TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iBN MENDE, Ebu Zekeriyya
dece künyesiyle tanınanlarla haklarında
yeterli bilgi bulunmayanlar da zikredilmektedir. Eseri neşreden Ebu Kuteybe
Nazar Muhammed el-Faryabl (Ri ya d 1417/
1996). daha önce kitap üzerinde Mekke
Camiatü Ümmi'l-kura'da Abdülazlz b. Abdullah b. Ubeydullah er-Rahmanl tarafın­
dan doktora çalışması yapıldığını, ancak
bu çalışmada 100 kadar biyografiye yer
verilmediğini, ayrıca esere Müslim'in Kitabü'l-Künd'sından 700 biyografinin yanlışlıkla eklendiğini ve daha başka hataların da bulunduğunu belirtmiştir. Eserin
bir kısmı Seven Dedering tarafından da
yayımlanmıştır (Uppsala 1927) 3. Tesmiyetü '1-m eşayi]] elle?,ine yervi 'anhüm
el-İm am Eb(l 'Abdillah MuJ:ıammed
b. İsma'il el-Bu]]ari (Esaml meşayil]i'l­
Bul]arl). Buharl'nin el-Cami'u'ş-şaJ:ıiJ:ı'­
teki 309 hocasının adını ihtiva eden eserin Dublin'de Chester Beatty Library'de
bulunan tek nüshası (nr. 5 ı 65/ı. vr. ı -ı ı)
Arthur John Arberry tarafından tanıtıl­
mış (IQ, Xl/ ı- 2 1 ı967J) ve Nazar Muhammed ei-Faryabl tarafından neşredilmiş­
tir (Ri ya d 14 ı 2/ ı 99 ı ). 4. el-Esami ve'l-küna (Chester Beatty Library, nr. 5 ı 65/2, vr.
ı 2-28). Bu eserin Zehebl'nin el-Kün a
adıyla kaydettiği kitap (A'lamü'n-nübela', XVII , 33) veya FetJ:ıu'l-bdb ti'l-küna
ve'l-el]fiib olması muhtemeldir.
C) Akaid. 1. Kitabü'l-lman. Eserde
109 konu başlığı altında senedieriyle birlikte zikredilen 1089 rivayette imanın mahiyeti, kısımları, imanla İslam arasındaki
ilgi, imanın altı esası, kelime-i tevhidin
önemi, oruç, zekat, hac, cihad, Allah ve
peygamber sevgisinin imanla ilgisi , vesvese ve iman, Ehl-i kitabın imanı, büyük
günahları işleyenierin imanı . Hz. Peygamber'in bildirdiği bazı husustarla kıyamet­
ten önce ve sonra meydana geleceğini
haber verdiği olaylara inanmak gibi konular yer almaktadır. İbn Mende'nin oğlu
Ebu Amr Abdülvehhab ile talebesi Batır­
kani tarafından rivayet edilen nüshayı,
eser üzerinde Camiatü ümmi'l-kura'da
(Külliyyetü'ş-şerla. ı 398/1978) İbn Mende ve Kitabü'I-lman adıyla bir doktora
çalışması yapan Ali Muhammed b. Nasır
el-Fükayhl yayımiarnıştır (1-11 1, Medine
ı 40 1 / 1 98 ı ; 1-11 , Beyrut 1406/1985, 1407/
1987). İbn Mende'nin Kitabü'I-lman
'ale'I-ittita]f ve't-teterrüd (Darü' l-kütübi 'z-Zahiriyye , Hadis . nr. 338, vr. l - 102)
adıyla anılan eseri de muhtemelen bu kitaptır (Sezgin, l, 2 15 ). Z. Kitabii't-TevJ:ıid
ve ma'riteti esma'illahi 'azze ve celle
ve şıtatihi 'ale'l-ittifa]f ve't-teterrüd.
