Davranış Bilimleri Hafta VII Gelişim Nedir? Büyüme Olgunlaşma Büyüme Vücutta bulunan organların zamana bağlı hacminin artmasıdır. Olgunlaşma Büyümeyle beraber organların gerekli işlevi yerine getirir duruma gelmesidir. Sosyal, duygusal, bilişsel, dil, psiko-motor, ahlak, cinsel gelişim yönünden meydana gelen büyüme ve olgunlaşmadır. Gelişim Gelişim Sürecinin Özellikleri Dönemlerin sırası değişmez. Her birey, evreleri atlamadan sıra ile izler. Gelişim dönemlerinden bireysel farklılıklar vardır. Dönemler arasında hiyerarşi vardır. Her dönem kendinden önceki dönemin özelliklerine sahiptir. Her dönemin kendine özgü gelişim özelikleri vardır. Zihinsel gelişim yavaş ve aşamalıdır. Bir dönemin sonunda bir sonraki dönemin özellikleri görülmeye başlar. Gelişim Dönemleri - Doğum Öncesi Dönem - Bebeklik Dönemi (0-3 Yaş) - Okul Öncesi (İlk Çocukluk) Dönem (3-6 Yaş) - Okul ( Son Çocukluk) Dönem (6-12 Yaş) - Bluğ Çağı(12-14 Yaş) - Ergenlik Dönemi (14-18 Yaş) Doğum Öncesi Gelişim Baştan ayağa içten dışa doğrudur. Beyin gelişiminin % 70’i ilk 2 ayda gerçekleşir. Bebeklik Dönemi 0-3 Yaş Yenidoğanlar nesneleri veya yüzleri 20-25 cm uzaklıktan net görürler. Görsel sistemin tamamen gelişmesi 3-4 yıl alacak olmasına rağmen 6-8 aylık bebek hemen hemen bir üniversite öğrencisi kadar iyi görebilmektedir. Yeni doğan sarı, turuncu, kırmızı ve yeşili geriden ayırt etmektedir, 4 aylık olduklarında tüm renkleri görebilmektedirler. İşitme organları bebekler daha doğmadan çalışmaktadır. Yenidoğanlar sesin nereden geldiğini de anlayabilmektedirler. Tat ve koku alma açısından ise yenidoğanlar kesin olarak sevdikleri ve sevmediklerinin ayırdındadırlar. Bebeklik Dönemi 0-3 Yaş Yaşamın ikinci yılında, iyelik sözcükleri sözcük dağarcığının büyük bir kısmını oluşturur. Üçüncü yılda, iki veya üç sözcüklü cümleler oluşturmaya başlarlar. Üç yıldan sonra çocuklar cümlelerindeki boşlukları doldurmaya başlarlar. Çocukların en önemli ilişkileri ana babalarıyla ve diğer bakıcılarıyladır. Çocuklar 3 yaşlarına geldiklerinde önemli ilişkileri diğer çocukları ve yetişkinleri içerecek şekilde genişler. Doğada, doğduktan veya yumurtadan çıktıktan çok kısa bir süre sonra yavrular gördükleri ilk hareketli nesne ile güçlü bir bağ oluştururlar. Doğada bu nesne genellikle annedir. İnsanda ise bu süreç aynı şekilde ve böyle çabuk değildir. Yaşamın ilk yılı içerisinde bebek asıl bakıcısına derece derece bağlanma geliştirir. Bakıcıyla güvenli bağlanma kurmuş bir çocuk, çevreyi korkusuzca keşfedebilir. Bu keşif, özerklik veya bağımsızlık duygusunun bir göstergesidir. Ana babalar çocukların özerklik istekleriyle ilgili çatışma yaşayabilirler ancak bu sosyalleşmenin de özüdür. Bebeklik Dönemi 0-3 Yaş Bu dönemde ana babalık tarzları/tutumları çocuklarının davranışları üzerinde uzun vadede etkiler bırakırlar. Bu etki yalnızca ana babanın tutumu merkezli değildir, çocukların da ilişkiyi etkilemeleri söz konusudur. Dış dünyayı keşfetmede duyular ve motor beceriler kullanılır. Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçer • Taklit ve deneme – yanılma öğrenmesi • Nesne devamlılığı/sürekliliği/kalıcılığı Bebeğin kendi görüş dışında kalsa dahi nesnelerin var olduğunu bilmesidir. 