MikroRNA`lar ve kanser ile ilişkisi
advertisement
121 DERLEME MikroRNAlar ve kanser ile iliþkisi Dilek Aþcý Çelik, Pýnar Aslan Koþar, Nurten Özçelik Süleyman Demirel Üniversitesi, Týp Fakültesi, Týbbi Biyoloji AD, Isparta, Türkiye. Özet MikroRNAlar (miRNAlar), endojen küçük RNAlarýn bir sýnýfýný oluþturan, protein kodlamayan, yaklaþýk 20-23 nükleotid uzunluðunda RNA molekülleridir. Bu moleküllerin özellikle hücre tipinin belirlenmesi ve hücre farklýlaþmasý olmak üzere pek çok fizyolojik olaylarda ve patolojik durumlarda önemli düzenleyici roller aldýðý gösterilmiþtir. Ayrýca kanserde hem onkojenik hem de tümör baskýlayýcý rol oynadýklarý açýða çýkmýþtýr. Pek çok kanserde bazý miRNAlarýn onkogen, bazýlarýnýn ise tümör baskýlayýcý gen gibi iþlev görmesi, tümör ilerlemesi, metastazý ve invazyonunda miRNAlarýn düzenleyici olduðunu göstermektedir. miRNAlarýn karsinogenezde etkili olabileceklerinin anlaþýlmasýyla birlikte, farklý kanser türlerinde spesifik hücre tiplerinde miRNAlarýn ekspresyon seviyelerindeki deðiþimler incelenmiþ, miRNAlarýn normal ve patolojik dokular arasýnda farklýlýk gösterdiði belirlenmiþtir. Gen ekspresyonunu düzenlediði gösterilen miRNAlarýn kanser hücrelerindeki seviyelerinin normal hücrelerle karþýlaþtýrýlmasý kanserin taný, takip ve tedavisinde önem kazanmýþtýr. Son yýllarda iþlevlerinin ve kanserdeki rollerinin anlaþýlmaya baþlanmasý ile miRNAlar kanserin moleküler patolojisinin anlaþýlmasýnda ve moleküler hedefe yönelik tedaviler geliþtirilmesinde umut olmuþtur. Anahtar Kelimeler: MikroRNA, kanser, onkogen, tümör süpressör gen Abstract Micro RNAs and their relation with cancer MicroRNAs (miRNAs) are a class of small non-coding endogen RNA molecules usually 20-23 nucleotides at length. They have shown to role in many physiological and pathological processes including cell characterization and differentiation. Additionally some miRNAs were identified as oncogenes while some others are tumor-suppressors in cancer. This data indicates their modulatory effects on tumor progression, invasion and metastasis. After the effects of miRNAs on carcinogenesis were discovered, expression levels of miRNAs on different cancer and normal cell lines were evaluated and differences found between normal and pathological tissues. Comparisons of miRNA expression levels between cancer and normal cells have gained attention on diagnosis, prognosis ant treatment of cancer. With the increasing knowledge about miRNA functions and their roles in cancer, they became a new hope for understanding molecular pathology of cancer and for developing molecular targeting treatment method. Keywords: MicroRNA, cancer, oncogene, tumor suppressor gene Yazýþma Adresi: Arþ. Gör. Dilek Aþcý Çelik Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Týbbi Biyoloji AD, Isparta Tel: 0246 211 33 36 E-mail: [email protected] Müracaat tarihi: 15.02.2013 Kabul tarihi: 18.06.2013 S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser Giriþ MikroRNAlar (miRNAlar), endojen küçük RNAlarýn (small RNA) bir sýnýfýný oluþturan, protein kodlamayan RNA molekülleridir (1,2). Yaklaþýk 2023 nükleotit uzunluðunda tek iplikçikli miRNAlarýn sayýsý insanlarda bini geçmektedir (3). Bu moleküllerin çeþitli biyolojik olaylarda ve patolojik durumlarda önemli düzenleyici roller aldýðý gösterilmiþtir. miRNAlarýn hücresel gen ekspresyonunu transkripsiyonel ve post transkripsiyonel seviyede düzenlediði