132 konu başlığı altında senedieriyle birlikte zikredilen 914 rivayette genel hatlarıyla Allah Teatil'nın vahdaniyyeti, ulGhiyyeti , isimleri ve sıfatları incelenmekte,
her konu ayet, hadis ve Selef alimlerinin
sözleriyle açıklanmaktadır. Ali Muhammed b. Nasır el-Fükayhl. diğer neşirlerde
görülmeyen bir usulle her konunun bitiminde hadislerin muhtevasını bazan oldukça geniş şekilde açıklayarak ve rivayetlerin sıhhat derecesini belirterek eseri
neşretmiştir (Medine 1988- 1989; 1-111 , Medin e 1 4 1 4/ ı994) . 3. er-Red 'ale'J-Cehmiyye. Allah Teala'nın yed, vech gibi sı­
fatları konusunda Cehmiyye'nin düştüğü
hataların ele alındığı eseri Ali Muhammed b. N asır el-Fükayhl yayımiarnıştır
(Med ine 1401/1981. 141411994). İbn Mende'nin ayrıca Kitdbü'ş-Şıtat, Kitdbü'rRed 'ale'l-Laf?ıyye, Kitdb ti'n-nets ve'rnJ.J:ı, Dela'ilü'n-nübüvve (ibn Hacer. elİşabe, ı . 481 ; Se havi. s. 166) adlı eserlerinin bulunduğu kaydedilmektedir.
Zehebl'nin İbn Mende'nin kitapları araçok hacimli olduğunu söylediği et-Tari]] ile (A'lamü'n-nübela', xvıı.
33) Hediyyetü'l-'aritin'de (ll. 57) Tari]]u İşbahan adıyla zikredilen eser muhtemelen aynı kitaptır. Brockelmann'ın Ebu
Abdullah İbn Mende'ye nisbet ettiği etTari]]u'l-müsta]]rec min kütübi'n-nas
li't-te?,kire ve'l-müstetrai min aJ:ıvali'n­
nas li'l-ma'rife adlı eser oğlu Ebü'l-Kasım Abdurrahman'ın, Sezgin'in Cüz' iimen 'dşe mine'ş-şaJ:ıabe mi'e ve 'işrin
adıyla müellifin kitapları arasında saydığı
( GAS, ı , 21 5) ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Laleli. nr. 3767, vr. 135'-136') bulunduğu nu söylediği eser ise Süyutl'nindir ve RiJ:ıu'n-nisrin time n 'aşe mine'ş­
şaJ:ıabe mi'e ve 'işrin adını taşımakta­
dır. Bu konuda İbn Mende'nin tarunu
Ebu Zekeriyya İbn Mende'nin Cüz' fihi
men 'aşe mi'eten ve 'işrine seneten
mine'ş-şaJ:ıabe adlı bir çalışması bulunmaktadır (nşr. MecdT es-Seyyid ibrahim.
Bulak 1409/1989; nşr. Meşhur Hasan esSe lman. Beyrut 1412/1992). Yine Sezgin'in
Zikru 'adedi ma li-külli vaJ:ıid mine'ş­
şaJ:ıQbe mine'l-J:ıadiş adıyla Ebu Abdullah İbn Mende'ye nisbet ettiği, ancak müellifi konusunda bazı tereddütler bulunduğunu belirttiği eser ( GAS, ı. 21 5) Baki
b. Mahled'e ait olup İbn Hazm tarafından
düzenlenmiştir (nşr. Ekrem Ziya el-ömer!,
Bal!:! b. Mal]led el-~ur(ubl ue Mukaddimetü Müsnedihf: 'Adedü ma li-kü lli uaf:ıid
mine'ş-şaf:ı[ıbe mine'l-f:ıadlş, Beyrut 1404/
1984, s. 77-168; ayrıca bk. DİA , IV. 542).
sında sayıp
BiBLİYOGRAFYA :
Ebu Abdu llah İbn Mende, KWibü 'L-iman (nş[
Ali Muhammed b. Na s ır el-Fükayhl). Beyrut 1406/
1985, neşredenin girişi, 1, 22- 78; a.mlf .. Kitabü 't-Teuf:ıfd (nşr. Ali Muhammed b. Nasır ei-Fükayhl). Medine 14 14/1994, neşredenin girişi, 1,
9-42; Ebu Nuaym el-isfahiinl, likru af;ba.ri İş­
bahan (nşr. Seyyid Ki srev! Hasan). Beyrut 1410/
1990, ll , 278; İbn Ebu Ya'lii, Tabakatü'L-Hanabile, ll , 167; Haziml, Şürütü'L-e'immeti'L-tJ.amse
(nşr. Zahid ei-Kevserl), Kah ire 1991, s. 31; İbnü'I­
Eslr, Üsdü '1-gabe, 1, 1O, ll; Zehebl, Te?kiretü '1f:ıuf{~. IJI , 1031-1036; a.mlf.. A'Lamü'n-nübeLa', XV, 335; XVII, 28-43; XXII, 382-383; a.mlf..
