İnsan Hakları Kurumları’nın çalışmalarında rehber olan uluslararası standartlar olarak, İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması için Ulusal Kurumların Statüsü ile ilgili Prensipleri (Paris Prensipleri – 20 Aralık 1993 tarihinde 48/134 sayılı Genel Kurul kararı ile kabul edilmiştir) tanıyarak, Genel Kurul ve İnsan Hakları Konseyi’nin Ulusal İnsan Hakları Kurumları hakkındaki en son kararlarını hatırlatarak, Özellikle çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının insan hakları ihlallerine dikkat çekmede, insan haklarıyla ilgili bilgiyi yaymada ve insan hakları eğitimi sağlamada önemli bir rol oynadığını kabul ederek, Çatışma ve sonuçları ile ilgili sorunlara dikkat çekmede, Ulusal İnsan Hakları Kurumları arasındaki işbirliğinin yanı sıra, sivil toplum ile işbirliğinin de önemini kabul ederek, Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündeminin Uygulanmasında Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü Hakkında Merida Deklarasyonunu ve barışçıl ve kapsayıcı toplumları teşvik etme, herkes için adalete erişimi sağlama ve tüm düzeydeki etkili, hesap verilebilir ve kapsayıcı kurumlar inşa etmeye ilişkin Hedef 2016’yı hatırlatarak, Çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının karşı karşıya kaldığı belirli zorlukları ve engelleri kabul ederek, Çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde siyasi, adli ve diğer sistemlerin anlaşmazlıkları çözmede sıklıkla başarısız kaldığını dikkate alarak, Çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının faaliyetlerinin, barış zamanlarındaki insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik olağan faaliyetlerinden farklı ey- 130 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 lemler gerektirdiği ve Paris Prensiplerinin, çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının rolüne ilişkin yeterli rehberliği sağlamadığını hesaba katarak, Devletin, insan haklarına ilişkin, uluslararası ve bölgesel standartlara uygun olması gereken eylemlerinin ve yükümlülüklerinin altını çizme ve bu hususlarda Devlete tavsiyelerde bulunmaları nedeniyle, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Devlet yetkilileri tarafından eleştiri konusu olabileceği göz önünde bulundurularak, Özellikle çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi için Ulusal İnsan Hakları Kurumları Uluslararası Koordinasyon Komitesi(ICC) dâhil olmak üzere, Ulusal İnsan Hakları Kurumları arasında uluslararası işbirliğini ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının bölgesel ağları da dâhil olmak üzere, Ulusal İnsan Hakları Kurumları arasında bölgesel işbirliğini güçlendirme ihtiyacı üzerinde ısrarcı olarak, Hümanizm, tarafsızlık, bağımsızlık, objektiflik, sivil toplum ile işbirliği, insan haklarının korunmasını ve bu haklara saygı gösterilmesini sağlamayı amaç edinme ilkeleri rehberliğinde kurulmuş olmalarının Ulusal İnsan Hakları Kurumları için, çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, şu hususları gerektirdiğini kabul etmişlerdir: —— Olası çatışmanın erken belirtilerini tespit etmek için önlemler almak, insan hakları ihlallerine dikkat çekmek dâhil olmak üzere çatışmayı önlemek için adımlar atmak; —— Uluslararası ve bölgesel insan hakları standartlarına uygun olarak insan hakları durumunu izlemek, çatışmada ortaya çıkan eylemler ve ihmallere ilişkin iddia edilen hususları hangi devlet tarafından işlendiğini gözetmeksizin belgelemek ve bu ihlallere tepki göstermek, uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları mekanizmaları çerçevesinde rapor hazırlamak; —— Nesnel ve tarafsız bir biçimde insan hakları durumu değerlendirmek, çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde insan haklarının korunması, geliştirilmesi ve insan haklarına saygı gösterilmesi ile insancıl hukuk konularında tavsiyelerde bulunmak; —— Hassas durumdaki en kırılgan, marjinal gruplar ile azınlık gruplarına yönelik olanlar da dâhil olmak üzere insan hakları ihlallerinin önlenmesi için önlemler almak; —— Uluslararası ve bölgesel standartlara uygun olarak insan haklarının korunması ve geliştirilmesini sağlamak için gerekli önlemler konusunda bilgi sağlamak ve tavsiyelerde bulunmak amacıyla yetkililer ile sistematik iletişim yürütmek; —— Savunmasız ve marjinal gruplara özellikle dikkat ederek, insan haklarının korunması, geliştirilmesi ve saygı gösterilmesini sağlamayı amaçlayarak çatışma tarafları arasında ve çatışma tarafları ile bir diyalog geliştirmek; —— Sivil toplum kuruluşları ile yakın ortaklık kurmak, ilgili devlet kurumları ile yakın ilişki içinde olmak, çatışma taraflarının adına fiili olarak (de facto) hareket eden devlet dışı aktör ve otoritelerin temsilcileriyle iletişim kurmak; 131 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Barış anlaşmaları da dâhil olmak üzere, çatışan taraflar arasındaki görüşmelerin insan hakları merkezli olarak yürütülmesi için gerekli adımları atmak ve bunların uygulanmasını izlemek; —— Mültecilerin ve çatışma sonucunda yerinden edilmiş kişilerin (IDPs) haklarının korunması, geliştirilmesi ve haklarına saygı gösterilmesi için tavsiyelerde bulunmak ve savunuculuk yapmak; —— Çatışmaların toplum üzerindeki sonuçlarının üstesinden gelmek için önlemler almak, çatışma(lar) bağlamında meydana gelen geçmişteki insan hakları ihlallerine dikkat çekmek, cezasızlığa karşı mücadeleye katkıda bulunmak, geçiş döneminde adalet süreçlerini geliştirmek, barış ve uzlaşma oluşturmak ve sosyal uyumu güçlendirmek için etkili soruşturma ve tazminat da dâhil olmak üzere çatışmadan etkilenen kişilerin adalete erişimini kolaylaştırmak; —— Çatışma bağlamında bilgilendirme kampanyaları düzenlemek, kolluk kuvvetleri personellerine yönelik olanlar dâhil olmak üzere, insan hakları eğitimi, öğretimi ve bilinçlendirme çalışmalarını üstlenmek; uluslararası insan hakları ve insancıl hukuk standartlarına uyumu izlemek, —— Bir çatışma bölgesinde insan haklarının korunmasını güvence altına alan uluslararası kuruluşlara katılmak; ve —— Barışçı ve adil bir toplum inşa etmek için, ekonomik ve sosyal haklar da dâhil olmak üzere eşitliğin ve insan haklarının gelişimini desteklemek. Yukarıda sayılan hedefler hiçbir biçimde, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının insan haklarının korunması ve geliştirilmesi için gerekli olduğunu değerlendirdiği diğer tedbirleri almalarına halel getirmez. Ancak, yukarıda belirtilen yükümlülüklerin Ulusal İnsan Hakları Kurumları tarafından yerine getirilmesini garanti altına almak için bu kurumlar şu şekilde desteklenmelidir: —— Çatışma ve çatışma sonrası süreçlerde, Ulusal İnsan Hakları Kurumları aktiviteleri uluslararası kuruluşlar, ulusal otoriteler ve çatışma taraflarının temsilcileri tarafından desteklenmelidir; —— Ulusal İnsan Hakları Kurumları ve bunun doğal bir sonucu olarak sorumlu olduğu faaliyetler misilleme veya herhangi bir korkutma biçimine maruz kalmamalıdır ve bu kurumlar çatışma bölgelerinde işlevlerini yerine getirebilmeleri için işlevsel dokunulmazlıktan yararlanmaya devam etmeli ve inisiyatif alma özgürlüklerinden faydalanabilmelidirler; —— Çatışma bölgelerinde insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik önemli rollerini yürütebilmek için Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına, mali kaynaklar, insan kaynakları, kapasite geliştirme ve personel eğitimi dâhil olmak üzere yeterli kaynaklar sağlanmalıdır; —— Çatışma esnasında Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının çalışması için ulusal mevzuatla yeterli garanti ve destek sağlanmalıdır, Paris Prensipleri doğrultusunda faaliyet gösterdikleri bağlamı yansıtmak için kendi iç yapılanmalarına izin verilmelidir; ve —— ICC ve onun bölgesel ağlarının yanı sıra UNDP-OHCHR-ICC Üçlü Stratejik Ortaklığı başta olmak üzere Birleşmiş Milletler’deki ortakları, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının işbirliğini, kapasite geliştirmesini ve çatışma ve çatışma sonrası süreçlerle ilgili deneyimlerini paylaşmasını desteklemelidir. 132 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.2.2. Bakü’de Düzenlenen “Anayasal Hak ve Özgürlüklerin Sağlanmasında Ulusal ve Uluslararası Paydaşlar Arasındaki İşbirliğinin Rolü” Konulu Konferans “Anayasal Hak ve Özgürlüklerin Sağlanmasında Ulusal ve Uluslararası Paydaşlar Arasındaki İşbirliğinin Rolü” konulu 13. Uluslararası Ombudsmanlık Kurumları Konferansı, Azerbaycan Ombudsmanlık Kurumu’nun ev sahipliğinde, Uluslararası Ombudsmanlık Enstitüsü ile Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO)’nun destekleriyle 12-14 Kasım 2015 tarihlerinde, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nın kabulünün 20. yıldönümüne ve Birleşmiş Milletler Teşkilatının ve UNESCO’nun kuruluşunun 70. yıldönümüne ithaf edilen Konferansa on farklı ülkeden ulusal insan hakları kurumlarının, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliğinin ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri katılmışlardır. Azerbaycan Ombudsmanı Sayın Elmira Suleymanova’nın davetine icabetle Kurum Başkanı Dr. Hikmet Tülen, İnsan Hakları Kurulu üyesi Av. Mehtap Karaburçak Tuzcu, İnsan Hakları Uzman Yardımcıları Ezgi Kaşkaval ve Nurullah Özgül de Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nu temsilen Konferansa iştirak etmişlerdir. 133 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Konferans programı, Azerbaycan Şehitliği’ne ve Haydar Aliyev’in mezarına düzenlenen ziyaret ile başlamıştır. Burada yapılan törenin ardından Konferans’ın açılış oturumunda Azerbaycan Ombudsmanı (Azerbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları Üzre Müvekkili) Elmira Suleymanova, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Ali Hasanov, Azerbaycan Anayasa Mahkemesi Başkanı Farhad Abdullayev ve Türk Kültür ve Mirası Vakfı Başkanı Gunay Efendiyeva katılımcılara hitap etmişlerdir. Açılış konuşmalarının ardından gerçekleştirilen ilk oturumda, “Azerbaycan’da Anayasal Hakların ve Özgürlüklerin Korunmasında Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Rolü” başlığı altında anayasal hakların korunmasında uluslararası işbirliğinin önemi, Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Anayasa Mahkemesi ve Parlamento ile ilişkileri hakkında sunumlar gerçekleştirilmiştir. “İnsan Haklarının Başlıca Garantisi Olarak Anayasa” başlıklı müteakip oturumda ise, yurtiçinden ve yurtdışından katılan temsilciler bu konu bağlamında çeşitli sunumlar yapmışlardır. Bu çerçevede, “insan haklarının ve özgürlüklerinin korunması bağlamında kamu hizmetlerinin sunulması” hususuna yönelik olarak Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Kamu Hizmeti ve Sosyal Yenilikler Devlet Ajansı’nın (ASAN) çalışma usulleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu oturumda, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı Hikmet Tülen de, “Türkiye’de Anayasal Hakların Korunması Bağlamında Son Yıllarda Oluşturulan Kurumsal Yapılar ve İşleyişleri” başlıklı bir sunum yapmıştır. Sayın Tülen, konuşmasında Anayasa Mahkemesi’nin, Kamu Denetçiliği Kurumu’nun ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun anayasal hakların korunmasındaki rollerine temas etmiştir. Konferans’ın ikinci gününde ise “Anayasal Hakların Korunmasında Hukuksal Koruma Mekanizmaları”, “Anayasal Hakların Korunmasında Kamu Kurumları ve Sivil Toplum Örgütleri Ara- 134 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 sındaki İşbirliği” başlıklarını taşıyan iki ayrı oturum gerçekleştirilmiştir. Bu oturumlarda Azerbaycan’daki çeşitli bakanlıkların ve kamu kurumlarının temsilcilerinin yanında Mısır, Avusturya, Romanya, Kazakistan, Moldava ve Slovenya’daki ulusal insan hakları kurumlarının temsilcileri de sunumlar yapmışlardır. Konferansın sonuncu oturumu Hikmet Tülen’in moderatörlüğünde gerçekleştirilmiştir. Slovenya ve Azerbaycan Ombudsmanlık Kurumları ile Rusya Federasyonu’na bağlı Saratov Vilayeti Kamu Denetçiliği Kurumu temsilcilerinin ve “World of Law” adlı bir sivil toplum örgütü temsilcisinin yer aldığı bu oturumda, anılan ülkelerde ombudsmanlık kurumları ile sivil toplum kuruluşlarının anayasal hakların korunmasındaki rolleri ele alınmıştır. Üçüncü gün, Azerbaycan Ombudsmanı Elmira Suleymanova, Namibya Ombudsmanı John Walters, Moldova İnsan Hakları önceki Ombudsmanı Aurelia Grigoriu ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı Hikmet Tülen’in katıldığı televizyon programında, Konferans’ın genel değerlendirilmesi yapılarak, Konferans çıktıları kamuoyu ile paylaşılmıştır. Programın akabinde tüm temsilcilerle birlikte Azerbaycan Ombudsmanlık Kurumu binasında buluşularak, Kurum’un insan haklarının korunmasına ilişkin olarak gerçekleştirdiği çalışmalar Sayın Suleymanova ve diğer Kurum çalışanları tarafından katılımcıların dikkatine sunulmuştur. Anayasal hak ve özgürlüklerin korunmasına ilişkin olarak farklı ülke örneklerinin incelendiği ve deneyim paylaşımlarının yapıldığı, ulusal insan hakları kurumları arasında diyalog ve işbirliğinin arttırılmasının amaçlandığı Konferansın sonunda “Bakü Deklarasyonu” kabul edilmiştir. 