düþünülmektedir (4). mRNAlara hedef genin düþük özgüllükte baðlanmasýna, mRNA yýkýmýna ve translasyonel inhibisyona neden olabileceði için miRNAlar gen ifadesinin kontrolünde önemli rollere sahiptir (5,6). miRNAlar özellikle hücre tipinin belirlenmesi ve hücre farklýlaþmasý olmak üzere pek çok fizyolojik iþlemde rol alýr. Çeþitli kanserlerde bazý miRNAlarýn onkogen, bazýlarýnýn ise tümör baskýlayýcý gen gibi iþlev görmesi, tümör ilerlemesi, metastazý ve invazyonunda miRNAlarýn düzenleyici olduðunu göstermektedir (2,7). RISC içindeki miRNAlar, hedef mRNAlarý 3' UTR bölgelerindeki baz eþleþmesine göre belirler (6). miRNAlar, mRNAlarýn 3UTR bölgesine yüksek oranda komplementerlik gösterirse mRNA degrede olur. Ancak komplementerlik azaldýkça mRNAnýn translasyonu baskýlanýr (11). Genel olarak miRNAlar post transkripsiyonel düzenlenmeyi; translasyonu baskýlayarak veya mRNA hedeflerinin yýkýmýný saðlayarak yapar (17). (Þekil) Etkilenen mRNA'lar, RISC-proteinleri boyunca, granüler sitoplazmik Porganlarý içinde birikir ve mRNA miktarýnda azalma gerçekleþir (18,19). Bu durum, mRNA miktarý ölçülerek miRNA aktivitesinin deðerlendirilebilmesi açýsýndan önemlidir. miRNAlarýn DNA üzerinde kodlayan bölgelerde ve mRNA 5UTRlerde de baðlanma bölgeleri bulunduðuna dair bilgiler literatürde yer almaktadýr. Bu durum miRNAlarýn, mRNA translasyonunun düzenlenmesinde etkili olabileceðini de ortaya koymaktadýr (2). MikroRNAlarýn Biyogenezi ve Moleküler Etki Mekanizmasý miRNAlarýn sentezi miRNA genlerinden RNA polimeraz II (RNA pol II) enzimi aracýlýðýyla öncü miRNA (pri-miRNA) sentezlenmesiyle baþlar. Saç tokasý þeklinde oluþan pri-miRNA nükleusta bulunan bir RNaz olan Drosha ve RNA baðlanma noktasý bulunan bir protein DGCR8/Pashadan oluþan mikroiþlemci komplekse baðlanýr ve 60 ile 70 nükleotidlik parçalar haline getirilerek pre-miRNA haline dönüþtürülür (2,6,8-10) Nükleusta oluþan premiRNA lar Exportin 5 adý verilen molekül aracýlýðýyla sitoplazmaya taþýnýr (11). Sitoplazmaya geçen pre-miRNA RNA-pol IIIün bir türü olan dicer tarafýndan kesilerek 20-25 nükleotidlik olgun miRNA ve onun komplementeri miRNA*dan oluþan çift sarmal halini alýr (12,13). Daha sonra miRNA:miRNA* ikilisi helikaz tarafýndan çözülerek olgun miRNA ve miRNA*ya dönüþür (3,14). AGO2 adý verilen argonat proteini olgun miRNAyý 5ucundan seçer. AGO2, miRNA ve çeþitli proteinler, kýsaca RISC olarak tanýmlanan RNA ile uyarýlmýþ susturma kompleksini oluþtururlar. miRNAyý içeren RISC kompleksi, mRNAyý hedefleme yeteneðine sahiptir (2). Hedef seçiminde çekirdek-seed adý verilen bölge mRNAya baðlanmayý saðlayan kýsýmdýr (15). Bununla birlikte, miRNA ya da mRNAlara baðlanan proteinler de hedef seçimini etkiler (16). 122 Þekil: Mikro RNAlarýn biyogenezi S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 123 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser MikroRNAlarýn Onkogenik ve Tümör Baskýlayýcý Özellikleri miRNAlar hedefledikleri mRNAnýn moleküler yolaklardaki özelliðine göre onkogenik veya tümör baskýlayýcý özellik kazanabilir. Çeþitli kanser vakalarýnda, ekspresyonlarý artan miRNAlar onkogen miRNA olarak adlandýrýlmaktadýr. Onkomir olarak tanýmlanan miRNAlar tümör baskýlayýcý genleri ya da hücre farklýlaþmasýný kontrol eden genleri etkileyerek tümör geliþimine neden olabilirler (20,21). Tümör baskýlayýcý miRNAlar ise tümör oluþumunu, onkogenleri baskýlayarak engeller. Kanser oluþumunda etkili olduðu bilinen onkogenik ve tümör baskýlayýcý miRNAlar miR 17-92 genleri: Onkogenik iþlev gören bir gen ailesidir. 