TaritJ.u ' / - İslam: sene 381-400, s. 320-324;
a.mlf., Mlzanü'L-i 'tidal, lll, 479-480; Safedl, elVa{f, ll, 190-191; İbn Keslr, el-Bidaye, XI, 336;
ibnü'I-Cezerl. Gaye tü 'n-1'/ihaye, ll, 98-99; İbn
Hacer. Lisanü '1 -Mfzan, V, 70-72; a.mlf., el-işabe,
I, 48 ı ; a.mlf., el-Mecma'u '1-mü'esses Li'L-Mu'cemi'l-müfehres (n ş r. YOsuf Abdurrahman ei-Mar·aşll) . Beyrut 1415/1994, ll, 153, 426-427; lll,
66; Sehavl. el-İ'Lan bi't-teubitJ., s. 166; Brockelmann . GAL Supp l. , 1, 281; Hediyyetü'L-'ari{fn, ll , 57; Sezgin, GAS, I, 214-215, 415; Elbanl,
MatJ.tütfıt, s . 119-120; Kays AI-i Kays, el-lraniyyün, 11/2, s. 464-469; Cezzar. MedatJ.ilü'L-mü'elli{fn, IJI, 1628-1629; Salihiyye, el-Mu'cemü'ş­
şamil, V, 170; F. Rosenthal, "Ib n Manda", Ef2
(Fr.). IJI, 887-888; Muhammed Mehdi Müezzin-i
Caml. "İbn Mende", DMBi, IV, 697-699; M. Yaşar Kandemir, "Baki b. Mah ıed", DİA, IV, 542;
Osman Türer. "Ebu Nuaym eı- isfahan!", a.e.,
r:zı
X, 202.
~ M. YAŞAR KANDEMİR
İBN MENDE, Ebu Zekeriyya
( Q~ oY' li'..fj }'! l)
Ebu Zekeriyya Yahya b. Abd.ilvehhab
b. Muhammed el-Abd! el-İsfahan!
(ö. 512/1119)
L
Muhaddis , fakih ve tarihçi.
_j
19 Şewal434'te (1 Haziran 1043) İsfa­
han'da doğdu. Ailesi hadis ve tarih alanlarında yetiştirdiği alimlerle meşhurdur.
Dedelerinden İbrahim b. Velid 'in lakabı
Mende olduğu için İbn Mende künyesiyle
tanınmıştır(ibn Hallikan, Vl , 168). Küçük
yaşlarda ilim öğrenmeye başladı ve önce
babasıyla amcalarından, sonra da diğer
meşhur alimlerden ders aldı . Horasan,
Nlşabur, Hemedan. Cibal, Basra ve Bağ ­
dat gibi ilim merkezlerini dolaştı. 498
( 11 05) yılında hacca giderken uğradığı
Bağdat'ta bir süre kaldı ve Mansur Camii'nde hadis yazdırdı. Daha sonra tekrar
İsfahan'a döndü ve ömrünün geri kalan
yıllarını burada geçirdi. Babası ve amcaları Ebü'l-Kasım Abdurrahman b. Muhammed ile Ebü'l -Hasan Ubeydullah b. Muhammed dışında Ebu Bekir b. Rize. Ahmed b. Mahmud es-Sekafi. Muhammed
179
iBN MENDE, EbO Zekeriyya
b. Ali b. Cessas, Ahmed b. Mansur b. Halef, Ahmed b. Muhammed el-Feddad,
Ebu Tahir b. Abdürrahlm, Ebü'l-Fazl Ab- .
durrahman b. Ahmed er-Razi ve ünlü muhaddis Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin elBeyhaki hocalarından, Hafız Ebü'l-Kasım
ismail b. Muhammed el-Kureşl. Hafız Ebu
Said Muhammed b. Abdülvahid el-isfahanl, Ebü'l-Hüseyin Mübarek b. Abdülcebbar el-Bağdadl, Ebü'l-Berekat Abdülvehhab b. Mübarek el-Enmatl, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Hibetullah b. Ala el-BurGcirdl,
Muhammed b. ismail et-TarsGsl, Ebu MGsa ei-Medlnl ve meşhur mutasawıf Abdülkadir-i Geylani ise t alebelerinden bazı l arıd ır; Sem'anl de icazet yoluyla onun
öğrencisi olmuştur.