135 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 “Anayasal Hak ve Özgürlüklerin Sağlanmasında Ulusal ve Uluslararası Paydaşlar Arasındaki İşbirliğinin Rolü” Konulu 13. Uluslararası Ombudsmanlık Kurumları Konferansı DEKLARASYON Bakü, 12-14 Kasım 2015 Biz, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nın kabulünün 20. yıldönümüne ve Birleşmiş Milletler Teşkilatının ve UNESCO’nun kuruluşunun 70. yıldönümüne ithaf edilen “Anayasal Hak ve Özgürlüklerin Sağlanmasında Ulusal ve Uluslararası Paydaşlar Arasındaki İşbirliğinin Rolü” konulu 13. Uluslararası Ombudsmanlık Kurumları Konferansının katılımcıları olarak, Birleşmiş Milletler Teşkilatının (BM) temel hakların sağlanması hususundaki önemli rolünü ve Konferansın, BM ve UNESCO’nun kuruluşunun 70 inci yıldönümüne ithaf edilişini dikkate alarak, Bu yıl, 20 nci yıldönümü kutlanan Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilk Anayasası’nın, insan hak ve özgürlüklerini tanımasının ve insan hak ve özgürlüklerine ilişkin hükümlerinin, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’ye, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’ye, ayrıca İnsan Hakları ve Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’ne uygun olmasının, Azerbaycan’ın insan hakları konusuna verdiği önemi yansıtan göstergeler olduğunu dikkate alarak, Anayasal hak ve özgürlüklerin korunmasında önemli bir role sahip olan sürdürülebilir kalkınma stratejilerine ilişkin yeni hedeflerin belirlenmesi ve hayata geçirilmesi sürecinde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının ve diğer ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşların katılımlarının gerekli olduğunu belirterek, Ekonomik, sosyal, kültürel hakları içeren anayasal hakların ayrım gözetilmeksizin ve tam anlamıyla sağlanmasında karmaşık bir sürece sahip olan sürdürülebilir kalkınmanın etkisini ve Birleşmiş Milletler Teşkilatının bu konudaki önemini vurgulayarak, 25-27 Eylül 2015 tarihlerinde New York’ta düzenlenen BM Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde kabul edilen nihai belgede belirtilen gereksinimlerin izlenmesinin zaruri olduğunu vurgulayarak, Barış ve güvenliğin, kalkınma hakkı dahil anayasal hakların sağlanması konusunda ana bileşenlerden olduğunu, insan hak ve özgürlüklerinin sağlanmasının yalnızca istikrar ve barış içinde bir arada yaşanıldığı müddetçe mümkün olabileceğini dikkate olarak; Ombudsmanlık Kurumlarının anayasal hak ve özgürlüklerin sağlanmasındaki rolünü ve söz konusu kurumların bu alandaki kapasitelerini geliştirmeleri gerektiğini hesaba katarak, Küreselleşen dünyada, anayasal hak ve özgürlüklerin sağlanmasının tüm devletlerin görevi olduğunu ve bu konuda, ulusal ve uluslararası kuruluşlar arasındaki işbirliğinin son derece önemli olduğunu vurgulayarak, Aşağıda belirtilen hususlar üzerinde mutabık olduğumuzu belirtmek istiyoruz: BM’nin barış ve güvenliğin sağlanması ve insan haklarının korunmasındaki rolü dikkate alınarak BM stratejilerinin belirlenmesine, geliştirilmesine ve hızlı bir değişim geçirmekte olan Dünyada, tüm insan- 136 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 lara iyi bir hayat temin etmek üzere tasarlanmış BM uzman kuruluşlarına destek verilmesi, Sürdürülebilir kalkınmanın, gelecek nesillerin menfaati açısından büyük önem taşıdığı da düşünülerek 25-27 Eylül 2015 tarihlerinde düzenlenen BM Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde kabul edilen 2015 sonrası kalkınma gündemi maddelerinin yerine getirilmesi için eşgüdümlü bir çalışmanın gerekliliği, Yoksulluğun azaltılması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin, etnik ve dini hoşgörüsüzlüğün, insan kaçakçılığının ve suiistimalinin önlenmesi, aynı zamanda çevre kirliliğinin, iklim değişikliğinin ve içilebilir su yetersizliğinin ortadan kaldırılması ve diğer sorunların çözülmesi hususlarında ortak bir çaba gerektiği, BM ve Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen insan hakları konusuna ilişkin uluslararası belgelerin uygulanmasında Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının rolünün güçlendirilmesi, Toplumun farklı kesimlerinin haklarının korunmasına yönelik, özellikle kırılgan grupların, kadınların, yaşlıların, mültecilerin ve zorla yerinden edilmiş olan kişilerin, savaş ve çatışma mağduru göçmenlerin, engelli kişilerin, tutuklu ve hükümlülerin ve diğerlerinin haklarının korunmasına yönelik çalışmalara devam etmek ve bu konuyla ilgili deneyim paylaşımında bulunmak, UNESCO’nun öncelik verdiği konulardan biri olan uluslararası işbirliği ve barış kültürünü güçlendirmek ve aynı zamanda bu amaç doğrultusunda kamuoyu oluşturmak, dinler arası diyaloğu ve çok kültürlüğü geliştirmek, Evrensel ve bölgesel uluslararası kuruluşlarla, BM ve uzman kuruluşları, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, UNESCO, UNICEF ve diğerleriyle, ayrıca Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği ve Ulusal İnsan Hakları Kurumları ile ayrım gözetilmeksizin işbirliğini geliştirmek ve projeler üretmek, Toplumun farklı kesimlerine yönelik hukuki farkındalığın arttırılmasını pekiştiren girişimlerde bulunma, kişilerin hukuki algısını geliştirme, hak ihlallerini giderme, demokratik bir hukuk devleti ve sivil toplum inşa etme, bununla birlikte farkındalık arttırma faaliyetleri konusunda daha etkili çalışılması için yenilikçi fikirler, mekanizmalar ve araçlar geliştirme ve hak ihlallerini giderme konularında birlikte çalışmalar yürütülmesi, Aynı zamanda, Bizler bu Deklarasyonu benimseyerek; Uluslararası Ombudsmanlık Kurumu çerçevesinde, Avrupa Ombudsmanlık Kurumu, Asya Ombudsmanlık Kurumu ile Ombudsmanlık ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının, iyi yönetişimin geliştirilmesindeki kritik rolünü dikkate alarak ve bu kurumların hukuk devletinin ve aynı zamanda sivil toplumun en önemli göstergeleri olduğunu hesaba katarak Ombudsmanlar arasında çift taraflı işbirliğinin güçlendirilmesinin, bilgi alışverişinin ve deneyim paylaşımının önemini ifade ediyoruz. Bakü Uluslararası Ombudsmanlık Konferansının tüm katılımcılarını, Bildirge hükümlerinin yerel ve uluslararası düzeyde uygulanması için işbirliğine ve ortak çaba sarf etmeye davet ediyoruz. Ve Bu nitelikli konferansı düzenlediği ve organize ettiği için Azerbaycan Cumhuriyeti Ombudsmanına şükranlarımızı sunuyoruz. 137 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.2.3. Belgrad’da Düzenlenen “Mülteci/Göçmen Krizinde İnsan Hakları Bağlamında Yaşanan Zorluklar” Konulu Konferans Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da, 23-24 Kasım 2015 tarihlerinde, “Ombudsmanlık ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına Yönelik Mülteci/Göçmen Krizinde İnsan Hakları Bağlamında Yaşanan Zorluklar” konulu uluslararası bir Konferans düzenlenmiştir. Yirmi yedi farklı ülkeden Ombudsmanlık ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının, diplomatik temsilciliklerin, Sırbistan Ulusal Meclisinin, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) başta olmak üzere, uluslararası örgütlerin ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katıldığı Konferansa, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nu temsilen uzman ve uzman yardımcıları iştirak etmişlerdir. Açılış konuşmalarında, konferansın tüm dünyada artan terör saldırılarının gölgesinde gerçekleştirildiği, bu bağlamda terörizm ve mülteci krizinin aynı olgular olmadığı ve bu ayrımın açıkça ortaya konması gerektiği ve insan haklarının sadece vatandaşlar için değil, mülteci ve göçmenler de dahil olmak üzere tüm insanlar için geçerli olduğu belirtilmiş, yalnızca yerel ve ulusal düzeyde değil, aynı zamanda uluslararası düzeyde de işbirliği ve diyaloğun önemi ile mülteci haklarının korunması ile mülteci krizine yönelik hak temelli, insani ve yasal bir çözümün bulunmasında, Ombudsmanlık ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının çok önemli bir role sahip olduğu vurgulanmıştır. Güvenlik ile insan hakları arasındaki denge noktaları üzerinde durulmuş, insan hakları olmadan güvenli bir ortam yaratılamayacağı ifade edilmiştir. Konferansın ilk oturumunda, “Transit Ülkeler ve Hedef Ülkelerde Mülteci Hakları Açısından Karşılaşılan Güçlükler” konusu ele alınmıştır. Menşe ülke, ilk giriş ülkesi ve transit ülkelerde mülteci hakları açısından karşılaşılan güçlükler konusundaki ilk oturumda, çözümsüzlüğe doğru evrilmekte olan mülteci krizi konusundaki endişeler dile getirilmiş, mültecilere ve göçmenlere ilişkin istatistiki verilere ve bu kişilere sağlanan hizmetlere değinilerek uluslararası toplumun birlikte, işbirliği içinde hareket etmesi gerektiği vurgulanmıştır. Oturumda, ayrıca, Ombudsmanlık ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının, mülteci hakları konusunda daha işlevsel ve verimli olması gerektiğinin, yasal statülerini dikkate almaksızın bütün mülteci ve göçmenlerin haklarının korunması zorunluluğunun, insani, adil ve pozitif bir yaklaşımın benimsenmesi gerekliliğinin altı çizilmiş, kapasite yetersizliklerine değinilmiştir. “Mülteci ve Göçmenlerin İnsan Haklarına İlişkin Olarak Hedef Ülkelerde Karşılaşılan Güçlükler” başlıklı müteakip oturumda ise mültecilere ve bu kişiler için hizmet veren merkezlere yönelik artan şiddet vakalarına, nefret söylemlerine, bu kişilerin kayıt altına alınması sürecinde karşılaşılan güçlüklere değinilmiş, özellikle mülteci ve göçmenlerin bu ülkelerde yerel toplum ile entegrasyonlarının sağlanması gerekliliği, aile birleşmeleri, hassas gruplar, çalışma imkanları gibi konular üzerinde durulmuştur. 138 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Konferansın üçüncü oturumunda “Mülteci ve Göçmenler Arasındaki Hassas Grupların Karşılaştıkları Ortak Güçlükler” konusu ele alınmıştır. Oturumda ilk olarak, hassas/kırılgan grup tanımı üzerinde durulmuş, çocukların, engellilerin, hamile ve yalnız kadınların, işkence veya insan ticareti mağduru ya da travma yaşamış kişilerin bu gruplar içinde yer aldığına, özellikle transit ülkelerde bu grupların ihlallere daha açık hale gelebildiklerine, bu kişiler için ayrıca düzenlemelerin yapılması ve hizmetlerin sunulması zorunluluğuna değinilmiştir. İkinci günün ilk oturumunda Ombudsmanlık ile Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının mutabık kalınan amaçlara nasıl ulaşabilecekleri konusunda sunumlar yapılmıştır. İlk oturumda Ulusal İnsan Hakları Kurumları ile Ombudsmanlıkların politika geliştirilme sürecini ve yönetimi nasıl etkileyebilecekleri, bu süreçte hangi araçları kullanabilecekleri ve sivil toplum örgütlerinin uzmanlıklarından nasıl faydalanabilecekleri hususları üzerinde durulmuştur. Sivil toplum kuruluşları ve medya ile ilişkilerin geliştirilmesi ve hem ulusal hem de uluslararası düzeyde koordinasyon sağlanmasının önemi vurgulanmıştır. Mülteci ve göçmenlerin insan haklarının korunmasına ilişkin olarak farklı ülke örneklerinin incelendiği ve deneyim paylaşımlarının yapıldığı, ulusal insan hakları kurumları arasında diyalog ve işbirliğinin arttırılmasının amaçlandığı Konferans, “Mülteci ve Göçmenlerin Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Deklarasyonu”nun kabulü ve kapanış konuşmaları ile sona ermiştir. 139 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumları Mülteci ve Göçmen Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Hakkında DEKLARASYON 24 Kasım 2015 23-24 Kasım 2015’te, Sırbistan Cumhuriyeti/Belgrad’da gerçekleştirilen “Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumları: Mülteci/Göçmen Krizinde İnsan Hakları Bağlamında Yaşanan Zorluklar” konulu Konferans’a katılan Biz, Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumları temsilcileri; Göçmen1 ve mültecilerin2 insan hakları ve temel özgürlüklerini, milliyeti de dahil hiçbir nedenle ayrım gözetmeksizin korumak amacıyla, ülkelerimizin taraf olduğu uygun uluslararası ve bölgesel araçları hatırlayarak, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde ele alındığı üzere, özgürlük, adalet, barış ve güvenliğin temeli; ve ulusal, Avrupa düzeyi ve uluslararası düzeyde dayanışmanın kurucusu olarak tüm bireylerin eşit ve vazgeçilemez haklarını ve insan onurunu tanıyarak; Göçmen ve mülteci haklarının geliştirilmesi ve korunmasında ortak sorumluluğumuzun yanı sıra devletlerin, bu alandaki yetkilerini tam olarak kullanılabilmesi için Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına, bağımsızlıklarını da tam olarak gözeterek, gerekli kaynağı sağlama sorumluluğunu teyit ederek; Sınırlarının kontrolü dahil kendi göç/mülteci politikalarını belirlemede devlet egemenliğini tanımanın yanı sıra, göçmen ve mültecilerin hangi koşullarda kalabileceğini belirleme anlamında, özellikle sığınma talep ve hakkının belirlenmesi için uygun usullerin sağlanması ve “geri göndermeme” ilkesine uygun davranma ödevine ilişkin olarak tüm devletlerin uluslararası ve Avrupa insan hakları yükümlülüklerine tabi olduğunu kabul ederek; Mevcut acil durumun temel özelliklerinin, sürekli şekilde ve çok sayıda gelen olduğunun, birçok varış ülkesi ve transit ülkede sığınma ve kabul altyapısında aşırı iş yükü olduğunun, Avrupa düzeyinde kapsamlı politikaların olmadığının ve olanların da yetersiz şekilde uygulandığının farkında olarak; Nerede gerçekleşirse gerçekleşsin göçmen ve mültecilere yönelik insan hakları ihlallerini etkili şekilde ele almaya duyulan ihtiyacı kabul ederek; Varış ülkelerinin ve transit ülkelerin yüksek sayıda göçmen ve mülteci kabul etmeye ilişkin endişelerini kabul ederek; Göçmen, mülteci ve yerinden edilen kişilerin temel haklarına saygılı ve bu kişilere insani muameleyi de içeren güvenli, usullere uygun ve düzenli göçü sağlamak için uluslararası işbirliğine duyulan ihtiyacın yanı sıra göçmenlerin kapsamlı büyüme ve sürdürülebilir kalkınmaya olumlu katkılarını kabul eden 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemini (BMGK 70/1) olumlu karşılayarak; Terörizm ve diğer güvenlik endişelerinin, göçmen ve mültecilerin hakları da dahil insan haklarının yerine getirilmesini sınırlandıramayacağını ve terörizmin hiçbir din, ulus veya etnik gruba atfedilemeyeceğini kabul ederek; Ombudsmanlıklar/Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının, uluslararası ve bölgesel insan hakları standartları ve toplumsal cinsiyet perspektifi çerçevesinde, göçmen ve mültecilerin kabulüne ilişkin kaliteyi 1 Deklarasyon kapsamında “göçmen” ibaresi, göçmenlik statüsüne bakılmaksızın tüm mültecileri kapsar. 