Uploaded by Abdullah Zorlu

Lisanssız Elektrik Üretimi

advertisement
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ............................................................................................................................................ 1
2. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE GENEL ENERJİ ................................................................................... 2
3. PİYASA KAVRAMI ................................................................................................................................ 5
4. ELEKTRİK PİYASALARI ...................................................................................................................... 5
5. LİSANSLI ELEKTRİK ÜRETİMİ ........................................................................................................... 5
6. LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİ ........................................................................................................ 6
7. LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİNİN GELİŞİMİ ............................................................................... 7
KAYNAKLAR ........................................................................................................................................... 11
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Dünyada 2018 Yılı Birincil Enerji Kullanımı [11] .......................................................................... 2
Şekil 2. Dünyada 2018 Yılı Birincil Enerjiden Elektrik Üretim Durumu [11] ............................................. 3
Şekil 3. Türkiye'de Birincil Enerji Üretiminin Kaynaklar Bazında Dağılımı [12] ........................................ 3
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Türkiye'nin Elektrik Kurulu Gücü İstatistiği [13] ........................................................................... 4
Tablo 2. Ülkelerin 2018 Yılı Yenilenebilir Enerji Güç Kapasitesi (GW) [14] ............................................. 4
Tablo 3. Türkiye'de Lisanssız Elektrik Üretim Faaliyetleri [30]................................................................... 6
Tablo 4. 2015 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [31] ....................................... 8
Tablo 5. 2016 Yılı Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [32] ...................................... 8
Tablo 6. 2017 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [33] ....................................... 8
Tablo 7. 2018 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [34] ....................................... 9
Tablo 8. 2019 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [35] ....................................... 9
Tablo 9. 2015-2017 Yılları Arası Lisanssız Kurulu Gücün İllere Göre Dağılımı ......................................... 9
Tablo 10. 2018-2019 Yılları Arası Lisanssız Kurulu Gücün İllere Göre Dağılımı ..................................... 10
Tablo 11. Lisanssız Elektrik Üretimi Güneş Enerjisi Kurulu Güç Grafiği ................................................. 10
1
LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİM MEVZUATINDA
OLAN GELİŞMELERİN İNCELENMESİ
ABDULLAH ZORLU
ÖZET
Elektrik Piyasası Kanunu’na göre elektrik üretim faaliyetleri de dahil
olmak üzere, tüm piyasa faaliyetlerinde bulunmak isteyen kişilerin lisans alması
gerekir. Lakin kanunun ilgili maddesi uyarınca üretim faaliyetlerinde bulunmak
isteyen kişilere lisans alma ve şirket açma yükümlülüğü olmaksızın kendi
ihtiyacını karşılamak üzere üretim faaliyetlerinde bulunma imkânı verilmiştir. Bu
faaliyet kapsamında yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak enerji üretimi
gerçekleştirmek gerekmektedir. Bu kaynakların yaygın olarak kullanımı, enerji
üretimi sırasında geleneksel enerji kaynaklarına göre daha az çevresel sorunlara
yol açması tercih sebebi olmaktadır. Elektrik ihtiyacı bilişim, teknoloji ve
inovasyon çalışmaları ile doğru orantılı olarak artış göstermektedir. Yürütülen
çalışma neticesinde, lisanssız elektrik üretim mevzuatındaki gelişmelerin
yenilenebilir enerji kaynakları üzerindeki etkisi ve esasları dikkate alınarak
hazırlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Lisanssız elektrik üretimi, Enerji, Yenilenebilir
1. GİRİŞ
Gelişmekte olan ülkelerde artan nüfus ve sanayiye eğilim enerjide olan
talebin artışına sebep olmaktadır. Enerji, her alanda önem kazanırken üretim ve
tüketim açısından ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınma potansiyeli ile eş zamanlı
yükselmektedir [1]. Enerji ve bunun kullanımı ile ilgili tarih öncesi dönemlerden
beri söz konusu olan mücadele geçtiğimiz yüzyıldan itibaren farklı boyutlarda
devam etmektedir. Dünyanın değişik bölgelerinde yer alan farklı ülkeler, gruplar
ya da birlikler enerjide yeni arayışlarını sürdürmektedirler. Kişi başı enerji
maliyetleri çok yüksek olan bölgelerde enerji maliyetlerini düşürmek, enerji
verimliliğini sağlamak, tarımda suyun etkin kullanımını gerçekleştirmek, iklim
değişikliğinden en az etkilenmek ve enerji güvenliğini temin etmek için taahhütler
verilmektedir [2].
Gelişmekte olan ülkelerin hedeflerine ulaşmak için bir formül arayışında
oldukları, mevcut dünyadaki enerji durumunun söz konusu bu hedefleri başarmada
elverişsiz kaldığı bu nedenle, sürdürülebilir büyüme ve enerji verimliliği için
tarımda ve sanayide enerjiden bir katalizör olarak yararlanılması gerektiği
belirtilmektedir [3].
Fosil enerji kaynaklarının kısıtlı olduğu Türkiye’de geniş çapta bir güneş
enerjisi potansiyeli bulunmaktadır. Ancak bu potansiyel üzerinde derinlemesine
Ar-Ge araştırmaları ve daha sonrasında pratik uygulamalar yeterli düzeyde
2
yapılmamaktadır [4]. Türkiye’de genel anlamda fosil enerji kaynakları
hammaddesi bakımından zengin değildir. Dolayısıyla hammaddeye bağımlıdır.