Muhaddis, hafız, imam , vaiz, fakih, tarihçi ve çok hadis rivayet eden, kuwetli
hafı zaya sahip bir alim olarak nitelendirilen ibn Mende güvenilir kişiliğiyle tanın­
mıştır. O yıll arda senediyle hadis rivayetinden vazgeçilmeye başlandığı halde ibn
Men de bu geleneği sürdürmüş , hatta Ahmed b. Hanbel'in menkıbelerine dair yazd ı ğ ı eserde onun kendi sözlerini dahi senedli nakletmiştir (ibn Receb, 1, 130 vd)
Aynı zamanda Hanbeli alimlerinin önde
gelenlerinden olan ibn Men de kıraat alimleri arasında zikredilmektedir (ibnü'I-Cezer!, ll, 374). Kıraat bilgisini Muhammed b.
ibrahim el-Seka ve Hüseyin b. Muh ammed b. ZencGye'den öğrendi. Ebü'l-Ala elHemedanl de kendisinden rivayette bulundu. Taberanl'nin el-Mu'cemü'l ke bir'i ve e1-Mu'cemü'ş -şagir'i, Ebu Ya'la 'n ın Müsned'i, Ahmed b. Abdullah elBerl<i'nin Kitdbü't-Tdril]'i, Ahmed b. MGsa el-MerdGye'nin Kitdbü'l-Emşdl'i ve
Kitô.bü'1- 'İlm'i. Ebu Bekir b. Asım'ın Kitdbü'r-RühO.n'ü, Yahya b. Osman'ın Kitdbü'1-Mendhi'si. Salih b. Ahmed el-Hemedanl'nin Kitdbü't-Taba]fat 1i-ehli'l'ilm ve't-taJ:ıdiş bi-Hemeddn'ı. Yahya b.
Abdullah b. Bükeyr'in et-Tdril]'i. Darekutnl'nin e1-Müctebd fi's-sünen'i, Ebü'lAbbas el-Müstağfirl'nin Kitdbü '1-Mul]te1if ve '1-mü'te1if' i ve Ebu Ahmed el-Assal'ın Kitô.bü'1 -'A?-ame'si gibi kitapları
sema yoluyla elde ettiğ i söylenir. Bazı kaynaklarda onun şairliğine temas edilerek
şiirlerinden örnekler verilmiştir. ibn Mende 1OZilhicce 512 'de (24 Mart 1119) isfahan'da vefat etti (ibn Hallikan, vı, 170);
12 Zilhicce 511'de (6 Nisan 1118) öldüğ ü
de rivayet edilir (a.g.e., a.y.). Katib Çelebi'nin , ölümü için kaydettiği 445 (1 053)
yılı yanlıştır (Keşfü'?-?Unün, 1, 282).
Eserleri. 1. Kitdb fihi ma'rifetü esdmi erddfi'n-nebi. ibn Mende bu eserin-
180
Ebü Zekeriyya ibn Mende'nin Erba'atü mecalis min emaU ibn Mende adlı eserinin ilk iki sayfası (Köprülü Ktp. , Fazı!
Ahmed Paşa, nr. 252/4)
de, çeşitli yolculuklar sırasında Hz. Peygamber'in ter ki sine aldığı otuz yedi sahabiyi sayarak her biriyle ilgili haberleri
kendi isnadıyla nakletmiştir. Kitap Yahya
Muhtar Gazzavl tarafından yayımlanmış­
tır ( Beyrut 14 ı 0/1 990). Z. C üz' fihi ~ikrü
Ebi'I-Kasım Süleyman b. AJ:ımed et-Taberdni (Menakıbü't-Taberanf). Ebu Ca'fer Muhammed b. Ahmed es-Saydalanl'nin rivayetine istinaden Taberanl'nin biyografisini ve eserlerinin bir listesini içermektedir; Harndi Abdülmecld es-Selefi
tarafından Taberanl'nin e1-Mu'cemü 'lkebir' inin (Kahire, ts .) XXV. cildinin sonunda (s. 329-368) yayımlanm ı ştır. 3.