2 Deklarasyon kapsamında “mülteci” ibaresi uluslararası koruma ihtiyacı içinde olan tüm bireyleri kapsar. 140 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 artırmanın yanı sıra göçmen ve mültecilerin, özellikle kırılgan grupların, insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasını güçlendirme konusunda kararlılığını tekrar ederek; Aşağıda yer verilen beyanda bulunuyoruz: Genel Prensipler 1. Mülteci ve Göçmenlerin İnsan Haklarına Saygılı Davranma Yüksek sayıda göçmen ve mülteci akımından etkilenen tüm devletlere, mültecilerin statüsüne ilişkin BM 1951 Cenevre Sözleşmesi; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ilgili AGİT İnsani Boyut Taahhütleri dahil olmak üzere uluslararası ve bölgesel insan hakları araçlarına uygun davranma zorunluluğunu hatırlatırız. Mülteci ve göçmenler her türlü ayrımcılık ve ayrımcılığa kışkırtmaya karşı korunma hakkına sahiptir. Her bir devletin ulusal taahhütlerini, uluslararası hukuka uygun şekilde yerine getirme görevlerini vurgularız. 2. Sığınma Usullerine Tam Erişim Sağlama Göçmen ve mülteci konusunda çalışan, göç yolu üzerindeki tüm devletler geri göndermeme ilkesine saygı göstermek ve adil, hızlı, etkili ve toplumsal cinsiyete duyarlı sığınma usullerine engelsiz erişimi, çocuğun yüksek yararını temin etmeyi, bilgi edinme hakkı ve etkili başvuru hakkını her koşulda, hiçbir ayrım gözetmeksizin sağlamak zorundadır. 3. Sınır Ötesi İşbirliğinde Hakların Korunması Yüksek sayıda göçmen ve mülteci alan tüm devletler, topraklarında kalmakta olan veya transit geçen göçmen ve mültecilere insani müdahale sağlamak ve insan haklarına uygun kabulü güvence altına almak amacıyla yakın işbirliği yapmalı ve güvenilir bilgi paylaşımı amacıyla kanallar oluşturmalıdır. 4. Zalimane ve Küçültücü Muamelenin Önlenmesi Göçmen ve mülteciler konusuyla ilgilenen tüm devletler, özgürlükten alıkonmayı en son çare olarak düzenleyen ve zorla geri göndermeyi ele alan, göçmen ve mültecilere, yönelik zalimane ve küçültücü muameleyi önlemek amacıyla onaylanmış uluslararası ve bölgesel sözleşmelerden doğan taahhütlerine uygun davranmak zorundadırlar. Avrupa Konseyi ve Birleşmiş Milletlerin yetkili insan hakları organları, devletlere göçmen ve mültecilerin alıkonulmaması ve göçmen çocukların gözaltına alınmasının tamamen kaldırılması konusunda çağrıda bulunmuştur. Göçmen ve mültecilere yönelik fiziksel ve diğer kötü muameleler ivedilikle ve tam olarak soruşturulmalı ve failler adalet karşısına çıkarılmalıdır. 5. Entegrasyon Önlemleri ve Aile Birliğinin Güçlendirilmesi Tüm devlet yetkilileri aile birliğini desteklemeli ve kamusal ve politik hayata eşit katılımla birlikte, eğitimle ilgili stratejiler, iş piyasası politikaları ve sosyal entegrasyon önlemleri gibi uzun dönem entegrasyon önlemleri geliştirmeli ve uygulamalıdır. 6. Ekonomik ve Sosyal Hakların Geliştirilmesi ve Korunması Devletler, göçmen ve mültecilerin, ilgili durumda en hızlı ve uygun şekilde örgün eğitime entegrasyonun yanı sıra yeterli barınma, sağlık hizmeti, yemek, su, hijyen ve çocuk ve ailenin korunması dahil ekonomik ve sosyal haklara, etkili erişimini sağlamalıdır. 141 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 7. Kırılgan Gruplara Koruma Sağlama Göçmen ve mülteciler konusuyla ilgilenen tüm devletler, ortaya çıkan insan hakları sorunlarının toplumsal cinsiyete özgü yönlerini de dikkate alarak, haklarını korumak amacıyla çocuklar (refakatli ve refakatsiz); işkence, cinsel şiddet veya insan ticareti mağdurları; vatansızlık riski altında olan kişiler; LGBTİ kişiler, travmatize olmuş kişiler; fiziksel ve zihinsel engelliler; yaşlı kişiler gibi kırılgan grupları tanımlamalı ve özel ihtiyaçlarını karşılamalıdır. OMBUDSMANLIK / ULUSAL İNSAN HAKLARI KURUMLARININ TAAHHÜTLERİ3 Bu acil durumu akılda tutarak, çabalarımızı göçmen ve mülteci haklarının uluslararası ve bölgesel insan hakları standartlarına uygun olarak korunması ve güçlendirilmesine odaklamaya duyulan ihtiyacı kabul etmekteyiz. Bu amaçla, Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumları olarak; 1. Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına şikayette bulunma imkanını teşvik etmek, mülteci ve göçmenleri, haklarının ihlal edildiğini düşündükleri durumlarda bu fırsatı kullanmaları yönünde cesaretlendirmek ve insan haklarına uygun davranılmadığına ilişkin şüphe doğması halinde re’sen soruşturma başlatmak. 2. İlgili bilgi ve delilleri toplamak ve böylece mülteci ve göçmenlerin yaptığı başvuruları çözmenin yanı sıra, ulusal yetkililerin mevcut uygulamalarında değişiklik yaratabilmek ve taslak yasal metinlere ilişkin öneride bulunmak amacıyla Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının en önemli güçlerinden biri olarak, olabildiğince çok sayıda yerinde ziyaret düzenlemek ve olay yerinde bulunmak ve diğer izleme metotlarını kullanmak. 3. Özellikle mevcut durum ve giderek artan yabancı düşmanlığı bağlamında mülteci ve göçmenlerin insan hakları konusunda farkındalık yaratma ve doğru bilginin yayılması çalışmalarında bulunmak. 4. Devlet yetkilileri ve politikacıların nefret söylemini ve ayırımcı uygulamaları yaratan veya teşvik eden açıklamalarına şiddetle karşı koymak ve yetkilileri bunu önlemek için gerekli önlemleri almaya teşvik etmek. 5. Mülteci ve göçmenlerin haklarının ihlalini kamusal düzeyde kınamak, bu eylemlere karşı çıkmak ve kabul merkezleri ve diğer barınma tesislerinde korunmaları dahil, mülteci ve göçmenlere karşı tolerans ve şefkati desteklemek. 6. Göçmen ve mültecilerin haklarının korunması, onlara insani yardım sağlanması ve mülteci ve göçmen konusundaki anlayışı medya kanalları da dahil güçlendirmek amacıyla, ulusal ve bölgesel düzeyde sivil toplum örgütleriyle işbirliği yapmak ve bu kuruluşları teşvik etmek; kültürlerarası diyalog ve ortak savunuculuk çalışmaları yapmak. 7. Bu olgunun insan hakları yönünün, güvenlik önlemleri ve sınırların korunmasına dayanılarak askıya alınamayacağı konusunda ısrarcı olarak, kapsamlı göç politikaları konusunda bölgesel, uluslararası ve küresel işbirliğini ve eylemi teşvik etmek. 8. İlgili uluslararası ve bölgesel insan hakları mekanizmaları ile işbirliği yapmak ve uygun destek ve yardımlardan faydalanmak. 9. Hem ulusal hem de bölgesel düzeydeki çalışmaları güçlendirmek amacıyla ilgili bölgesel ağları da içerecek şekilde bölgesel işbirliğinde bulunmak; bunun yanı sıra göçmen ve mültecilerin insan haklarını geliştirmek ve korumak için bölgeler-arası işbirliğinde bulunmak. 3 142 Bu taahhütler, Ombudsmanlık/Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının ülkelerinde sahip oldukları yetkiler çerçevesinde anlaşılır ve uygulanır. T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.2.4. Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Komitesi’nin 88. Oturumuna Katılım Türkiye’nin 2002 yılında taraf olduğu “Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme”nin denetim organı “Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Komitesi”ne (CERD) sunulmak üzere hazırlanan dördüncü, beşinci ve altıncı dönem Birleştirilmiş Türkiye Raporu, 88. CERD Oturumu sırasında 3-4 Aralık 2015 tarihlerinde Cenevre’de ele alınmıştır. Türkiye İnsan Hakları Kurumunu temsilen bir Kurul üyesi ve iki uzman yardımcısının gözlemci olarak katıldığı söz konusu oturumda çeşitli sivil toplum kuruluşlarının ve basın kuruluşlarının temsilcileri de izleyici olarak yer almışlardır. 3 Aralık tarihli ilk günkü oturumda, Türkiye’nin ülke raporu Komite’ye sunulmuştur. Bu kapsamda ırk ayrımcılığı ve genel olarak ayrımcılığın önlenmesine ilişkin anayasal çerçeve ve ilgili mevzuat hükümleri hakkında bilgi verilmiş, bağımsız insan hakları mekanizmalarının işleyişine ilişkin güncel durumdan bahsedilmiştir. Ayrıca, Lozan Barış Anlaşması çerçevesinde gayrimüslim azınlıklara yönelik politika, düzenleme ve uygulamalar ile ülkemizdeki göçmen ve sığınmacıların ayrımcılığa karşı korunmalarına yönelik olarak alınan önlemler dile getirilmiştir. Ardından CERD üyeleri ve ülke raportörü, ülke heyetine çeşitli sorular yöneltmiştir. 4 Aralık’ta gerçekleşen oturumda, Sözleşme’de tanımlı ırk ayrımcılığının önlenmesine ilişkin olarak, özellikle mevzuat hükümlerinin uygulanması, bağımsız insan hakları kuruluşlarının çalışmaları, Kürt ve Roman kökenli vatandaşlar ile ülkemizdeki yabancı uyrukluların durumları görüşülmüş, çeşitli gözlem ve tavsiyelerde bulunulmuştur. Son olarak soru-cevap şeklinde düzenlenen interaktif diyalog bölümünde ülke heyeti, komite üyelerinin etnik temelde veri toplanması, Lozan Barış Anlaşması’nda öngörülen azınlık kavramının genişletilmesi, ülkedeki Afrika kökenli kişilerin hakları, Süryani ve Kürt kökenli vatandaşların yararlandığı haklar konuları ile ilgili sorularını cevaplamıştır. 2.3.2.5. İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesiyle Görevli Ulusal İnsan Hakları Kurumları Koordinasyon Komitesi’nin (ICC) 28. Yıllık Toplantısına Katılım Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı ve İnsan Hakları Kurulu’nun iki üyesinden oluşan heyet, 12-13 Mart 2015 tarihlerinde Cenevre’de Birleşmiş Milletler Binasında gerçekleştirilen ICC 28. Yıllık Toplantısına Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun temsilen katılmıştır. İki günlük toplantı sürecinde, ICC bütçesi, akreditasyon ve büro üyelerinin seçimi gibi konuların ele alındığı Genel Kurul Toplantısının dışında, “2015 Sonrası Kalkınma Gündemi”, “Ulusal İnsan Hakları Kurumlarınca Gerçekleştirilen Ulusal Soruşturmalar”, “Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının İdaresi” ve “Kadına Yönelik Şiddet” genel panelleri ile “Kamu Denetçiliği Çalışmalarında 143 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 İnsan Hakları Odaklı Yaklaşım” ve “Evrensel Periyodik İnceleme 2. Turu: Ulusal İnsan Hakları Kurumları Deneyimi” yan etkinlikleri takip edilmiştir. Söz konusu etkinliklerin yanı sıra insan hakları alanında çalışan uluslararası kuruluşların temsilcileri ve diğer ülkelerin Ulusal İnsan Hakları Kurumu temsilcileri ile biraraya gelinmiş ve görüş alışverişinde bulunulmuştur. 2.3.3. Türkiye İnsan Hakları Kurumuna Yabancı Heyetlerce Gerçekleştirilen Ziyaretler 2.3.3.1. Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi (CPT) Heyetinin Türkiye İnsan Hakları Kurumuna Gerçekleştirdiği Ziyaret Tarafı olduğumuz Avrupa İşkencenin Önlenmesi Sözleşmesi uyarınca Türkiye’de bulunan Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi Heyeti tarafından 16.06.2015 tarihinde Türkiye İnsan Hakları Kurumuna bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. Ziyarette Heyet Başkanı Julia Kozma (Avusturya) ile CPT üyeleri Jari Pirjola (Finlandiya), Hans Wolff (İsviçre) ve CPT Sekretaryası’ndan Elvin Aliyev yer almıştır. Heyet ile gerçekleştirilen toplantıya Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı Hikmet Tülen, İkinci Başkanı Aydın Bingöl ve kurum uzman ve uzman yardımcıları katılmıştır. Söz 144 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 konusu toplantıda özellikle Türkiye’deki geri gönderme merkezleri üzerinde durulmuş, görüş ve bilgi alışverişinde bulunulmuştur. Heyet ile gerçekleştirilen toplantıda öncelikle kurumun ulusal önleme mekanizması olarak ilk gözlemleri, bu faaliyetler çerçevesinde karşılaşılan zorluklar ve geri gönderme merkezlerine ilişkin raporların sonuçları hakkında paylaşımda bulunulmuştur. Bu kapsamda, Kurumun ihtiyaç duyduğu değişikliklere ilişkin yeni kanun çalışmalarına da değinilmiştir. Üzerinde durulan bir diğer konu, Kurumun SPT (Subcommittee for Prevention of Torture-BM İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi) ile ilişkileri olmuştur. Bu çerçevede, SPT sekreteryasıyla yapılan çeşitli yazışmaların yanında 2014 yılı Haziran ayında TİHK tarafından düzenlenen iki günlük uluslararası katılımlı çalıştaya SPT Başkanı Malcolm Evans’ın da görüntülü konuşma yoluyla katıldığı; 2015 yılı Ekim ayı içerisinde de SPT Heyetinin Türkiye’ye yapacağı ziyaret çerçevesinde kapsamlı görüşmelerin yapılmasının kararlaştırıldığı ifade edilmiştir. Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından 12-13 Haziran 2015 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen uluslararası konferans hakkında da heyete bilgi verilmiştir. Konferansa katılan on üç konuşmacı arasında dört UÖM temsilcisinin bulunduğu, İspanya, Yeni Zelanda, Polonya ve Almanya temsilcilerinin kendi ülkelerindeki ulusal önleme mekanizmalarının işleyişiyle ilgili bilgi ve tecrübe paylaşımında bulundukları hakkında heyete bilgi verilmiştir. UÖM için nasıl bir model oluşturulacağı toplantıda gündeme gelen bir diğer konu olmuştur. Ülkenin büyüklüğü ve coğrafi bölgelere göre dilsel, kültürel özelliklerin de değiştiği göz önünde bulundurulduğunda, yereldeki insan kaynağından ve sivil toplumdan da faydalanmanın bir gereklilik olduğuna değinilmiştir. Aynı zamanda farklı uzmanlık alanlarını içeren güçlü bir merkezi kadroya ihtiyaç olduğu dile getirilmiştir. Modelin buradan hareketle oluşturulmak istendiği ifade edilerek sivil toplumun kurumla nasıl çalışabileceği hususunun tartışılması gerekliliğinden söz edilmiştir. Kurumun çok sayıda ziyaret gerçekleştirdiği, bu ziyaretlere ilişkin raporlar hazırladığı kaydedilmiş, Kurumun çalışma yöntemlerine ilişkin bilgi alış verişinde bulunulmuştur. Geri gönderme merkezlerine ve özgürlüğünden mahrum bırakılan kişilerin kaldıkları diğer yerlere düzenlenen ziyaretlerin veya incelenen herhangi bir konuya yönelik araştırmaların sadece Kurum personelince yürütülmediği, aynı zamanda sivil toplum kuruluşları, akademisyenler ve bakanlık temsilcilerinin de bu faaliyetlere dahil edildiği belirtilmiştir. Çalışma gruplarının genellikle konulara göre oluşturulduğu, bakanlık temsilcilerinin ziyaretlerde değil, ziyaretlerden önceki çalışma gruplarında yer aldığı belirtilmiştir. Toplantıda ayrıca geri gönderme merkezleri, özellikle İstanbul Kumkapı ve Van Geri Gönderme Merkezi üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, 02.05.2014 tarihinde Kurumun İstanbul Geri Gönderme Merkezi’ne gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda ulaşılan bulgular ve temel problemlere ilişkin olarak Heyete bilgi verilmiştir. Ayrıca, Van Geri Gönderme Merkezine gerçekleştirilen ziyaret hakkında da bilgi verilmiş, temel sorunlar dile getirilmiş, bu merkezde bulunduğu sırada 145 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 darbedilmesini takiben fenalaşan ve akabinde hayatını kaybeden Lütfullah Tacik’in ölümüne ilişkin detaylar paylaşılmıştır. Finlandiya Ombudsmanlığı ve Parlamentosu’nda kıdemli hukuk müşaviri olarak çalışan CPT üyesi Jari Pirjola, ülkesindeki deneyimlerini paylaşmış ve birtakım tavsiyelerde bulunmuştur. 95 yıllık bir Ombudsmanlık geçmişine sahip olan Finlandiya’da, Ombudsmanlığın 2015 yılında UÖM olarak da görevlendirildiğine değinmiştir. Avukat, doktor, psikolog, sosyal çalışmacı gibi farklı uzmanlık alanlarından kişilerin istihdam edilmesi, habersiz ziyaretler yapılmasına başlanması, tematik tarzda ziyaretlerin yanı sıra kısa ve uzun süreli ziyaretler ile takip ziyaretleri gerçekleştirilmesi, diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla yürütülen işbirliği gibi faaliyetlerden bahsetmiştir. İlaveten, alıkonulma merkezlerini belirlemenin önemli bir sorun olduğuna, sosyal bakım merkezleri ile akıl ve ruh sağlığı merkezleri gibi birbirinden farklı yerlerin de bu görev alanına dahil olduğuna vurgu yapmıştır. Toplantıda, Kurumun UÖM görevi dışındaki görevlerinin ifası bakımından gerekli olan kapasite güçlendirilmesine yönelik ihtiyaç üzerinde de durulmuştur. Bu çerçevede genel olarak Kurumun teşkilatı, personeli, bütçesi, görev ve yetkileri, Kurulun yapısı ve oluşumu gibi hususlara temas edilmiştir. Son olarak, Kuruma yol göstermesi açısından CPT müktesebatının ve özellikle CPT Standartlarının faydalı olabileceği görüşü paylaşılmıştır. 2.3.3.2. AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu Heyetinin Ziyareti AGİT temsilcileri, Polis Akademisi Başkanlığı ile AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu arasında görüşülmesine devam edilen bir eğitim programı çerçevesinde ihtiyaç analizi çalışmaları kapsamında 25 Kasım 2015 tarihinde Türkiye İnsan Hakları Kurumuna bir ziyaret gerçekleştirmiştir. AGİT Heyeti, “Kolluk için Nefret Suçlarına Karşı Eğitim Programı”nın hazırlık çalışmalarının devam etmekte olduğunu, bu bağlamda, insan hakları eğitimi alanında Kurumla işbirliği yapmak arzusunda olduklarını dile getirmiştir. Toplantıya AGİT Tolerans ve Ayrımcılıkla Mücadele Departmanı Başkan Yardımcısı ve Program Görevlisi ile Polis Akademisi Başkanlığından Program Koordinatörü, Dış İlişkiler ve Uluslararası Eğitim Şube Müdürü ve diğer görevliler katılmıştır. Kurumu temsilen toplantıya, Kurum Başkan ve 2. Başkanı ile uzman yardımcıları iştirak etmiştir. AGİT Heyeti, kolluk kuvvetleri ve polis teşkilatının yanı sıra insan hakları, hassas gruplar ve nefret söylemiyle ilgilenen tüm kuruluşlarla, ilgili tüm paydaşlarla görüşeceklerini, Adalet Bakanlığı ve sivil toplum kuruluşlarından veri alarak istatistiklerini güncelleyeceklerini ifade etmiştir. Ayrıca toplantıda, TİHK’in sivil toplum kuruluşları ve polis teşkilatıyla olan işbirliğinden, insan haklarıyla ilgili olarak dikkat çekilmek istenilen hususlardan ve kırılgan gruplardan söz edilmiştir. 146 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 AGİT Heyeti tarafından eğitim sürecinde nefret suçlarına odaklanılacağı, nefret suçu ve uygulamalarının nüfus üzerindeki etkisi, ulusal mevzuat ağırlıklı olarak hukuki çerçeve ile birlikte Tolerans ve Ayrımcılıkla Mücadele Departmanı tarafından çeşitlilik ve insan hakları konularına ağırlık verileceği ifade edilmiştir. 2.3.3.3. Uluslararası Af Örgütü Temsilcilerinin Gerçekleştirdiği Ziyaret Uluslararası Af Örgütü’nün Avrupa ve Orta Asya Direktörü John Dalhuisen, Uluslararası Sekreterya’da görev yapan Türkiye araştırmacısı Andrew Gardner ve Türkiye Şubesi Kampanyalar ve Savunuculuk Direktörü Ruhat Sena Akşener tarafından 23-24 Kasım 2015 tarihinde Kurumumuza bir ziyaret gerçekleştirilmiş ve gerçekleştirilen toplantıda Uluslararası Af Örgütü’nün Ağrı ve Şırnak illerindeki güvenlik durumu, polisin güç kullanımı ve ölüm vakalarına ilişkin soruşturmalar ile ilgili hazırladığı ve yayınlamayı planladığı rapor konusunda genel bir değerlendirme yapılmış ve bilgi paylaşımında bulunulmuştur. 2.3.3.4. Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) Temsilcilerinin Gerçekleştirdiği Ziyaret 5 Kasım 2015 tarihinde, Avrupa Konseyi bünyesinde örgütlenmiş bağımsız uzmanlardan oluşan ve Strazburg merkezli faaliyet gösteren Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu temsilcilerinin katılımıyla tanışma ve bilgi paylaşımı toplantısı düzenlenmiştir. Toplantıda; “Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu’(ECRI)” nun, ırk, dil, din, renk, cinsiyet, milliyet, ulusal ve etnik kökene ilişkin önyargı, şiddet ve ayrımcılığı önlemek amacına yönelik faaliyetleri hakkında bilgi verilmiş, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun söz konusu alanlara yönelik olarak diğer kurumlarla gerçekleştireceği işbirliği olanakları ele alınmıştır. Bu çerçevede, Kurumun Ulusal Önleme Mekanizması görevi kapsamında gerçekleştirilen alıkonulma yerleri ziyaretleri esnasında tespit edilen, kırılgan gruplara yönelik ayrımcılığın önlenmesi, mültecilerin eğitim ve sağlık alanında yaşadıkları sorunlar, ırk ayrımcılığıyla ilgili yasal düzenlemeler ve üst düzey yöneticilerin ve siyasilerin nefret söylemine yaklaşımı konularında bilgi alışverişinde bulunulmuştur. Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI), ülkemizle ilgili ilki 1998 yılında olmak üzere 2000, 2004 ve 2010 yıllarında toplam 4 rapor yayınlamıştır. 147 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2.3.4. TİHK Temsilcilerinin Katıldığı Bazı Ulusal Toplantılar 1. İnsan Hakları Bağlamında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Konferansı Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen ve TİHK’in yararlanıcı kurum olduğu “İnsan Hakları Kurullarının Desteklenmesi ve Kadın Hakları Projesi” kapsamında 29 Nisan 2015 tarihinde “İnsan Hakları Bağlamında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Konferansı” gerçekleştirilmiştir. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı ile Merkezi Finans ve İhale Birimi Başkanı’nın ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı’nın katılımıyla gerçekleştirilen Konferansa ilgili kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler, meslek odaları ve sendikaların temsilcileri iştirak etmişlerdir. 2. IPA II Program ve Projelerinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Ana Akımlaştırılması Projesi Eğitimi ve Kapanış Toplantısı 1-3 Haziran 2015 tarihlerinde düzenlenen “IPA II Program ve Projelerinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Ana Akımlaştırılması Projesi Eğitimi”ne, çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının ve TİHK’in temsilcileri katılmıştır. Eğitim programında, temel toplumsal cinsiyet kavramları ve tanımları, Türkiye’de toplumsal cinsiyet ve eşitlik, toplumsal cinsiyet analizinin nasıl yapılacağı, toplumsal cinsiyete duyarlı izleme ve değerlendirmeye giriş, toplumsal cinsiyete duyarlı niceliksel ve niteliksel göstergelerin tasarlanması konuları ele alınmıştır. 3. İçişleri Bakanlığı İnsan Hakları Yapılanmasının Geliştirilmesi İçin Teknik Destek Projesi Çalıştayı İçişleri Bakanlığı tarafından 1 Eylül 2015 tarihinde gerçekleştirilen “İnsan Hakları Yapılanmasının Geliştirilmesi İçin Teknik Destek Projesi Bilgilendirme Toplantısı”na Kurumumuzu temsilen konuşmacı olarak İnsan Hakları Kurulu üyesi Dr. Levent Korkut ve uzman yardımcıları iştirak etmişlerdir. İki panel halinde gerçekleştirilen Çalıştayın ilk panelinde devlet aktörleri, insan haklarının izlemesi hususunun yanı sıra, insan haklarının daha iyi uygulanması için genel bir çerçeve sunan kurumsal yapılara dikkat çekmiş ve bu konu hakkında görüşlerini paylaşmışlardır. İkinci panelde, AİHM kararlarını temel alan insan haklarına ilişkin içtihat hukuku ve AİHM içtihat hukukuna atıfta bulunan ulusal içtihat hukuku hakkında bilgi verilmiştir. Konuşmacılar; yaşama hakkı, işkencenin yasaklanması, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı ve örgütlenme ve toplantı özgürlüğü haklarının yanı sıra, söz konusu projede öncelikli alanlar olarak belirlenen ve İçişleri Bakanlığı’nın yetki alanına giren hususlara odaklanmıştır. 148 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Çalıştayda ayrıca İçişleri Bakanlığı’nda İnsan Hakları Yapılanması, Personel Seçimi ve Kapasitesi ile İnsan Hakları Uygulamalarına Dair İzleme Faaliyetleri alanlarında çalışma grupları oluşturularak sorunlar ve çözüm önerileri dile getirilmiştir. 4. İnsan Hakları Yaz Okulu – Protesto Hakkı İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi (İHM) tarafından 2-6 Eylül 2015 tarihlerinde Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde gerçekleştirilen “protesto hakkı” temalı program, insan hakları örgütlerinin üyeleri, hukukçular, lisans ve lisansüstü öğrencileri, hak temelli sivil toplum örgütlerinin aktif üyeleri, kamu idaresinin insan hakları ile ilgili bölümlerinde çalışan bürokratlar ile TİHK uzman ve uzman yardımcıları katılımıyla gerçekleştirilmiştir. 5. Türk Yargısının İfade Hürriyeti Konusunda Kapasitesinin Genişletilmesi Avrupa Birliği – Avrupa Konseyi Ortak Projesi Çalışma Grubu Toplantıları Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen, Türkiye Adalet Akademisi ile Avrupa Konseyi tarafından müştereken yürütülen “Türk Yargısının İfade Hürriyeti Konusunda Kapasitesinin Genişletilmesi Avrupa Birliği – Avrupa Konseyi Ortak Projesi” kapsamında 8-10 Eylül 2015 tarihleri arasında düzenlenen ‘İfade Özgürlüğü Konusunda Farkındalık Yaratmaya Yönelik Çalışma Grubu Toplantısı-1’ ve 30 Eylül-2 Ekim tarihleri arasında yapılan ‘İfade Özgürlüğü Konusunda Farkındalık Yaratmaya Yönelik Çalışma Grubu Toplantısı-2’ çalışmalarına proje paydaşlarının temsilcileri ile birlikte Türkiye İnsan Hakları Kurumu temsilcileri katılmıştır. 6. İstihdam ve Sosyal Yenilik Programı (EaSI) Tanıtım Toplantısı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Avrupa Birliği ve Mali Yardımlar Dairesi Başkanlığı tarafından 1 Ekim 2015 tarihinde düzenlenen programa çeşitli kamu kurumlarının temsilcileri ile Türkiye İnsan Hakları Kurumu temsilcileri katılmıştır. Kaliteli ve sürdürülebilir istihdamı, yeterli ve insana yaraşır sosyal korumayı, yoksulluk ve sosyal dışlanma ile mücadeleyi, çalışma koşullarının iyileştirilmesini amaçlayan ve AB tarafından finanse edilen “İstihdam ve Sosyal Yenilik Programı”nın tanıtımı yapılmıştır. 