Ekonomik büyüme ile birlikte enerjiye duyulan ihtiyaç da arttığından enerji
hammaddeleri ithalatı önemli boyuttadır [5]. Bu bağlamda Türkiye'nin enerji
politikalarında çeşitlendirmeye gitmesi gerektiği söylenebilir. Türkiye’de bol
miktarda bulunan hidrolik, rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerjilerin payının
artırılması, enerji verimliliğinin sağlanması, nükleer enerjiyi de ekleyerek bir
enerji karışımının oluşturulması önem arz etmektedir [6].
Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülke grubundaki
ortalama mevcut duruma bakıldığında, kömür, petrol ve gazdan oluşan fosil yakıt
kaynaklarından elektrik üretim oranının 2017 yılında %56 olarak gerçekleştiği
belirtilmektedir [7]. Aynı unsurlar açısından Türkiye’deki durum
değerlendirildiğinde 2018 yılında fosil kaynaklı elektrik üretiminin 2018 yılında
%72,54 oranında seyrettiği, 2019 yılında %57,42 seviyelerine gerilediği ifade
edilmektedir [8]. Tükenmez enerji kaynağı ise uzun gelecek vaat eden, daimî
kullanıma açık olan doğal yollar ile elde edilen yenilenebilir enerji anlamına
gelmektedir [9].
Günümüzde fosil yakıtlara alternatif olarak yenilenebilir enerji kaynakları
büyük önem arz etmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının tercih edilmelerinin
en önemli nedenleri dışa bağımlılıklarının olmaması ve sonsuz miktarda
olmalarıdır. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında güneş enerjisi temiz, çevreci
olması yanında ülkemizin uzun güneşlenme sürelerine sahip olması nedeniyle
üzerinde titizlikle çalışılan bir konu haline gelmiştir. Ülkemiz güneş kemeri adı
verilen bölge içerisinde yer almaktadır [10].
Güneydoğu Anadolu Bölgesi güneş ışınım değeri en yüksek bölge olup
Akdeniz Bölgesi ikinci sırada yer almaktadır. Buda yenilenebilir enerjide çatı
mevzuatının uygulanabileceği bölge kıyaslarında önemli bir parametre haline
gelmiştir. Yüksek ışınım değerleri ve proje alanlarının varlığı güneş enerjisine
yönelimi arttırması gerekmektedir.
Bu çalışmada, kullanılan enerji kaynakları incelenerek lisanssız elektrik
üretim miktarları değerlendirilmiştir. İlgili üretim biçimlerinden yenilenebilir
enerji alanında lisanssız elektrik üretimi mevzuatına göre uygulanma usulleri ve
güncel durumu ele alınmıştır.
2. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE GENEL ENERJİ
Dünya’da enerji ihtiyacının çoğunluğu birincil enerji kaynakları tarafından
karşılanmaktadır. 2018 yılında dünyada birincil enerji kullanım miktarı 13864,9
Mtep (milyon eşdeğer petrol) olmuştur. Şekil 1’de birincil enerji kullanımında en
yoğun kullanılan kaynaklar sırasıyla; petrol (%33,6), kömür (%27,1) ve doğalgaz
(%23,8) olduğu gözlemlenmektedir. Burada diğer enerji kaynakları sırasıyla
rüzgâr, güneş biyoyakıt ve jeotermal enerji kaynaklarıdır [11].
Şekil 1. Dünyada 2018 Yılı Birincil Enerji Kullanımı [11]
3
Dünyada 2018 yılı elektrik enerjisi üretimi Şekil 2’te verilmiştir. Birincil
enerjiden elektrik enerjisi üretim miktarı 26614.8 TWh olarak gerçekleşmiştir.
Elektrik üretiminde en büyük paya sahip olan birincil enerji kaynakları sırasıyla;
kömür (38), doğal gaz (23.2) ve hidrolik (15.8) olarak gerçekleşmiştir [11].
Şekil 2. Dünyada 2018 Yılı Birincil Enerjiden Elektrik Üretim Durumu [11]
2018 yılı Türkiye elektrik enerjisi üretimi bir önceki yıla göre %2,5’e
karşılık gelen 7524 GWh artış ile 304802 GWh, tüketim ise yine %2,5’ e karşılık
gelen 7464.8 GWh artış ile 304166 GWh olmuştur. Enerji üretiminin kaynaklara
yönelik dağılımı sırasıyla; kömür (%36,4), doğalgaz (%30,3), hidrolik (%19,6),
rüzgâr (%6,5), güneş (%2,9), jeotermal (2.4), biyoenerji ve atık (%1,2) ve asfaltit
(%0,7) şeklindedir [12].
