TRB1 Düzey2 Bölgesi Raporu - Bölgesel Yatırım Ortamı
advertisement
BÖLGESEL YATIRIM ORTAMI DEĞERLENDİRMESİ RAPORU TRB1 İBBS II BÖLGESİ Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Bu yayın Dünya Bankası personelinin harici katkılar ile gerçekleştirdiği bir çalışmanın ürünüdür. Bu çalışmada ifade edilen bulgular, yorumlar ve sonuçlar Dünya Bankası’nın, Dünya Bankası İcra Direktörleri Kurulu’nun veya temsil ettikleri hükümetlerin görüşlerini yansıtmıyor olabilir. Dünya Bankası bu çalışmada verilen verilerin doğruluğunu garanti etmez. Bu çalışmadaki herhangi bir haritada gösterilen sınırlar, renkler, birimler ve diğer bilgiler Dünya Bankası adına herhangi bir ülkenin hukuki statüsü hakkında herhangi bir değerlendirme veya bu sınırların onayı veya kabulü anlamına gelmez. Bu yayın Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin desteği ile hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği hiç bir şekilde Avrupa Birliği’nin veya T.C. Kalkınma Bakanlığı’nın görüşlerini yansıtmaz. Eylül 2016. Ankara, Türkiye. Resmi olmayan çeviridir. Bilgi amaçlıdır. İçindekiler Önsöz .............................................................................................................................................................. i Teşekkürler.........................................................................................................................................................iii Kısaltmalar......................................................................................................................................................... iv Yönetici Özeti........................................................................................................................................................v 1. Giriş..............................................................................................................................................................1 2. Bölgeye Genel Bakış.................................................................................................................................... 3 2.1. Genel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Yapı............................................................................................. 3 2.2. Teşvik ve Sabit Yatırım....................................................................................................................... 4 2.3. Bölgesel Kalkınma Stratejik Öncelikleri............................................................................................. 5 3. İş Ortamındaki Güçlükler ve Fırsatlar........................................................................................................ 6 3.1. Fiziki Altyapı ve İletişim Altyapısı..................................................................................................... 6 3.2. Finansmana Erişim............................................................................................................................. 9 3.3. İşletme – Devlet İlişkileri..................................................................................................................12 3.4. Suç ve Kayıt Dışılık.............................................................................................................................14 3.5. İşgücü Piyasası...................................................................................................................................15 3.6. Firmaların İş Ortamı Algısı................................................................................................................18 4. Üretkenlik ve Rekabet Gücü.....................................................................................................................20 4.1. Pazar Yoğunluğu...............................................................................................................................20 4.2. Yükselen ve Yüksek Performans Gösteren Sektörler........................................................................21 4.3. Bölgesel Üretkenlik........................................................................................................................... 23 4.4. Üretkenlik Dinamikleri..................................................................................................................... 24 4.5. Ticaret................................................................................................................................................ 27 5. Ekler........................................................................................................................................................... 34 Ek 1: Stratejik Öncelikler........................................................................................................................... 34 Ek 2: Yatırım Teşvikleri............................................................................................................................. 35 Ek 3: TRB1’deki Bölgesel Yatırım Teşviki Uygulamaları.......................................................................... 36 Ek 4: TRB1’deki Bölgesel Yatırım Teşviki Uygulamalarında Öncelikli Sektörler.................................... 38 Ek 5: Firma-Büyüklük Dağılımının Önemli Göstergeleri........................................................................40 Ek 6: Üretkenliğin Ölçülmesi.....................................................................................................................41 Ek 7: Toplam Faktör Üretkenliği (TFÜ) Dağılımı.................................................................................... 43 Ek 8: Dağıtım Etkinliği.............................................................................................................................. 44 Ek 9: İşgücü Üretkenliği Artışının Kaynakları......................................................................................... 45 Ek 10: İşletme Anketleri Metodolojisi...................................................................................................... 46 Ek 11: İşletme Anketleri Göstergeleri........................................................................................................ 47 6. Kaynakça....................................................................................................................................................51 Şekiller Şekil 1: TRB1 Alt Bölgesinin Coğrafi Konumu.................................................................................................... 3 Şekil 2: Alt Bölgede Bulunan Şehirler İçin SEGE 2011 Sıralaması.................................................................... 3 Şekil 3: TRB1’deki Yatırım Teşvik Belgeleri........................................................................................................ 4 Şekil 4: TRB1’de Öngörülen Sabit Yatırım Miktarı............................................................................................. 5 Şekil 5: Elektrik Tedarikinin Güvenilirliği ve İlişkili Kayıplar............................................................................7 Şekil 6: Elektrik Kaynağı Olarak Jeneratörlerin Kullanılı...................................................................................7 Şekil 7: Doğal Gaz ve Alternatif Enerji Kaynaklarının Kullanımı...................................................................... 8 Şekil 8: Su Şebekesinin Güvenilirliği.................................................................................................................. 8 Şekil 9: İnternete Erişim, İnternet Mevcudiyeti ve Çevrimiçi Satış Platformlarının Kullanımı....................... 8 Şekil 10: İnternetin Güvenilirliği........................................................................................................................ 9 Şekil 11: Finansal Hizmetlerin Kullanımı..........................................................................................................10 Şekil 12: Yatırım ve İşletme Sermayesi İçin Finansman Kaynakları.................................................................10 Şekil 13: Kredi Kısıtları....................................................................................................................................... 11 Şekil 14: Yeni Fiziki Tesisler Açan Firmalar......................................................................................................12 Şekil 15: Mevzuat Gerekliliklerini Yerine Getirmek İçin Harcanan Zaman......................................................12 Şekil 16: Ruhsat ve İzin Alma Süresi (Gün).......................................................................................................13 Şekil 17: Genişletilmiş Rüşvet Vakaları..............................................................................................................13 Şekil 18: Genişletilmiş Rüşvet Derinliği.............................................................................................................13 Şekil 19: Güvenlik Maliyetleri ve Firmaların Suç Yüzünden Yaşadığı Kayıplar...............................................14 Şekil 20: Kayıt Dışı Rakiplerin Zararlı Uygulamaları........................................................................................15 Şekil 21: Firma Büyüklüğü, Yaşı ve Sektörüne Göre İstihdam Payı..................................................................16 Şekil 22: Yıllık İşgücü Üretkenliği Artışı............................................................................................................16 Şekil 23: Çalışanların Cinsiyet Dağılımı ve İstihdamın Mevsimselliği.............................................................17 Şekil 24: Yönetici ve Çalışanların Cinsiyeti ve Kadın Mülkiyeti........................................................................17 Şekil 25: Boş Pozisyonlar ve Onları Doldurmak İçin Kamu İstihdam Hizmetlerinin Kullanımı.....................18 Şekil 26: İlk 10 İş Ortamı Kısıtı......................................................................................................................... 19 Şekil 27: Sektörlere Göre İlk Üç Ortam Kısıtı....................................................................................................19 Şekil 28: Firma Büyüklüğüne Göre İlk Üç İş Ortamı Kısıtı.............................................................................. 20 Şekil 29: Sektörlere Göre Rekabet Derecesi......................................................................................................21 Şekil 30: Ceylan Firmaların Bulunması En Olası Olan Beş Sektör ve Bulunması En Az Olası Olan Beş Sektör............................................................................................................. 22 Şekil 31: Bölgenin Toplam İş Hacmi ve Toplam İstihdamı İçinde Ceylan Firmaların Payı............................ 23 Şekil 32: Seçili Üretkenlik Ölçütlerinin Bölgesel Ortalamaları........................................................................ 