10 – 12 aylar arasında ortaya çıkar ve 18 aya kadar gelişir. Yaklaşık 3 yaşlarında kız ve erkek çocukları toplumsal cinsiyet kimliğini geliştirmişlerdir. Bebeklik Dönemi 0-3 Yaş Sayıları bilse dahi, azlık ya da çokluk gibi kavramları tanımlayamaz. Tüm dünyayı kendi bakış açısından görür, diğer insanların duygu ve düşüncelerini farkına varamaz. Okul Öncesi Dönem 3-6 Yaş Olaylara çok yönlü bakamazlar. Başından geçen olayları basitçe anlatırlar. Genelleme yapamazlar. Hayali arkadaşları olabilir. Hareket eden şeylerin canlı olduğunu düşünürler. Ben-merkezlidir. Yemek yeme, kendi başına giyinebilme, elini yüzünü yıkama gibi “özbakım” becerileri edinme Okul Öncesi Dönem 3-6 Yaş El-göz uyumu sağlamaya başlama: El-göz uyumunun tam olarak sağlanması ergenlik dönemine denk geldiğinden bu dönemdeki çocuklardan ince düğümler atma, çok küçük parçaları bir araya getirme gibi beceriler beklenmemelidir. Cinsel farklılıkları öğrenme ve cinsel kimliğini kazanmaya başlama Büyük ölçüde anne-babalarını model alarak yaşıtları, kardeşleri ve ane-babalarıyla ilişki kurmayı öğrenme, onlara yönelik duygularının farkında olmaya başlama Yanlış ve doğruya ilişkin toplumsal kuralları öğrenmeye başlama, toplumsal rolleri öğrenmeye başlama Okul Dönemi 6-12 Yaş Zıt kavramları öğrenirler. Sayı, hacim, mekan, boyut gibi kavramlar oluşmaya başlar. Ben-merkezlilikleri en aza iner. Sıralama, sınıflandırma, karşılaştırma işlemlerinde beceri artışı görülür. Ortak kurallar oluşturur, amaçlar etrafında birleşirler. Kendi cinsiyetinden olan ebeveyne yönelir. Okul Dönemi 6-12 Yaş Estetik kaygılar ortaya çıkabilir. Soyut kavramları kavramaya başlarlar: Ölüm gibi. Başarı isteği duyarlar Geleneksel ve ulusal değerlerin önemini anlamaya başlar. Kurallara uymaya önem verir. Diğer insanlarla kendisini özdeşleştirebilir. Buluğ Çağı 12-14 Yaş Tartışmaları sever, düşüncelerini ifade etmek isterler. Mantık üzerinde yoğunlaşırlar. Olaylara çok yönlü bakabilirler. Kemikler hızla gelişir. Büyük ve küçük kaslar boyut yönünden gelişir. Kilo artışları gözlenir. Çok enerjiktirler. Sakarlaşabilirler. Buluğ Çağı 12-14 Yaş Vücutta tüylenme başlar. Genital sistem cinsiyet yönünden gelişmeye, bir takım salgılar ve hormonlar işlevsellik kazanır. Kızlarda adet kanaması başlar. Karşı cinse karşı ilgi artar. Yoğun duygusallık Kimlik arayışı Ergenlik Dönemi Ergenlik Döneminin Temel Soruları Nelerdir? Ben Kimim? Kime Benzemeliyim? ''Asi, hırçın, evde huysuz, dışarıda sıkılgan, durgun ve dalgın, sorumsuz kendi başına buyruk, alıngan ve karamsar, ters ve olur olmaz şeye ağlıyor, ders çalışmıyor, kaide ve kuralları tanımıyor, küstah..'' Ergenlik Dönemi 14 - …. Yaş Fiziksel değişimler düzene girmeye başlar. Boy uzaması devam eder. Grup faaliyetlerine katılım artar. Sportif faaliyetler önem kazanır. Cinsel öğelere ilgi artar. Cinsel deneyimler yaşanabilir. Ergenlik Dönemi 14 - …. Yaş Bu dönemde ya kurallara uyma ya sıra dışı olma eğilimi görülür. İntihara, suça, kanun dışı olaylara eğilim görülebilir. Bunun sebebi kimlik karmaşasıdır. Sosyal davranışların gelişmeye devam etmesine bağlı olarak her iki cinsteki yaşıtları ile yeni ve daha olgun ilişkiler kurmayı başarma Bir yetişkin kadın ya da erkek sosyal rolünü edinme Bir mesleğe doğru yönelip hazırlanmaya başlama Ergenlik Döneminde En Sık Rastlanan Heyecan biçimleri Korku Endişe Öfke Duygusal Kırıklıklar Korku Ergenlikte korku tepkisi bir anlamda çocukluktakiyle eşdeğerdir. Genç bireyler için özellikle “bilinmeyen” şeyler korkunun doğmasına temel nedendir. Ergenin ilgilendiği faaliyetlerin sonucunu kestirememesi de korkuya neden olabilir. Ergenlikte tüm duygusal konularda bireyin kendini kontrol edebilme alışkanlığını kazanabilmesi önemlidir. Korkular üç biçimde kendisini gösterebilir: Korku 1. Objelere Karşı Duyulan Korkular: Yılan, köpek, uçak, fırtına, ateş gibi objelere karşı duyulan korkular. 