Şekil 3. Türkiye'de Birincil Enerji Üretiminin Kaynaklar Bazında Dağılımı [12]
1970-2018 yılları arasında Türkiye’de kurulu güç değerleri Şekil 5’te
verilmiştir. Türkiye’de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2016 yılı için
yayınlanan Mavi Kitap Raporu’na göre; ülkemizin taş kömürü rezervi 1380,5
milyon ton, linyit rezervi 14764,9 milyon ton, petrol rezervi 50169 milyon ton,
doğal gaz 23,2 milyar 𝑚3 olarak belirtilmektedir. 2018 yılı itibariyle Türkiye’de
kurulu elektrik santral kurulu gücü 88550.8 MW’dır. Türkiye’nin kurulu güç
istatistiği 2000-2018 yılları arasında 61286.7 MW artış göstermiştir [13]. Her yıl
tüketim miktarlarının artmasına yönelik bir çalışma oluşturulması gerekmektedir.
4
Tablo 1. Türkiye'nin Elektrik Kurulu Gücü İstatistiği [13]
Dünyada en yaygın kullanılan yenilenebilir enerji kaynakları; hidrolik,
jeotermal, biyokütle, güneş ve rüzgâr enerjisidir. Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Küresel Durum Raporu’nda belirtilen ülkelerin 2018 yılı yenilenebilir elektrik güç
kapasiteleri Tablo 2’de verilmiştir. Buna göre yenilenebilir elektrik güç kapasitesi
bakımından yenilenebilir enerjiden en çok yarar sağlayan ülke Çin (727 GW)
olduğu görülmektedir.
Çin, 322 GW’lık hidrolik, 210 GW rüzgâr enerjisi ve 176 GW güneş enerjisi
kapasitesiyle hidrolik, rüzgâr ve güneş enerjisinden en çok yarar sağlayan ülke
konumundadır. Elektrik üretiminde fotovoltaik kapasitesi 505 GW seviyelerine
ulaşmıştır [14].
KAYNAKLAR
RÜZGAR
ÇİN
210
ABD
96
HİNDİSTAN ALMANYA TÜRKİYE DÜNYA
35
59
7,05
591
BİYOKÜTLE
17,8
16,2
10,2
8,4
0,6
130
GÜNEŞ (PV)
176
62
33
45
5,06
505
JEOTERMAL
GÜNEŞ(TERMAL)
0
0,2
2,5
1,7
0
0,2
0
0
1,2
0
13,3
5,5
HİDROLİK
322
80
45
45
28,2
1132
OKYANUS
0
0
0
0
0
0,5
TOPLAM
727
260
124
119
42,11
2377,3
Tablo 2. Ülkelerin 2018 Yılı Yenilenebilir Enerji Güç Kapasitesi (GW) [14]
Jeotermal enerji, yerküre iç ısının merkezdeki sıcak bölgeden yeryüzüne
doğru yayılması ile elektrik enerjisi, ısınma, tarım, seracılık, kış aylarında kaldırım
yüzeyinde biriken karların eritilmesi ve balıkçılık gibi birçok amaç için
kullanılabilmektedir. Dünya jeotermal enerji kurulu gücü 13,3 GW’tır. Bu kurulu
güçlerde en çok yatırım yapan ülkeler sırasıyla; Türkiye (219 MW), Endonezya
(140 MW), Amerika (58MW) olarak devam etmektedir.
Türkiye dünya genelinde yıl bazında en çok üretim tesisi kuran ülke
konumundadır [14]. Dünya genelinde yenilenebilir enerjide hidrolik güç toplam
gücün %47’sini oluşturmaktadır. Ülkemizde bu oran %32 seviyesindedir.
2014 yılı yaşanan kuraklık harici kurulduğu günden bu yana enerji
üretimine emre amade olarak beklemektedir [14]. Rüzgâr enerjisi ise 591 GW
5
kurulu güce sahiptir. Bir önceki yıla göre 46.635 MW artmıştır. Bu artış
seviyelerinde en çok yatırım yapan ülkeler sırasıyla; Çin (21200 MW), Amerika
(7588MW), Almanya (2402MW) ve Hindistan (2191MW) takip etmektedir.
Offshore kurulumunda ise Birleş Krallık (6651MW), Almanya (5411 MW), Çin
(2788MW) ve Danimarka (1268 MW)sırasıyla kurulu güç yatırımını artırmıştır
[15].
Elektrik enerjisi üretim faaliyetlerinde bulunabilmek için Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı tarafınca hazırlanmış elektrik piyasaları kanununun
belirlediği kurallar çerçevesince gerekli izin ve hükümlülükleri yerine getirildiği
sürece faaliyette bulunma hakkı vermiştir.
3. PİYASA KAVRAMI
Hall ve Lieberman’a göre piyasa, alım satım potansiyeli olan bir alıcı ve
satıcı grubundan oluşan bir mekanizmadır [16]. İlgili mekanizması sayesinde alıcı
ve satıcıların bir malın değişimi için pazarlık edebilecekleri bir ortam oluşmaktadır
[17]. Çelik ise bu konuda her türlü mal ve hizmetin menkul kıymetin veya dövizin
alınıp satıldığı mekân olarak tanımlanabileceğinden bahsetmektedir [18]. Bu
kapsamda bakılacak olursa piyasa, alıcı ve satıcıların bir malın değişimi için ticaret
amaçlı bir araya gelmeleri akabinde bir ortam bütününe denmektedir. Bir sektörde
piyasanın oluşabilmesi için; ürün, ticaret ve bu amaçla buluşulan bir ortamın olması
gerekmektedir.
4. ELEKTRİK PİYASALARI
Elektrik piyasasını diğer mallardan ayıran en temel iki özellik vardır.
