MINEKE SCHIPPER İdeaAyrıntı Dizisi Ayrıntı Yayınları
advertisement
MINEKE SCHIPPER Hollandalı yazar ve araştırmacı, daha çok kurgu dışı kadın edebiyatı çalışmalarıyla tanınır. Sahip olduğu küresel bakış açısı, yazarın sadece akademik değil akademi dışı çevrelerce de tanınmasını sağlamıştır. Araştırmaları için farklı dinlerden ve kültürlerden yüzlerce köylü kadınla görüşmeler yapmıştır. Dünya genelinde sözlü gelenekler, atasözleri, mitler ve yaratılış mitolojileri üzerine sürdürdüğü çalışma büyük ilgi görmüştür. Eserleri birçok dile tercüme edilmiş olan Schipper aynı zamanda bir edebiyatçıdır. Roman, deneme ve akademik kitapları dışında Hollanda’da ve uluslararası basında yayınlanmış sayısız yazısı bulunmaktadır. Yazarın yayınlanmış kitapları: Bloot of bedekt. Van niets om het lijf naar strak in het pak (2015); China’s Creation and Origin Myths. Cross-cultural Explorations in Oral and Written Traditions (2011); Trouw nooit een vrouw met grote voeten (2012); Overal Adam en Eva De eerste mensen in jodendom, christendom en islam (2012); In het begin was er niemand. Hoe het komt dat er mensen zijn (2010); Na ons de zondvloed. Mythische verhalen over het einde van de mensheid (2009); Belle femme, gros ennuis (2008); Vogel valt vogel vliegt (2007); Never Marry a Woman with Big Feet. Women in Proverbs from Around the World (2004, 2005 Eureka Ödülü: Kurgu dışı en iyi kitap); Imagining Insiders. Africa and the Question of Belonging (1999); En de boom blijft maar geven. Caribische en Latijns-Amerikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1998); De zieleneters (1998); De rib uit zijn lijf. Joodse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1996); Een wenkbrauw als een wilgenblad. Aziatische spreekwoorden en zegswijzen over Vrouwen (1995); De boomstam en de krokodil. Kwesties van ras, cultuur en wetenschap (1995); Een vrouw is als de aarde. Afrikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1994); Conrads rivier (1994); Een goede vrouw is zonder hoofd. Europese spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1993); Source of All Evil. African Proverbs and Sayings on Women (1991); Beyond the Boundaries. African Literature and Literary Theory (1989); Afrikaanse letterkunde. Tradities, genres, auteurs en ontwikkelingen in de literatuur van Afrika ten zuiden van de Sahara (1983); Realisme. De illusie van werkelijkheid in literatuur (1979); Toneel en maatschappij in Afrika (1977); Le Blanc et l’Occident au miroir du roman afri¬cain de langue française (1973). Türkçede Mineke Schipper: Erkek Acı Çeker Kadının Ruhu Duymaz: Dünya Dillerinden Atasözleriyle Kadınlar, Çev. Taciser Ulaş Belge, NTV Yayınları, İzmir, 2000. İdeaAyrıntı Dizisi Ayrıntı Yayınları Ayrıntı: 876 İdeaAyrıntı Dizisi: 25 Âdem ile Havva Her Yerde Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te İlk İnsan Mineke Schipper Kitabın Orijinal Adı Overal Adam En Eva De Eerste Mensen in Jodendom, Christendom En Islam İngilizce’den Çeviren Arlet İncidüzen Yayıma Hazırlayan Pınar Doğu Son Okuma Ceren Ataer © 2012, Mineke Schipper Türkçe yayım hakları Kalem Ajans aracılığıyla alınmıştır Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları’na aittir. Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım: İstanbul, Temmuz 2015 Baskı Adedi: 2000 ISBN 978-975-539-977-5 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu – İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & [email protected] Âdem ile Havva Her Yerde Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te İlk İnsan Mineke Schipper İDEAAY R I N T I Dİ Zİ Sİ KURTULUŞ TEOLOJİSİ Ed.: Christopher Rowland İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 2. Cilt KİRLİLİK KAVRAMI VE ALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU Mevlüt Özben HIRİSTİYANLIKTAKİ ATEİZM Exodus’un ve Krallığın Dini Ernst Bloch İSLAM’IN GELECEĞİ Wilfred S. Blunt KOMÜNİSTLERDEN İSLAMCILARA Bir 20. Yüzyıl Tarihi: Endonezya Adrian Vickers İSLAM’IN İKİNCİ MESAJI Mahmut Muhammed Taha TANRISIZ AHLAK? Walter Sinnott-Armstrong DÜŞMANIN TARİHİ Gil Anidjar İSLAM’DA 50 ÖNEMLİ İSİM Roy Jackson ESRÂRNÂME Ferîdüddîn Attâr İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 1. Cilt SÜRYANİLER Mutay Öztemiz KIZILBAŞLAR/ALEVİLER Krisztina Kehl-Bodrogi İBNİ HALDUN Tarih Biliminin Doğuşu Yves Lacoste İBNİ ARABÎ VE DERRİDA Tasavvuf ve Yapısöküm Ian Almond CENNETİN ELEŞTİRİSİ Roland Boer MÜSLÜMAN KÜLTÜRÜ V. V. Barthold İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 3. Cilt OXFORD İSLÂM SÖZLÜĞÜ Baş Editör: John L. Esposito İLÂHÎNÂME Ferîdüddîn Attâr MÜSLÜMAN SİTE Louis Gardet İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ 4. Cilt ROMANTİK ORTADOĞU Metinlerarası Bir Deneme Hayri K. Yetik Hoşgörülü bir dünyanın kurucularına... “Atalarımızın söylediklerinin doğru olup olmadığından emin değilim. Eğer bize anlattıkları doğruysa, o halde benim söyleyeceklerim de doğrudur; eğer değilse, bununla ilgili herhangi bir şey yapamam.” Saluan Panay, Âdem ile Havva hikâyelerinin Filipinli Anlatıcısı. İçindekiler — Önsöz............................................................................................ 