13q31 kromozomunda yer alan polisistronik bir miRNAdýr. Bu gen ailesi, miR-17, miR-18a, miR-19a, miR20a, miR-19b-1, miR-92-1 olmak üzere altý miRNA kodlar. miR 17-92 ekspresyonu, normal dokulara göre küçük hücreli akciðer kanseri ve insan B hücre lenfomasýnda artýþ göstermiþtir. Hematolojik malignitelerde, meme, kolon, akciðer, pankreas, prostat, mide ve lenfoma gibi kanser türlerinde yüksek seviyede ekspresyonu gerçekleþmektedir (22). Ekspresyon sonucu oluþan miRNAlar, proliferasyonu arttýrarak, apoptoz inhibisyonunu saðlayarak ve tümör anjiyogenezi tetikleyerek kanser oluþumuna neden olmaktadýr. PTEN ve RB2 gibi tümör baskýlayýcý genleri hedefleyerek bu genlerin inaktive olmasýný saðlarlar (1,23). miR 372 ve miR 373 genleri: Bu onkogenik miRNAlar LATS2 tümör baskýlayýcý genin ekspresyonunu ve p53 aracýlý CDKý inhibe ederek tümör geliþimine neden olmaktadýr (1). miR-21 geni: Onkogenik fonksiyon gösteren bir miRNAdýr. Çeþitli neoplazmlarda PTEN1 ve PDCD4 gibi önemli tümör baskýlayýcý genleri hedef aldýðý belirlenmiþtir (24). mir-21in AML (Akut miyeloid lösemi), KLL(Kronik lenfositik lösemi) gibi hematolojik malignitelerde ve pankreas, prostat, mide, kolon, akciðer, meme ve karaciðer kanseri gibi birçok kanser türünde yüksek seviyede ekspresyonu gözlenmiþtir (25,26). mir-21in, PTENin mRNAsýný hedefleyerek invazyon ve metastaz olaylarýnda etkili olduðu bildirilmiþtir (1,27). miR 15a ve miR 16-1 genleri: Bu genler, kanserlerin pek çok tipinde anahtar rol oynayan anti-apoptoz gen olan Bcl-2 genini hedefleyerek normal apoptotik bir yanýt meydana getirmektedir. Bu nedenle belirtilen genler tümör süpresör gen olarak da iþlev görürler (1,27). Let-7 geni: Ýlk keþfedilen miRNA olan let-7, ayný zamanda tümör baskýlayýcý iþlev gösterdiði belirlenen ilk miRNAlardandýr. Let-7nin kanserlerde genellikle delesyona uðrayan bir kromozomal bölgede bulunmasý ve gen ifadesinin azalmasýnýn onkojenik farklýlaþma kaybýna yol açtýðýnýn belirlenmesi tümör baskýlayýcý etki gösteren bir miRNA olarak kabul edilmesine sebep olmuþtur (20). miR-29: miR-29a, miR-29b, miR-29c olmak üzere üç adet izoformu bulunan miR-29, genlerinin üyelerinin KLL (26), akciðer kanseri (28), invaziv meme kanseri (29), AMLde (26) etkili olduðu gösterilmiþtir. miR-143: Çeþitli kanser çalýþmalarý bu genin anormal hücre büyümesini baskýladýðýný göstermiþtir. Meme, serviks, kolorektal, mesane ve hipofiz tümörlerinde, miR-143ün tümör baskýlayýcý olarak görev yaptýðý bildirilmektedir. Serviks kanserinde hücre proliferasyonunu baskýladýðý, kolorektal kanser hücrelerinde ise KRAS ve KRASýn aþaðý sinyal yolunu doðrudan inhibe ettiði gösterilmiþtir (30). MikroRNAlarýn Kanser ile Ýliþkisi Protein kodlayan onkogen ve/veya tümör süpresör genlerdeki deðiþimlerin kansere neden olduðu bilinmektedir. Son yýllarda tümör oluþumunda miRNAlarýn da etkili olduðunun gösterilmesi ile kanserin genetik nedenlerinin daha karmaþýk olduðu bildirilmiþtir (20). Kanserle iliþkilendirilmiþ genomik alanlar ya da frajil bölgelerin %50sinden fazlasýnýn miRNAyý kodlayan genlerden oluþmasý miRNAlarýn kanser patojenezinde önemli olduðunu ortaya koymuþtur (27). Pek çok çalýþma miRNAlarýn hücre büyümesi ve apoptoz mekanizmasýnýn düzenlenmesinde rol aldýðýný göstermiþtir (31,32). miRNAlarýn karsinogenezde etkili olabileceðinin