2. Sosyal İlişkilerden Duyulan Korkular: Diğer insanlarla tanışmak, alaycı kimselerle bir arada olmak, topluluk önünde konuşmak ya da çoğunluğu büyüklerden oluşan bir gruba katılmak, gençlerde korku meydana getirebilir. Bu tür sosyal korku, utangaçlık ya da şaşkınlık şeklinde görülür. 3. Ergenin Kendisi İle İlgili Korkuları: Yoksulluk, ölüm, kendisinin veya ailesinden bir bireyin ciddi bir hastalığa tutulması, okulda ya da işinde başarısızlığa uğraması gençte korku oluşturabilir. Genç korku durumunda kaçma ya da (vücudun kaskatı kesilmesi, titreyip şaşırması, terlemesi gibi bedensel tepkiyle yanıt verir. Yaş ilerledikçe, çevresiyle olan ilişkilerin artması sonucu korkuların giderek azaldığı görülür. Endişe Korkulan durumun zihinsel düzeyde prova edilerek yinelenmesidir. Genellikle korkudan daha uzun sürerler. Burada gelecekte beklenen durumlardan duyulan gerilim halleri söz konusudur. Endişe, geçmişte bireye doyum sağlamayan bazı olaylar üzerine, oluşabildiği gibi, bireyin başarmak istediği geleceğe yönelik faaliyetlerini de içerebilir. Orta ve lise öğrencileri özellikle çeşitli okul sorunları hakkında, dış görünüş ve arkadaşları arasında popüler olmama, endişe yaratan diğer konular arasında sayılabilir. Öfke Ergenlik döneminde öfkeye neden olan uyarımlar genellikle sosyal kaynaklıdır. Ergenle alay edilmesi, ona yalan söylenmesi öfkeyi oluşturan başlıca nedenlerdir. Duygusal Kırıklıklar Bir arzu ya da amacın önüne çıkan dış veya iç engeller ergene kırıklıkların oluşumuna yol açar. Bu durumların çok azında öfke, ama hepsinde sıkıntı hali görülür. Ergen kırıklığını sosyal çevrenin kabul edebileceği bir davranış biçimde belli eder. Bireyin kırıklık anında göstereceği tepki onun yaşına, toplumsal geçmişine, deneyimlerine ve kendisine kırıklık yaratan nedeni algılayış biçimine bağlıdır. Yetişkinlik Dönemi 21-65 yaş arasındaki hayat dilimi yetişkinlik dönemi olarak adlandırılır. Meslek seçimi, eş seçimi, iş seçimi gibi önemli kararların verildiği ilk dönemlerde sağlık sorunları sık görülmez. Bu dönemde genç yetişkin, ebeveynleri ile kararları ve davranışlar konusunda çatışmalar yaşayabilir. Ayrıca akrabalar ile sürtüşmeler, iş yeri ve diğer sosyal alanlarda çatışmalar görülebilir. Meslek sorunları, politik görüş farklılıkları, zorluklar karşısında ortaya çıkan çatışmalar genç erişkinleri etkiler. Yaşlılık Dönemi İnsan hayatının 65 yaştan sonraki dönemi yaşlılık dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde bedensel fonksiyonlar da yaşlanmaya adapte olmaktadır. Gözlerde uyum yeteneğinin azalması ile yakını görememe, vücut direncinin azalması, çabuk yorulma, tat duyusunun bozulması, ısı değişimlerine duyarlılık gibi belirtiler ortaya çıkar. Hücre sayıları azaldığı gibi hücre fonksiyonları ve içerikleri de değişir. Bu nedenle kaslar zayıflar, eklemlerde kireçlenmeler başlar. Bu yapısal çöküşle birlikte yenilenme işlemi de yavaşlar ve durur. Yaşlılıkta dolaşım bozukluğu, kalp hastalıkları, felçler, yüksek tansiyon, eklem bozuklukları, diabet (şeker hastalığı) gibi süreğen hastalıklar sık görülür.
