Ln-Bv -X ÜÇLÜ SİSTEMLERİNDE FAZ OLUŞUMUNUN KARAKTERİ

XIV. Ulusal Kimya Kongresi, Diyarbakır, 2000
FK-S19
Ln-Bv -X ÜÇLÜ SİSTEMLERİNDE FAZ OLUŞUMUNUN KARAKTERİ
(Ln-Ce,Tm; Bv-As,Sb,Bi; X-S, Se,Te)
Yasar GENEL1. Teymur M.İLYASLI2, Fuat M.SADIKOV2,
Yegane K.CAFEROVA2, Seba H.MEMMEDOVA2, T.A.ALİYEV2,
1Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Van
2M.E. Resulzade adına Bakii Devlet Üniversitesi, Kimya Fakültesi, Baku
Arşen yarımgrubu ve nadir toprak elementlerinin halkojenitleri muhtelif
yart iletkenler sınıfına aittir. Bunîaria ilgili yeni materyallerin elde edilmesi
spesifik oldğundan bu sahada detaylı araştırma yapılmasın ihtiyaç duyulmaktadır.
Araştırma Ln-Bv-X sistemlerde karşılıklı kimyasal etki ve faz oluşumunun
karakteri hakkında fikir verir.
Ln~Bv~X üçlü sistemlerindeki karşılıklı etki fizikokimyasal kompleks
analiz metodları ile incelenmiş ve bu sistemlerin T-X-Y diyagramları çizilmiştir.
İncelenen sistemlerde aşağıdaki bileşiklerin oluştuğu görülmüştür: LnBvX 3 ,
V
V
V
V
LnB 3 Xö, LngB 2 X^ 5 , 1. 0 8 2 X4 , LnB 4 Xy
V
Bu bileşiklerden yalnız LnB 4 X 7
kongruent, diğerleri ise inkogruent' tir.
Tellur'lu sistemler için L n B ^ e y , LnB 2 Te4 ve LnBvTe 3 bileşikler
.
v
karakteristiktir, incelenen bu üçlü sistemlerde 8 2 X 3 temelinde katı çözelti
kısımları meydana gelir.
Diğer sistemlerden farklı olarak arşen’ li sistemlerde cam kısmı oluşmakta
ve bu kısım S — ► S'e— ► Te sırasında küçülmektedir.
v
Gösterilen sistemlerde As’ den Bi’ a geçince B 2 X 3 *a bağlı olarak çözünme
artmaktadır. Katı çözeltilerin oluşmasında etkili olan katyonların yarıçaplarının
ölçüsü temel faktörlerden biridir. Arşen yarımgrubunda As ——► Sb — ► Bİ
yönünde (A s-1,48 A° ; Sb-1,61 A°; B i-1,82 A ° ) atom yarıçapları büyüdüğünden
v
Ln' ntn atom yarıçapına yaklaşır. Buna göre de 8 2 X 3 temelinde çözünme
As
Sb — r> Bi yönünde artmaktadır.
Kükürtlü sistemlerden Tellur'İu sistemlere geçtikçe oluşan bileşiklerin
sayısı ve kararlılığı azalır. Bu ise As — ► Sb — -► Bi ; S .... ► Se — ► Te
sırasında Bv-X deki kimyasal bağın karakterine bağlıdır. Tahmin edilir ki , Bv ile
X arasında elektronegatifi iğin farkı azalır, metalik bağm payı ise artmaktadır.
155