Bunlardan ilki, ekonomi yaratacak miktarda depolama imkânı mevcut koşullarda
mümkün değildir. İkincisi de depolanamadığı için elektrik piyasalarında anlık
işlem bazlı olarak aksiyon alınması gereklidir.
Elektrik üretim ve tüketiminin an ve an birbirine eşit olması zorunluluğu
vardır. Elektrik üretildiği andan itibaren saniyenin onda biri kadar bir zamanda
tüketilir [19].
Sistem Arz-Talep dengesi kurulabilmesi için bir sistem işletmecisine
ihtiyaç duyulmaktadır. Böylelikle sistem kısıtlarını takip etsin, fiziki dengeyi
korusun. Ayrıca ticaretin gerçekleştirildiği ortam yani organize bir piyasa
gereklidir. Bu piyasada ortak bir fiyatın oluştuğu ve piyasanın işletmecisi
tarafından yönetilen bir piyasadır. İlgili piyasada işlem yapabilmek için lisans ya
da ön lisans sahibi olmak gerekmektedir. Yalnız Elektrik Piyasaları Kanunu 14.
Madde uyarınca lisans alma ve şirket kurma gerekmeksizin muaf faaliyetler ile de
işlem yapılabilmektedir.
5. LİSANSLI ELEKTRİK ÜRETİMİ
Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir
şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk
hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir
elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme
ve denetimin yapılmasının sağlanması için 6446 sayılı elektrik piyasaları kanunu
yürürlüğe girmiştir. Bu kanun kapsamında üretim faaliyetinde bulunmak isteyen
tüzel kişiler lisans almak koşuluyla elektrik piyasalarında faaliyet
yürütebilmektedir. Her işletme için ayrı lisans almaları gerekmektedir.
Lisans; tüzel kişilere piyasada faaliyet gösterebilmeleri için verilen faaliyet
iznidir. Lisans sahibi yetkili kişiler üretim, iletim, dağıtım, toptan satış, perakende
satış, piyasa işlemleri, ithalat ve ihracat gibi faaliyetleri gerçekleştirebilmektedir
[27].
Elektrik piyasalarında üretim faaliyetinde bulunmak isteyen tüzel kişiler
lisanslı üretime geçmeden önce ön lisans almaktadır. Bu ön lisans elektrik üretim
santral yatırımlarına başlayabilmeleri için gerekli onay, izin ve prosedürleri
gerçekleştirebilmesi için verilen belirli süreli izindir. Ön lisansın süresi mücbir
sebep halleri harici 24 ayı geçemez. Başvurunun kaynak türüne ve kurulu gücüne
6
bağlı olarak 36 aya kadar kurul kararı ile uzatılabilir. Ön lisans sürecinde gerekli
yükümlülüklerini tamamladığı takdirde üretim lisansı başvurusunda bulunur. Bu
belge olmadığı takdirde herhangi bir üretim faaliyetinde bulunamaz [30].
Elektrik piyasaları kanunun 14. Madde uyarınca elektrik piyasalarında
lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğüne ihtiyaç duymadan faaliyet
yapılabilmektedir. Bu faaliyetler Tablo 5’de gösterilmektedir.
TÜRKİYE'DE LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİM FAALİYETLERİ
İMDAT GRUPLARI VE İLETİM YA DA DAĞITIM SİSTEMİYLE BAĞLANTI TESİS ETMEYEN ÜRETİM TESİSİ
KURULU GÜCÜ AZAMİ BİR MEGAVATLIK YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINA DAYALI ÜRETİM TESİSİ
BELEDİYELERİN KATI ATIK TESİSLERİ İLE ARITMA TESİSİ ÇAMURLARININ BERTARAFINDA KULLANILMAK
ÜZERE KURULAN ELEKTRİK ÜRETİM TESİSİ
MİKROKOJENERASYON TESİSLERİ İLE BAKANLIKÇA BELİRLENECEK VERİMLİLİK DEĞERLERİNİ SAĞLAYAN
KOJENERASYON TESİSLERİNDEN KURULCA BELİRLENECEK OLAN KATAGORİDE OLANLARI
ÜRETTİĞİ ENERJİNİN TAMAMINI İLETİM VEYA DAĞITIM SİSTEMİNE VERMEDEN KULLANAN, ÜRETİMİ VE
TÜKETİMİ AYNI ÖLÇÜM NOKTASINDA OLAN, YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINA DAYALI ÜRETİM
Tablo 3. Türkiye'de Lisanssız Elektrik Üretim Faaliyetleri [30]
Bakanlar Kurulu, belirlenen faaliyetler çerçevesinde rekabeti arttırma,
iletim ve dağıtım sistemlerinin teknik yeterliği ve arz güvenliği temin ilkesi
çerçevesinde, lisanssız faaliyet yapabilecek yenilenebilir enerji kaynaklarından
faydalanarak elektrik üretim tesislerin kurulu güç üst sınırı kaynak bazında beş
katına kadar arttırabilecek yetkiye sahiptir.
1044 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile lisanssız faaliyet yapabilecek
yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinin kurulu güç üst sınırı 5
MW’a çıkarılmıştır.
6. LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİ
Lisanssız elektrik üretimi ilk olarak 3 Aralık 2010 tarihinde 27774 sayılı
Resmî Gazetede ilan edilen yönetmelikle faaliyet kapsamına girmiştir. Bu mevzuat
20 Şubat 2001 tarihli ve 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 3. Maddesine
dayanılarak hazırlanmıştır. Yayınlanan ilk mevzuatta mikro kojenerasyon ve
kurulu gücü azami 500kW olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim
tesisleri kurulum, üretim faaliyetinde bulunmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler
için lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutmaktadır.
2010 yılında çıkan yönetmelik yenilenebilir enerji kanunu değişikliği
sonucu tekrardan düzenlenmiş olup 21 Temmuz 2011 tarihinde 28001 Sayılı
Resmî Gazetede ilan edilmiştir. Yönetmeliğin dayanak kısmına 5346 Sayılı
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına
İlişkin Kanunun 6/A maddesi eklenmiştir.
10 Mart 2012 tarihinde yönetmelikte değişikliklerine ilişkin yönetmelik ve
tebliğ 28229 Sayılı Resmî Gazetede yayınlan olup içeriğindeki fıkra, bent ve
maddelerde değişiklik yapılacağı belirtilmiştir. Daha sonra aynı yıl içerisinde 30
Aralık 2012 tarihinde yönetmelikte değişiklik yapılmasına ilişkin yönetmelik ve
tebliğ 28513 sayılı Resmî Gazetede yayınlanmıştır.
Devam eden süreçte 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yerini 6446 sayılı
Elektrik Piyasası Kanunu’na bıraktı. Kanun 30 Mart 2013 tarihinde Resmî
Gazetede yayınlandı. Bu kanun kapsamında 500kW olan yenilenebilir kaynak
bazlı elektrik üretim santrallerinin üst sınır değeri 1 MW değerine yükseltildi. Bu
çerçevede 3 Aralık 2010 tarihli kanun tekrardan hazırlanarak 2 Ekim 2013 tarihli
28783 Sayılı Resmî Gazete ile yayınlanmıştır.
23 Mart 2016 tarihinde yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair
yönetmelik yayınlandı içeriğinde bulunan bent ve fıkralar tekrardan düzenlendi.
7
Aynı yılın 22 Ekim 2016 tarihinde tekrardan değişiklik yapılmasına dair
yönetmelik yayınlandı.
17 Ocak 2018 tarihinde değişiklik yapılmasına dair yönetmelik yayınlandı.
“Elektrik Piyasasında Tüketim Tesisi İle Aynı Ölçüm Noktasından Bağlı Ve
Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisleri İçin Lisanssız Üretim Başvurularına Ve
İhtiyaç Fazlası Enerjinin Değerlendirilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar” 18 Ocak
2018 tarihli ve 30305 Sayılı Resmî Gazetede yayınlanmıştır.
Lisanssız elektrik üretiminde 10 kW’a kadar çatı ve cephe uygulamaları
için 18.01.2018 tarihinde bir duyuru yayımladı. Böylece elektrik ihtiyacının
karşılanmasını tabana yayma düşüncesine yapılmış ilk somut çalışma niteliği
taşımaktadır. Örnek tip proje ve başvuru esaslarını ilgilendiren çalışma sonrası 10
KW’a kadar olan mikro üretim tesisleri başvuruları da hız kazanmış oldu.
Daha sonra 12 Mayıs 2019 tarihli 30772 Sayılı Resmî Gazete ile güncel
lisanssız elektrik üretim yönetmeliği çıkmış oldu.
12 Mayıs 2019 tarihli ve 30772 Sayılı Resmî Gazete Enerji Piyasası
Düzenleme Kurumu tarafından yayımlanan “Elektrik Piyasasında Lisanssız
Elektrik Üretim Yönetmeliği’nin amacı tüketicilerin elektrik ihtiyaçlarını tüketim
noktasına en yakın üretim tesisinden karşılaması ile arz güvenliği sağlayarak
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını tabana yayma düşüncesidir. Böylece
elektrik kayıplarını minimize edebilecek ve lisans alma ihtiyacı duymadan öz
tüketim değerlerini karşılayabilecek olmasıdır. Buradan sonuçla tüketicilerin
kendi bağlantı güçleriyle sınırlı olacak şekilde üretim tesisi kurma imkânı
sağlamakta ve ihtiyaç fazlası üretilen enerji miktarındaki mahsuplaşmayı
tüketicilerin kendi abone grupları üzerinden yapılması öngörülmektedir.
7. LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİNİN GELİŞİMİ
Lisanssız elektrik üretimine ilişkin yönetmelik 03.12.2010 tarihli 27774
sayılı Resmî Gazete ’de yürürlüğe girdiğinde azami 500 kW kurulu güce sahip
yenilenebilir enerji kaynakları ile mikro kojenerasyon yayımlandı. Ülkemiz İlgili
yönetmelik yürürlüğe girdiğinde 2010 yıl sonu itibariyle 49.562 MW kurulu güce
sahipti. İlgili yönetmelik Yenilenebilir Enerji Kanunu’nun çıkması ile tekrar
hazırlanmış olup 21.07.2011 tarihli 28001 sayılı Resmî Gazete ’de yürürlüğe
girmiştir. 4628 sayılı Kanunda yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik 500 kW
olan azami güç sınırı 1 MW’a yükseltildi. Bu kapsamda Lisanssız Elektrik
Üretimine İlişkin Yönetmelik tekrar hazırlanmış olup 02.10.2013 tarihinde 28783
sayılı Resmî Gazete’de yürürlüğe girdi.