13 1. Hikâyeler Görüş ve Yorumlar ............................................................................ 24 Farklılıklar.......................................................................................... 27 2. Resimler Resim Yasağı...................................................................................... 33 Yahudi Sanatında Âdem ile Havva ................................................... 34 Hıristiyan Sanatında Âdem ile Havva ............................................... 38 İslam Sanatında Âdem ile Havva....................................................... 47 3. Âdem’in Yaratılışı Topraktan İnsan.................................................................................. 58 Âdem’in Güzelliği ............................................................................ 64 “Kıymetli, Kolay İncinebilir Demektir.”........................................... 66 Şeytan Bir İnsan Yaratabilir mi? ....................................................... 68 Âdem Nasıl Sakallı Oldu? ................................................................ 69 Sünnetli ve Sünnetsiz Âdem ............................................................. 72 4. Cennet Dünyevi ya da Uhrevi........................................................................ 79 Bulunduğu Yerler .............................................................................. 82 Bitkiler ve Hayvanlar......................................................................... 86 Âdem Hayvanlara İsim Koyar .......................................................... 89 Güzel Sanatlarda Cennet Hayalleri ................................................... 91 5. Lilith’ten Havva’ya Lilith................................................................................................... 133 Diğer Kadınlar................................................................................... 136 Havva’nın Yaratılışı........................................................................... 139 Kaburga ya da Kuyruk....................................................................... 144 Cennet Bahçesi’nde Evlilik ve Seks.................................................. 149 Havva’nın Güzelliği .......................................................................... 156 6. Şeytan ve Yılan Şeytanın Tanrı’yla Çatışması ............................................................ 162 Sayılan ve Sövülen: Yılan.................................................................. 167 Cinsel İstek Uyandıran Bir Canlı....................................................... 170 Şeytan Cennete Nasıl Girdi? ............................................................. 173 Yılan, Şeytan, Havva......................................................................... 176 Şeytanın Resimleri............................................................................. 178 7. Cennetten Kovulma Günah İşleme ve Cezalandırma......................................................... 191 Fiziksel Sonuçlar................................................................................ 195 Hayvanların Cezalandırılması............................................................ 199 Âdem’in Elbiseleri............................................................................. 201 Cennetin Kaybının Resmedilmesi...................................................... 204 8. Dünya’da Hayatta Kalma Cennetten Hatıra Eşyalar .................................................................. 217 Nereye Ayak Bastılar?....................................................................... 220 Kefaret................................................................................................ 223 Yiyecekler.......................................................................................... 226 Seks, Yeni Bir Tecrübe ...................................................................... 229 Şeytanla Antlaşma............................................................................. 231 Emek ve Alın Teri.............................................................................. 233 9. Çocuklar ve Âdem ile Havva’nın Sonu İlk Hamilelik...................................................................................... 