23 Şekil 33: Toplu Üretkenlik (TFÜ) Artışı Dağılımı............................................................................................ 23 Şekil 34: Çalışan Başına Katma Değerin Dağıtım Etkinliği Açısından İlk Üç ve Son Üç Sektör..................... 25 Şekil 35: Ücret ve Katma Değer Arasındaki İlişki (2014)................................................................................. 26 Şekil 36: İşgücü Üretkenliği Artışının Kaynakları............................................................................................ 26 Şekil 37: Bölgesel Gayrisafi Katma Değer ve Bölgenin Ticaret Açıklığında İhracatın Payı............................. 27 Şekil 38: İhracatın İş Hacmine Katkısı (2006-2014, Bölge ve İlk Beş Sektör)................................................ 28 Şekil 39: İhraç Ürünlerinin Teknolojik Sınıflandırması................................................................................... 28 Şekil 40: İhracat Artışının Yaygın ve Yoğun Marjlara Dağılımı....................................................................... 29 Şekil 41: TRB1’in Ticaret Ortaklarının Uluslararası İhracattaki Payı.............................................................. 30 Şekil 42: İhracatın Yapıldığı Ülkeye Göre Oranı...............................................................................................31 Şekil 43: Ticaret Ortağı Bölgeye Göre Firmaların İhracatlarının Ayakta Kalma Oranları...............................31 Şekil 44: İhracat Yapan Firmaların Firma Yaş ve Büyüklüğüne Göre Dağılımı.............................................. 32 Şekil 45: İhracat ve İthalat Ürünlerini Gümrükten Geçirme Süresi................................................................ 33 Metin Kutuları Metin Kutusu 1. İstihdam: Girişimci Bilgi Sisteminin Özellikleri.................................................................... 26 Metin Kutusu 2. İhracat ve İthalat Ürünlerinin Gümrükten Geçmesi............................................................. 33 Önsöz Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Raporları (B-YOD), Dünya Bankası Grubu tarafından uygulanan ve yatırım ortamının iyileştirilmesi yoluyla hem bölgesel hem de ulusal düzeyde Türkiye’deki bölgesel eşitsizlikleri azaltmak ve ülkenin sürdürülebilir kalkınmasına katkıda bulunmayı amaçlayan Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Projesi (BYOD Projesi, P153794) kapsamında hazırlanan analitik çalışmaların bir parçasıdır. 26 İBBS-2 bölgesinin her biri için ayrı hazırlanan raporlardaki analizler Ağustos 2015- Haziran 2016 tarihleri arasında Türkiye genelinde 6006 işletme ile gerçekleştirilen Bölgesel İşletme Anketleri (B-İA) sonuçlarına ve Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından derlenen 2006-2014 Girişimci Bilgi Sistemi (GBS) verilerine dayanmaktadır. Farklı veri kaynaklarını biraraya getiren B-YOD Raporları, Türkiye’de bölgesel yatırım ortamını ortak bir metodoloji kullanarak değerlendiren ilk çalış- madır. İşletme Anketi, bölgelere kendilerini sadece Türkiye’deki diğer bölgelerle ve ulusal performansla karşılaştırma imkanı vermeyecek, ayrıca kendilerini dünyadaki diğer bölgelerle kıyaslama imkanı da sağlayacaktır. Raporların iki temel amacı bulunmaktadır. İlki, politika geliştiricilere ve özel sektör ve kamu sektöründekilere her bir bölgedeki kısıtlar hakkında bilgi sunmaktır. İkinci amaç ise merkezi ve yerel kuruluşlara özel sektörün faaliyet gösterdiği koşulları ölçebilmek ve değerlendirebilmek için yatırım ortamını değerlendirebilecekleri bir referans sunmaktır. Aslında, bu çalışmalar önümüzdeki yıllarda kanıta dayalı politika geliştirilmesi için de katkı sağlayacaktır. B-YOD Raporları’nın bulgularının bir sentezi yine BYOD Projesi kapsamında hazırlanan Ulusal Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu’nda yer alacaktır. i Yönlendirme Komitesi/Paydaşlar Dünya Bankası Grubu, sundukları detaylı yorumlarla bu raporların hazırlanmasına rehberlik eden T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi uzmanlarına teşekkürlerini sunmaktadır. B-YOD raporlarının hazırlanmasına yorumlarıyla katkı sunan Kalkınma Ajansları’na, T.C. Ekonomi Bakanlığı’na, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na, Turkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı’na; ve Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Projesi’nin uygulanması boyunca katkı sunan T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Merkezi Finans ve İhale Birimi ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu’na teşekkür ederiz. ii Teşekkürler Dünya Bankası Grubu (WBG) T.C. Kalkınma Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı ve Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Projesi (BYOD) Kıdemli Proje Yöneticisi Sayın Ramazan Güven’e, T.C. Kalkınma Bakanlığı Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi Başkanı Serkan Valandova’ya, T.C. Kalkınma Bakanlığı Uzmanı ve BYOD Proje Koordinatörü Filiz Alsaç’a ve T.C. Kalkınma Bakanlığı uzmanları Hüseyin Ulubeyli ve Selcan Zorlu’ya raporların hazırlanması süresinde sağladıkları rehberlik ve katkılar için, değerli yorumları ve geribildirimleri için teşekkürlerini sunmaktadır. Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Raporları’nın hazırlık süreci (B-YOD) Alvaro Gonzalez (WBG, eş Takım Lideri ve Baş Ekonomist) ve Can Selçuki (WBG eş Takım Lideri ve Ekonomist) tarafından yönetilmiştir. Raporların hazırlanmasında çok sayıda kurum ve kişinin katkısı olmuştur. Raporların kısımlarına göre başlıca yazarlar ve katkı sunanlar şu şekildedir: • Yönetici Özeti ve 1. Kısım (Giriş): Can Selçuki • 2. Kısım (Bölgeye Genel Bakış): Pelin Akçagün (WBG, Danışman), Özgün Başak Bıçaklı (WBG, Danışman), Bilgen Aktekin (WBG, Danışman), Mehmet Kemal Sökeli (WBG, Danışman), Murat Alıcı (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Genel Müdür Yardımcısı), Nilay Camcı (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Ali Varışlı (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Alper Alansal (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Zahide Karaca Çoban (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Ali Can Kahya (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Özlem Üntez (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Dış Ticaret Uzmanı), Karamath Dijvede Sybille Adamon (WBG, Genç Profesyonel), Francesca de Nicola (WBG, Ekonomist), Marianna Iootty de Paiva Dias (WBG, Kıdemli Ekonomist), Shawn Weiming Tan (WBG, Ekonomist). • 3. Kısım (İş Ortamındaki Güçlükler ve Fırsatlar): Jorge Luis Rodriguez Meza (WBG, Program Yöneticisi), Silvia Muzi (WBG, Program Koordinatörü), David C. Francis (WBG, Özel Sektör Gelişimi Uzmanı), Arvind Jain (WBG, Kıdemli Ekonomist), Joshua Seth Wimpey (WBG, Özel Sektör Gelişimi Uzmanı) and Veselin Kuntchev (WBG, Özel Sektör Gelişimi Uzmanı). • 4. Kısım (Üretkenlik ve Rekabet Gücü): Marianna Iootty de Paiva Dias (WBG, Kıdemli Ekonomist), Francesca de Nicola (WBG, Ekonomist), Karamath Dijvede Sybille Adamon (WBG, Genç Profesyonel), Shawn Weiming Tan (WBG, Ekonomist), Ipek Ergin (WBG, Danışman), Ümit Özlale (Özyeğin Üniversitesi, Danışman), Beyza Polat (Özyeğin Üniversitesi, Danışman) ve Ekrem Cunedioğlu (Özyeğin Üniversitesi, Danışman). T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Girişimci Bilgi Sistemi Koordinasyon Birimi çalışanlarının bu kısmın hazırlanmasına çok değerli katkıları olmuştur. Gerek yaptıkları araştırma asistanlığı gerekse editoryal katkılarından dolayı Bilgen Aktekin (WBG, Danışman) ve Mehmet Kemal Sökeli’ye (WBG, Danışman) ayrıca teşekkür etmek isteriz. Gözde Yılmaztürk, Selma Karaman ve Hasan Civelek Engelkıran’dan oluşan WBG ekibi Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Projesi’nin (P153794) uygulanması süresince yardımcı oldular. Onlar olmasa bu raporlar tamamlanamazdı. Türkiye İstatistik Kurumu, T.C. Ekonomi Bakanlığı ve T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bu rapordaki analizlerin yapılmasını olanaklı kılan verileri sağlamışlardır. Donato de Rosa (WBG, Program Yöneticisi) da raporların hazırlanmasına çok değerli katkılar sunmuş, ekibe rehberlik etmiştir. iii Kısaltmalar AB Avrupa Birliği B-İA Bölgesel İşletme Anketi BYOD Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi B-YOD Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Raporu EDAM Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi FCC Tam Kredi Kısıtı İçinde Olan FKA Fırat Kalkınma Ajansı GBS Girişimci Bilgi Sistemi GSKD Gayrisafi Katma Değer HHI Herfindahl-Hirschman Endeksi İA İşletme Anketi İBBS İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması KİH Kamu İstihdam Hizmetleri NCC Kredi Kısıtı İçinde Olmayan OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü OSB Organize Sanayi Bölgesi PCC Kısmen Kredi Kısıtı İçinde Olan YDO Yatırım Destek Ofisleri SEGE Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi TİM Türkiye İhracatçılar Meclisi TL Türk Lirası TFÜ Toplam Faktör Üretkenliği TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu KDV Katma Değer Vergisi iv Yönetici Özeti Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu’nun ilk kısmı iki alt kısma ayrılmıştır. Raporun bu ilk kısmı, 3. ve 4. Kısımlarda yapılan analizin bulgularına genel bir bakış sunmaktadır. ‘‘İş Ortamındaki Güçlükler ve Fırsatlar’’ adlı ilk alt kısım, Dünya Bankası Grubu’nun İşletme Anketi adlı aracıyla doğrudan özel sektör firmalarından toplanan ve 3. kısımda kapsanan bir bulgu alt kümesine odaklanmaktadır. Bu alt kısımda, iş ortamının farklı boyutları açısından alt bölgeye özgü güçlü ve zayıf yönler vurgulanmıştır. Ayrıca, alt bölge için bildirilen analitik çıktılar ve ülke ortalamaları arasında karşılaştırmalar da verilmiştir. İş ortamındaki güçlükler ve fırsatların belirlenmesi, alt bölgede yatırım ortamının kalitesinin artırılması için etkin stratejilerin oluşturulmasını kolaylaştıracaktır. ‘‘Üretkenlik ve Rekabet Gücü’’ adındaki ikinci alt kısımda, 4. kısımda yer alan ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Girişimci Bilgi Sistemi’nden elde edilen verilerden çıkarılan sonuçlardan bir seçki yer almaktadır. Bu alt kısımda, alt bölgenin şu alanlardaki performansının kendine özgü özellikleri ele alınmaktadır: Pazar yoğunluğu, yükselen ve yüksek performans gösteren sektörler, bölgesel üretkenlik, üretkenlik dinamikleri ve ticaret. Yerel ekonominin sektör ve firma düzeyinde sistematik bir biçimde analiz edilmesi, alt bölgenin yerel pazar yapısı ve rekabet ortamına, yeni ve yükselen ekonomik dinamizmine, geçmiş ve mevcut üretkenlik trendleri ve ekonomik verimliliğine, üretkenlikte büyümesine ve ticaret açıklığı ve ihracatta büyümenin kaynaklarına ışık tutacaktır. Sözü edilen kısımlar bu bulguları daha ayrıntılı şekilde açıklar ve daha zengin bir tartışma sunarken bu kısım ana başlıkları sunmayı amaçlamaktadır. İş Ortamındaki Güçlükler ve Fırsatlar B-İA, yönetici özetinde belirtildiği gibi, firmaların karşılaştıkları zorlukları ve özel sektörde sürdürülebilir büyümeyi ve istihdam yaratmayı teşvik edebilme fırsatlarını tespit ederek firmalar ve