anlaþýlmasýyla birlikte, farklý kanser türlerinde spesifik hücre tiplerinde miRNAlarýn ekspresyon seviyelerindeki deðiþimler incelenmiþ, miRNAlarýn normal ve patolojik dokular arasýnda farklýlýk gösterdiði belirlenmiþtir (33,34). mRNA ekspresyon profilini belirlemede kullanýlan yöntemler ayný zamanda miRNA'larýn kanserdeki potansiyel rolünü/rollerini tespit etmek için yapýlan çalýþmalarda da kullanýlmaktadýr. Çeþitli miRNAlarýn kanser hücrelerinin farklýlaþmasýnda, tümör progresyonu ve metastazýnda spesifik rol oynadýðý gösterilmiþtir (35). miRNA genleri ve kanser arasýndaki iliþkiyi ortaya koyan ilk çalýþma Calin ve ark. (36) tarafýndan S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser yapýlmýþtýr. KLL hastalarý ile yapýlan çalýþmada, hastalarýn yarýsýndan fazlasýnda görülen 13q14 delesyonundan daha önce düþünüldüðü gibi bir tümör baskýlayýcý geni hedeflemek yerine miR-15 ve miR16 genlerinin sorumlu olabileceðini göstermiþlerdir. Cimmino ve ark. (37) BCL2 antiapoptotik geninin iki farklý miRNA tarafýndan manipüle edildiðini ve BCL2nin aþýrý eksprese olduðu lösemi hücre serilerinde terapötik olarak kullanýlabileceklerini bildirmiþlerdir. Solid tümörler ve normal dokularýn miRNA ekspresyon seviyelerindeki farklýlýk Michael ve ark. (38) tarafýndan rapor edilmiþtir. Benzer þekilde meme kanserinde (2), Burkitts lenfomada (39), malign beyin tümörlerinde (40), tiroid kanserinde (41), akciðer kanserinde (42), prostat kanserinde (23), mesane kanserinde ve kolon kanserinde miRNA seviyelerinde deðiþiklikler (43) olduðu çeþitli çalýþmalarla gösterilmiþtir. Lamy ve ark. (43), 283 miRNAnýn mesane, prostat ve kolon kanserlerinde genomik DNAdaki kopya sayýsý deðiþimini araþtýrmýþlardýr. Prostat ve kolon kanserlerinde kopya sayýsýnýn arttýðý bölgelerde miRNAlarýn yüksek oranda bulunduðunu, kopya sayýsýnýn azaldýðý bölgelerde ise az olduðunu gözlemlemiþlerdir. Mesane kanserinde ise kopya sayýsý ile miRNA seviyesi arasýnda ters iliþkinin olduðunu belirlemiþlerdir. Takamizawa ve ark.(44) akciðer kanseri ile ilgili in vitro ve in vivo çalýþmalarýnda, azalmýþ let-7 ekspresyonu gözlemlemiþlerdir. Ras ve myc onkogenlerinin, p53 tümör baskýlayýcý gen ile birlikte, akciðer kanserinde anahtar rol oynadýðý bilinmektedir. Akciðer tümör dokusunda, normal akciðer dokusuna göre, let-7 seviyesinde belirgin miktarda azalma, Ras proteini miktarýnda ise dikkat çekici bir artýþ olduðu saptanmýþtýr. Rasýn let-7 ile düzenlenmesinin akciðer onkogenezinde bir mekanizma olduðunu ileri sürmüþlerdir (45). Let-7nin tersine miR17-92 ekspresyonu, akciðer kanserlerinin en agresif þekli olan küçük hücreli akciðer kanserinde artýþ göstermektedir (23). Çalýþmalar miR17-92 ile küçük hücreli akciðer kanserlerinde aþýrý miktarda sentezlendiði bilinen c-myc onkogeni arasýnda bir baðýntý olduðunu göstermiþtir (22). Let-7nin meme kanserinde de etkili olduðu gösterilmiþ ve artan let7 miktarýnýn meme dokusunda, kanserli hücrelerin artýþýný yavaþlattýðýný ortaya konmuþtur (46). Ýorio ve ark. (29) miRNA ifadelerinin normal ve neoplastik meme dokusu arasýnda farklýlýk gösterdiðini, özellikle miR-125b, miR145, miR-21 ve miR-155 124 miRNAlarýnýn ifadelerinin meme kanseri dokusunda oldukça azalmýþ olduðunu gözlemlemiþlerdir. Ayrýca normal ve kanserli meme dokusu arasýnda görülen miRNA ifade düzeyi farklýlýklarýnýn tümör seviyesi, çoðalma indeksi, östrojen ve progesteron reseptörü ifadesi ve vasküler invazyon