Cüz' fihi men 'aşe mi'eten ve 'işrine
seneten mine'ş-şaf:ıdbe. Ashaptan 120
yı l yaşamış olanların hayatlarını konu alır.
Hz. Peygamber zamanında yaşad ı ğı halde onu göremeyenlerden (muhadramO n)
on dört kişinin de isimleri doğum , ölüm
ve ihtida tarihleriyle birlikte verilmiş,
bazılarının rivayet ettiği hadisler de kaydedilmiştir. Ayrıca eserin sonunda tilbilnden Kadi Şüreyh ile müşriklerden Utbe b. Rebla'nın isimleri de kayıtlı bulunmaktadır. Müellif kitabını hazırlarken Taberanl'nin e1-Mu'cemü'1-kebir, Ebu Ya'la'nın Müsned, Ebu lsa et-Tirmizl'n in
Tesmiyetü aşf:ıdbi Resulillô.h şallalla­
hü 'aleyhi ve sellem, Buharl'nin et-Tô.ril]u'1-kebir ve Hadraml'nin e1-Mefdrid
adlı çalışmalarından fayda l anmıştır. Eser
M ecd! es-Seyyid ibrahim (Bu l ak 1989) ve
Meşhur Hasan Selman ( Beyrut 1992)
tarafından yayımlanmıştır. 4. Erba'atü
mecd1is min emdli İbn Mende. Kitabın
iki nüshası Köprülü Kütüphanesi (Fazı!
Ahmed Paşa, nr. 252/4) ve Darü'l-kütübi'zZahiriyye'de (Hadis, m 118) bulunmaktadır. s. Tdril]u İşbahdn . Sem'anl, Yaküt
el-Hamevl, ibn Hallikan ve Zehebltarafın ­
dan kaynak olarak kullanılan eserin günümüze sadece küçük bir bölümü ulaşabil ­
miştir (Darü' l-kütübi'z-Zahiriyye, Hadis,
nr. 119).
ibn Mende'nin kaynaklarda adı geçen
eserleri de şun l ardır : Mend]fıbü 'Iİmam Af:ımed b. Ijanbe1; Kitdb (Musannef) 'a1e'ş - Şaf:ıif:ıayn (bazı kaynaklarda eserin adı Kitabü 'ş-Şaf:ıi/:ı 'a la Kitabi
Müslim b. el-fjaccac şekl i nde kaydedi lerek
sadece Müslim'in eseri hakkında o l duğu
söylenmektedir; bk. ibn Receb, 1, 129); Mend]fıbü '1-'Abbds; et-Tenbih 'ald af:ıvd 1i'1-cühhdl ve '1-münô.fi]fin; Ta'li]fat ve
izdtdt (DMBİ, IV, 700); Cüz' men reva hüve ebuhü ve ceddühu ( Cüz' flhi men
diğer
iBN MENDE, Ebü'I-Kasım
'aşe, neşred e nin g irişi,
s. 26- 29; Kettani.
s. 90)
BiBLiYOGRAFYA :
İbn Mende. Cüz' {ihi m en 'aşe mi'eten ve 'iş­
rin e şenete n mine'ş-şal).abe(nşr. Meşhur Hasan
Sel man) . Beyrut 1412/1992, neşredenin giriş i,
s. 26-29, 38; Sem'ani. et-Tal).bir, ll, 378 -382; İb­
nü'I -Cevzi. el-Munt~am, IX, 204; İbnü ' I-Esir. elKamil, X, 192 , 546; İbrahim b. Muhammed
es-Sarifini. Taril)u f'lisabür: el-Münlel)ab mine 's -Siya~ (nş r. M. K az ım el-MahmOdl). Kum
1362 hş., s. 747; İbn Hallikan . Ve{eyat, VI,
168-171; Zehebi, el-'iber, ll, 398; a.mlf.. A'lamü 'n-nübela', XIX, 395-396;a .mlf.. Te?kiretü'll).uffa?, IV, 1250- 1252; a.m lf.. Düvelü '/-islam,
Beyrut 1405/1985, s. 265; Ahmed b. Aybek edDimyati. el-Müste{ad min leyli Taril)i Bagdad
(nş r. Kayser EbO Ferah, Taril)u Bagdad, XIX için de). Haydarabad 1391/1971, s. 256-257;Yiifii.