faaliyet gösterdikleri ortam hakkında zengin bir bilgi kaynağı sağlamaktadır. Buradaki konular fiziksel altyapı ve iletişim altyapısı, finansmana erişim, işletme-devlet ilişkileri, suç ve kayıt dışılık, işgücü ve firmaların iş ortamı algılarını içermektedir. Çeşitli iş ortamı unsurlarına dair algıları sorulduğunda, TRB1 bölgesindeki işletme sahipleri ve en üst düzey yöneticiler, vergi oranlarını (%22), taşıma masraflarını (%18) ve vergi idaresini (%12) kendi faaliyetleri önündeki en büyük üç engel olarak belirtmektedir. İmalat ve hizmet sektörü firmalarının belirttiği en büyük engeller konusunda sıklık açısından farklılıklar bulunmaktadır. Vergi oranları imalat firmalarına (%18) kıyasla hizmet firmalarını (%23) daha çok et- kilemektedir. Taşıma masrafları, imalat ve hizmet firmalarını eşit oranda (her biri %18) zorlamaktadır. Ayrıca, finansmana erişim imalat firmalarını hizmet firmalarına göre daha çok zorlamaktadır. Sonuç olarak, mikro (1-4 çalışan) ve küçük (5-19 çalışan) firmalar iş ortamında aynı önemli iki kısıtlama ile karşılaşmaktadır: vergi oranları ve taşıma masrafları. Ayrıca, mikro, küçük ve orta (99 çalışana kadar) ölçekli firmaların hepsi vergi oranlarını kendi işlerinin önündeki en büyük kısıtlama olarak tanımlamıştır. Ancak büyük firmalar (100+ çalışan) finansmana erişim (%42), kayıt dışı rakipler (%18) ve yolsuzluk (%9) konularını karşılaştıkları en büyük kısıtlamalar olarak belirtmektedir. Özel işletmelerin faaliyetlerinde verimliliğin sağlanması için güvenilir bir su şebekesi gereklidir. Bu durumun Türkiye’de önemli bir sorun teşkil etmediği görülmektedir; normal bir ayda firmaların çoğunluğu ayda birin altında su yetersizliği yaşadıklarını belirtmektedir. TRB1’deki firmalar ülke genelinde bildirilen düşük oranlara benzer şekilde (0,15), neredeyse hiç su yetersizliği yaşamadıklarını belirtmiştir. Ortalamada, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerindeki (TRB1) firmalar, normal bir ayda 0,4 kez elektrik kesintisiyle Türkiye genelinde 0,9 olan ulusal ortalamadan biraz daha az sayıda elektrik kesintisi yaşamaktadır. Ayrıca, elektrik kesintileri meydana geldiğinde, bu kesintiler Türkiye’nin geri kalanında TRB1’de olduğundan daha uzun sürme eğilimi göstermektedir. Aynı şekilde, TRB1’deki firmalar elektrik kesintileri nedeniyle satışlarında ulusal ortalamaya göre çok düşük kayıplar yaşadıklarını bildirmektedir. TRB1’deki ortalama bir firmanın internete erişimi, web mevcudiyeti ve çevrimiçi satış kullanımı Türkiye’deki ortalama firmalardan daha azdır. Beklenildiği üzere, TRB1’de kendi web sitesine sahip olma ihtimali firma büyüdükçe artmaktadır. Ulusal ortalama ile karşılaştırıldığında, TRB1’deki firmaların bir banka hesabı kullanması veya banka kredisi alması daha düşük bir ihtimaldir. Çarpıcı bir şekilde, banka hesapları kullanımı konusundaki ulusal ortalama %62 iken Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerindeki firmaların sadece %11’i banka hesabı kullandığını belirtmektedir. Diğer yandan, TRB1’de banka kredisi alan firma oranı ülke genelindeki oran ile oldukça benzerdir. İmalat firmalarının mevduat/tasarruf hesabının olma olasılığı hizmet sektöründeki firmalara göre biraz daha yüksektir fakat buna karşılık, hizmet sektöründeki firmaların banka kredisi almasının imalat firmalarına kıyasla daha olası olduğu görülmüştür. Türkiye’deki özel sektör firmaları işletme sermayeleri veya yatırımlarını finanse etmek için önemli oranda kendi kaynaklarından yararlanmaktadır. Türkiye’deki ortalama firmalara göre TRB1’deki firmalar da benzer şekilde ya da daha da ciddi ölçüde kendi kaynaklarına güvenmektedir. Daha iyi ifade etmek gerekirse, v TRB1 bölgesinde ortalama olarak işletme sermayesi için finansmanın %87’si ve yatırım için finansmanın %94’ü iç kaynaklardan sağlanırken, Türkiye genelinde bu oranlar sırasıyla %86 ve %73’tür. TRB1’deki firmaların yaklaşık %3,5’i tam kredi kısıtlı olarak tanımlanmaktadır. Bu da ulusal ortalamadan neredeyse 14 puan daha düşük bir orandır. Bununla birlikte, TRB1 kredi kısıtı içinde olmayan firmalar bakımından ulusal ortalamanın çok üstündedir; TRB1’deki firmaların %87’si kredi kısıtı içinde olmayan firmalar olarak değerlendirilirken Türkiye genelinde bu oran %72’dir. Türkiye’deki firmaların ortalama %5’i son iki yılda yeni fiziki tesisler açtığını bildirmiştir. TRB1’de bu tür faaliyetler çok daha az oranda gerçekleşmiştir; B-İA görüşmesi yapılan firmaların yalnızca %2’si bu zaman dilimi içerisinde yeni bir tesis açtığını belirtmiştir. TRB1’de finansmana erişimin daha kolay olması ancak çok daha az yeni tesisin açılmış olması finansman elde etme kolaylığı dışındaki pek çok etkenin de firmaların fiziki tesisler açmak için yatırım yapma istekliliği ve arzusu üzerinde etkisi olduğuna işaret etmektedir. Devletle ilişkiler açısından, TRB1’deki firmaların yöneticileri mevzuat gerekliliklerini yerine getirmek için zamanlarının yaklaşık %27’sini harcamaktadır; bu da ulusal ortalamadan 13 puan daha yüksek bir orandır. TRB1’de, küçük ve orta büyüklükteki firmaların üst düzey yönetimleri zamanlarının ortalama %34’ünü mevzuat gerekliliklerine uyum sağlamaya harcamaktadır; bu da Türkiye genelindeki şirketlerin üst düzey yönetimi için söz konusu olan ortalamanın neredeyse iki katıdır. Bunun dışında, TRB1’de şirket büyüklüğü düştükçe yönetimin bu konu üzerinde harcadığı zamanın da azaldığı görülmektedir; bu durum ülke genelindeki durumun tam tersidir çünkü genelde daha küçük firmalar mevzuata uygunluk konusunda daha çok zaman harcamaktadır. Kurumlara gelince, Türkiye’de ithalat izni almak ortalama 8 gün, inşaat ruhsatı 33 gün, işletme ruhsatı edinmek ise 10 gün sürmektedir. Genişletilmiş rüşvet vakaları ve genişletilmiş rüşvet derinliği endeksleri Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerindeki firmalarda genel olarak ulusal ortalamalardan nispeten düşüktür. Bununla birlikte, Türkiye’deki ortalama bir firma için bu iki endeksin TRB1’deki firmalara kıyasla biraz daha yüksek oranlarda olduğu görülmektedir. TRB1’deki firmaların %15’i ve Türkiye’deki firmaların %34’ü kayıt dışı rekabet ile karşı karşıyadır. Kayıt dışı rakiplerin uygulamaları arasında vergi kaçırma, ülke düzeyinde (%65) ve Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerinde (%30) en çok zarar veren uygulama olarak ifade edilmiştir. Bunun yanında, sahte ürün belgeleri ve kayıt dışı iş gücünün istihdamının da TRB1’deki firmalar açısından (yaklaşık %20) ve Türkiye genelinde (yaklaşık %10) zarar verici etkilerinin olduğu belirtilmiştir. vi TRB1’de firma büyüdükçe istihdam payının düştüğü görülmektedir. Daha spesifik olarak, TRB1’de mikro firmalar en büyük istihdam payını (%39) oluştururken, küçük firmalar istihdamın %30’unu oluşturmakta, orta ve büyük firmalar ise toplam istihdamın sırasıyla %22’sine ve %9’una katkıda bulunmaktadır. Firmaların yaşı ile ilgili olarak, hem TRB1’de hem de Türkiye’de ortalama olarak 10 ila 30 yaşındaki firmalar özel sektördeki toplam çalışanların yaklaşık %50’sini istidam ederek istihdama en büyük katkıyı sağlamaktadır. Bunları TRB1’de ve ülke genelinde toplam istihdamın yaklaşık %38’ine katkıda bulunan genç firmalar (10 yıldan daha kısa süredir faaliyet gösteren) takip etmektedir. Yaşlı firmalar (30 yıldan fazla süredir faaliyet gösteren) TRB1’de istihdamın sadece %4’üne katkıda bulunmaktadır. İstihdamın %73’ünü karşılayan hizmet sektörü firmaları en büyük işverenlerdir (diğer hizmet sektörü firmalarında %51 ve perakendecilikte %22). TRB1’deki firmalar iş gücü üretkenliğinde -%2 artış yaşamış olup bu oran %12’lik ulusal ortalamanın oldukça altındadır. Daha da önemlisi, yıllık iş gücü üretkenliği artışı eksi yönde olmuş ve Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerindeki tüm firmalarda azalmıştır. Aksine, Türkiye genelinde her büyüklüklerdeki şirketlerde olumlu yönde iş gücü üretkenliği artışı olmuştur fakat yine bu artış oranlarının firma büyüklüğü ile birlikte azaldığı görülmektedir. Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli illerindeki %14 özel işletmede anketten önceki iki yıl içinde boş pozisyonlar söz konusu olmuştur, bu oran ulusal ortalamadan (%21) daha düşüktür. Ayrıca, TRB1’de boş pozisyonu olan firmaların yalnızca %14’ü Kamu İstihdam Hizmetlerini (KİH) kullanmış ve sonuçta bu boş pozisyonların sadece %8’i KİH kullanılarak doldurulmuştur. Son olarak, kadınların özel sektör iş gücüne katılımı ile ilgili olarak, TRB1’de kadınların özel sektöre katılımı toplam iş gücünün %9’undan bile düşük olup genel ulusal ortalamanın (%36) yarısından azdır. Üretkenlik ve Rekabet Gücü İlk bakışta, TRB1 alt bölgesinde iş hacmi ve istihdam açısından ölçülen ortalama firma büyüklüğü, tüm analiz süreci boyunca (2006-2014) medyan firma büyüklüğünden sürekli daha yüksek olmuştur. Bu her iki dağılımın (iş hacmi ve istihdam) çarpıklığı söz konusu süreçte daima pozitif olmuştur; bu durum bölgede büyük firmaların mevcudiyetini göstermektedir. Ancak Herfindahl-Hirschman Endeksinin (HHI) düşmüş olması ve her zaman 0,25’in altında olması, büyük firmaların mevcudiyetindeki artışın daha büyük pazar yoğunluğu olarak yorumlanmadığını göstermektedir. Toplanan verilere tarihsel bir pencereden bakılacak olursa, ceylan (gazelle) firmaların yerel ekonomiye önemli bir katkı sağladığı görülebilir. OECD’nin “ceylan işletme” (gazelle) tanımının kullanılmasıyla, yüksek performans gösteren firmalar genç, yüksek büyüme gösteren firmalar olarak tanımlanmaktadır. Ceylan işletmeler en fazla beş yıllık olan ve üç yıllık bir dönem içinde yıllık olarak hesaplanmış ciro artışları yılda %20›den daha fazla olan firmalardır. 