ile iliþkili olduðu gösterilmiþtir. Chan ve ark. mir-21in glioblastom hastalarýnda anlamlý þekilde arttýðýný ve mir-21 susturulmuþ glioblastom hücre serilerinin kaspaz aktivasyonuyla apoptozise yönlendiklerini bildirmiþlerdir (40). Lars ve ark. (47) 106 mesane tümörü ve 11 normal ürotelyumda 290 miRNAnýn ekspresyonunu karþýlaþtýrmýþlar, mir-145, mir-143, mir-125bnin miRNAnýn ekspresyonu azalýrken; mir-21 ekspresyonunun arttýðýný bulmuþlardýr. Kanser dokusunda mir-145in en çok ekspresyonu azalan ve mir-21in kanser dokusunda en çok ekspresyonu artan miRNAlar olduðunu belirtmiþlerdir. James ve ark. (48) 52 ürotelyal karsinom, 6 ürotelyal karsinom hücre serisi ve 20 normal ürotelyumla 322 miRNAnýn ekspresyonunu RT-PCR yöntemiyle analiz etmiþlerdir. mir-133b, mir-125b, mir-143, mir-100, mir99a ve mir-204ün düþük dereceli ürotelyal karsinoma göre normal ürotelyumda fazla eksprese olduðunu saptamýþlardýr. miRNA deðiþimlerinin tümör progresyonunu tahmin etmede kullanýlabileceðini bildirmiþlerdir. Chen ve ark. (49) mir-143ün KRAS onkogeninin translasyonunu kolorektal kanser hücrelerinde inhibe ettiðini saptamýþtýr. Akao ve ark. (50), 63 kolorektal kanser, 65 adenoma dokusu ve tümör içermeyen komþu dokularda miRNA profilini incelemiþ, mir-143 ve mir-145in ifadelerinin kanser ve adenoma dokularýnda azaldýðýný tespit etmiþlerdir. Bu azalmanýn tümörogenezin erken safhalarýnda olduðunu ve mir-143 kullanýlarak yapýlan RNA bazlý tedavinin kanser hücrelerinin büyümesini inhibe ettiði belirtmiþlerdir (50). Saetrom ve ark. (51), BMPR1B geninde mir-125bnin baðlandýðý bölgedeki polimorfizmin meme kanseri riskini arttýrdýðýný belirtmiþlerdir. Çocukluk çaðý lösemilerinde mir125b ekspresyonun arttýðý ve mir-125bnin onkogenik potansiyelde olduðu bildirilmiþtir (52). Kanserde herhangi bir genin tek baþýna incelenmesi yerine, gen ekspresyonunun genel analizi, taný açýsýndan önem kazanmýþtýr. DNA mikrodizinlerinin kullanýmý, onbinlerce genin ayný anda incelenmesine olanak vermiþtir. Farklý tümörlerin gen ekspresyon profilleri kýyaslanarak, moleküler bir sýnýflama yöntemi geliþtirilmiþtir. Bu tür çalýþmalar, gen ekspresyon profillerinin, baþka özellikleri bakýmýndan S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 125 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser benzerlik gösteren tümörleri birbirinden ayýrabildiðini ve hastalýðýn klinik seyri ya da tedaviye cevabý açýsýndan bilgi verdiðini göstermektedir. Son zamanlarda kanser çalýþmalarýnda miRNAlarýn ekspresyon düzeyleri normal hücrenin miRNAsý ile mukayese edilerek yeni bir yaklaþým oluþturulmuþtur (1). Kanser patolojisinde miRNAnýn iþlevlerini çalýþmak için up ya da down miRNA ekspresyonunu düzenlemek önem kazanmýþtýr. Bu amaçla miRNA nýn iþlevi çalýþýlýrken antisens inhibitörler, transgenikler, spesifik promotorlar, real time PCR ve miRNA mikroarray gibi çeþitli yöntemler kullanýlmaya baþlanmýþtýr (1,53). Sonuç miRNAlarýn keþiflerinden bu yana biyogenezi ve moleküler etki mekanizmasý ile ilgili oldukça fazla bilgi edinilmiþtir. Son yýllarda baþta kanser olmak üzere pek çok hastalýðýn geliþiminde miRNAlarýn düzenlenmesindeki bozukluklarýn yer aldýðý gösterilmiþ, ifade profillerinin taný ve tedavide faydalý kriterler saðlayacaðý öngörülmüþtür. Büyüme, geliþme, farklýlaþma ve hücre çoðalmasý gibi olaylarý kontrol eden miRNAlarda kanserleþme sürecinde iþlev bozukluklarý ortaya çýkmaktadýr. Kanserli dokularda