6446 sayılı Elektrik Piyasaları Kanunun 14’üncü maddesinin birinci
fıkrasının yürürlüğe girdikten sonra güneş enerjisinde elektrik üretim tesis
kurulumları hızlanmıştır. 2014 yılı sonu itibariyle çağrı mektubu almaya hak
kazanan yaklaşık 2000 proje mevcut iken TEDAŞ’a proje kabulü yaptırılan proje
sayısı 400 adet olmuştur. Geçici kabulü yapılarak işletmeye alınan santrallerin
total gücü 50 MW’ı aşmıştır. TEİAŞ tarafından verilen kapasite tahsisi rüzgâr ve
güneş enerji santralleri için 3000 MW seviyesindedir. İlerleyen süreçte 4600
MW’a kadar çıkabileceği öngörülmüştür [30].
2015 yıl sonu itibariyle işletmeye giren santrallerin toplam kapasiteleri
359,04 MWe olmuştur. En yüksek pay güneş enerjisi toplam kurulumun
%81,58’ini oluşturmaktadır. Doğalgaz %10,16 ve biyokütle %5,97 ile takip
etmiştir. 359,04 MWe kapasitesinin kaynaklara göre dağılımı Tablo 6’da yer
almaktadır [31].
8
Kaynak Türü
Biyokütle
Doğalgaz
Güneş (Fotovoltaik)
Güneş (Yoğunlaştırılmış)
Hidrolik
Rüzgâr
Genel Toplam
Kurulu Güç (MWe)
21,44
36,47
292,91
1,7
0,5
6,02
359,04
Oran (%)
5,97
10,16
81,58
0,47
0,14
1,68
100
Tablo 4. 2015 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [31]
2016 yılı sonunda 2015 yılına göre işletmeye alınan kapasite miktarı 3 kat artarak
1048,21 MWe seviyesine gelmiştir. En yüksek pay %89,60 ile güneş enerjisi, %4,95
doğalgaz ve %3,47 biyokütle olmuştur. İlgili güç değerleri Tablo 7’de mevcuttur [32].
Kurulu Güç (Mwe)
Oran (%)
Güneş (Fotovoltaik)
939,19
89,6
Doğalgaz
51,85
4,95
Biyokütle
36,42
3,47
Rüzgâr
13,75
1,31
Hidrolik
5,78
0,55
Güneş (Yoğunlaştırılmış)
1,22
0,12
1048,21
100
Kaynak Türü
Genel Toplam
Tablo 5. 2016 Yılı Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [32]
2016 yılı itibariyle yönetmelikteki mevcut bent ve fıkraların değişmesi ile 2017
yılı sonunda lisanssız kapasite bir önceki yıla göre 3 kat artarak 3173,32 MWe seviyesine
gelmiştir. En büyük payı ise %93,90 oranı ile güneş sağlarken %2,71 ile doğalgaz, %2,10
ile biyokütle santralleri takip etmektedir. Kurulu güçlerin mevcut kaynaklara dağılımı
Tablo 8’de yer almaktadır [33].
Kurulu Güç (Mwe)
Oran (%)
2978,84
93,87
Doğalgaz
85,88
2,71
Biyokütle
66,72
2,1
Rüzgâr
32,2
1,01
Hidrolik
8,69
0,27
1
0,03
3173,32
100
Kaynak Türü
Güneş (Fotovoltaik)
Güneş (Yoğunlaştırılmış)
Genel Toplam
Tablo 6. 2017 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [33]
2018 yılı sonunda 3173,32 MWe olan kurulu güç kapasitesi %67,35 oranında
yükselerek 5310,57 MWe olmuştur. Kaynaklar bazında en yüksek değeri %94,48 ile
güneş enerji santrallerine ait olurken %2,88 ile doğalgaz, %1,49 ile biyokütle santralleri
takip etmektedir. Lisanssız kurulu gücün kaynaklara göre dağılımı Tablo 9’da yer
almaktadır [34].
9
Kaynak Türü
Güneş (Fotovoltaik)
Doğalgaz
Biyokütle
Rüzgâr
Hidrolik
Güneş (Yoğunlaştırılmış)
Genel Toplam
Kurulu Güç (Mwe)
5016,99
153,04
79,18
51,95
8,91
0,5
5310,57
Oran (%)
94,47
2,88
1,49
0,98
0,17
0,01
100
Tablo 7. 2018 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [34]
2019 yılı sonu itibariyle kurulu güç değeri 6309,27 MWe değerine ulaşmıştır.
2018 yılı kurulu güç değerine göre %18,81 oranında artış göstermiştir. En yüksek
kaynağı ise güneş enerjisi %92,33 ile oluşturmaktadır. Doğalgaz %5,21 ve biyokütle
%1,20 ile yer almaktadır. Tablo 10’da kaynakların dağılımı ve kurulu güç değerleri
gösterilmiştir [35].