2009 itibarıyla, ceylan firmalar toplam iş hacminin %10,7’si ve toplam istihdamın %11,9’u kadar katkı sağlamıştır (her ikisi de 2009 yılında). Yıllar geçtikçe, ceylan firmaların toplam iş hacmi ve istihdamdaki payı düşmüştür. Değerlendirme yapmak gerekirse, Türkiye’deki diğer bölgelere kıyasla TRB1 alt bölgesindeki ceylan firmalar oldukça zayıf bir performans sergilemiştir; ceylan firmaların alt bölge istihdamı ve iş hacmine katkısı bakımından TRB1 26 alt bölge arasından sırasıyla 24. ve 14. olmuştur. GBS verileri analizi üretkenlik ile ilgili bir dizi ölçüt sunmaktadır. TRB1’de çalışan başına katma değer 2009 yılına kadar neredeyse stabil kalmış, 2009 2011 yılları arasında düzenli bir düşüş göstermiş ve daha sonrasında düzelmiştir. Genel olarak, bu süreçte çalışan başına iş gücü üretkenliği 5763 TL ila 7009 TL arasında inip çıkmıştır. TRB1 alt bölgesinde ortalama toplam üretkenlik performansı özellikle 2007’den sonra istikrarını kaybetmiştir. TRB1’e ilişkin sonuçlara göre, analiz sürecindeki toplam üretkenlik artışı, üretkenliği artıran firmaların bölge ekonomisinde ağırlık kazandığını ortaya koymaktadır. Genel olarak, pazara yeni giren firmalar, bu süreçte daha az üretken firmaların pazardan ayrıldığını veya daha üretken işletmelerin faaliyetlere başladığını ortaya koyarak toplam üretkenliği artırmıştır. Bölgenin uluslararası pazarlarla ticaret açıklığı, mevcut verilerin kapsadığı yıllar içerisinde düzenli olarak düşüş göstermiştir. TRB1 bölgesinde firma ihracatlarının teknolojik yoğunluğu, düşük teknoloji ürünlerinden orta-düşük teknoloji ürünlerine bir miktar kaymıştır. TRB1’deki ihracatlarda, toplam ihracatın yaklaşık %70’ini oluşturan düşük teknoloji ürünleri ağırlıklı olmuştur fakat ihracat payları 2010 yılında düşmeye başlayarak 2014 yılına kadar %52’ye düşmüştür. Orta-düşük teknoloji ürünlerinin ihracat payında bir artış olmuştur; ihracat payı 2009 yılında %7,7’den 2014 yılında %26,2’ye çıkmıştır. Yoğun ve yaygın marjlar, TRB1’nin ihracat artışına aşağı yukarı eşit şekilde katkıda bulunmuştur. İhracat artışının yaklaşık %47’si yoğun marjda gerçekleştirilirken %53’ü yaygın marjda gerçekleştirilmiştir. İhracat artışının %63,5’i mevcut ürünler ile mevcut pazarlardan sağlanmıştır fakat mevcut ürünlerin ihracatında bir düşüş ve sona erme de söz konusu olmuştur; bu durum ihracatlarda %16’lık bir düşüşe neden olmuştur. Sonuç olarak, mevcut ürünler bölgenin ihracat artışında yaklaşık %47’lik bir artışla net bir etki yaratmıştır. Diğer taraftan, bu bölge mevcut pazarlara yeni ürünler de ihraç ederek ihracat artışının %21,9’unu oluşturmuş ve ihracat artışının %31’i mevcut pazarlardaki ürün çeşitliliği ile sağlanmıştır. Bölgedeki ihracatların coğrafi çeşitliliği bu süreçte büyük ölçüde aynı kalmıştır. Bölgedeki firmaların ihracat pazarlarında ayakta kalma oranları Türkiye’deki tüm firmalar ile karşılaştırıldığında ortalamanın altındadır: Türkiye için bir firmanın ortalama ihracat süresi 2,65 yıl iken bu bölgede 2,35 yıl olmuştur. Bölgede ihracat yapmaya devam etmesi en olası firmalar, kaynak yoğun ürünler, orta düzey beceri gerektiren ürünler ve teknoloji yoğun ürünler ihraç eden ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerine ihracat yapan firmalardır. Orta beceri gerektiren teknoloji yoğun ürünleri ve kaynak yoğun ürünleri ihraç edenler, düşük beceri ve yüksek beceri gerektiren teknoloji yoğun ürün ihracatçılarından daha iyi ayakta kalma performansı göstermiştir. Firma yaşı ve büyüklüğü bir firmanın ihracat yapıp yapmayacağına dair iyi bir tahmin aracıdır: Yaşlı ve büyük firmaların uluslararası ve bölgesel ihracat yapmak için gereken kaynak ve deneyime sahip olması daha olasıdır. Bölgede uluslararası ve bölgesel ihracat yapan firmalar açısından ihracat statüsü ve firma yaşı arasındaki ilişki açıkça görülebilmektedir; daha yaşlı firmalar daha çok ihracat yapmaktadır ancak bu ilişki firma büyüklüğü açısından o kadar bariz değildir. Diğer bölgelere ihracat ve satış gerçekleştiren firmaların payı firmaların yaşlarıyla beraber artış göstermiştir: 6 yıldan daha yaşlı olan firmalar hem uluslararası hem de bölgesel olarak daha fazla ihracat gerçekleştirmiştir. Firmalar zaman içinde yaşlandıkça, daha yakın uluslararası ve bölgeler arası bağlantılar kurabilmiştir. Bundan farklı olarak, tesislerin de ihracat ve bölgeler arası ticaret bağlantıları kurmuş olması ve ardından zamanla yaşlanma fırsatı bulmuş olması olasılık dâhilindedir. Büyük firmaların uluslararası ihracat yapması daha muhtemelken bölgesel ihracat açısından büyüklük daha az önem arz etmiştir. İhracat yapan firmaların %57,6’sı büyük firmalardır (100’den fazla kişinin çalıştığı) ve sadece %19,2’si küçük firmalardır (3-19 çalışanı bulunan). Bölgesel ihracat açısından firma büyüklüğü daha az önemli olmuştur; buradaki tesislerin %46,3’ü küçük firmalardır. Son olarak, ihraç edilmesi amaçlanan ürünler Türkiye’de ortalama 4,5 gün içinde gümrükten geçmektedir. İthal ürünler için bu süreç biraz daha uzun sürmektedir; Türkiye’de ortalama 6,8 gündür. vii viii TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli 1. Giriş Çok uluslu şirketlerden mikro ölçekli olanlara kadar, bir ekonomide yer alan bütün firmaların üretken alanlara yatırım yapmasında, yeni iş imkanları yaratmasında ve genişlemesinde, kaliteli yatırım ortamının önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında yatırım ortamının aynı zamanda ekonomik büyümenin ve refah düzeyinin arttırılmasının da merkezinde olduğu görülmektedir. Tarımdan üretime, çok uluslu şirketlerden küçük işletmelere kadar tüm firmalar bir ülkenin kalkınmasının temelini oluşturmaktır. Özel sektör firmalarının pazar paylarını arttırmak ve faaliyetlerini daha karlı hale getirmek için gerek yenilikçi fikirlere gerek de fiziki üretim araçlarına yaptıkları yatırımlar, ekonomik büyümenin ve zenginleşmenin öncüsü olmaktadır. Özel sektör, bir ülkedeki istihdamın %90’nını sağlarken, bireylere sahip oldukları beşeri sermayeyi etkin bir şekilde kullanma fırsatı sağlamaktadır. Bir yandan toplumların ihtiyaçları olan ürünlerin üretimini sağlarken diğer yandan da ödedikleri vergiler aracılığıyla sağlık ve eğitim gibi kamu hizmetlerinin bütçelerine katkıda bulunmaktadır. Ekonomiye yaptıkları bütün bu katkılardan dolayı özel sektör firmaları kalkınma ve refahın arttırılmasında en önemli aktörlerden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Bir ülkenin veya bölgenin yatırım ortamını iyileştirmenin yolu öncelikle o yatırım ortamının güçlü ve zayıf yanlarının tespit edilmesiyle başlar. Zayıf yönlerinin tespiti ve giderilmesi için atılacak olan adımlar yatırım ortamı kalitesini arttırmakla kalmayacak, aynı zamanda ekonomik büyümeye de katkı sunacaktır. Bu nedenle Dünya Bankası bir çok ülkede yatırım ortamı değerlendirme çalışmaları gerçekleştirmiştir. Yatırım ortamı değerlendirme çalışmalarında amaç, ekonomik büyümenin önündeki temel engelleri ortaya çıkartmak ve reform ihtiyacı olan alanları tespit etmektir. Farklı ülkelerde karar vericiler, ulusal veya bölgesel seviyede, bu değerlendirme çalışmalarını politika oluşturma süreçlerine katkı sunan bir araç olarak görmektedir. Gün geçtikçe, kamu iradeleri verdikleri kararların ve uyguladıkları politikaların yatırım ortamı üzerinde olan etkisinin daha çok farkına varmakta ve gerekli değişiklikleri yapmaktadır. Birçok hükümet, yatırım ortamı iyileştirme reformlarını gündemlerine almaktadır. Ancak bu alandaki ilerleme halen istenilen hızda bulunmamakla beraber uygulama seviyesi farklı ülkeler arasında ciddi değişkenlikler göstermektedir. Hükümetler firmaların ve girişimcilerin faaliyetlerini yavaşlatıcı veya zorlaştırıcı uygulamalara devam edebilmektedir. Bu uygulamalar arasında gereksiz maliyetler, belirsizlik ve risklerin oluşturulması ve rekabeti engelleyici engellerin oluşturulması sayılabilir. Sonuç olarak, yatırım ortamı değerlendirme çalışması, belirlenen yatırım ortamı etkenlerinin firmaların performansını nasıl etkilediğini ölçmek amacıyla tasarlanmış bir araçtır. Dünya Bankası’nın Türkiye’de en son hazırladığı Yatırım Ortamı Değerlendirme çalışması 2010 yılında yapılmıştır. Bu çalışma, Türkiye’de yatırım ortamı kalitesinin ve iş yapma ortamı koşullarının coğrafi bölgeler arası ciddi farklılıklar içerdiğini ortaya koymuştur. Çalışma aynı zamanda, farklı yatırım ortamı koşulları altında faaliyet gösteren firmaların performansının, ait oldukları bölgenin genel ekonomik görünümünü nasıl etkilediğini de göstermiştir. Bu bulgularla doğru orantıda kamu iradesi yatırım ortamının iyileştirilmesine öncelik vermiş ve bölgesel kalkınma öncelikli politika geliştirme alanlarında biri haline gelmiştir. Bu önceliklendirmenin önemli bir kanıtı da 10. Kalkınma Planı dahilinde öngörülen İş ve Yatırım Ortamının Geliştirilmesi Programıdır. Program kapsamında olan iş ve yatırım ortamıyla ilgili yönetişimin bölgesel düzeyde geliştirilmesi bileşeni, iş ve yatırım ortamıyla ilgili ulusal ve bölgesel düzeyde göstergeler geliştirilerek düzenli takip ve değerlendirme sistemi oluşturulmasını hedef olarak benimsemiştir. Bileşenin bir diğer hedefi ise iş ve yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik yaklaşımın bölgesel düzeyde yaygınlaştırılması, geliştirilmesi ve yatırımcının yerel düzeyde desteklenmesidir. Kuşkusuz ki, yerel seviyede etkili politikaların geliştirilebilmesi, bir bölgenin yatırım ortamını etkileyen farklı etmenlere dair güçlü ve zayıf noktalarının tespiti ve analizi ile mümkündür. Bu etmenler arasında, yeterli altyapı hizmetleri, finansmana erişim, kaliteli iş gücünün varlığı, teknolojiye erişim ve yeni teknolojileri benimseme imkanları ve yerel seviyede idari süreçler bulunmaktadır. Bu raporların hazırlanması sürecinde, daha önce yapılan çalışmaların bulgularının güncellenmesi ve bölgesel seviyede politika geliştirme çabalarına katkı sağlaması amacıyla yeni bir anket çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada işletme anketi aracılığıyla firmaların faaliyet gösterdikleri bölgelerin yatırım ortamındaki güçlü ve zayıf yanlar anlaşılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla, Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme raporlarının (B-YOD) hazırlanmasında, toplanan veri bölgesel olması açısından yeni bir perspektif sunmaktadır. Her B-YOD raporu iki farklı kaynaktan gelen verilerin analizi sonucu oluşturulmuştur. İlk veri kaynağı, Dünya Bankası Grubu’nun İşletme Anketi aracılığıyla elde edilmiştir. Dünya Bankası Grubu İşletme Anketi’ni Türkiye’de daha önce yapmış olsa da bu seferki anket çalışmalarına Türkiye’deki her bir ili kapsayacak şekilde 6006 şirket dâhil olmuştur. İşletme Anketi, İBBS-2 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar üretmiştir. İkinci veri kaynağı ise, Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından derlenen Girişimci Bilgi Sistemi’dir (GBS). 9 farklı merkezi veri setini bir araya getiren GBS gerçekleştirilen analiz için kayıtlı tüm firmalar hakkında bilgi sağlamaktadır. 