7. Uluslararası Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal İçerme Konferansı Kaos Gey Lezbiyen Kültürel Araştırmalar ve Dayanışma Derneği tarafından düzenlenen ve Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), Avrupa Birliği, İngiltere Büyükelçiliği ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA) tarafından desteklenen “Uluslararası Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal İçerme Konferansı” 5-6 Kasım 2015 tarihlerinde gerçekleştirilmiş ve TİHK temsilcileri de konferansta konuşmacı ve katılımcı olarak yer almıştır. 149 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 8. Tarihten Günümüze Türkiye’de Romanlar Çalıştayı Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) tarafından mali olarak desteklenen ve Bursa Teknik Üniversitesi ile Bursa Yıldırım Kaymakamlığı tarafından yürütülen “Anladınız mı Beni?” adlı projenin son etkinliği olarak düzenlenen “Tarihten Günümüze Türkiye’de Romanlar Çalıştayı” akademisyenlerin, pek çok roman derneğinin ve federasyonunun, ilgili kamu kuruluşlarının ve TİHK temsilcilerinin katılımıyla 6-7 Kasım 2015 tarihlerinde Bursa’da gerçekleştirilmiştir. 9. Engelli Bireylerin Toplumsal Yaşama Katılma Hakkı Konferansı Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından finanse edilen “Türkiye’deki Engelli Bireylerin Bağımsız Yaşam Hakkının Desteklenmesi Projesi (ILNET Projesi)” kapsamında 16 Aralık 2015 tarihinde Engelli Bireylerin Toplumsal Yaşama Katılma Hakkı Konferansı düzenlenmiştir. Konferansa Türkiye İnsan Hakları Kurumunca da katılım sağlanmıştır. 150 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 3 İNSAN HAKLARI KURULLARININ DESTEKLENMESİ VE KADIN HAKLARI PROJESİ (İNKAP) “ Projenin genel hedefi kişilerin kendilerine uluslararası sözleşmelerle tanınmış hak ve özgürlüklerden en etkin şekilde faydalanmasını sağlamaktır. “ 151 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 T ürkiye İnsan Hakları Kurumu’nun proje faydalanıcısı olarak yürüttüğü “İnsan Hakları Kurullarının Desteklenmesi ve Kadın Hakları Projesi (İNKAP)” Avrupa Birliği ve Türkiye mali işbirliği çerçevesinde hazırlanmıştır. Başlangıç tarihi Eylül 2014 olan projenin uygulama süresi 24 ay, bütçesi 2.498.000 Avro’dur. Proje’nin genel hedefi, bütün vatandaşların ve sivil toplumun, Türkiye’nin de taraf olduğu uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş standartlar ve uygulamalarla uyum içindeki hak ve özgürlüklerden azami düzeyde yararlanmalarını sağlamaktır. Proje’nin özel hedefleri insan hakları ihlalleriyle ilgili inceleme ve başvuru süreçlerine ilişkin standartlar geliştirmek, insan hakları konusunda toplumda farkındalık arttırmak, kadınların ekonomik, sosyal ve kültürel hayata katılımlarını teşvik etmek, aile içi şiddet ve töre cinayetlerini önlemek için gerekli tedbirlerin etkin bir şekilde uygulanmasına katkıda bulunmak, Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve yerel insan hakları kurulları arasındaki iletişim ve eşgüdümün güçlendirilmesine destek olmak ve özellikle yerel sivil toplum kuruluşlarının insan hakları kurullarının etkinlik ve faaliyetlerine katılmalarını teşvik etmektir. İNKAP üç bileşenden oluşmaktadır. I. Bileşen: Standart Oluşturma ve Masabaşı Görevlilerinin Eğitimi II. Bileşen: Kadın Haklarına İlişkin Eğitim Çalışmaları III. Bileşen: Farkındalık Yaratma 1. Bileşen: Standart Oluşturma ve Masabaşı Görevlilerinin Eğitimi Birinci bileşen başvuru alma standartları konusunda standart oluşturulmasını ve il-ilçe insan hakları kurulu üyelerine bu konuda eğitici eğitimi verilmesini hedeflemektedir. 152 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 1.1. İnsan Hakları İhlalleri Başvurularını Alma Konusunda Standart Oluşturma Standart oluşturma alt bileşeni kapsamında; —— Kurum ve il-ilçe kurullarının mevcut durum analizinin gerçekleştirilmesi, —— Kurul üyeleri ve masabaşı görevlilerinin katılımı ile mevcut durumun ve ihtiyaçların belirlenmesi amacıyla yuvarlak masa toplantıları ve çalıştaylar gerçekleştirilmesi, —— Başvuruların alınması ve elektronik başvuru sistemleri konusunda karşılaştırmalı bir rapor hazırlanması, —— Başvuru alma konusunda standartların belirlenerek elektronik başvuru formunun hazırlanarak, on-line kullanıma açılması, faaliyetleri öngörülmüştür. Bu çerçevede; —— Durum tespiti ve ihtiyaç analizi yapabilmek amacıyla odak grup toplantıları ve saha ziyaretleri yapılmış, il insan hakları kurulu üyelerine ve masabaşı görevlilerine yönelik olarak Mayıs ve Ekim 2015’te dört yuvarlak masa toplantısı ve çalıştay gerçekleştirilmiştir. Söz konusu çalıştay ve yuvarlak masa toplantılarına 81 il yerel kurullarında görev yapan yaklaşık 300 üye ve masabaşı görevlileri katılmıştır. Etkinliklerde; kurulların yapısı ve işleyişi, Kurum ile olan ilişkileri ve insan hakkı ihlallerini değerlendirme konusundaki görüş, öneri ve eleştirileri gibi konular ele alınmıştır. —— Söz konusu çalışmalara ek olarak ilgili insan hakları mekanizmalarını yerinde görmek amacıyla Mayıs 2015’te İtalya’ya bir çalışma ziyareti düzenlenmiş, insan hakları ve eşitlik konularında çalışan kurumlar yerinde incelenmiştir. 153 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Başvuru alma standartlarını geliştirmek ve bir elektronik form geliştirerek uygulamaya koymak amacıyla da 8 ülkenin kullandığı sistem üzerinden karşılaştırmalı bir çalışma gerçekleştirilmiş olup Kurum’un kullanımına yönelik formu oluşturma çalışmaları sürdürülmektedir. 1.2. Başvuru Alma Standartları Eğitici Eğitimi Eğitici eğitimleri başlıklı ikinci alt bileşen kapsamında; —— Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi, —— Ulusal ve uluslararası uzmanların katkılarıyla eğitim materyallerinin hazırlanması, —— 10 ilde 2 günlük eğitici eğitimlerinin gerçekleştirilmesi, —— Eğitimlerin tamamlanmasının ardından faaliyetin etki ve sonuçları ile ilgili bir panel düzenlenmesi, Faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede; —— Ağustos 2015’te Kurum’da görev yapan uzman yardımcılarına yönelik iki günlük proje döngüsü eğitim programı düzenlenmiştir. —— Kasım 2015’te yine Kurum uzmanlarına yönelik iki günlük insan hakları eğitim programı gerçekleştirilmiştir. —— 1.1. Alt Bileşeni kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar da gözetilerek il-ilçe insan hakları kurulu üyelerine yönelik gerçekleştirilecek eğitim programın tasarım ve içeriği hazırlanmış olup 2016 yılı Şubat ayı itibariyle eğitimlere başlanması öngörülmektedir. İzmir, İstanbul, Eskişehir, Bursa, Antalya, Trabzon, Konya, Adana, Samsun ve Ankara’da gerçekleştirilecek 2 günlük eğitici eğitimlerinde 500 kurul üyesine eğitim verilmesi hedeflenmektedir. 154 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2. Bileşen: Kadın Haklarına İlişkin Eğitim Çalışmaları Kadın hakları eğitim çalışmaları kapsamında temel olarak il-ilçe kurul üyeleri ve masabaşı görevlilerine ve kanaat önderlerine yönelik iki farklı eğitim programı yürütülmesi hedeflenmektedir. 2.1. İnsan Hakları Kurul Üyelerinin Eğitimi —— Yaklaşık 1500 kurul üyesi ve masabaşı görevlisine; kadın hakları, toplumsal cinsiyet eşitliği ve özellikle kadın hakları ihlallerinin ne şekilde ele alınması gerektiği konusunda 20 ilde bir günlük seminer düzenlenecektir. —— Eğitimlerde kadın haklarının yanı sıra mülteciler ve çocuklar gibi kırılgan gruplara yönelik düzenlemeler ve çalışmaların gözetilmesi de öngörülmüştür. Eğitim materyalleri hazırlıkları tamamlanmış olup 2016 yılı Şubat 2016 itibariyle eğitimlere başlanacaktır. 2.2. Kanaat Önderleri Eğitimi —— İkinci alt bileşen kapsamında birinci basamak sağlık çalışanları, rehberlik öğretmenleri ve halk eğitim merkezleri öğretmenleri olarak belirlenmiş kanaat önderlerine yönelik olarak da Ankara’da iki günlük eğitim programları gerçekleştirilecektir. —— Eğitimler aracılığıyla 500 kanaat önderine ulaşılması öngörülmektedir. —— Eğitimlerde toplumsal cinsiyet, kadın hakları ve ilgili kurumlar ve kanaat önderlerinin rolü konuları ele alınacaktır. Eğitim materyalleri hazırlıkları tamamlanmış olup, eğitimlere Ocak 2016 itibariyle başlanması hedeflenmektedir. 155 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 3. Bileşen: Farkındalık Yaratma Proje’nin, Farkındalık Yaratma başlıklı üçüncü bileşeni kapsamında; kadın ve çocuk hakları konusunda uzun ve kısa metraj filmler, kamu spotları ve animasyon filmler hazırlanması, çocuklara haklarını anlatmak üzere on okul ziyareti düzenlenmesi, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun web sitesinin yenilenmesi, on ilde kadın hakları konusunda paneller düzenlenmesi, insan hakları temalı bir resim ve fotoğraf yarışması düzenlenmesi öngörülmüştür. 3.1. Okul ve Toplum Merkezlerinde Farkındalık Yaratma Çalışmaları Bu alt bileşen kapsamında; —— İnsan hakları temalı bir uzun metraj film çekimi, —— İnsan haklarının farklı boyutlarına ilişkin kamu spotları çekilmesi, —— Çocuklara yönelik, çocuk haklarını konu alan animasyon filmlerin hazırlanması, —— Okul ziyaretleri düzenlenmesi, —— Kurum web sayfasının güncellenmesi, faaliyetleri öngörülmüştür. Bu bağlamda; —— İnsan Hakları konusunda bir uzun metraj filmin çekimleri tamamlanmış olup, kurgu vb. teknik çalışmalara devam edilmektedir. Filmde mülteci hakları, işkence yasağı, engelli hakları, 156 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 kadın hakları gibi güncel haklar-hak ihlalleri sanatsal bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Filmin 2016 yılında vizyona girmesi ve belli film festivallerine gönderilmesi öngörülmektedir. —— Çocuk haklarının işlendiği farklı animasyon, stop-motion kısa film ve spotların senaryoları da ilgili çocuk gelişim uzmanlarının gözetiminde tamamlanmış olup 2016 yılı içinde çekimleri tamamlanacak ve ilgili kanallara dağıtımı gerçekleştirilecektir. Söz konusu filmler Kurum web sayfasında kullanılacağı gibi Ankara’da gerçekleştirilecek 10 okul ziyaretinde de değerlendirilecektir. —— Kamu spotu olarak yayımlanması öngörülen 7 spot filmin de senaryosu tamamlanmış olup, 2016’da çekimleri tamamlanacaktır. —— Okul ziyaretlerine yönelik çalışmalar ise devam etmektedir. 3.2. Yerel Sivil Toplum Örgütleri ile Toplantılar Bu bileşen kapsamında; —— 10 ilde kadın hakları konusunda konferans ve panel düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu çerçevede; —— Mayıs, Eylül ve Ekim aylarında; Mersin, Aydın, Yozgat ve Trabzon’da “İnsan Hakları Bağlamında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Panelleri” gerçekleştirilmiştir. Söz konusu panellere kamu kurumları, sivil toplum örgütleri, üniversiteleri temsilen yaklaşık 400 kişi katılım sağlamıştır. 157 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Benzer çalışmalar 2016 yılında Bursa, Gaziantep, Çanakkale, Ankara, İstanbul ve İzmir’de gerçekleştirilecektir. 3.3. Kamusal Farkındalık Kampanyası Bu alt bileşen kapsamında kadın hakları ve kadınların toplumsal hayatın her alanına eşit katılımı konusunda bir kampanya yürütülmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda; —— Nisan 2015’te, Ankara’da ilgili tüm kamu kurumlarının, sivil toplum kuruluşlarının, akademisyenlerin ve medyanın katılımıyla “Kadının İnsan Hakları” temalı bir Panel düzenlenmiştir. Etkinlik aynı zamanda Proje’nin açılış toplantısı olarak değerlendirilmiştir. —— Aynı etkinlik kapsamında İnsan Hakları temalı resim ve fotoğraf yarışmaları sonuçlandırılmış, kazananlar belirlenmiştir. Ödüllü resim ve fotoğraflar farklı etkinliklerde kullanılmaya devam edilmektedir. Bu bağlamda 10 Aralık Haftası etkinlikleri kapsamında söz konusu materyaller sergilenmek üzere Gümüşhane Valiliği ve İstanbul Robert Koleji ile paylaşılmıştır. —— Bileşen kapsamında ayrıca basılı materyaller üretilmiş olup bu materyallerin dağıtımı farklı etkinliklerde sağlanmaktadır. 158 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 4 EĞİTİM ÇALIŞMALARI “ Türkiye İnsan Hakları Kurumu, insan hakları bilincinin yaygınlaştırılması amacıyla eğitim faaliyetlerinde bulunmak, insan hakları müfredatının belirlenmesine katkıda bulunmak görevlerine sahiptir. “ 159 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 T ürkiye İnsan Hakları Kurumu, insan hakları bilincinin yaygınlaştırılması amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, eğitim faaliyetlerinde bulunmak, insan hakları müfredatının belirlenmesine katkıda bulunmak görevlerine sahiptir. Bu kapsamda çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının meslek öncesi ve meslek içi eğitim programlarında insan hakları konulu dersler verilmiştir. Eğitici personel gönderilen kurumlar ve eğitime katılan gruplar şu şekildedir. 8 Eylül 2015: Stratejik Düşünce Enstitüsünün Yürütmekte Olduğu Staj Programı Kapsamında Üniversite Öğrencilerine Verilen Eğitim 8 Eylül 2015 tarihinde, Stratejik Düşünce Enstitüsünün yürütmekte olduğu staj programı kapsamında, Türkiye İnsan Hakları Kurumunun niteliği ve misyonu hakkında Kurumumuzca bilgilendirme sunumu yapılmıştır. 