237 Kabil ile Habil.................................................................................... 239 Ensest................................................................................................. 242 Kardeş Katili...................................................................................... 244 Havva’nın Çocukları ve Eşitsizlik Nasıl Meydana Geldi?................ 253 Âdem ile Havva’nın Ölümü .............................................................. 256 10. Şeytani Havva Kötülüğün Kökeni.............................................................................. 269 Sözlü Gelenek.................................................................................... 271 Teolojik Görüşler............................................................................... 275 Şeytanla Antlaşmanın Resimleri........................................................ 282 Bulaşıcı Arzu Korkusu....................................................................... 288 — Sonsöz ......................................................................................... 292 Âdem ile Havva Yeni Baştan ............................................................ 293 Yorumlar ve Sonuçları ...................................................................... 298 Şiddetlenen Coşkular ........................................................................ 300 Fatima, Miryam ve Meryem’in Elleri................................................ 303 Birbirini Hoşgörmek ......................................................................... 304 — Kaynakça....................................................................................... 305 — Linkler .......................................................................................... 314 — Dizin.............................................................................................. 315 Önsöz 1. Yaratılış hikâyesi Ahdiatik’le başlar. B’resheet, Venedik Baskısı, 1524 Âdem eve geç geldiğinde Havva ne yaptı? Onun kaburgalarını saydı. (İbranice) “Kendim gideceğim” dedi Havva ve Cennet Bahçesi’nden kovulduğunu göstermek için onu dirseğiyle itti. (Rusça) Cennete gidenler Âdem’e benzeyecekti. (Arapça) Dünyada başka hiçbir hikâye insanoğlunun anne ve babası Âdem ile Havva kadar meşhur değildir. Onlar hakkında bilmeceler, atasözleri, şarkılar, şiirler, romanlar, operalar ve filmler vardır. Reklamcılar Âdem ile Havva görsellerini tabela, fayans, bira bardakları, koltuk, çarşaf, şömine, gözleme ızgaraları ve ateş paravanalarında müşterileri etkileyip ikna etmek için kullanırlar. Mozaik ve fresklerden rölyef ve heykellere, kaidelerden vitray, minyatür, resim ve gravürlere kadar güzel sanatlarla ilgili her alanda onlara rastlamak mümkündür. Adlarının verildiği sağlık merkezleri, sauna ve oteller, onları anlatan popüler şarkılar, pullar, formalar, tişörtler ve dövmelerden bahsetmeye gerek yok. Âdem ile Havva’nın hikâyesi üç semavi din tarafından aktarılarak Ortadoğu’da her yeri dolaştı. Savaştaki insanlar ya da kaçanlar, göçmenler, denizciler, sömürgeciler ve misyonerler inançlarını yüreklerinde taşıyarak hikâyenin devam etmesini sağladılar. Bu demek oluyor ki araştıranların, Âdem ile Havva hikâye ve resimlerini bulmaları hiç zor değil. Onlara 2010’da Kinsaşa’da rastladım. Hikâyenin tamamı Kongo Nehri’nin kıyısında, uğuldayan hurma ağaçlarının arasında 1891’den beri saklı kalan küçük bir Protestan Şapeli’nin camlarına resmedilmişti. Kinsaşa’da (RESİM 2A ve 2B1) tesadüfen çağdaş 1. Metinde renkli görseller büyük harfle “RESİM”, siyah beyaz olanlar ise küçük harfle “resim” olarak ifade edilmiştir. 15 Mineke Schipper sanatçı Moke’un da biri Havva’yı sarışın, Âdem’i zenci diğeriyse bunun tam tersi tasvir eden iki tablosu vardır. Her iki tabloda da göze çarpan bir yılan uçan küçük şeytanlarla kuşatılmıştı. Amsterdam’da Meksika’nın Metepek şehrinden gelmiş, Aztek kökenli, kırmızı kilden yapılmış biri koyu saçlı Âdem ve diğeri altın saçlı Havva olan iki heykelciğe rastladım. Kırmızıydılar çünkü Aztekler, Tanrılarının bedenlerinin çıplak kısımlarını kırmızı boyayla kaplamaya alışkındılar. Bu eski Aztek geleneği yirminci yüzyıl Hıristiyan resimlerinde devam etti, Âdem ile Havva’nın kırmızı olması ayrıca aşkı ve günaha girmeyi de temsil ediyor (RESİM 3).2 2A. Zenci Havva ve sarışın Âdem, yılanla birlikteler. Kahverengi şeytanlar aralarında dans ediyor. 2. Peintre Moke’un resimleri Hollanda’daki Berg en Dal Afrika müzesindedir. Kırmızı kil heykelcikler (40-48 cm yüksekliğinde) Meksika’nın Metepek şehrindendir. 2010’da Kırmızı Sergi kapsamında Basel’deki Kültür Müzesi’nden Amsterdam’daki Tropen Müzesi’ne getirilmişlerdir. 16