1 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Aynı zamanda illerdeki yatırımlarla ilgili olarak Ekonomi Bakanlığı verileri ve her bir Kalkınma Ajansının kendi bölgesi için hazırlamış olduğu Bölgesel Kalkınma Planları kendi bölgeleri için ek veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Farklı kaynaklardan gelen verilerin analizini içeren B-YOD raporları, İBBS-2 düzeyinde yatırım ortamını değerlendirmek için ortak metedoloji kullanarak yapılan ilk çalışmadır. Özellikle İşletme Anketi, bölgelere kendilerini sadece Türkiye’deki diğer bölgelerle mukayese etme fırsatı vermekle kalmayacak ayrıca uluslararası kıyaslamalara imkan verecektir. Bu raporların temelde iki amacı bulunmaktadır. Birinci amaç, hem karar vericiye hem de kamu veya özel sektörde kalkınma alanında görev alan kişi veya kurumlara, bölgelerin yatırım ortamı kısıtları hakkında bilgi sunmaktır. İkinci amacı ise ilerleyen yıllarda bölgelerin yatırım ortamı kalitelerinin gelişimini gözlemleyebilmek için bir referans noktası sunmaktır. Bu çabanın orta ve uzun vadede kanıta dayalı politika yapımına katkıda bulunacağı kuşkusuzdur. Her ne kadar ortaya koyduğu ortak metodoloji ile bölgesel kalkınma alanına bir yenilik getirse de B-YOD raporları kamu idaresinin ve de özellikle T.C. Kalkınma Bakanlığı’nın bölgesel kalkınma alanında halihazırda yürüttüğü çalışmalara bir katkı olacaktır. T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi, bölgesel kalkınmanın amaçlarını, vizyonunu, hedeflerini ve ilkelerini belirlemektedir. Stratejinin vizyonu ‘‘Sosyo-ekonomik ve mekânsal olarak bütünleşmiş, rekabet gücü ve refah düzeyi yüksek bölgeleriyle daha dengeli ve topyekûn kalkınmış bir Türkiye’dir. Stratejide yer alan hedefler arasında, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması; bölgelerin rekabet gücünün artırılması; ekonomik ve sosyal bütünleşmenin güçlendirilmesi; ve ülke çapında daha dengeli bir yerleşim sistemi oluşturulması bulunmaktadır. Bölgeler, programların hedeflerini 2 daha fazla kapsayabilmesi için yerleşim kategorilerine ayrılmıştır ve her bir yerleşim kategorisinin belirgin hedefleri bulunmaktadır. Bu yerleşim kategorilerindeki yatay hedefler şunlardır: • Bölgesel Gelişmenin Yönetişiminin İyileştirilmesi ve Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi • Sınır Ötesi ve Bölgeler Arası İşbirliğinin Geliştirilmesi • Kamu Yatırımı ve Destek Uygulamalarının Bölgesel Gelişme Hedefleriyle Uyumlaştırılması • Sürdürülebilir Çevre ve Yeşil Ekonominin Desteklenmesi • Ulaştırma Ağı ve Erişilebilirliğin İyileştirilmesi Bu yüzden, daha önce de belirtildiği gibi, toplanan veriler ve B-YOD raporları, temel olarak hükümetin bölgesel kalkınma alanında süregelen çabalarına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Bu yüzden, daha önce de belirtildiği gibi, toplanan veriler ve B-YOD raporları, temel olarak hükümetin bölgesel kalkınma alanında süregelen çabalarına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Bu rapor aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir: 2. Kısım Bölgesel Kalkınma Planı ve Ekonomi Bakanlığı’nın il düzeyinde yatırım verilerinden alınan bilgilerle bölgenin özelliklerine dair genel bir bakış sunmaktadır. 3. Kısımda İşletme Anketi’nden elde edilen bulguların kullanılmasıyla gerçekleştirilmiş analiz sunulmaktadır. 3. Kısım’da firma örnekleminden elde edilen bulguların bildirilmesinin ardından 4. Kısım Girişimci Bilgi Sistemi’nden elde edilen sayım verilerinin kullanılmasıyla gerçekleştirilen bir analizi içermektedir. Üretkenlik ve rekabet gücü başlığını taşıyan bu analiz 5 farklı alana odaklanmaktadır: pazar yoğunluğu, yükselen ve yüksek performans gösteren sektörler, bölgesel üretkenlik, üretkenlik dinamikleri ve ticaret. TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil 1: TRB1 Alt Bölgesinin Coğrafi Konumu 2. Bölgeye Genel Bakış 2.1 Genel Bilgiler ve Sosyo-Ekonomik Yapı TRB1 bölgesi, Kalkınma Bakanlığı tarafından ölçülen 2011 Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi’nde (SEGE) 26 alt bölge arasında 20. sırada yer almıştır. 2011’de Gayrisafi Katma Değer (GSKD) 9.759 TL (5.820 $) olarak gerçekleşmiş ve bu da bölgeyi tüm bölgeler arasında 21. sıraya koymuştur. 2014 itibarıyla, sırasıyla %43,2 ve %7,5 olan istihdam ve işsizlik oranları ile birlikte iş gücüne katılım oranı %46,8 olmuştur. Yoksulluk oranları medyan gelirin %5o ve %60’ına göre değerlendirildiğinde sırasıyla %12,3 ve %19 olarak gerçekleşmiştir. Malatya ve Elazığ bölgedeki en gelişmiş illerdir. Şekil 2: Alt Bölgede Bulunan Şehirler İçin SEGE 2011 Sıralaması İl Numarası İl SEGE 2011 Sıralaması SEGE 2011 Endeksi TRB12 Elazığ 39 -0,0103 TRB11 Malatya 42 -0,0785 TRB14 Tunceli 58 -0,3892 TRB13 Bingöl 72 -1,1920 Kaynak: Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi, 2011 Hizmet sektörü, bölgenin gayrisafi katma değerindeki (2011’de %63,2) ve istihdamdaki (2012’de %42,7) en büyük payı oluşturmaktadır. Ayrıca, hizmet sektörünün GSKD’ye katkısı artarken tarım ve sanayinin katkısı azalmıştır. 2011’de GSKD’nin %14’ünü ve 2012’de istihdamın %39,2’sini oluşturan tarım önemli bir sektör olmaya devam etmektedir; bu oranlar ulusal ortalamaların (sırasıyla %9 ve %24,6) üzerindedir. Sanayi, 2011’de GSKD’nin %22,8’ine ve 2012’de istihdamın %18,1’ine katkıda bulunmuştur; bu oranlar ulusal ortalamaların (sırasıyla %27,5 ve %26) üzerindedir. Toptan ve perakende satış, motorlu taşıt ve motosiklet tamiri (%28,1); imalat (%22,5); ulaştırma ve depolama (%13,3) ve inşaat (%10,4) istihdam açısından en önemli sektörlerdir (FKA, 2014). Rekabet gücü bakımından Tunceli, Elazığ, Malatya ve Bingöl, Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi’nin (EDAM) 2014’te derlediği Rekabet Endeksi’nde 81 il arasında sırasıyla 27., 42., 52. ve 70. Sıralarda yer almıştır. Tunceli en güçlü performansını Beşeri Sermaye alt endeksinde (2.) gösterirken, Elazığ ve Malatya’nın en yüksek sıralaması Fiziki Altyapı alt endeksinde (sırasıyla 13. ve 31.) ve Bingöl’ün en yüksek sıralaması ise Yaratıcı Sermaye alt endeksinde (63.) gerçekleşmiştir. Tunceli’nin en düşük sıralaması Pazar Büyüklüğünde (80.) olurken Elazığ ve Bingöl’ün en kötü sıralaması Makroekonomik Ortam alt endeksinde (sırasıyla 64. ve 79.) gerçekleşmiştir. Malatya’nın en düşük sıralaması Finansal Derinlik alt endeksinde (57.) gerçekleşmiştir. Bu rapor kayıtlı ekonomiye odaklansa da kayıt dışı sektördeki eğilimlere de dikkat edilmesi gerekmektedir.1 2006 - 2013 döneminde kayıt dışı sektörün büyüklüğünde neredeyse hiç değişiklik 1 Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, hane halkı anketlerine dayanarak, bölgeye ve sektörlere göre çalışma yılları içinde kayıt dışı iş gücünün büyüklüğünü bildirmektedir. Girişimci Bilgi Sistemi, iş gücünün dağılımı, her bir bölgedeki sektörler ve aynı zamanda işletme başına istihdam düzeyi hakkında ek ayrıntılar sağlamaktadır. Bu bilgi kaynaklarının birleştirilmesi kayıt dışı ekonominin boyutunu değerlendirmemize olanak sağlamaktadır. 3 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu olmamış ve bölge kayıt dışılığın azaltılmasında zayıf performans sergilemiştir. Tarım dışı sektör için kayıt dışılık (iş gücü açısından ölçülen) 2006’da %35 iken 2013’te %29’a düşmüş ancak tarım sektörü için neredeyse tüm faaliyetler kayıt dışı kalmıştır (2013 yılında %95’in üzerinde) (TÜİK). 2.2 Teşvik ve Sabit Yatırım 15 Haziran 2012 tarihli ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile başlatılan mevcut yatırım teşvik sisteminin uygulama ve oranları yatırım projesinin yeri, ölçeği, önemi ve konusuna bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Sisteme göre yatırımcılar tamamen veya kısmen dört ana teşvik uygulamasının (genel, bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırım) altında yer alan önlemlerden ve dokuz destek unsurundan (KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sigorta primi desteği-işçi ve işveren payı, faiz desteği, yatırım yeri tahsisi, gelir vergisi stopajı desteği) yararlanmaktadır. Önceki yatırım teşvik düzenlemesinde İBBS-2 bölgeleri temelinde alt bölgelere göre teşvikler belirlenmiş olsa da yeni düzenlemede il temelli bir sisteme geçilmiştir (İBBS3). Bu doğrultuda, 81 il sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre altı bölge altında sıralanmış ve kategorilenmiştir. Teşvik sisteminin sınıflandırmasına göre Elazığ ve Malatya 4. bölgenin parçasıdır, Tunceli 5. bölgeye ve Bingöl de 6. bölgeye aittir. Buna göre, destek unsurlarının oran ve şartları bu bölgelerde farklılık göstermektedir. 2009-2015 döneminde TRB1 bölgesinde 690 yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu yatırım teşvik belgelerinin 675’i yerel sermayeli firmalar için düzenlenmişken 15’i yabancı sermayeli firmalar için düzenlenmiştir. Küresel Resesyona rağmen TRB1 bölgesinde düzenlenen yatırım belgelerinin sayısı 2010 yılında toplamda 145 belge ile zirveye ulaşmıştır. 6,6 milyar TL’si yerli sermayeden, 2 milyar TL’si yabancı sermayeden olmak üzere TRB1 bölgesinde toplam öngörülen sabit yatırım miktarı 8,6 milyar TL olarak gerçekleştirilmiştir. TRB1 bölgesinde düzenlenen yatırım belgelerinin sayısı 2010’da zirveye ulaşırken TRB1 bölgesinde öngörülen toplam sabit yatırım miktarı 3,6 milyar TL ile 2013’te en yüksek düzeye ulaşmıştır; bu yatırımın 2,6 milyar TL’si yerli sermayeli firmalardan, 1 milyar TL’si ise yabancı sermayeli firmalardan sağlanmıştır. Şekil : TRB1’deki Yatırım Teşvik B elgeleri Şekil 3: TRB1’de Yatırım Teşvik Belgeleri 160 140 Belge sayısı 120 100 80 60 40 20 0 2009 Toplam 2010 2011 Yabancı Sermaye 2012 Yerli Sermaye Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, geçici veriler Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, geçici veriler 4Şekil : TRB1’de Öngörülen Sabit Yatırım M iktarı 4000 3500 2013 2014 2015 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil : TRB1’de Öngörülen Sabit Yatırım M iktarı Milyon TL Şekil 4: TRB1’de Öngörülen Sabit Yatırım Miktarı 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2009 2010 Toplam 2011 2012 Yabancı Sermaye 2013 2014 2015 Yerli Sermaye Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, geçici veriler Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, geçici veriler 2.3 Bölgesel Kalkınma Stratejik Öncelikleri Aşağıdaki liste Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) tarafından hazırlanan bölgenin potansiyeli ve önündeki güçlüklerin tespit edildiği Bölgesel Kalkınma Planı’na (FKA, 2014) dayanmaktadır:2 • • • Bölgesel işsizlik azalmakta olup Malatya’da sanayi sektörü; Elazığ’da sanayi ve hizmet (özellikle turizm) sektörleri; Bingöl’de sanayi ve hizmet sektörleri ve Tunceli’de hizmet (özellikle turizm) sektöründen dolayı nitelikli iş gücü talebinin artması beklendiğinden bölgesel işsizlikte daha da düşüş olabilir. Özellikle tahıl ve meyve üretimi (Malatya ili Türkiye’deki kayısı üretiminin %70’ini karşılamaktadır) olmak üzere tarım sektörü potansiyele sahiptir. Hayvancılıkla ilgili olarak, bölge küçükbaş hayvancılık, arıcılık ve de kümes hayvancılığı konusunda karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Ayrıca, bölgenin 2009’da ülkenin alabalık üretimindeki %10,7’lik payı 2011’de %19,3’e yükselmiştir. Sanayi sektörü, organize sanayi bölgelerinin temel itici güç olduğu Malatya ve Elazığ’da nispeten gelişmiştir. Bingöl ve Tunceli illerinde daha çoğu küçük ölçekli iş yerleri vardır ve OSB’ler ancak son zamanlarda gündeme gelmiştir. Makine-teçhizat, metal işleme ve yapı malzemele- rinin imalatı ile uğraşan küçük ölçekli işletmeleri kalkındırma potansiyeli mevcuttur. 6 • Diğer fırsatlar arasında madencilik yer almaktadır. TRB1 bölgesinde demir, kurşun, çinko, krom, mermer, manganez ve profilit gibi pek çok metalik mineral kaynağı; özellikle güneş enerjisi olmak üzere yenilenebilir enerji; tarih, kültür, inanç turizmi, termal turizm, kış turizmi, sağlık, doğa ve spor turizmi (özellikle su sporları) vardır. • Tarımdaki temel sorunlar üretkenlik, pazarlama, düşük katma değer ile birlikte küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık ile kümes hayvancılığındaki yüksek girdi maliyetidir. • Bölge, sanayileşme, Ar-Ge ve yenilikçilik anlamında yeteri kadar gelişmemektedir. Özellikle Bingöl ve Tunceli geride kalmaktadır. Bingöl’deki başlıca engel üniversite-endüstri işbirliği ve teknolojik altyapı eksikliğidir. Tunceli ilinde girişimciliği destekleme stratejilerine daha çok öncelik verilmelidir. • Madencilik sektörü düşük üretkenlik, nitelikli iş gücü ve ara eleman yetersizliği ve enerji kaynakları ile limanların uzak olmasına bağlı olarak yüksek taşıma masrafları gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. 