miRNAlarýn ifade düzeylerinin belirlenmesi ve hedefledikleri mRNAlarýn deðerlendirilmesi ile miRNAlarýn kanserin erken tanýsýnda ve tedavi yöntemlerinin geliþtirilmesinde önemli faydalar saðlayacaðý düþünülmektedir. Tümör dokularý ve normal dokularda farklý seviyelerde ifade edilen miRNAlarýn tanýnmasý, bu miRNAlarýn insan kanserlerindeki görevlerinin belirlenmesi çeþitli kanserlerdeki rolünün aydýnlatýlabilmesi için yararlý olabilir miRNA ekspresyon profili, miRNAlarýn kanser patogenezindeki fonksiyonunu araþtýrmak için iyi bir baþlangýç noktasýdýr. Belirli bir miRNAnýn kanserli hücredeki yokluðu ya da fazla sentezlenmesi miRNAnýn kanser baþlangýcý ve geliþimindeki özel rolünü çalýþmaya imkân vermektedir. miRNAlar kanserin moleküler patolojisi ile ilgili sorulara cevap olmaya aday gözükmektedir. Çeþitli kanserlerde miRNAlarýn taný ve tedavide kullanýlabilmesi için verilerin belirli standartlara getirilmesi ve hedeflerinin doðru tanýmlanmasý gerekmektedir. Her miRNA molekülü çok sayýda farklý mRNAya, her mRNAda farklý miRNAlara baðlanabilmektedir. Bu nedenle miRNAlarýn ifade etkinliklerini ve hedeflerini belirlemeye yönelik yeni bulgulara ihtiyaç duyulmaktadýr. Kaynaklar 1. Zhang L, Huang J, Yang N, Greshock J, Megraw MS, Giannakakis A,et al. MicroRNAs exhibit high frequency genomic alterations in human cancer. 2006;103:913641. 2. Le Quesne J, Caldas C. Micro-RNAs and breast cancer. Moleculer Oncology. 2010;4:230-41. 3. Gregory RI, Chendrimada TP, Cooch N, Shiekhattar R. Human RISC couples microRNA biogenesis and posttranscriptional gene silencing (Reprinted from Cell, vol 123, pg 631-640, 2005). Cell 2007; 131: 63-73. 4. Jackson RJ, Standart N. How do microRNAs regulate gene expression? Sci STKE. 2007;1:367. 5. Ambros V. The functions of animal microRNAs. Nature. 2004; 431(7006):350-5. 6. Bartel DP. MicroRNAs: genomics, biogenesis, mechanism, and f unction (reprinted from Cell, vol 116, pg 281297, 2004). Cell 2007;131:1129. 7. Nicoloso MS, Spizzo R, Shimizu M, Rossi S, Calin GA. MicroRNAs-the micro steering wheel of tumour metastases. Nat Rev Cancer 2009;9(4):293-302. 8. Bohnsack MT, Czaplinski K, Gorlich D. Exportin 5 is a RanGTP-dependent dsRNA-binding protein that mediates nuclear export of pre-miRNAs. Rna-A Publication of the Rna Society.2004; 10:185-91. 9. Lund E, Guttinger S, Calado A, Dahlberg JE, Kutay U. Nuclear export of microRNA precursors. Science 2004; 303: 95-8. 10. Yi R, Qin Y, Macara IG, Cullen BR. Exportin-5 mediates the nuclear export of pre-microRNAs and short hairpin RNAs. Genes & Development 2003;17:3011-6. 11. Garzon R, Fabbri M, Cimmino A, Calin GA, Croce CM. MicroRNA expression and function in cancer.Trends Mol Med. 2006;12(12):580-7. 12. Grishok A, Pasquinelli AE, Conte D, Li N, Parrish S, Ha I et al. Genes and mechanisms related to RNA interference regulate expression of the small temporal RNAs that control C-elegans developmental timing. Cell 2001;106:23-34. 13. Hutvagner G, McLachlan J, Pasquinelli AE, Balint E, Tuschl T, Zamore PD. A cellular function for the RNAinterference enzyme Dicer in the maturation of the let7 small temporal RNA. Science 2001;293:834-8. 14. Lin SL, Chang D, Ying SY. Asymmetry of intronic pre-miRNA structures in functional RISC assembly. Gene 2005;356:32-8. 15. Ghildiyal M, Zamore PD. Small silencing RNAs: an expanding universe. Nature Reviews Genetics 2009;10:94-108. 