10 Eylül 2015: İçişleri Bakanlığı Aday Memurlar Temel Eğitimi İnsan Hakları Eğitimi Kurumumuz personeli tarafından, İçişleri Bakanlığı Aday Memurların Temel Eğitimi programı kapsamında insan hakları dersi verilmiştir. 8 Ekim 2015: Maliye Bakanlığı Uzman Yardımcılarına Yönelik İnsan Hakları Eğitimi Kurumumuz personeli tarafından Maliye Bakanlığı Uzman Yardımcılarına Aday Memurluk Temel Eğitimi kapsamında insan hakları eğitimi verilmiştir. 23 Ekim 2015: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Aday Memurlar Temel Eğitimi Aday Memurların Yetiştirilmelerine İlişkin Yönetmelik hükümleri ve 2015 Eğitim Planı gereğince; 23/10/2015 tarihinde Kurumumuz personeli tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Aday Memurlarına insan hakları konulu eğitim verilmiştir. 9 Kasım 2015: Başbakanlık Uzman Yardımcılarına ve Mali Hizmetler Uzman Yardımcılarına Yönelik İnsan Hakları Eğitimi TİHK İkinci Başkanı tarafından Başbakanlık Uzman Yardımcılarına ve Mali Hizmetler Uzman Yardımcılarına yönelik insan hakları konulu eğitim verilmiştir. 10 Aralık 2015: Kültür ve Turizm Bakanlığı Merkez ve Taşra Teşkilatı Personeline Yönelik İnsan Hakları Eğitimi Kurumumuz personeli tarafından Kültür ve Turizm Bakanlığı personeline yönelik olarak, telekonferans yöntemiyle insan hakları eğitimi verilmiştir. 160 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 10 Aralık 2015: Maliye Bakanlığı Defterdarlık Uzman Yardımcılarına Yönelik İnsan Hakları Eğitimi Kurumumuz personeli tarafından Defterdarlık Uzman Yardımcılarına yönelik insan hakları eğitimi verilmiştir. 11 Aralık 2015: TÜLOMSAŞ Personeline Yönelik İnsan Hakları ve KadınErkek Fırsat Eşitliği Eğitimi Kurumumuz personeli tarafından TÜLOMSAŞ bünyesinde, çeşitli kademelerde görev yapan personele genel insan hakları ve kadın-erkek fırsat eşitliği konularında eğitim verilmiştir. 20 Aralık 2015: 101. Dönem Kaymakam Adaylarına Yönelik İnsan Hakları Eğitimi TİHK İkinci Başkanı tarafından Kaymakam Adaylarına yönelik insan hakları konulu eğitim verilmiştir. 161 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 5 TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMUNUN ULUSLARARASI KOORDİNASYON KOMİTESİNE (ICC) AKREDİTASYON BAŞVURUSU “ tÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU 11 OCAK 2016 TARİHİNDE ICC’YE AKREDİTASYON BAŞVURUSUNDA BULUNMUŞTUR. “ 163 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Türkiye İnsan Hakları Kurumunun Uluslararası Koordinasyon Komitesine (ICC) Akreditasyon Başvurusu Türkiye İnsan Hakları Kurumunun kuruluşuna ilişkin yasa, 30 Haziran 2012 tarihinde yürürlüğe girmiş olmakla birlikte Kurum, fiilen çalışmaya, İnsan Hakları Kurulu üyelerinin ve Kurum Başkanının seçimi sürecinin tamamlanmasını takiben 24 Ocak 2013 tarihinde başlamıştır. Kurum, insan haklarını korumak ve geliştirmek üzere; bireysel başvuruları incelemek ve bunların sonuçlarını takip etmek; işkence ve kötü muamele ile mücadele etmek; insan hakları eğitimi faaliyetlerini yürütmek; insan hakları alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek ile görevli ve yetkilidir. Kurum ayrıca, 9/12/2013 tarihli ve 2013/5711 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ulusal Önleme Mekanizması olarak da tayin edilmiştir. Uluslararası insan hakları hukukunun yeni aktörleri olarak ortaya çıkan ulusal insan hakları kurumlarına duyulan ilgi, Birleşmiş Milletler’in çaba ve desteğiyle yürütülen ve bölgesel ve uluslararası düzeylerde gerçekleştirilen toplantılar sayesinde artmış, ortaya konulan çabalar neticesinde ulusal kurumlar için asgari standartlar olarak belirlenen “Paris Prensipleri”, 1993 yılında BM Genel Kurulu tarafından kabul edilmiştir. Ulusal kurumlarla ilgili en önemli referans belgesi haline gelen Paris Prensipleri, uluslararası bağlayıcılığı olmayan bir belge olmasına rağmen evrensel bir çerçeve olarak önemli bir siyasi ve ahlaki ağırlık kazanmıştır. Bir ulusal insan hakları kurumu Paris Prensipleri’ne uyumlu olduğu ölçüde güvenilir olarak kabul edilmektedir. Buna göre; ulusal insan hakları kurumları anayasa veya kanunla kurulmalı, mümkün olduğunca geniş görev ve yetkilerle donatılmalı, kendi bütçe, personel ve tesislerine sahip olmalı, kurumda farklı toplumsal kesimlerin temsiline imkân tanınmalı ve kurum insan hakları alanında faaliyet gösteren sivil yapılarla etkin bir iletişim ve işbirliği içerisinde olmalıdır. Ulusal insan hakları kurumları tarafından, 1993 yılında Tunus’ta düzenlenen bir uluslararası atölye çalışması sonucunda birbirleri arasında işbirliğinin ve bilgi ve deneyim paylaşımının sağlanabilmesi amacıyla, ilk haliyle küçük ve esnek bir yapı olarak Uluslararası Koordinasyon Komitesi (ICC) kurulmuştur. ICC, mevzuatının zaman içerisinde geliştirilmesiyle bağlayıcı bir güç haline gelmiş ve önceki görevlerine ek olarak dünyadaki insan hakları kurumlarının Paris Prensipleri ile uyumunu gözden geçiren ve bu kurumları öngörülen ilkeler doğrultusunda derecelendiren bir yapıya dönüşmüştür. ICC, Avrupa, Asya-Pasifik, Afrika ve Amerika’dan oluşan dört gruba ait ulusal insan hakları kurumları ağlarına göre bölgesel olarak organize edilmiştir. 16 üyeli ICC Bürosu, yapının merkezi olup, her bir bölgesel grubun gösterdiği dörder adaydan oluşmaktadır. ICC, 2000 yılından itibaren ulusal insan hakları kurumlarının Paris Prensipleri’ne uyumluluğunu derecelendirmektedir. Yapılan akreditasyon başvuruları ICC bünyesinde oluşturulan bir Alt Komite tarafından değerlendirilmekte, Alt Komite’nin tavsiyelerinin yer aldığı bir rapor ile birlikte nihai karar için ICC Bürosu’na sunulmaktadır. ICC, ulusal kurumları A, B ve C statülerinde 164 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 derecelendirmektedir. A statüsü Paris Prensipleri’ne tam bir uyumu gösterirken, B statüsü kısmi bir uyumu ve C statüsü ise uyumun olmadığını göstermektedir. Ulusal insan hakları kurumlarının, Paris Prensipleri’ne tam olarak uygun bulunarak Birleşmiş Milletler teşkilatı nezdinde “A” statüsünde akredite edilmeleri, bu kurumların uluslararası ve ulusal saygınlığı, kabul edilirliği ve etkinliği açısından son derece önemlidir. Keza, “A” statüsüne sahip bir ulusal insan hakları kurumuna sahip olmak, ülkemiz açısından da son derece önemlidir. A statüsünde akredite olan kurumlar, uluslararası arenada tam olarak tanınarak ICC çalışmalarında ve karar alma mekanizmalarında, BM İnsan Hakları Konseyi ve diğer BM organlarındaki çalışmalarda yer alabilmektedirler. Öte yandan Paris Prensipleri’ne uygunluğun akredite edilmemesi, dünya kamuoyu tarafından bir ulusal kurumun tamamen bağımsız veya efektif olmadığının, bu nedenle bütünüyle güvenilir bir yapı teşkil etmediğinin bilinmesi demektir. ICC İç Tüzük’üne göre, akreditasyon başvuruları Mayıs ve Kasım aylarında olmak üzere yılda iki defa değerlendirilmektedir. Değerlendirmenin yapılabilmesi için; başvuruda bulunan ulusal kurumların, İç Tüzük’te sayıldığı üzere ulusal kurumu kuran ve yetkilendiren mevzuat ya da belge kopyasını, personel ve yıllık bütçe de dâhil olmak üzere kurumun organizasyonel yapısına ilişkin bilgileri, en son senelik rapor ya da eşdeğer bir belgeyi ve kurumun Paris Prensipleri’ne uyumlu olduğunu gösteren ayrıntılı bir beyanı içeren dokümanları değerlendirme tarihinden en az dört ay önce ICC Sekretaryasına sunması gerekmektedir. 2016 yılı Mayıs dönemi için yapılacak başvuruların en geç 15 Ocak 2016 tarihine kadar ICC Sekretaryasına iletilmesi gerektiği, ICC tarafından açıklanmıştır. Bu hususlar dikkate alınarak, 2015 Temmuz ayı itibariyle TİHK bünyesinde bir çalışma grubu oluşturularak akreditasyon başvurusuna ilişkin çalışmalar başlatılmıştır. İnsan Hakları Kurulunun 27.08.2015 tarihli, 2015-22 sayılı toplantısında Türkiye İnsan Hakları Kurumunun akreditasyonu için, ICC’ye başvuru yapılabilmesini teminen yürütülmekte olan çalışmaların devam ettirilmesine ve 05.11.2015 tarihli, 2015/29 sayılı toplantısında da bu çalışmaların en geç 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmasının uygun olacağına karar verilmiştir. Bu çerçevede yürütülen çalışmalar neticesinde 11 Ocak 2016 tarihinde TİHK tarafından ICC’ye akreditasyon başvurusunda bulunulmuştur. Başvuru yazısının ekinde Kurumun Teşkilat Kanunu ve ilgili mevzuatı, en son yayınlanan faaliyet raporu (2014 Yılı Faaliyet Raporu), Kurumun Paris Prensipleri ile uyumluluğunu gösteren Ayrıntılı Beyan Metni ile yıllık bütçe ve personel bilgilerini içeren bir bilgi notu yer almıştır. Sözü edilen belgeler 11 Ocak 2016 tarihinde postaya verilmiş, ayrıca elektronik posta yoluyla da muhatabına iletilmiştir. 165 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 166 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 6 BAŞVURULARA İLİŞKİN SAYISAL VERİLER “ 2015 YILI İÇERİSİNDE TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMUNA TOPLAM 715 BAŞVURU YAPILMIŞTIR. “ 167 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BAŞVURULARA İLİŞKİN SAYISAL VERİLER1 Paris Prensiplerine göre, insan hakkı ihlaline ilişkin bireysel başvuru alınması ulusal insan hakları kurumlarının ihtiyari görevlerindendir. Yarı yargısal görev olarak nitelendirilen bireysel başvuruların alınması ve incelenmesi Türkiye İnsan Hakları Kurumunun temel görevlerinden birisidir. 6332 sayılı Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanununa göre; Kurum şikâyet ve başvuruları incelemek ve bunların sonuçlarını takip etmek ile görevli ve yetkilidir. 2015 yılı içerisinde Türkiye İnsan Hakları Kurumuna şahsen, posta, faks, telefon vb. yollarla toplam 715 başvuru yapılmıştır.2 Kuruma yapılan bu başvuruların tamamı İnceleme Yetkilileri tarafından incelenmiştir. İncelenen başvurular; iddiaların araştırılarak cevaplandırılması, konuya ilişkin bilgi ve belgelerin Kuruma iletilmesi amacıyla ilgili kuruluşlara gönderilmiştir. Kurum ve kuruluşlardan alınan cevaplarda, ağırlıklı olarak ihlal iddialarının reddedildiği görülmüştür. Alınan cevaplar ile ihlal iddiaları ve talepler birlikte değerlendirilmiş, tespit edilen sorunların çözüme kavuşturulması hususunda kurumlar nezdinde girişimlerde bulunulmuş ya da cevaplar başvuruculara iletilmiştir. Gerektiği hallerde, yaygın şikayet konularına ilişkin olarak ilgili sivil toplum kuruluşları ile kamu kurumlarının temsilcileri bir araya getirilerek sorunlar ve çözüm yolları birlikte tartışılmıştır. Alıkonulma yerlerinde barındırılan kişiler tarafından yapılan bazı başvurular üzerine yerinde inceleme yapılmış ve inceleme sonuçları rapora bağlanmıştır. Her halde, başvurular hakkında Kurumumuzca ya da ilgili kurumlar tarafından başvuru sahibine bilgi verilmiştir. Yargılamanın yenilenmesi, yargı kararlarının kaldırılması ya da değiştirilmesi, kurumlar arası personel nakil talepleri, tüketici hakları, mülteci statüsü verilmesi vb. münhasıran başka kurum ve kuruluşların görev alanında olup Kurumun görev alanına girmeyen başvurular ile konusu ve başvurucusu itibarıyla aynı olan mükerrer başvurular esas yönden incelemeye alınmamış ve ön inceleme sonucu gerekçesiyle birlikte başvurucuya bildirilmiştir. Bu başvurulardan; Kurumun görev alanına girmemekle birlikte ilgili idare tarafından görülmesinde ve değerlendirilmesinde fayda mülahaza edilenler bu idarelere gönderilmiştir. Bir başvuruda birden fazla hak ihlal iddiası yer alabildiği için başvuru sayılarıyla ihlal iddiasında bulunulan hak sayıları farklılık göstermektedir. 715 başvuruya karşılık, 860 hakkın ihlal edildiği iddia edilmiştir. 