Mir'atü '1-cenan, lll, 202-203; İbn Receb. e?-leyl
'a la Taba~ati'l-ljanabile, Kahire 1372/1952-->
Beyrut, ts. (Darü 'l-ma' rife).l, 127-137; Zeynüddin el-lrakl. el-El{ıyye (n ş r. Muhammed b. Hü sey in el-lraki ei-H üseyni). Beyrut, ts. (Darü'l-kütübi 'l-i lmiyye). lll , 39-40; İbnü'I-Cezeri. Gayetü'n-f'lihaye, ll , 374; İbn Tağriberdi , en-f'lücumü'z-zahire, V, 21 4; SüyOti. Taba~atü ' l- l).ufffi?
(Lecne). s. 454; Ebü'I-Yümn ei-Uieymi. el-Menh ecü'l-al).med ( n şr. Abdülkad ir el-ArnaOt v . d ğ r.) .
Bey rut 1997, lll , 68-73; Keş{Cı '?·?unun, ı , 282;
ll, 1464; İbnü'I-İmad. Şe?erat, IV, 32; Brockelmann. GAL Suppl., 1, 289, 949; Hed iyy etü'l'ari{ın , ll , 520; Zirikli. el-A' lam, IX, 194; Kehhale. Mu 'cemü '1-mü'elli{in, XIII, 210-211; Kettani.
er-Risa letü 'l-müstetra{e, s. 90-91 , 131 , 159; F.
Rosenthal. A History of Muslim Historiography,
Leiden 1986, s. 283, 406, 459; a.mlf. , " 1bn Manda", EF (İng). lll, 864; Nuri Topaloğlu . Selçuklu
Dev ri Muhaddisleri, Ankara 1988, s. 79-80; Muhammed Mehdi Müezzin-i Cami. "İb n Mende",
DMBi, IV, 700 -701.
r:iiJ
l!t.ı
SELMAN
BAŞARAN
İBN MENDE, Ebü' l-Kasım
( ö.>.:..o .;_,.ı f f'>""IAlf }!i)
Ebü ' I-Kas ım
Abdurrahman
b. Muhammed b. İshak
el-Abdi ei-İsfahani
(ö. 470/1078)
L
Hadis
hafızı
ve biyografi alimi.
_j
383'te (993) İsfahan 'da dünyaya geldi.
381 (99 1) veya 388' de (998) doğduğu da
söylenmiştir. Aynı aileden yetişen diğer
alimler gibi Ebü'I-Kasım da büyük dedesi
İbrahim'in lakabıyla tanındı. Tahsiline İs­
fahan'da başladı. Babası EbG Abdullah b.
Mende en çok faydalandığı hacası olup
EbG Ca'fer İbnü'I-Merzüban ei-Ebherl.
İbn MerdGye, İbn MencGye, Ebü'I-Feth Hilal b. Muhammed ei-Haffar. Muhammed
b. İbrahim ei-Cürcanl. Ebu Zer İbnü't- Taberanl diğer hocalarından bazılarıdır. İbn
Mende 406 (1015) yılında hadistahsiliiçin
Bağdat'a gitti. Burada bazı hocaları henüz hayatta iken 407'de (1016) hadis rivayet etmeye başladı (Zehebi. A'lamü 'nnübela', xv ııı. 354) Vasıt . Mekke, Nlşa­
bur, Hemedan, Şiraz ve Dlnever'de tah silini devam ettirdi. Zahir b. Ahmed esSerahsl. Abdurrahman b. EbG Şüreyh, Hakim en-Nisaburi ve daha birçok muhaddisten ici~zet aldı. Kendisi de hadisleri bu
metotla rivayet ettiğini söyler (Z ehebl.
Te?k ire tü 'l-f:ıuff~. lll. I 165) . EbG Nasr Ahmed b. ömer el-Gazi. Ebu Sa'd el-Bağda­
di, EbG Abdullah Hüseyin b. Abdülmelik
ei-Hallal, Ebu Bekir ei-Bağban, İbnü'I- Ha­
dıbe gibi muhaddisler onun talebeleri arasında yer alır. İbn Mende 6 (veya 16) Şev­
va! 470'te (22 Nisan veya 2 Mayıs 1078) İs­
fahan'da vefat etti. Ölüm tarihi 469 ve
487 (1094) olarak da zikredilmiştir.