16. Forman JJ, Coller HA. The code within the code: MicroRNAs target coding regions. Cell Cycle 2010;9(8)1533-41. S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser 17. Meister G. miRNAs get an early start on translational silencing. Cell 2007; 131: 25-8. 18. Pillai RS, Bhattacharyya SN, Artus CG, Tabea Z, Cougot N, Basyuk E, et al. Inhibition of Translational Initiation by Let-7 MicroRNA in Human Cells. Science 2005; 309:1573-76. 19. Hendrickson DG, Hogan DJ, McCullough HL, Myers JW, Herschlag D, Ferrell JE, et al. Concordant Regulation of Translation and mRNA Abundance for Hundreds of Targets of a Human microRNA. Plos Biology 2009; 7 (11): e1000238 20. Calin GA, Croce CM. MicroRNA signatures in human cancers.Nat Rev Cancer. 2006; 6(11): 857-66. 21. Wiemer EAC. The role of microRNAs in cancer: No small matter. European Journal of Cancer. 2007;43 (10):1529-44. 22. O'Donnell KA, Wentzel EA, Zeller KI, Dang CV, Mendell JT. c-Myc-regulated microRNAs modulate E2F1 expression. Nature 2005; 435: 839-43. 23. Hayashita Y, Osada H, Tatematsu Y, Yamada H, Yanagisowa K, Tomida S, et al. A polycistronic microRNA cluster, miR-17-92, is overexpressed in human lung cancers and enhances cell proliferation. Cancer Res 2005; 65: 962832 24. Meng F, Henson RH, Wehbe-Janek H. MicroRNA-21 regulates expression of the PTEN tumor suppressor gene in human hepatocellular cancer. Gastroenterology 2007;133:64758. 25. Volinia S, Calin G, Liu CG, Ambs S, Cimmino A, Petrocca F, et al. A microRNA expression signature in human solid tumors defines cancer targets. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2006;103:225761. 26. Calin GA, Ferracin M, Cimmino A, Di Leva G, Shimizu M, Wojcik SE, et al. A microRNA signature associated with prognosis and progression in chronic lymphocytic leukemia. New Engl J Med 2005;353(17):1793-801. 27. Calin GA, Sevignani C, Dumitru CD, Hyslop T, Noch E, Yendamuri S, et al. Human microRNA genes are frequently located at fragile sites and genomic regions involved in cancers. Proc Natl Acad Sci USA 2004;101(9):2999-3004. 28. Lin PY ,Yu SL, Yang PC. MicroRNA in lung cancer. Brýtýsh Journal of Cancer 2010; 103:114448. 29. Iorio MV, Ferracin M, Liu C, Veronese A, Spizzo R, Sabbioni S, et al. MicroRNA gene expression deregulation in human breast cancer.Cancer Research 2005; 65:7065-70. 30. Slaby O, Svoboda M, Fabian P, Smerdova T, Knoflickova D, Bednarikova M, et al. Altered expression of miR-21, miR-31, miR-143 and miR-145 is related to clinicopathologic features of colorectal cancer. Oncology 2008;72:397-402. 31. Cheng AM, Byrom MW, Shelton J, Ford LP. Antisense inhibition of human miRNAs and indications for an involvement of miRNA in cell growth and apoptosis. 126 Nucleic Acids Res 2005; 33:1290-7. 32. Tanno B, Cesi V, Vitali R, Sesti F, Giuffrida ML, Mancini C et al. Silencing of endogenous IGFBP-5 by micro RNA interference affects proliferation, apoptosis and differentiation of neuroblastoma cells. Cell Death and Differentiation 2005;12:213-23. 33. Sevignani C, Calin GA, Siracusa LD, Croce CM. Mammalian microRNAs: a small world for fine-tuning gene expression. Mamm Genome 2006;17(3):189-202. 34. Zhou YM, Chen LJ, Barlogie B, Stephens O, Wu XS, Williams DR, et al. High-risk myeloma is associated with global elevation of miRNAs and overexpression of EIF2C2/AGO2. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2010;107:7904-9. 