1 2014 Yılında Kuruma yapılan başvuru sayısı 578’dir. 2 168 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Başvuruların Konusu Tutuklu ve Hükümlü Hakları 211 24.5% Çeşitli Talepler 94 10.9% Adil Yargılanma Hakkı 77 9.0% İhbar ve şikayet 52 6.0% Mülkiyet Hakkı 50 5.8% İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) 46 5.3% Yabancı ve Sığınmacı Hakları 42 4.9% Sosyal Güvenlik Hakkı 41 4.8% Engelli Hakları 30 3.5% Çalışma ve Sözleşme Hakkı 27 3.1% Sağlık ve Hasta Hakları 25 2.9% Tüketici Hakları 24 2.8% Kötü Muamele Yasağı 21 2.4% Kişi özgürlüğü ve Güvenliği 12 1.4% Yaşam Hakkı 11 1.3% Bilgi Edinme Hakkı 11 1.3% Çevre Hakkı 10 1.2% Eğitim ve Öğretim Hakkı 10 1.2% Eşitlik İlkesi 8 0.9% İşkence Yasağı 8 0.9% Özel Yaşamın Gizliliği 7 0.8% DİĞER 7 0.8% Hak Arama Özgürlüğü 6 0.7% Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 4 0.5% Din ve Vicdan Hürriyeti 4 0.5% Çocuk Hakları 4 0.5% Dilekçe Hakkı 4 0.5% Asker Hakları 4 0.5% Ailenin Korunması 3 0.3% Ayrımcılık Yasağı 2 0.2% Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı 2 0.2% Basın ve Haber alma Özgürlüğü 1 0.1% Düşünce ve İfade Özgürlüğü 1 0.1% Zorla Çalıştırma ve Angarya Yasağı 1 0.1% 860 TOPLAM 169 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Başvurularda En Çok İhlal Edildiği İddia Edilen Hak Konuları İle İlgili Açıklamalar Tutuklu ve Hükümlü Hakları Toplam başvuruların %24,5’lik kısmı (211) tutuklu ve hükümlü haklarına ilişkindir. Mahpus başvurularının %46’sını mahpusların sağlık hakkı oluşturmaktadır. Sağlık hakkına ilişkin olarak yapılan başvurularda ağırlıklı şikayet konusu infaz kurumlarının dışındaki sağlık kurumlarına sevklerde yaşanan gecikmelerdir. Ceza infaz kurumlarında Kurumumuz tarafından yapılan incelemelerde de ağırlıklı olarak sağlık kurumlarına erişimde yaşanan gecikmelere ilişkin şikayetler alınmış ve bu durum hem infaz kurumu yetkililerine hem de Adalet Bakanlığı yetkililerine iletilmiştir. Bu gecikmede, diğer birçok faktörün yanında, sevklerin infaz kurumlarının dış güvenliğinden sorumlu jandarma tarafından yapılıyor almasının önemli bir etmen olduğu tespit edilmiştir. Önceki yıllarda olduğu gibi, muayene sırasında güvenlik görevlilerinin muayene odasının dışına çıkarılmadığı, eller kelepçeli iken muayene yapıldığı hususundaki şikayetler devam etmektedir. Münferit de olsa; ilaçların zamanında verilmediğine ilişkin başvurular yapılmıştır. Bazı başvurular ise, doktor tarafından tavsiye olunan diyet listesine uygun yemeklerin verilmediği hakkındadır. Mahpus başvurularında ağırlıklı olarak yer alan diğer bir iddia kötü muamele yasağına ilişkindir. Kötü muamelede bulunduğu iddiasıyla infaz koruma memurlarından şikâyetçi olunmaktadır. Hastanelere sevkleri gerçekleştiren jandarma personeline yönelik şikâyetler de dile getirilmektedir. En yaygın kötü muamele iddiası çıplak aramaya ilişkindir. Mahpusların ceza infaz kurumlarına girişleri sırasında çıplak olarak arandıkları çoğunlukla iddia edilmektedir. Bazı başvurularda, çıplak aramaya direnildiği için darp edildikleri de iddia edilmektedir. Çıplak aramaya ilişkin bir başvuru üzerine, iddiaya konu edilen ceza infaz kurumunda yapılan incelemede, kendileri ile görüşme gerçekleştiren birçok mahpus da benzer iddialarda bulunmuştur. Ayrıca, değişik amaçlarla incelemelerde bulunulan başka ceza infaz kurumlarında da çıplak arama iddiaları gündeme getirilmiştir. Konunun iletildiği infaz kurumları yöneticileri iddiaları reddetse de, özellikle infaz kurumlarına uyuşturucu ve kesici-delici aletlerin sokulması endişesinden dolayı, çıplak aramaya başvurulduğu değerlendirilmektedir. Çıplak arama yapıldığı iddiasıyla, değişik ceza infaz kurumlarında bulunan mahpuslar tarafından da başvurular yapılmıştır. Mahpuslardan gelen dilekçelerin önemli bir kısmını nakil talepleri oluşturmaktadır. Mahpuslar ailelerinin yaşadığı kentler ya da bu kentlere yakın kentlerde bulunan infaz kurumlarına nakil talebinde bulunmaktadırlar. Mahpus yakınları tarafından da yakınları olan mahpusun naklini talep eden başvurular yapılmaktadır. Nakil taleplerinin büyük çoğunluğu Adalet Bakanlığı tarafından yoğunluk ve güvenlik gerekçeleriyle reddedilmektedir. Az sayıda da olsa mahpusların eğitim haklarına ilişkin başvuru yapılmıştır. Eğitim hakkının engellendiği iddiasıyla yapılan başvurularda; eğitim harcının ödenememesi, ceza infaz kurumunun bulunduğu belediye sınırları dışındaki üniversitelerin derslerine katılımın sağlanamaması ve ikinci öğretime izin verilmemesi örnek olarak gösterilebilir. Mahpuslar tarafından başvuru konusu yapılan diğer bir husus, yargılama sürecinde temyiz süresinin çok zaman alması nedeniyle açık ceza infaz kurumuna çıkma ve şartlı tahliyeden ya170 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 rarlanma haklarını kullanamamalarıdır. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanunun açık cezaevlerine ayrılma esaslarını düzenleyen 14 üncü maddesi ile koşullu salıverilme esaslarını düzenleyen 107 nci maddesinde bu haklardan hükümlülerin faydalanacağı hükme bağlanmıştır. Hükümözlüler bu haklardan yararlanamamaktadır. Yaşanan mağduriyet nedeniyle çok sayıda hükümözlü mahpus tarafından Kuruma başvuru yapılmıştır. Adil Yargılanma Hakkı Adil yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla Kurumumuza yapılan başvurular, toplam başvuruların % 9’unu oluşturmaktadır. Bu başlık altında yapılan başvurulara aşağıdaki örnekler gösterilebilir: —— —— —— —— —— —— —— —— —— Savunma hakkının kısıtlanması. Davaların uzun sürmesi. Mahkeme kararlarının icrasında gecikmelerin yaşanması. Hakim ve savcıların tarafsız davranmaması. Delillerin tarafsız olarak değerlendirilmemesi. Etkin soruşturmanın yapılmaması. Baro tarafından tayin edilen avukatların görevlerini gereği gibi yapmaması. Yargılama sırasında tebligat hükümlerine riayet edilmemesi. Gözaltında iken işkence ve kötü muamele ile ifade alınması3 Engelli Hakları Engelli haklarına ilişkin olarak 30 başvuru yapılmıştır. Engelliler ağırlıklı olarak iş talebiyle Kuruma başvuru yapmaktadırlar. Öte yandan, engellilik oranının tespiti hususunda Sosyal Güvenlik Kurumuyla yaşanan ihtilaflara ilişkin olarak da Kuruma başvuru yapılmaktadır. Kötü Muamele Yasağı4 Kötü muamele yasağı kapsamında genellikle ceza infaz kurumları, nezarethaneler ve geri gönderme merkezleri gibi kişilerin özgürlüklerinden mahrum bırakıldıkları yerlerde bulunanlar tarafından başvurular yapılmıştır. Bazı nezarethanelerde tutulan çocuklara kötü muamele yapıldığına tanık olduğu iddiasıyla da Kuruma başvurular yapılmıştır. Çok az sayıda da olsa, sağlık görevlilerinin kötü muamelesine maruz kalındığı iddiasıyla, sağlık kurumları aleyhine de başvurular yapılmıştır. Öte yandan, otizm merkezleri ya da otizm spor merkezleri adıyla faaliyet gösteren, temel faaliyet alanı olarak otizmli çocukların kişisel gelişimlerinin sağlanması, topluma kazandırılmaları olarak belirleyen dernek statüsündeki yerlerde, otizmli çocuklara kötü muamele yapıldığı iddiasıyla da başvurular yapılmıştır. Ayrıca, otizm merkezlerinin yatılı pansiyonlarının bulunduğu, kötü muamelenin esas olarak bu pansiyonlarda yapıldığı ancak, bu pansiyonların ruhsatsız olarak faaliyet göstermeleri nedeniyle denetlenemediği iddia edilmektedir. 3 Bu iddiayı konu edinen başvurular, Diyarbakır ve Siverek Ceza İnfaz Kurumlarında bulunan mahpuslar tarafından 90’lı yıllardaki yargılama süreçlerine ilişkin olarak dile getirilmiştir. Mahpuslar tarafından kötü muamele iddiasıyla yapılan başvurulara ilişkin sayısal veriler ‘Tutuklu ve Hükümlü Hakları’ bölümünde yer almaktadır. 4 171 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Başvuruların Aleyhine Başvuru Yapılan Kişi Ya Da Kurumlara Göre Dağılımı Aşağıdaki tabloda, 2015 yılı içerisinde Türkiye İnsan Hakları Kurumuna yapılan 715 başvurunun şikâyete konu olan kurumlara göre dağılımı gösterilmiştir. Söz konusu şikâyetler iddia niteliğinde olup, bu rakamlar şikâyetlerin hangi kurumlar hakkında yoğunlaştığı konusunda genel bir fikir vermektedir. Ayrıca her bir ihlal iddiası birden çok hak konusunu kapsayabildiği için ihlal edildiği iddia edilen hak konuları ile şikâyete konu kurumlar arasında sayısal eşitlik bulunmamaktadır. Bu nedenle bu sayı 739’a yükselmiştir. Aleyhine Başvuru Yapılan Kişi Ya Da Kurumlara Göre Dağılım CEZA VE TUTUKEVLERİ 178 ÖZEL HUKUK GERÇEK VE TÜZEL KİŞİLERİ 53 ADLİYE (YARGI) 51 SAĞLIK BAKANLIĞI 44 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI 37 BELEDİYELER 26 SOSYAL GÜVENLİK KURUMU 17 ÜNİVERSİTELER 10 ASKERİ MAKAMLAR 10 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 8 ADALET BAKANLIĞI 7 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI 5 MALİYE BAKANLIĞI 5 BANKALAR 5 AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI 4 VALİLİKLER 4 ULAŞTIRMA BAKANLIĞI 3 KAYMAKAMLIKLAR 3 DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI 3 GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI 3 GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI 2 GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI 2 KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 1 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 1 DİĞER 39 ALEYHİNE BAŞVURU YAPILAN KURUM BELİRTİLMEMİŞ 218 TOPLAM 739 172 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Yukarıdaki tablo incelendiğinde en çok başvurunun Ceza ve Tutukevleri aleyhine yapıldığı görülmektedir. Bunun nedeni Kurumun Ulusal Önleme Mekanizması olarak belirlenmesidir. Kurum, 9.12.2013 tarihli ve 2013/5711 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Ulusal Önleme Mekanizması olarak tayin edilmiştir. Mahpuslar arasında Ulusal Önleme Mekanizması göreviyle Kurumun bilinirliğinin artmasına paralel olarak, ceza ve tutukevleri aleyhine Kuruma yapılan başvuruların sayısı 2014 yılına kıyasla %78 oranında artış göstermiştir. 2014 yılında 100 olan bu sayı 178’e yükselmiştir. Bireysel Başvuruların Başvurucuların İkamet Adreslerine Göre Dağılımı ANKARA 113 ÇORUM 8 MARAŞ 3 İSTANBUL 98 BOLU 8 AMASYA 3 ŞANLIURFA 54 DİYARBAKIR 8 ADIYAMAN 3 İZMİR 24 KASTAMONU 7 ÇANKIRI 3 BALIKESİR 22 ŞIRNAK 7 KIRKLARELİ 3 SAMSUN 19 GAZİANTEP 7 RİZE 3 KONYA 17 AFYON 6 SAKARYA 3 DÜZCE 16 AYDIN 6 BATMAN 2 MANİSA 16 NEVŞEHİR 5 YOZGAT 2 KOCAELİ 14 ORDU 5 SİİRT 2 BURSA 11 ELAZIĞ 5 DENİZLİ 2 ANTALYA 11 NİĞDE 5 MARDİN 2 ADANA 11 TRABZON 5 KARS 2 ESKİŞEHİR 10 ZONGULDAK 5 KIRŞEHİR 2 OSMANİYE 10 ARTVİN 5 BURDUR 2 MUĞLA 10 EDİRNE 4 ERZİNCAN 2 BİNGÖL 10 MALATYA 4 UŞAK 2 TOKAT 10 TEKİRDAĞ 4 HAKKARİ 2 KAYSERİ 9 KARAMAN 4 ÇANAKKALE 1 HATAY 9 KÜTAHYA 4 BAYBURT 1 MERSİN 9 VAN 4 YALOVA 1 KIRIKKALE 9 KARABÜK 4 GİRESUN 1 SİVAS 8 ISPARTA 4 İSİMSİZ BAŞVURU ERZURUM 8 BİLECİK 4 TOPLAM 12 715 173 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Geri Gönderme Merkezinde Tutulan Yabancılar ile Sığınmacılara İlişkin Başvurular Kuruma yapılan 715 başvurunun dışında, Erzurum Aşkale Geri Gönderme Merkezinde tutulan yabancı ve sığınmacılar hakkında Kuruma 502 başvuru yapılmıştır. Bu başvurular, anılan Merkezde barındırılanların yakınları ya da sivil toplum kuruluşları tarafından yapılmıştır. Başvurucuların çoğu, başta Avusturya ve Fransa olmak üzere Avrupa Birliği üyesi ülkelerde ikamet etmektedirler. Başvurularda, barınanlara merkeze ilk geldiklerinde ülkelerine geri dönmeye gönüllü olduklarına dair belge imzalatıldığı, bu kişilerin hukuka aykırı olarak tutuldukları, avukatları ve aileleriyle görüşmelerine izin verilmediği, telefon haklarının kullandırılmadığı iddia edilmektedir. Başvurularda ayrıca, bu kişilerin ülkelerine geri gönderilmeye başlandığı, uluslararası hukuk açısından geri göndermeme (non-refoulment) ilkesine aykırı olarak yabancıların ülkelerine geri gönderilmesinin yaşam hakkı ihlaline neden olacağı iddia edilerek bu kişilerin ülkelerine gönderilmelerinin durdurulması talep edilmiştir. Osmaniye Düziçi’de bulunan kampta kalan sığınmacılara ilişkin olarak da benzer başvurular yapılmıştır. İstisnai bir duruma ilişkin olarak yapılan bu başvurular Kurum Başkanına hitaben yazıldığından ve İnsan Hakları İhlali İddialarına İlişkin Başvuruların İncelenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile başvuru dilekçeleri için belirlenen şartları taşımadığından Kuruma yapılan diğer başvurular ile aynı toplam içerisinde gösterilmemiştir. 174 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 7 MALİ BİLGİLER “ Türkiye İnsan Hakları Kurumu kamu tüzel kişiliği olan, idari ve mali özerkliğe sahip özel bütçeli bir kuruluştur. “ 175 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 T ürkiye İnsan Hakları Kurumu kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip ve özel bütçeli olarak kurulmuştur. Kurumun, kuruluş ve statüsü gereği bütçesi Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda Özel Bütçeli İdareler (II sayılı cetvel) arasında yer almaktadır. Kurumun gelirleri Kuruluş Kanununda: a) Genel bütçeden tahsis edilecek ödenekler. b) Kuruma yapılacak her türlü bağış, yardım ve vasiyetler. c) Kurum gelirlerinin değerlendirilmesinden elde edilen gelirler. d) Diğer gelirler. şeklinde sayılmıştır. Kurumun stratejik planı ve performans programları ile amaç ve hedeflerine uygun olarak hazırlanan bütçe teklifini görüşmek ve karara bağlamak, Kurum performansı ve mali durumunu gösteren raporları onaylamak, taşınmaz alımı, satımı ve kiralanması konularındaki önerileri görüşüp karara bağlamak, Kurumun karar organı olan İnsan Hakları Kurulu’nun görev ve yetkisi kapsamındadır. Kuruma 2015 yılında 6583 sayılı 2015 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile tahsis edilen ödenek miktarı 4.833.000 TL’dir. Tahsis edilen ödeneğin büyük bir çoğunluğunu “Mal ve Hizmet Alım Giderleri” kalemi oluşturmaktadır. Ödeneklerin mal ve hizmet alımlarında yoğunlaşmasının yanı sıra 2015 yılı içerisinde personel giderleri için bütçe başlangıcında tahsis edilen ödeneğin üzerinde harcama yapılmıştır. Bu durumun sebebi Kurumun 2015 yılı içerisinde kadrolu olarak on beş yeni uzman yardımcısı almasıdır. Personel Giderleri ve Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri kalemlerinde öngörülen ödeneğin üzerinde yapılan harcamalar Mal ve Hizmet Alım Giderleri kaleminden aktarılan ödeneklerle karşılanmıştır. 2015 yılı sonunda gerçekleşen harcama 1.765.753 Türk Lirası olurken, kullanılmayan ödenek ise 3.067.247 Türk Lirası olmuştur. 2016 yılı Bütçe Kanunu tasarısında Türkiye İnsan Hakları Kurumu için talep edilen rakamlar ekonomik sınıflandırmaya göre şu şekildedir: 176 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 2016 Yılı İçin Teklif Edilen Toplam Ödenek PERSONEL GİDERLERİ SOS. GÜV. DEV. PRİMİ GİD. MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ CARİ TRANSFER CARİ TRANSFER TOPLAM 931.000 83.000 4.368.000 575.000 5.957.000 2016 yılı Bütçe Tasarısına Kurum adına teklif edilen ödenek toplamı, bir önceki yılki Bütçe Kanunu ile tahsis edilen ödenek toplamından %23,26 oranında fazla olmuştur. Personel giderleri ve Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri kalemindeki artışın sebebi Kurumun kadrolu personel sayısında meydana gelen artıştan kaynaklanmaktadır. 