Kurulu Güç (Mwe)
5825,46
328,66
75,67
70,83
8,65
6309,27
Kaynak Türü
Güneş (Fotovoltaik)
Doğalgaz
Biyokütle
Rüzgâr
Hidrolik
Genel Toplam
Oran (%)
92,33
5,21
1,2
1,12
0,14
100
Tablo 8. 2019 Yıl Sonu Lisanssız Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı [35]
Lisanssız elektrik kurulu gücün 2015-2017 yılları arasında en çok yatırım yapılan
ilk 10 ile dağılımı Tablo 9’da yer almaktadır.
İller
Kayseri
Konya
Ankara
Denizli
Antalya
Niğde
Mersin
İstanbul
Adana
Malatya
2015
Kurulu
Güç
(Mwe)
75,59
53,99
27,16
26,73
26,39
13,06
12,39
12,14
9,95
9,73
Toplam
İhtiyaç
Payı (%)
İller
21,05
15,04
7,57
7,44
7,35
3,64
3,45
3,38
2,77
2,71
Konya
Kayseri
Ankara
Mersin
Antalya
Burdur
Isparta
Denizli
Manisa
K. Maraş
2016
Kurulu
Güç
(Mwe)
199,236
127,408
54,872
54,202
48,211
40,748
39,226
38,007
36,791
33,341
Toplam
İhtiyaç
Payı (%)
İller
19,01
12,15
5,23
5,17
4,6
3,89
3,74
3,63
3,51
3,18
Konya
Kayseri
Ankara
Afyonkarahisar
Antalya
Mersin
Gaziantep
K. Maraş
Niğde
Isparta
2017
Kurulu
Güç
(Mwe)
437,61
279,64
158,78
134,67
117,89
114,37
93,38
88,15
84,09
83,21
Tablo 9. 2015-2017 Yılları Arası Lisanssız Kurulu Gücün İllere Göre Dağılımı
Güneş enerjisi lisanssız elektrik üretiminde en önemli kaynak niteliğinde
olmaktadır. Kurulan bölgeler ışınım şiddeti yüksek ve amortisman sürelerinin en az
şekilde karşılanabileceği biçimde uygulanmaktadır. Dünya üzerinde en düşük radyasyon
miktarı 800 kWh/𝑚2 , en yüksek değeri ise 2200 kWh/𝑚2 ile ekvator bölgesindedir.
Türkiye ışınım şiddeti olarak üst orta kuşakta yer almaktadır. Bu sebepten yatırım payının
Avrupa’nın çeşitli ülkelerine göre daha yüksek olması ve dışa bağımlılığı azaltmaya
yönelik en önemli araç olduğu gözlemlenmektedir. Lisanssız elektrik kurulu gücün 20182019 yıllarında en çok kurulu güce sahip 10 ilin dağılımı Tablo 10’da yer almaktadır.
Toplam
İhtiyaç
Payı (%)
13,79
8,81
5
4,24
3,71
3,6
2,94
2,78
2,65
2,62
10
İller
2018
Kurulu Güç
(Mwe)
Toplam
İhtiyaç
Payı (%)
İller
2019
Kurulu Güç
(Mwe)
Toplam
İhtiyaç
Payı (%)
Konya
Ankara
Şanlıurfa
Kayseri
İzmir
Afyonkarahisar
K. Maraş
Manisa
Mersin
Eskişehir
503,23
307,09
254,81
310,15
178,41
206,99
207,3
102,01
177,7
157,11
9,48
5,78
4,8
5,84
3,36
3,9
3,9
1,92
3,35
2,96
Konya
Kayseri
Ankara
Mersin
Antalya
Burdur
Isparta
Denizli
Manisa
K. Maraş
503,19
362,29
341,99
317,72
274,75
232,15
220,19
216,73
191,6
175,12
7,98
5,74
5,42
5,04
4,35
3,68
3,49
3,44
3,04
2,78
Tablo 10. 2018-2019 Yılları Arası Lisanssız Kurulu Gücün İllere Göre Dağılımı
Lisanssız elektrik üretiminde en büyük katkısı sağlayan güneş enerjisi
teknolojinin ilerlemesi ve ilk yatırım maliyetlerinin azalması ile büyük bir ivme
kaydetmiştir. 2019 yılı ile birlikte öz tüketim modelinin ihtiyacın kadar üret fazlasını
mahsuplaşma imkânı sağlanan yeni model değişikliği ile ihtiyaç duyulan enerjiyi
minimum kayıpla firmaların kendi bünyesinde karşılamasını teşvik etmektedir. Güneş
enerjisi değişim grafiği Tablo 11’de yer almaktadır.
Kurulu Güç Değeri (MWe)
Lisanssız Elektrik Üretimi Güneş Enerjisi Önemi
5825,46
6000
5016,99
5000
4000
2978,84
3000
2000
1000
939,19
292,91
0
2015
2016
2017
2018
2019
Название оси
Biyokütle
Doğalgaz
Güneş Fotovoltaik
Güneş Yoğunlaştırılmış
Hidrolik
Rüzgar
Tablo 11. Lisanssız Elektrik Üretimi Güneş Enerjisi Kurulu Güç Grafiği
Güneş enerjisinde toplam santrallerin %93’ünü lisanssız elektrik santralleri
oluşturmaktadır. 2020 yılı itibariyle 5825,46 MWe kurulu güce sahip lisanssız güneş
enerji santralleri 10 yıl boyunca faydalanabilecekleri YEKDEM teşviki sonrası lisanslı
üretim faaliyetine geçebilme hakkı tanındı. Burada yapılacak ödemelerin 10 yıl sürenin
bitiş tarihi itibariyle TL krş/kWh cinsinden fiyatlandırma alacağı ve elektrik
piyasalarında saatlik belirlenen piyasa takas fiyatının (FTP) %15 tutarını yenilenebilir
enerji kaynaklarını destekleme mekanizmasına katkı bedelini ödeme koşulu ile lisanslı
olabilme hakkı tanınmıştır. Lisans alma imkânı ile yatırımcı firmaların 10 yıl sonra
elektrik satışına yönelik sorunları ortadan kalkmış oldu.