Zehebi, İbn Mende'nin hadisleri titizlikle seçmediğini, bazı değersiz rivayetleri
deriemekten çekinmediğini söylemektedir (A'lamü'n-nübela' , XVIII. 354) Hadis
öğrenmeye ve öğretmeye önem veren
İbn Mende'ye Şu ' be b. Haccac ' ın, "Kimden bir hadis yazdımsa onun kölesi olurum" dediği nakledilince, kendisi, "Kim
benden bir hadis yazarsa ben onun kölesi olurum" demiş. Eş'ariler'e muhalif olduğu için onlardan dinlediği hadisleri ri vayet etmemiştir.
Yeğeni EbG Amr İbn Mende'nin belirttiğine göre Ebü'I-Kasım İbn Mende bid' atçılara karşı acımasız davranan, iyiliği
emredip kötülükten sakındırmaya çalı­
şan sabırlı ve ağır başlı bir i:ııimdi. Bulunduğu yerlerde pervasız tavrıyla sünneti
savunduğu için onu Mücessime veya Müşebbihe'den, hatta Hariciler'den olduğu
iddiasıyla suçlayanlar olmuşsa da İbn
Mende Ehl-i sünnet dışı cereyanlardan
uzak du rm uştur. İbnü ' I-Esir. İsfahan 'da
İ bn Mende'nin itikadi ve arneli görüşleri­
ni benimseyen ve kendilerine Abdurrah maniyye denen bir grubun mevcut olduğunu belirtmiştir. İbn Mende'ye su bulunduğu halde teyemmümü caiz gördüğü , teravih namazını bid'at kabul ettiği
gibi bazı görüşler isnat edilmişse de bunların doğru olmadığı belirtilmiştir (İbn Rece b, 1, 30)
Eserleri. 1. (et-Tarll]u '1-)Müsta.l]rec min
kütübi'n-nas li't-teıkire ve'l-müstetraf
min aJ:ıvali'n-nas li'l-ma'rife. Eserin günümüze gelip gelmediği bilinmeyen 1. cildinde Hz. Peygamber'in hayatı ile aşere-i
mübeşşerenin biyografilerinin yer aldığı
tahmin edilmektedir (Hamed ei-Cas ir.
VI IIII- 3 [ı 9741. s. 56) Kronolojik bir tarih
Ebü ' I- Kasım lbn Mende'nin fvlü stal]rec min kütübi'n·
nas li't-te?kire ·ue'l-müstetra{ min af:ıua/i'n- nas /i'lma'rife adlı eserinin lll. cildi nin ilk sayfası (Köprüıü Ktp.,
Fazıl Ahmed Paşa, nr. 242)
mahiyetindeki ll. ciltte 198 (813-14) yılı­
na kadar meydana gelen olaylarla birlikte
tanınmış şahsiyetlerin biyografileri bulunmaktadır. Eserin bu cildinin bir nüshası Köprülü Kütüphanesi'nde kayıtlıdır (Fazı! Ahmed Paşa. nr. 242). Z. er-Red 'ald
men ye]fül "e lif ldm mim" J:ıarfün liyenfiye'l-elifve'l-lam ve'l-mim 'an Kelamillah 'azze ve c elle ( n ş r. Ab dullah b.
YOsuf ei-Cüdey', Ri ya d 1409/ 1989) 3. TaJ:ı­
rimü ekli't-lin ve J:ıdlü akilih ii' d-dünya ve'l-a{ıire (Cüz' f[ ekliHln). Kitapta
çamur yemenin haram o l duğuna dair rivayetler bir araya getirilmiş olup Ahmed
b. Hüseyin ei-Beyhaki eserdeki hadislerin hiçbirinin sahih olmadığını söylemiştir
(Sehavl, s. 146 ) Yazma nüshası Kudüs'teki Jewish National and University Library'de (Yahud a Ar. 409) bulunan eser üzerinde Georges Vajda tarafından bir çalışma
yapılmıştır (bk bibL) 4. Kitdbü'l-Kifaye. Son tarafından önemli bir kısm ı eksik nüshası Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye'dedir (Mecmua, nr. 42, vr. 33-35 ).
İbn Mende'nin kaynaklarda adı geçen
eserleri de şunlardır : lfurmetü'ddin, Şıyamü yevmi'ş-şek, Tdril].u İşbe­
hdn, Tari{ıu Mekke, el-Müsned, Kitadiğer
181