2 2006’da, 5449 sayılı Kanunla, 26 İBBS-2 bölgesinde, Devlet Planlama Teşkilatı’nın koordinasyonu altında, Kalkınma Ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri belirlenmiştir. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının ana amaçları kamu ve özel sektörler, mahalli idareler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini iyileştirmek; kaynakların doğru ve etkin kullanımını sağlamak; yerel potansiyelleri harekete geçirmek suretiyle ulusal kalkınma planlarıyla uyum içinde bölgesel kalkınmayı hızlandırmak; sürdürülebilirliği sağlamak ve bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak olarak tanımlanmıştır. Kanun uyarınca, 2009 yılında Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) kurulmuştur. FKA, kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile eş güdüm ve işbirliği içinde bölgesel kalkınma stratejileri hazırlamaktadır. 5 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu • Turizm sektöründe, bölgenin gelen turistler ve gecelik konaklamalarla ilgili ülke genelindeki payı küçüktür. Turizm altyapısı yetersizdir: tesis sayısı ve turistik konaklama için oda ve yatak sayısı bakımından 26 bölge arasında bu bölge sırasıyla 25. ve 26.sırada yer almaktadır.İlk Bölgesel Kalkınma Planı, TRB1 için “kaynaklarını çevreye duyarlı bir şekilde ve verimli olarak kullanan, istihdam fırsatlarını artıran ve eğitim, turizm, tarım ve yaşam tarzı için tercih edilen bir bölge olma” vizyonuyla 2010-2013 dönemi için hazırlanmıştır. Altı adet gelişim ekseni oluşturmuştur: Sosyal yapı ve beşeri sermayenin güçlendirilmesi; Tarım ve gıda sektörlerinin iyileştirilmesi; Sanayi ve hizmet sektörlerinin iyileştirilmesi; Teknik altyapının iyileştirilmesi; Kırsal alanlarda yaşam kalitesinin artırılması; Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması (FKA, 2010). 2014-2023 dönemi için hazırlanan ikinci Bölgesel Kalkınma Planı, sürdürülebilir bölgesel kalkınma için kılavuz nitelikli ilkeler ortaya koymaktadır.3 Planın öngördüğü vizyon “TRB1’i eğitimli ve girişimci iş gücüne sahip, yüksek yaşam kalitesi sunan üretken bir bölge haline getirmektir.” Bu vizyonla uyumlu olarak, planda iki gelişim ekseni belirlenmiştir: (i) Yaşam kalitesi; (ii) Sürdürülebilir ekonomi (FKA, 2014). Destekleyici stratejik öncelikler Ek 1’de açıklanmaktadır. 3.İş Ortamındaki Güçlükler ve Fırsatlar Özel sektöre dair yapılacak herhangi bir değerlendirmenin temel unsurlarından biri doğrudan doğruya bu sektörün asli ekonomik oyuncuları olan işletmelerden toplanan temsili nitelikli güncel verilerdir. Bu değerlendirme için özel sektör işletmelerinden doğrudan veri toplamak için Bölgesel İşletme Anketi (B-İA) geliştirilmiştir. B-İA işletmelerden alınan mali bilgileri işletmelerin iş ortamında faaliyet gösterirken karşılaştıkları engellere dair kendi değerlendirmeleri ve iş ortamındaki tecrübeleriyle bir araya getirir. Veriler bu değerlendirme için toplanmıştır ve bu sebeple mikro firmalar da dâhil olmak üzere tüm büyüklükteki firmaları ve tarım ve madencilik ve taş ocakçılığı dışındaki tüm sektörlerdeki firmaları içermektedir. Türkiye’deki özel sektöre dair ilave bir bilgi kaynağı da mali veri açısından daha geniş kapsamlı olan idari verilerdir. Ancak bu idari verilerde iş ortamı hakkında bilgi bulunmamaktadır, genelde bu veriler daha eskidir ve yalnızca 10’dan fazla çalışana sahip firmalar için mevcuttur. Mali anlamda daha zengin bir kaynak olduğu için bu idari veriler firma performansına dair daha doğru göstergeler elde edebilmek için bu raporun 4. kısmında kullanılmaktadır. Bu üçüncü kısımda Türkiye’deki iş ortamındaki bölgesel farklılıklara dair temel bilgi kaynağı olarak münhasıran Dünya Bankası Grubu tarafından toplanan B-İA verilerine odaklanılmaktadır. Ağustos 2015 ve Haziran 2016 arasında Türkiye’nin tüm İBBS-2 bölgelerinde her bir bölgede en az 120 görüşme olmak üzere imalat ve hizmet sektörlerinde çalışmakta olan 6.006 üst düzey yönetici ve iş sahibi ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. B-İA, firmaların karşılaştıkları zorlukları ve özel sektörde sürdürülebilir büyümeyi ve istihdam yaratmayı teşvik edebilme fırsatlarını tespit ederek firmalar ve faaliyet gösterdikleri ortam hakkında zengin bir bilgi kaynağı sağlamaktadır. Buradaki konular altyapı, finansmana erişim, işgücü kompozisyonu, yolsuzluk, suç, işletme-devlet ilişkisi ve rekabeti içermektedir.4 B-İA Dünya Bankası’nın İşletme Anketi (İA) küresel metodolojisini izler. Veriler Türkiye’nin tarım dışı ve madencilik dışı, kayıtlı özel sektörünü temsil edici niteliktedir ve tüm İBBS-2 bölgeleriyle ve göstergelerin karşılaştırmalı değerlendirmesine olanak veren diğer İA verileriyle tamamıyla karşılaştırılabilir durumdadır. Ek 10 standart İA metodolojisinin ayrıntılarının yanında Türkiye’de ankete katılan firmaların özelliklerini göstermektedir. Anket sonuçlarının firma büyüklüğüne göre düzenlenmiş tabloları Ek 11’de yer almaktadır. 3.1.Fiziki Altyapı ve İletişim Altyapısı Elektrik, gaz, alternatif enerji kaynakları, su ve interneti içeren iyi gelişmiş bir fiziki altyapı ve iletişim altyapısı, rekabet gücü ve bir ülkenin ekonomisinin gelişimi açısından merkezi öneme sahiptir. Kaliteli altyapı, firmaların girdi, ürün ve teknoloji pazarlarıyla etkili şekilde bağlantı kurmasını sağlamaktadır. Kaliteli altyapı üretim maliyetini azaltır ve firmaların yerli ve uluslararası pazarlarda rekabet gücünü geliştirir. B-İA işletmelerin mevcut enerji, su şebekesi ve telekomünikasyon altyapısıyla ilgili deneyimlerini ve aynı zamanda bu kamu hizmetlerini sunan ve idame ettiren kurumların gelişimiyle ilgili bilgileri barındırmaktadır. Özel işletmelerin faaliyetlerinde verimliliğin sağlanması için güvenilir elektrik tedariki gereklidir. Yetersiz elektrik temini maliyetleri artırabilir, üretimi sekteye uğratabilir ve kârlılığı azaltabilir. Şekil 5 firmaların elektrik temininde yaşadığı zorlukların boyutunu ve bunun firmaların satışları üzerindeki etkisini göstermektedir. Elektrik bağlatmada başarısız olmak, tipik bir ay içindeki elektrik kesintilerinin sayısı ve süresiyle ölçülmekteyken kötü elektrik arzındaki sıkıntıların maliyeti elektrik kesintileri yaşayan firmaların 3 2014-2023 dönemi için tüm bölgesel kalkınma planları Türkiye’nin 2023 Vizyonuyla tutarlı bir bölgesel kalkınma stratejisi tanımlayacak şekilde uyumlaştırılmıştır. 4 Raporun bu kısmı yalnızca B-İA’nın kapsamına giren bir konu alt kümesine odaklanmaktadır. Aynı zamanda bölgesel ve ulusal ortalamaların yanında firma büyüklüğüne göre bir dağılım da içeren Ek 11’de ise ek göstergeler sunulmaktadır. 6 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil : Elektrik Tedarikinin Güvenilirliği ve İlişkili K ayıplar Şekil 5: Elektrik Tedarikinin Güvenilirliği ve İlişkili Kayıplar 1,0 0,9 0,8 %0,4 %0,3 1,0 1,0 %0,2 %0,1 0,5 Elektrik kesintileri (sayı) 0,0 %0,5 %0,5 2,5 1,5 0,4 0,2 0,0 %0,6 2,7 2,0 0,6 0,4 3,0 Elektrik kesintilerinin süresi (saat) TRB1 %0,0 %0,1 Elektrik kesintisiyle nedeniyle yaşanan kayıplar (satışların %'si) Türkiye Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 satış kaybı yüzdesiyle ölçülmektedir. Ortalamada, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerindeki (TRB1) firmalar, normal bir ayda 0,4 kez elektrik kesintisiyle Türkiye genelinde 0,9 olan ulusal ortalamadan biraz daha az sayıda elektrik kesintisi yaşamaktadır. Ayrıca, elektrik kesintileri meydana geldiğinde, bu kesintiler Türkiye’nin geri kalanında TRB1’de olduğundan daha uzun sürme eğilimi göstermektedir (Şekil 5’in orta kısmı). Aynı şekilde, TRB1’deki firmalar elektrik kesintileri nedeniyle satışlarında ulusal ortalamaya göre daha düşük kayıplar yaşadıklarını bildirmektedir. Ayrıca, elektrik kesintileri meydana geldiğinde, bu kesintiler Türkiye’nin geri kalanında TRB1’de olduğundan daha uzun sürme eğilimi göstermektedir (Şekil 5’in orta kısmı). Aynı şekilde, TRB1’deki firmalar elektrik kesintileri nedeniyle satışlarında ulusal ortalamaya göre daha düşük kayıplar yaşadıklarını bildirmektedir. Özel sektör firmalarının elektrik tedarikindeki sorunları nasıl telafi edebileceğini anlayabilmek için, B-İA ile işletme sahiplerine ve yöneticilerine şirkete ait veya başkalarıyla ortak kullandıkları bir jeneratörün olup olmadığı ve jeneratörlerin ürettiği elektriği ne ölçüde kullandıkları sorulmuştur. Şekil 6’da bu firmaların verdiği yanıtlar sunulmaktadır. 10 Jeneratörler elektrik kaynağı olarak Türkiye’de yaygın şekilde kullanılmamaktadır: İmalat ve hizmet sektöründe ortalama 10 firmanın 1’inden daha azı bir jeneratöre sahiptir veya bir jeneratörü başkalarıyla ortak kullanmaktadır. Şekil 6: Elektrik Kaynağı Olarak Jeneratörlerin Kullanımı % 35 % 15 % 29,6 % 30 % 27,2 % 25 % 10 % 8,2 % 20 % 6,5 %5 % 15 % 10 % 1,9 %5 % 1,4 %0 %0 TRB1 Türkiye Jeneratör sahibi ola n veya başkalarıyla orta k kulla nan firmalar İm alat % 0 ,0 % 0,0 TRB1 Türkiye K ullanılıyors a, jeneratörden elde edile n ele ktri k oranı Hi zm etler Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 7 değerlendirdiklerini araştırmıştır. Şekil ’de görüldüğü üzere, Türkiye genelind çalışmışken TRB1’deki firmaların %8’i bun firmaların sadece %1’i alternatif enerji kay firmanın bu alternatifleri benimsemediği görü Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Şekil 7: Doğal Gaz ve Alternatif Enerji Kaynaklarının Kullanımı %10 Şekil 8: Su Şebekesinin Güvenilirliği Şekil : Su Şebekesinin Güvenilirliği 0,15 0,16 0,14 %8 %8 0,12 0,10 %6 0,08 %3 %4 0,06 %2 %0 %0 Doğal gaz bağlat m ak için başvuruda bulunan firm alar 0,04 %1 0,02 G üneş enerjisi tert ibatı veya diğer enerji kaynağına sahip olan veya başkaları yla ortak kullanan firm alar Türkiye TRB1 0,00 0,00 Su yetersizliği durumu (sayı) TRB1 Türkiye * yalnızca imalat firmaları için * yalnızca imalat firmaları için Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 11 Şekil 7’de görüldüğü üzere, Türkiye genelindeki Özel işle firmaların %3’ü doğal gaz bağlatmaya çalışmışken TRB1’deki firmaların %8’i bunu yapmıştır. kapasite Aynı zamanda, Türkiye’deki firmaların sadece bir öze unsurdur. Hayati derecede önemli olan altya %1’i alternatif enerji kaynaklarını benimserken TRB1’deki hiçbir ek firmanın bu getirmektedir alternatifleri firmalara maliyetler ve bu d benimsemediği görülmektedir. engel teşkil edebilir. Firmalar bir jeneratöre sahip olduğunda veya bir jeneratör başkalarıyla ortak kullandığında, ortalamada elektriklerinin dörtte birini jeneratörlerden sağlamaktadır. TRB1 ve Türkiye’deki imalat sektörü firmalarının jeneratör sahibi olması veya bir jeneratörü başkalarıyla ortak kullanması hizmet sektörü firmalarına göre biraz daha olasıdır. Ancak TRB1’de imalat ve hizmet sektöründe sadece çok az firmada durum böyledir. Sonuç olarak, bu kaynaktan elde edilen elektrik oranına ilişkin göstergeleri hesaplamak için yeterli gözlem bulunmamaktadır Su, pekGenel çok imalat üretim süreciözel olarak olarakfirması dijitaliçin teknolojilere, içinde önemli bir girdidir ve su fırsatlar