11
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Koç, E., Kaplan, E. (2008). Dünyada ve Türkiye’de Genel Enerji Durumu-I Dünya
Değerlendirmesi, Termodinamik Dergisi, sayı: 187, (s.70-80/106-118).
Dookie, N. (2016). Agriculture energy nexus: From energy consumer to energy
source. Technical Centre for Agricultural and Rural Cooperation (CTA) (183),
(s. 28-30.)
Maung Than, T. M. (1985). Energy Usage in Burmese Agriculture: A Case Study.
Contemporary Southeast Asia, 7(2), (s.102-115).
Kumbur, H., Özer, Z., Özsoy, D. H., & Avcı, E. D. (2005). Türkiye’de Geleneksel ve
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli ve Çevresel Etkilerinin
Karşılaştırılması. Mersin Üniversitesi III. Ulusal Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Sempozyumu.
Önal, E., Yarbay R.Z., (2010). Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Potansiyeli ve Geleceği, (s. 79-81)
Mete, G., & Heffron, R. (2015). Renewable Energy Law and Policy in Turkey.
Renewable Energy Law and Policy Review, 6(4), (s. 301-308).
International Energy Agency (2018). World Energy Outlook. (s.8)
KPGM, (2019). Sektörel Bakış 2019- Enerji
https://home.kpmg/tr/tr/home/gorusler/2019/02/sektorel-bakis-2019-enerji.html
Karagöl, T., E., Kavaz, İ. (2017). Dünyada ve Türkiye’de Yenilenebilir Enerji,
SETA, Analiz Dergisi, cilt 4, sayı 197, (s. 5-32).
Daşkın M., Aksoy İ.G. (2014). İklimlendirme Amaçlı Güneş Enerjisi Destekli Bir
Absorbsiyonlu Soğutma Sisteminin Simülasyonu, Batman Üniversitesi Yaşam
Bilimleri Dergisi, 4 (1): (s.52-65).
British Petroleum (BP, 2019). BP Statistical Review of World Energy, London, UK.
Enerji Tabii ve Kaynaklar Bakanlığı (ETKB, 2018). Enerji Dengesi Raporu- 2018
TEİAŞ (TEİAŞ, 2018). Kurulu Güç Raporu 2018, www.teias.com.tr adresinden
alındı.
REN21, (REN21, 2019). Renewables 2019 Global Status Report, Renewables
Energy Policy Network for the 21st Century (REN21), Paris, France.
World Wind Energy Associaton, (WWEA, 2018) Global Wind Report,
Wind Energy Associaton, Bonn, Germany.ap
Hall, R., and Lieberman, M. (1998). Economics: Principles and Applications.
Lipsey, R., and Courant, P. (1996). LIPS Economics 11nd Edition, Social and
Environmental Regulation. New York: HarperCollins Publishers Inc.
Çelik, İ. (2012). Vadeli İşlem Piyasasında Fiyat Keşfi, İzmir Vadeli İşlem
ve Opsiyon Borsasında Ampirik bir Uygulama. Türkiye Bankalar Birliği, İstanbul.
Stoft, S. (2002). Power System Economics: Designing Markets for Electricity,
IEEE Press/Wiley-Interscience Press, New York.
EPK (EPK, 2013). 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 30/03/2013 tarihli ve 28603
sayılı Resmî Gazete, Ankara.
T.C. MEB (2011). Muhasebe ve Finansman, Sermaye Piyasası Faaliyetleri, (s.16).
Ankara
Canbaş, S., & Doğukanlı, H. (2007). Finansal Kurumlar ve Sermaye Piyasası
Analizleri. Finansal Pazarlar (s. 13), Adana: Karahan Kitabevi.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP, 2017). Türev Piyasa ne demektir? (s.8),
İstanbul002E
24. Karslı, M. (1994). Sermaye Piyasası, Borsa, Menkul Kıymetler. İstanbul: İrfan
Yayıncılık
25. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği. (2009). 14/04/2009 tarihli ve 27200 sayılı
Resmî Gazete. Ankara.
26. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2003a). Elektrik Piyasasında Mali
12
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ. Ankara.
EPK (EPK, 2013). 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 30/03/2013
tarihli ve 28603 sayılı Resmî Gazete, Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2010). 2010 Yılı Elektrik Piyasası
Raporu. Ankara.
Enerji Tabii ve Kaynaklar Bakanlığı (ETKB, 2018). Enerji Dengesi Raporu
2018
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2015). 2014 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2016). 2015 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2017). 2016 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2017). 2017 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2017). 2018 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, (EPDK, 2017). 2019 Yılı Elektrik Piyasası
Gelişim Raporu. Ankara.
Download