35. Kim YK, Yeo J, Ha M, Kim B, Kim VN. Cell adhesiondependent control of microRNA decay. Molecular Cell 2011;43:100514 36. Calin GA, Dumitru CD, Shimizu M, Bichi R, Zupo S, Noch E, et al. Frequent deletions and down-regulation of micro- RNA genes miR15 and miR16 at 13q14 in chronic lymphocytic leukemia.Proc Natl Acad Sci U SA 2002; 99(24):15524-9. 37. Cimmino A, Calin GA, Fabbri M, Iorio MV, Ferracin M, Shimizu M, et al. miR-15 and miR-16 induce apoptosis by targeting BCL2.Proc Natl Acad Sci U S A 2005;102(39):13944-9. 38. Michael MZ, OConnor SM, van Holst Pellekaan NG, Young GP, James RJ. Reduced accumulation of specific microRNAs in colorectal neoplasia. Mol Cancer Res 2003;1:88291 39. Metzler M, Wilda M, Busch K, Viehmann S, Borkhardt A. High expression of precursor microRNA-155/BIC RNA in children with Burkitt lymphoma. Genes Chromosomes Cancer 2004;39:1679. 40.Chan JA, Krichevsky AM, Kosik KS. MicroRNA-21 is an antiapoptotic factor in human glioblastoma cells. Cancer Res 2005;65:602933. 41.He H, Jazdzewski K, Li W, Liyanorachchi S, Nagy R, Volinia S, et al. The role of microRNA genes in papillary thyroid carcinoma. Proc Natl Acad Sci USA 2005;102:1907580. 42.Sevli S, Uzumcu A, Solak M, Ittman M, Ozen M. The function microRNAs, small potent molecules in human prostate cancer. Prostate Cancer P D 2010;13:208-17. 43.Lamy P, Andersen CL, Dyrskjøt L, Tørring N, Ørntoft T, Wiuf C. Are microRNAs located in genomic regions associated with cancer? Br J Cancer 2006; 95 (10): 1415-8. 44. Takamizawa J, Konishi H, Yanagisawa K, Tomida S, Osada H, Endoh H, et al. Reduced expression of the let-7 microRNAs in human lung cancers in association with shortened postoperative survival. Cancer Res 2004;64(11):3753-6. 45. Johnson SM, Grosshans H, Shingara J, Byrom M, S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127 127 Aþcý Çelik, miRNA ve kanser Jarvis R, Cheng A, et al. RAS is regulated by the let7 MicroRNA family. Cell 2005; 120: 635-47. 46. Yu F, Yao H, Zhu P, Zhang X, Pan Q, Gong C, et al. let-7 regulates self renewal and tumorigenicity of breast cancer cells. Cell 2007; 131: 1109-23. 47. Lars D, Marie S and Jesper B. Genomic profiling of microRNAs in bladder cancer: miR-129 is associated with poor outcome and promotes cell death in vitro. Cancer Res.2009;69 4851-60. 48. James W F, Saiful M, Helen C O, Freddie C H.Distinct microRNA alterations characterize high and low grade cancer.Cancer res. 2009;69:8472-81. 49. Chen X, Guo X, Zhang H, Xiang Y, Chen J, Yin Y,et al. Role of miR-143 targeting KRAS in colorectal tumorigenesis.Oncogene.2009;28(10):1385-92. 50. Akao Y, Nakagawa Y, Hirata I, Iio A, Itoh T, Kojima K, et al. Role of anti-oncomirs miR-143 and -145 in human colorectal tumors. Cancer Gene Ther. 2010;17(6):398-408. 51. Saetrom P, Biesinger J, Li S M, Smith D, Thomas L F, Majzoub K,et al. A risk variant in an miR-125b binding site in BMPR1B is associated with breast cancer pathogenesis. Cancer Res. 2009; 69(18): 745965. 52. Gefen N, Binder V, Zaliova M, Linka Y, Morrow M, Novosel A, et al. Hsa-mir 125b-2 is highly expressed in childhood ETV6/RUNX1 (TEL/AML1) leukemias and confers survival advantage to growth inhibitory signals independent of p53. Leukemia.2010; 24(1): 89-96. 53. Jiang JM, Lee EJ, Gusev Y, Schmittgen TD. Real-time expression profiling of microRNA precursors in human cancer cell lines. Nucleic Acids Res 2005; 33:53945403. S.D.Ü. Týp Fak. Derg. 2013:20(3)/121-127