yaratmıştır. şebekesindeki Ancak, Türkiye’d kesintiler firmanın faaliyetlerine zarar verebilir. yararlanamamaktadır. Şekil , internet bağla Şekil 8 tipik bir ayda TRB1’de ve Türkiye genelinde çevrim içi satış platformlarından yararlan imalat sektörü firmalarının yaşadığı su yetersizliği TRB1’deki ortalama bir koymaktadır. firmanın internete e durumlarının ortalama sayısını ortaya kullanımı Türkiye’deki ortalama Su şebekesinin güvenirliğinin Türkiye’de belirgin firmalard görülebildiği üzere, TRB1’denormal kendi web sites bir sorun teşkil etmediği görülmektedir; bir aydaartmaktadır. firmaların çoğunluğu hiç su yetersizliği yaşamadıklarını belirtmektedir. Genel itibariyle, Türkiye’deki ortalama su yetersizliği sayısı ayda 1’in 12 çok altındadır. Genel olarak Türkiye’deki ortalama su yetersizliği sayısı ayda 1’in çok altındadır. TRB1’deki firmalar ulusal ortalama ile bildirilen düşük oranlara benzer şekilde (0,15), neredeyse hiç su yetersizliği yaşamadıklarını belirtmiştir. Enerji üretim ve dağıtım alanı, doğal gaz, güneş ve rüzgâr enerjisi diğer enerji kaynaklarını destekledikçe ve onların yerine geçtikçe ve enerji dağıtımının yönetimini değiştirdikçe bir dönüşüm sürecinden geçmektedir. B-İA firmalara son iki yıl içerisinde doğal gaz bağlatmak için başvuruda bulunup bulunmadıklarını ve güneş enerjisi tertibatı veya diğer alternatif enerji kaynaklarına sahip olup olmadıklarını veya bunları başkalarıyla ortak kullanıp kullanmadıklarını sorarak enerji seçeneklerini nasıl değerlendirdiklerini araştırmıştır. Şekil : İnternete Erişim, Erişim, Web Mevcudiyeti ve Çevrimiçi Satış Platformu K ullanımı Şekil 9: İnternete İnternet Mevcudiyeti ve Çevrimiçi Satış Platformu Kullanımı %70 %50 %100 %59,3 %60 %80 %42 %25,2 %20 %66,9 %40 %13 %10 %0 %69,1 %60 %40 %30 %1 İnternet bağlantısı olan firmalar Kendi web sitesi olan firmalar TRB1 Su, pek ç önemli b firmanın bir ayda sektörü durumla koymakt Türkiye’ görülme çoğunluğ belirtme ortalama altındad yetersizl TRB1’de düşük or su yeters %5,6 Çevrim içi satış platformu kullanan firmalar Türkiye %20 %0 %21 %7,9 TRB1'de kendi web sitesi olan firmalar Mikro (1-4) Orta (20-99) Küçük (5-19) Büyük (100+) Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 8 Enerji ve ulaşıma benzer şekilde, internet de ülkenin altyapısının önemli bir parçası ve modern bir ekonomi içinde neredeyse her türlü faaliyette bir üretim faktörü haline gelmiştir. İnternet, firmaların küresel ticarete katılmasına olanak sağlamaktadır ve bu şekilde kapsayıcılığı artırmaktadır; mevcut sermayeyi daha üretken hale getirerek TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Özel işletmeler için altyapıya hızlı erişim sağlama 3.2.Finansmana Erişim kapasitesi olan kaliteli kurumların varlığı müreffeh Gelişmiş finans piyasaları ödeme hizmetleri bir özel sektörün geliştirilmesi için önemli sağlamaktadır, mevduatları mobilize eder ve sabit unsurdur. Hayati derecede önemli olan altyapıya varlıkların (örn. bina, arazi, makine ve ekipman) erişim yaşanan gecikmeler firmalara Şekil sağlamada : İnternete Erişim, Web Mevcudiyeti ve Çevrimiçi Satış Platformu K alınmasını ullanımı satın ve aynı zamanda işletme sermayesi ek maliyetler getirmektedir ve bu durum piyasaya için finansmanı kolaylaştırır. Aynı zamanda bir girişin ve yatırımın önünde engel teşkil edebilir. %70 %100yeni tesisler açmak için yatırım yapma firmanın %59,3 Genel%60 olarak dijital teknolojilere, özel olaraksa kararlarına da katkıda bulunurlar. Verimli finans internete erişim işletmeler için önemli fırsatlar piyasaları, %80 kredibilitesi olan firmaların pek çok %69,1 yaratmıştır. Ancak, Türkiye’deki her firma bu kreditör ve yatırımcı seçeneğiyle bağlantı kurmasını %66,9 %50 %42 potansiyelden yararlanamamaktadır. Şekil 9, sağlayarak borç veren kişiler veya aile ve arkadaş internet gibi iç%60 fonlara veya kayıt dışı kaynaklara olan %40bağlantısı olan, kendi İnternet siteleri olan ve çevrim içi satış platformlarından yararlanan bağımlılıklarını azaltır. %30 %25,2 TRB1’deki firmaların yüzdesini göstermektedir. Şekil %40 11 özel firmaların finansal hizmetleri ortalama bir firmanın internete erişimi, web kullanımıyla ilgili iki%21gösterge sunmaktadır: %20 mevcudiyeti ve çevrimiçi satış kullanımı Türkiye’deki %13 Mevduat veya tasarruf hesabı olan firmaların %20 ortalama firmalardan daha azdır. Şekil 9’un sağ %5,6 yüzdesi ve özel %10 %7,9 bankalardan veya kamu kısmında görülebildiği üzere, TRB1’de kendi web %1 bankalarından banka kredisi almış firmaların sitesine %0 sahip olma ihtimali firma büyüdükçe yüzdesi.%0İlk gösterge, firmaların likidite ve artmaktadır. İnternet bağlantısı Kendi web sitesi Çevrim içi satışödemelerini TRB1'de kendi web yardımcı sitesi olan firmalar yönetmesine olabilecek olan firmalar olan firmalar platformu kullanan Enerji ve ulaşıma benzer şekilde, internet de mevduat mobilizasyonu kullanımını Mikro (1-4) hizmetlerinin Küçük (5-19) firmalar ölçmektedir. İkinci gösterge, kredi hizmetlerinin ülkenin altyapısının önemli ve modern TRB1 bir parçasıTürkiye Orta (20-99) Büyük (100+) bir ekonomi içinde neredeyse her türlü faaliyette bir kullanımını ölçmektedir. Krediye erişim, aksi halde üretim faktörü haline gelmiştir. İnternet, firmaların her bir firmanın sınırlı fon havuzuyla kısıtlı kalacak Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme olanak Anketi, 2016 küresel ticarete katılmasına sağlamaktadır projelerin finansmanına olanak vermektedir. Şekil ve bu şekilde kapsayıcılığı artırmaktadır; mevcut 11’in sol kısmında görüldüğü üzere, ulusal ortalama sermayeyi üretken hale getirerek verimliliği karşılaştırıldığında, banka Enerjidaha ve ulaşıma benzer şekilde, internet deile ülkenin altyapısınınTRB1’deki önemli firmaların bir parçası ve artırmaktadır ve rekabeti canlandırarak yenilikçiliği hesapları kullanması veya bankalardan kredi alması modern bir ekonomi içinde neredeyse her türlü faaliyette bir üretim faktörü haline teşvik eder. Bu sebeple, güvenilir internet hizmeti daha düşük bir ihtimaldir. Çarpıcı bir şekilde, banka gelmiştir. İnternet, firmaların küresel ticarete katılmasına olanak sağlamaktadır ve bu sağlamak firmaların üretkenliğini ve büyümesini hesapları kullanımı konusundaki ulusal ortalama şekilde kapsayıcılığı artırmaktadır; mevcut%62 sermayeyi daha üretken hale ve getirerek artırmak açısından önemli bir unsurdur. B-İA dijital iken Malatya, Elazığ, Bingöl Tunceli altyapının güvenilirliğini, internetvesağlayıcısından illerindeki firmaların teşvik sadece eder. %11’i Bu banka hesabı verimliliği artırmaktadır rekabeti canlandırarak yenilikçiliği sebeple, internet kesintileri yaşamış olan firmaların yüzdesi kullandığını belirtmektedir. Diğer yandan, TRB1’de güvenilir internet hizmeti sağlamak firmaların üretkenliğini ve büyümesini artırmak ve aynı zamanda bu kesintilerin sıklığı ve süresi banka kredisi alan firma oranı ülke genelindeki açısından önemli bir unsurdur. B-İA dijital altyapının güvenilirliğini, internet olarak ölçmektedir. oran ile oldukça benzerdir. İmalat firmalarının sağlayıcısından internet kesintileri yaşamış olan firmaların yüzdesi veolma aynı olasılığı zamanda bu mevduat/tasarruf hesabının hizmet Şekil 10, TRB1 ve Türkiye için bu ölçümleri sektöründeki firmalara göre biraz daha yüksektir kesintilerin sıklığı ve süresi olarak ölçmektedir. göstermektedir. TRB1’de ulusal ortalamaya fakat buna karşılık, hizmet sektöründeki firmaların (%16) göre, çok az firma (%6) internet Şekil TRB1 ve Türkiye için bukesintisi ölçümleri göstermektedir. TRB1’de ulusal ortalamaya banka kredisi almasının imalat firmalarına kıyasla yaşamaktadır ve bu kesintiler ülke geneline benzer (%16) göre çok az firma (%6) internet kesintisi yaşamaktadır ve bu kesintiler ülke daha olası olduğu görülmüştür. sıklıkta (ayda 4,3’e karşı 4,7 kez) olup 2,6 saat olan geneline benzer sıklıkta (ayda 4,3’e karşı 4,7 kez) olup 2,6 saat olan ulusal ortalamadan daha kısa sürelidir (1,4 saat). ulusal ortalamadan daha kısa sürelidir (1,4 saat). Şekil 10: İnternetin Güvenilirliği 3 %20 %16 %15 %0 %6 5 4,3 4,7 4 2 %10 %5 2,6 3 1,4 2 1 1 0 İnternet kesintileri yaşayan firmalar İnternet kesintilerinin süresi (saat) 0 TRB1 Türkiye İnternet kesintileri (sayı) Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 9 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Şekil 11: Finansal Hizmetlerin Kullanımı %80 %80 %60 %60 %40 %20 %0 %67 %62 %22 %80 %11 %60 %62 Mevduat/tasarruf hesabı %40 olan firmalar TRB1 %11 %20 %0 %20 %80 %67 %16 %10 %60 %59 %20 %23 %29 %21 Banka kredisi olan %0 Türkiye TRB1 Türkiye firmalar %40 TRB1 %26 %22 Mevduat/tasarruf hesabı olan Banka kredisi olan firmalar %29 Türkiye %21 %20 %23 firmalar %16 %20 %10 İmalat Hizmetler Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Mevduat/tasarruf hesabı olan firmalar Şekil 11 %40 %26 %59 Banka kredisi olan firmalar B-İA, firma finansman kaynaklarına ve firmaların TRB1göstergeler sağlamaktadır. Türkiye finansal işlemlerine dair Şekil 12›de yatırımları (sabit varlıkların satın alınması; sol kısım) ve işletme sermayesini (sağ kısım) finanse etmek için kullanılan muhtelif kaynaklar Şekil 11 karşılaştırılmaktadır. Yatırımlar ve işletme sermayesi iç kaynaklar, bankalar, tedarikçi kredisi veya banka dışı finans kurumları veya kişisel ağları da içeren diğer kaynaklar ile finanse edilebilir. İç fonlara aşırı bağımlılık finansal aracılığın verimsiz olması ihtimaline işaret edebilir. %0 TRB1 Türkiye TRB1 Türkiye kaynaklarından yararlanmaktadır. Mevduat/tasarruf hesabı olan BankaDaha kredisiiyi olanifade firmalar firmalar etmek gerekirse, TRB1 bölgesinde ortalama olarak işletme sermayesi için finansmanın İmalat Hizmetler %87’si ve yatırım için finansmanın %94’ü iç kaynaklardan sağlanırken, Türkiye genelinde bu oranlar sırasıyla %86 ve %73’tür. Firmaların yatırımlarını ve işletme sermayelerini nasıl finanse ettiği hakkında bilgi toplamaya ek olarak, B-İA en üst düzey yöneticiler ve iş sahiplerine kredi ihtiyaçları, kredi başvuruları ve bu başvuruların sonuçları hakkında ayrıntılı sorular ŞekilŞekil 12 : 12’de Yatırımgörüldüğü ve İşletme Sermayesi İçin Finansman aynakları üzere, Türkiye’deki özelK sektör sormuştur. Bu bilgilerden yararlanılarak firmaların firmaları işletme sermayeleri veya yatırımlarını yaşadığı kredi kısıtının derecesini ölçen bileşik finanse etmek için önemli oranda kendi bir gösterge oluşturulabilir. Örneğin, firmalar şu kaynaklarından yararlanmaktadır. Türkiye’deki kategorilere ayrılabilir: tam kredi kısıtı içinde olan ortalama (FCC), kısmen kredi kısıtı içinde olan (PCC) ve %0 firmalara göre TRB1’deki firmalar da benzer da önemli oranda kendi TRB1 %6%4 %87 %2 %0 %5şekilde ya da daha%94 Şekil 12%0 : Yatırım ve İşletme Sermayesi İçin Finansman K aynakları Şekil 12: Yatırım ve İşletme Sermayesi İçin Finansman Kaynakları %0 %1 TürkiyeTRB1%20 %5 %3 %0 %0 %73 %94 %2 %6%4 %0%9 %4 %86%87 %20 %40 %60 %80 %100 %0 %20 %40 %60 %80 Yatırım kaynakları %1 İşletme sermayesi kaynakları Türkiye %2 %3 finansman %73Öz kaynak ile finansman %9 %4 Bankalar%20 tarafından Tedarikçi kredisi%86 