2015 ve 2016 yılları bütçelerine ilişkin ayrıntılı rakamlar ve artış oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 177 TOPLAM 4.833.000,00 20.000,00 470.000,00 – 05.3 Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler – 05.6 Yurtdışına Yapılan Transferler 490.000,00 31.000,00 234.000,00 CARİ TRANSFERLER – 03.7 Menkul Mal Alım, Bakım ve Onarım Giderleri – 03.8 Gayrimenkul Mal Bakım ve Onarım Giderleri 95.000,00 2.558.000,00 – 03.5 Hizmet Alımları – 03.6 Temsil ve Tanıtma Giderleri 5.000,00 387.000,00 – 03.3 Yolluklar – 03.4 Görev Giderleri 779.000,00 – 03.2 Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 4.089.000,00 14.000,00 – 02.1 Memurlar MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 14.000,00 240.000,00 – 01.1 Memurlar SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 240.000,00 2015 Yılı Bütçe Kanunuyla Tahsis Edilen Ödenek PERSONEL GİDERLERİ EKONOMİK AD 629.000,00 0,00 0,00 56.000,00 56.000,00 573.000,00 573.000,00 Diğer Tertiplerden Aktarılan 629.000,00 0,00 60.000,00 473.000,00 27.000,00 69.000,00 629.000,00 0,00 0,00 Diğer Tertiplere Aktarılan 4.833.000,00 20.000,00 470.000,00 490.000,00 31.000,00 174.000,00 95.000,00 2.085.000,00 5.000,00 360.000,00 710.000,00 3.460.000,00 70.000,00 70.000,00 813.000,00 813.000,00 Gönderilen Ödenek 2015 1.765.753,00 8.765,00 0,00 8.765,00 0,00 172.178,00 70.990,00 238.008,00 0,00 304.115,00 91.291,00 876.582,00 69.268,00 69.268,00 811.138,00 811.138,00 Harcama 2016 3.067.247,00 11.235,00 470.000,00 481.235,00 31.000,00 1.822,00 24.010,00 1.846.992,00 5.000,00 55.885,00 618.709,00 2.583.418,00 732,00 732,00 1.862,00 1.862,00 5.957.000,00 20.000,00 555.000 575.000,00 31.000,00 215.000,00 100.000,00 2.745.000,00 5.000,00 442.000,00 830.000,00 4.368.000,00 83.000,00 83.000,00 931.000,00 931.000,00 2016 Yılı Bütçe Tasarısı Kullanılmayan ile Teklif Ödenek Edilen Ödenek 2015 ve 2016 Yılları Bütçelerine İlişkin Ayrıntılı Rakamlar ve Artış Oranları 23,26 0,00 18,09 17,35 0,00 -8,12 5,26 7,31 0,00 14,21 6,55 6,82 492,86 492,86 287,92 287,92 % Artış 2016/2015 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 BÖLÜM 8 HEDEFLER “ Ulusal düzeyde insan haklarına ilişkin konularda başvuru ve referans noktası haline gelmek Türkiye İnsan Hakları Kurumunun hedefleri arasındadır. “ 179 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 T ürkiye, temel hak ve özgürlükleri Anayasa ile güvence altına almış, ulusal mevzuatını uluslararası insan hakları mevzuatı ile uyumlaştırma çabaları devam eden ve Anayasa’da tanımlandığı şekli ile “insan haklarına saygılı” bir ülkedir. Türkiye’de 1990’lı yıllardan itibaren hız kazanan insan hakları hareketine rağmen temel hak ve hürriyetlerin temini konusunda bir takım yapısal sorunlar mevcudiyetini sürdürmektedir. Türkiye, 2015 yılı itibari ile Avrupa Konseyi ülkeleri arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde aleyhine en çok dava açılmış 3. ülke olmuştur. Bu başvuruların konularını ise başta adil yargılanma hakkı olmak üzere, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, etkin soruşturma yapılmaması, kötü muamele yasağı, özel hayat ve aile hayatına saygı, yargılama süresinin uzunluğu, toplantı ve gösteri yapma özgürlüğü, mülkiyet hakkı, etkili başvuru hakkı, yaşam hakkı, işkence yasağı ve diğer haklar oluşturmaktadır. 2015 yılında Türkiye AİHM’de aleyhine en çok dava açılmış 3. ülke olmakla birlikte 2014 yılına kıyasla Türkiye aleyhinde açılan dava sayısında bir düşüş meydana gelmiştir. Türkiye aleyhine açılan dava sayısında son yıllarda meydana gelen düşüşte 2010’da yapılan Anayasa değişikliği sonucu Anayasa Mahkemesinde bireysel başvuru yolunun tanınması etkili olmuştur. 23.09.2012-10.04.2015 tarihleri arasında Anayasa Mahkemesine hak ihlali iddiası ile yapılmış olan bireysel başvurular, adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı, kanun önünde eşitlik, temel hak ve hürriyetlerin korunması, insan haklarına saygılı devlet, kişi hürriyeti ve güvenliği, yaşam hakkı, özel hayatın gizliliği ve korunması, toplantı hak ve hürriyetleri, suç ve cezaların kanuniliği, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti gibi haklara ilişkin olmuştur. İnsan hakları ihlallerine ilişkin olarak bireysel başvuruda bulunulabilecek kurumlardan biri olarak belirlenmiş olan Türkiye İnsan Hakları Kurumuna, 2015 yılı boyunca yapılan bireysel başvurular da ağırlıklı olarak mülteci ve sığınmacıların taleplerine ilişkin başvurular, tutuklu ve hükümlü hakları, adil yargılanma hakkı, işyerinde psikolojik taciz (mobbing), sosyal güvenlik hakkı, mülkiyet hakkı, engelli hakları, çalışma ve sözleşme hakkı, sağlık ve hasta hakları, kötü muamele yasağı, tüketici hakları, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına ilişkindir. Bu çerçevede, Türkiye’nin insan hakları alanında yaşadığı başlıca sorunların adil yargılanma hakkına ilişkin hususlarda – etkili soruşturma yapılmaması ve yargılama süresinin uzunluğu vb. – yaşandığı gözlemlenmektedir. Özgürlük ve güvenlik hakkı, ifade özgürlüğü, yaşam hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı, ayrımcılık yasağı, mülkiyet hakkı Türkiye’de düzenleme ya da iyileştirme yapılması gereken diğer alanlar olarak öne çıkmaktadır. Türkiye, bu sorunların giderilmesi için son on yılda bir dizi idari ve yasal düzenlemeler yapmıştır. Ancak bu sorunların aşılabilmesi için çabaların kararlı bir şekilde sürdürülmesi gerekmektedir. 180 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 Türkiye İnsan Hakları Kurumu, Türkiye’de insan haklarının korunması ve geliştirilmesi için 2012 yılında ulusal insan hakları kurumu olarak kurulmuş, 2014 yılında ise Bakanlar Kurulu kararı ile ulusal önleme mekanizması olarak da görevlendirilmiştir. Bu çerçevede TİHK, Türkiye’de insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, insan hakları ihlallerinin önlenmesi için kendisine tanınmış olan görevleri yerine getirebilmek için şu hedefleri benimsemiştir: —— Başta ulusal önleme mekanizması görevi olmak üzere, Kuruma Kanunla ve ilgili mevzuatla verilmiş olan görevlerin uluslararası standartlara uygun bir şekilde etkin ve tam olarak yerine getirebilmesi için kurumsal kapasitenin konsolide edilmesi: Bu bağlamda, öncelikle Kuruma 6332 sayılı Kanunla tahsis edilmiş olan uzman ve uzman yardımcısı kadrolarına ilave olarak kadro sayısını artırmak ve kadro unvanlarını çeşitlendirmek; kurum çalışanlarını, insan hakları alanında uzmanlaşmalarını sağlayacak şekilde eğitmek ve kurum dışı uzmanlıklardan maksimum düzeyde faydalanmak; uzmanlık gerektirmeyen konularda kurumsal işlerin yürütülmesi için gerekli personel altyapısını oluşturmak, Kurumun başta merkez hizmet binası olmak üzere fiziki imkânlarını oluşturmak ve teknolojik altyapıyı güçlendirmek. —— TİHK Kanunu ve İnsan Hakları Uzmanlığı Yönetmeliğinde yer alan prosedürlere uygun olarak, toplam 25 adet olan insan hakları uzman yardımcısı kadrolarının 15’ine ataması yapılan, böylelikle kamu kesiminde ilk kez istihdam edilen insan hakları uzman yardımcısı unvanına sahip personeli insan hakları alanında uzmanlaşmalarını sağlayacak şekilde eğitmek; bu personelin yurt içi ve yurt dışı programlara katılımını teşvik etmek, hazırlanacak olan düzenli rapor ve geribildirimlerle personelin katkı ve görüşlerini somut olarak almak. —— Yerelde etkin bir teşkilat yapısı oluşturmak ve yerel birimler kurmak, taşra teşkilatının merkez ile tam bir uyum ve koordinasyon içinde çalışmasını temin etmek. —— İNKAP Projesi kapsamında yürütülecek faaliyetlerle, Türkiye’nin 81 il ve ilçesinde faaliyet gösteren il ve ilçe insan hakları kurullarının kapasitelerinin arttırılmasına yönelik çalışmaları sürdürmek. —— Kamuoyu nezdinde bilinirliğin ve ulaşılabilirliğin arttırılması yoluyla ulusal düzeyde insan haklarına ilişkin konularda başvuru ve referans noktası haline gelmek. —— Bilinirliği arttırmak amacıyla, kamu spotlarını, el ilanlarını ve billboardları kullanmak; insan haklarına ilişkin özel gün faaliyetlerini Kurum öncülüğünde yerine getirmek; okullarda verilen insan hakları eğitiminin müfredatına Kurum hakkında bilgilerin eklenmesini sağlamak; sivil toplum ve kamu kurumları ile etkin işbirliği yürütmek, —— Toplum nezdinde güvenilirliğin arttırılması ve bireylerin insan hakları ihlallerine karşı güçlendirilmesi amacıyla başvurulara hızlı ve etkin bir şekilde cevap vermek, insan hakları ihlalleri ile ilgili başvuruculara hukuki destek sağlamak ve görüş vermek. 181 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— İnsan hakları alanında farkındalığın sağlanması amacıyla güvenlik birimlerine, kamu kurum ve kuruluşlarına, sivil toplum kuruluşlarına ve ilgili sektörlere yönelik eğitim faaliyetleri yürütmek, eğiticilerin eğitimi çalışmaları yapmak. —— İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla eğitim faaliyetlerinin yanı sıra bireyleri insan hakları ihlallerine karşı güçlendirmek, ayrımcılıkla mücadele etmek, ifade özgürlüğünün önündeki engelleri kaldırmak, adil yargılanma hakkının güvence altına alınmasını ve diğer temel hak ve hürriyetlerin güçlendirilmesini sağlamak, yargı kararlarının uygulanmasını izlemek ve ülkede yaygın olan cezasızlık kültürü ile mücadele etmek. —— Ayrımcılığın önlenmesi amacıyla AB Ayrımcılıkla Mücadele Birimi ve ayrımcılıkla mücadele için oluşturulmuş diğer uluslararası mekanizmalarla temasta bulunmak, kadınlar, çocuklar, engelliler gibi hassas grupların ayrımcılığa karşı korunması için çalışmalar yapmak. —— İnsan haklarının etkin bir biçimde korunabilmesi ve geliştirilebilmesi için hem ulusal hem de uluslararası düzeyde paydaşlarla verimli bir ilişki ağı kurmak; uluslararası alanda Kurumun aktif temsilini ve paydaşlarla işbirliğini destekleyecek bir yaklaşım benimsemek; rutin toplantılara iştirak ederek ve Türkiye’deki insan hakları gelişmeleriyle ilgili bilgi akışını sağlayarak Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) ile ilişkileri geliştirmek, bölgesel ölçekteki insan hakları kuruluşlarında yer almak. —— Bireyler, sivil toplum kuruluşları, uzmanlar ve kamu kurumları için insan hakları alanında birincil bir bilgi merkezi haline gelmek, insan hakları enformasyon merkezi kurmak, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler bünyesinde faaliyet gösteren birimlerin hazırladığı raporları çevirmek ve yayınlamak gibi faaliyetler vasıtasıyla çok disiplinli insan hakları akademisini oluşturmak. —— Kurumun hem ulusal insan hakları kurumu hem de ulusal önleme mekanizması olarak görev ve yetkilerini tam ve etkin bir şekilde sürdürebilmesi için, paydaşlarla yürütülecek istişareler neticesinde 6332 sayılı Yasanın kapsamlı bir şekilde değiştirilmesini hedefleyen yeni bir kanun tasarısı oluşturmak ve ihtiyaç duyulan diğer mevzuat değişiklikleri için çalışmalar yürütmek. —— OPCAT bağlamında üstlenilmiş olan ulusal önleme mekanizması görevi çerçevesinde Türkiye genelinde bütün alıkonulma merkezlerinin düzenli bir şekilde ziyaret edilebilmesi ve izleme yapılabilmesi için yerel düzeyde örgütlenmeye gitmek ve bürolar açmak. —— Ulusal Önleme Mekanizması görevi çerçevesinde alıkonulma merkezleri ziyaretlerinde kullanılmak üzere hazırlanmış olan “İzleme Kılavuzları”nı geliştirerek yayına hazır hale getirmek, —— İşkence ve kötü muamelenin önlenmesi için izleme yapmak, ihlallerin önlenmesi amacıyla girişimlerde bulunmak, raporlama, eğitim ve farkındalık artırıcı çalışmalarda bulunmak, ilgili sivil toplum kuruluşları ile kamu kurumlarını bilgilendirmek, geleceğe yönelik önerilerde bulunmak. 182 T Ü R K İ Y E İ N S A N H A K L A R I K U R U M U / FA A L İ Y E T R A P O R U / 2 0 1 5 —— Ulusal Önleme Mekanizması görevini etkin ve tam olarak yerine getirilebilmek için, ceza infaz kurumları ve tutukevleri, gözaltı merkezleri ve karakollar, geri gönderme merkezleri, liman ve havalimanlarındaki geçici tutulma yerleri, sınır kontrol noktaları, hastaneler ve psikiyatrik tedavi merkezleri, çocuk ve yaşlıların tutuldukları mekanlar ve diğer alıkonulma merkezlerini için ziyaret metodolojisi oluşturmak, düzenli ve proaktif ziyaretler gerçekleştirmek. —— Erişilebilirliği arttırmak amacıyla diğer kamu kurumları ile koordineli biçimde insan hakları gündemine ilişkin konuların kuruma intikal etmesini sağlamak. —— Kuruma engelli bireylerin erişebilirliğini arttırmak amacıyla gerekli önlemleri almak, fiziksel mekana ulaşmasını ve mekanı kullanmasını sağlayacak düzenlemeleri yapmak, Kurumun resmi web sayfasını engelli dostu haline getirmek, Braille Alfabesi kullanarak Kurum tarafından hazırlanan ve basımı gerçekleştirilen yayınları basmak, Kurum personeline engelli bireylerle iletişimi kolaylaştıracak eğitimler vermek. 183