ile finansman İç yollarla finansman Diğer %0 %20 %40 %60 Yatırım kaynakları Bankalar tarafından finansman İç yollarla finansman Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 10 %80 %100 %0 Öz kaynak ile finansman Diğer %20 %1 %2 %100 %40 %60 %80 İşletme sermayesi kaynakları Tedarikçi kredisi ile finansman %1 %100 banka kredisi dahil, her türlü dış finansmanı içermektedir. Bu sebeple, bir firmanın banka kredisi kullanmamış olması kredi kısıtlı olduğu anlamına gelmeyebilir. Şekil 14, TRB1 ve Türkiye için sonuçları bildirmektedir. EkTRB1 11,Malatya firma– Elazığ büyüklüğüne göre – Bingöl – Tunceli ayrıştırılmış sonuçları sunmaktadır. FCC firmalar kredi elde etmede zorluk çeken firmalardır. Daha kesin bir ifadeyle, bu kredifirmaların kısıtı içindedış olmayan (NCC) firmalar Kısmen kredi kısıtı içinde olan firmalar finansman kaynağı(daha bulunmamakta ve bunlar normal hallerdehem şu dış iki fazla ayrıntı ve analiz için bkz. Kuntchev, Ramalho, finansmanı olan hem de kısmen onaylanmış veya kategoriden birinde yer almaktadır: kredi başvurusu yapmış ama talepleri reddedilmiş Rodríguez-Meza ve Yang, 2013). Bir firmanın kredi reddedilmiş bir krediye başvurmuş olan firmaları ve firmalar veya hüküm ve şartları uygun olmadığı için firmalar. kısıtlı olma durumu, firmanın başvurabileceği, dış finansmanıkrediye olan amabaşvurmayan uygun olmayan hükümler Olumsuz koşullar, karmaşık başvuru prosedürleri, oranları, banka kredisi hüküm dahil, hervetürlü dış finansmanı ve koşullar nedeniyle elverişsiz bir finans faiz kurumundan içermektedir. sebeple,gereklilikleri, bir firmanın banka kredisi kredikredi almak için firmaları yüksek Bu teminat yetersiz miktarları vebaşvuruda vadeleribulunmayan ve firmanın kredi kullanmamış olması kredi kısıtlı olduğu anlamına içermektedir. başvurularının kabul edilmeyeceği algısını içermektedir. gelmeyebilir. Şekil 14, TRB1 ve Türkiye için NCC firmalar krediye erişimde zorluk PCC bildirmektedir. firmaları daEkkredi elde etmede zorluklar yaşamaktadır. Ancak bu çekmeyen firmalarveya dış sonuçları 11, firma büyüklüğüne krediye ihtiyacı olmayan firmalardır. Bu kategoride elde etmede belli bir dereceye kadar başarılıdır. Kısmen kredi kısıtı içinde görefinansman ayrıştırılmış sonuçları sunmaktadır. üç tür firma bulunmaktadır: yeterli sermayesi olan olan firmalar hem dış finansmanı olan hem de kısmen onaylanmış veya reddedilmiş bir FCC firmalar kredi elde etmede zorluk çeken ve herhangi bir dış finansmana ihtiyacı olmayan krediye başvurmuş olan firmaları ve dış finansmanı uygun olmayan hükümler firmalardır. Daha kesin bir ifadeyle, bu firmaların firmalar; olan krediama almak için başvuruda bulunmuş ve koşullar nedeniyle bir finans kurumundan kredi almak için başvuruda bulunmayan dış finansman kaynağı bulunmamakta ve bunlar ve başvuruları tamamen kabul edilmiş firmalar; normal hallerde şu iki kategoriden birinde yer ve diğer dış kaynaklardan yeterince sermaye elde firmaları içermektedir. almaktadır: kredi başvurusu yapmış ama talepleri etmiş ve bu yüzden kredi almak için başvuruda NCC firmalar krediye erişimde zorluk çekmeyen veya krediye ihtiyacı olmayan reddedilmiş firmalar veya hüküm ve şartları uygun bulunması gerekmeyen firmalar. firmalardır. Bu kategoride üç tür firma bulunmaktadır: yeterli sermayesi olan ve olmadığı için krediye başvurmayan firmalar. Şekil 13’te görüldüğü üzere, TRB1’deki herhangi finansmana Olumsuz hükümbirvedış koşullar, karmaşıkihtiyacı başvuru olmayan firmalar; kredi almak için başvuruda firmaların yaklaşık %3,5’i tam kredi kısıtlı olarak prosedürleri, elverişsiz faiz oranları, tamamen yüksek teminat bulunmuş ve başvuruları kabul edilmiş firmalar; ve diğer dış kaynaklardan tanımlanmaktadır; bu da ulusal ortalamadan gereklilikleri, yetersiz kredi miktarları ve vadeleri ve yeterince sermaye elde etmiş ve bu yüzden kredi 14 almak içindüşük başvuruda bulunması neredeyse puan daha bir orandır. Bununla firmanın kredi başvurularının kabul edilmeyeceği gerekmeyen firmalar. birlikte, TRB1 kredi kısıtı içinde olmayan firmalar algısını içermektedir. bakımından ulusal ortalamanın çok üstündedir; Şekil ’te görüldüğü üzere, TRB1’deki firmaların yaklaşık %3,5’i tam kredi kısıtlı olarak PCC firmaları da kredi elde etmede zorluklar TRB1’deki firmaların %87’si kredi kısıtı içinde tanımlanmaktadır; bu da ulusal ortalamadanolmayan neredeyse 14 puan düşük bir orandır. yaşamaktadır. Ancak bu firmalar dış finansman firmalar olarakdaha değerlendirilirken Türkiye Bununla birlikte, TRB1 kredi kısıtı içinde olmayan firmalar bakımından ulusal elde etmede belli bir dereceye kadar başarılıdır. genelinde bu oran %72’dir. ortalamanın çok üstündedir; TRB1’deki firmaların %87’si kredi kısıtı içinde olmayan firmalar olarak değerlendirilirken Türkiye genelinde bu oran %72’dir. Şekil Kredi Kısıtları Şekil13: : Kredi Kısıtları TRB1 %3,4 Türkiye %9,3 %17,8 %10,1 %72,1 %87,4 Tam kredi kısıtı içinde olan firmalar (FCC) Kredi kısıtı içinde olmayan firmalar (NCC) Kısmen kredi kısıtı içinde olan firmalar (PCC) Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 16 11 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Firmaların finansmana erişim süreci içinde karşılaştığı elverişsizliklerin boyutunu anlamaya yardımcı olmanın yanı sıra, B-İA firmaların yeni fiziki tesis kurmak için yaptıkları yatırımların düzeyini de araştırmaktadır. Şekil 14’te Türkiye’deki firmaların ortalama %5’inin son iki yılda yeni fiziki tesisler açtığı gösterilmektedir. TRB1’de bu tür faaliyetler çok daha az oranda gerçekleşmiştir; B-İA görüşmesi yapılan firmaların yalnızca %2’si bu zaman dilimi içerisinde yeni bir tesis açtığını belirtmiştir. TRB1’de finansmana erişimin daha kolay olması ancak çok daha az yeni tesisin açılmış olması finansman elde etme kolaylığı dışındaki pek çok etkenin de firmaların fiziki tesisler açmak için yatırım yapma istekliliği ve arzusu üzerinde etkisi olduğuna işaret etmektedir. 3.3. İşletme-Devlet İlişkileri Düzenlemeler, işletme ruhsatı ve vergilendirme gibi alanlarda iyi ekonomik yönetişim olumlu bir iş ortamının temel unsurlarından birisidir. Kayıtlı firmalar vergi mükellefidir ve bu firmaların mevzuata uyum sağlamaları gerekmektedir. Faaliyet göstermek, yeni tesisler kurmak, doğrudan ithalat yapmak ve diğer muhtelif faaliyetleri yerine getirmek için işletmelerin genellikle izin ve ruhsata ihtiyacı olmaktadır. İdeal olan, bu mevzuat ve izinlerin genel anlamıyla toplumun çıkarını koruması, bunu yaparken de şeffaf kalması ve özel sektöre mümkün olan en az yükü getirmesidir. B-İA işletme ruhsatı ve vergilendirme gibi düzenlemelere dair nicel ölçütler sağlamaktadır. Şekil 15, mevzuat tarafından getirilen ve üst düzey yönetimin mevzuata uyum sağlamak için harcadığı zamanın yüzdesi olarak ölçülen “zaman vergisi”ni göstermektedir. Şekil 15’in sol kısmında, TRB1’deki firma yöneticilerinin zamanlarının yaklaşık %27’sini mevzuat gerekliliklerini yerine getirmek için harcadıklarını göstermektedir; bu da ulusal ortalamadan 13 puan daha yüksektir. Yeni Fiziki Fiziki Tesis Tesisler AçanFirmalar Firmalar Şekil14: : Yeni Kuran eci içinde Şekil boyutunu %6 %5 sıra, B-İA mak için %5 ini de Şekil 15 firma büyüklüğüne göre zaman vergisinin rkiye’deki %4 dağılımını göstermektedir. TRB1’de, küçük ve orta yılda yeni büyüklükteki firmaların üst düzey yönetimleri %3 zamanlarının sırasıyla ortalama %34 ve %22’sini . TRB1’de %2 mevzuat gerekliliklerine uyum sağlamaya z oranda %2 harcamaktadır; bu da Türkiye genelindeki şirketlerin üst düzey yönetimi için söz konusu yapılan olan ortalamanın neredeyse iki katıdır. Bunun an dilimi %1 dışında, TRB1’de şirket büyüklüğü düştükçe yönetimin bu konu üzerinde harcadığı zamanın da elirtmiştir. azaldığı görülmektedir; bu durum ülke genelindeki ha kolay %0 durumun tam tersidir çünkü genelde daha küçük TRB1 Türkiye firmalar mevzuata uygunluk konusunda daha çok in açılmış zaman harcamaktadır. Mevzuata uyum sağlamak Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016firmaların fiziki ğı dışındakiKaynak: pek çok etkenin de işletmeler için maliyetli olabilir. Ölçüsüz veya etkin olmaktan uzak bir mevzuat, özel sektör etkinliğini ekliliği ve arzusu üzerinde etkisi olduğuna işaret ve yabancı doğrudan yatırımı köreltebilir. Şekil Mevzuat Gerekliliklerini Yerine Getirmek İçinZaman Harcanan Zaman Şekil : 15: Mevzuat Gerekliliklerini Yerine Getirmek İçin Harcanan %40 %45 %34 %35 %40 gilendirme %35 gibi alanlarda iyi ekonomik yönetişim %30 %26 rından birisidir. Kayıtlı firmalar vergi mükellefidir %25 %30 %27 %22 lamaları gerekmektedir. Faaliyet göstermek, yeni %25 %20 mak ve diğer %20 muhtelif faaliyetleri yerine getirmek %15 %14 bu mevzuat ve sata ihtiyacı%15 olmaktadır. İdeal olan, %10 karını koruması, bunu yaparken de şeffaf kalması %10 %5 kü getirmesidir. %5 %0 %0 %13 TRB1 %19 %22 %17 %12 Türkiye dirme gibi düzenlemelere dair TRB1 Türkiyenicel ölçütler Mikro (1-4) Küçük (5-19) Orta (20-99) Büyük (100+) fından getirilen ve üst düzey yönetimin mevzuata Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak:olarak Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 anın yüzdesi ölçülen “zaman vergisi”ni 12 da, TRB1’deki firma yöneticilerinin zamanlarının Şekil firma büyüklüğüne göre zaman vergisinin dağılımını göstermektedir. TRB1’de, iliklerini yerine için harcadıklarını küçük vegetirmek orta büyüklükteki firmaların üst düzey yönetimleri zamanlarının sırasıyla dan 13 puanortalama daha yüksektir. %34 ve %22’sini mevzuat gerekliliklerine uyum sağlamaya harcamaktadır; bu durumun tam tersidir çünkü genelde daha küçük firmalar mevzuata uygunluk konusunda daha çok zaman harcamaktadır. Mevzuata uyum sağlamak işletmeler için maliyetli olabilir. Ölçüsüz veya etkin olmaktan uzak bir mevzuat, özel sektör etkinliğini TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli ve yabancı doğrudan yatırımı köreltebilir. Şekil , işletme ruhsatı ve izin Şekil : İzin Alma Süresi Şekilhizmetlerinin 16, işletme ruhsatı ve etkinliğine izin hizmetlerinin 40 etkinliğine odaklanmaktadır. Göstergeler ithalat odaklanmaktadır. Göstergeler 35 izni, inşaat ruhsatı ve işletme ruhsatı almak için ithalat izni, inşaat ruhsatı gerekli süreyi ölçmektedir. Ruhsatları elde ve etmedeki 30 işletme ruhsatı almak gecikmeler girişimciler açısından için maliyetli 25 gerekli süreyiçok ihtiyaç ölçmektedir. olabilir; zira bu durum duyulan işletme faaliyetlerinde ek bir elde belirsizlik etmedeki yaratabilir ve 20 ek Ruhsatları maliyetler getirebilir. Şekil 16’da görüldüğü üzere, gecikmeler girişimciler açısından 15 Türkiye’de ithalat izni almak ortalama 8 gün, inşaat maliyetli olabilir; zira bu durum 10 ruhsatı 33 gün, işletme ruhsatı edinmek ise 10 gün çok ihtiyaç duyulan işletme sürmektedir. İthalat izni, inşaat ruhsatı ve işletme 5 faaliyetlerinde ek bir ruhsatı talebinde bulunan çok belirsizlik az firma olması 0 yaratabilir ek maliyetler nedeniyle, TRB1 içinvebu göstergeleri hesaplamaya yetecek kadar gözlem bulunmamaktadır. getirebilir. Şekil ’da görüldüğü Şekil 16: Ruhsat ve İzin Alma Süresi (Gün) 33 10 8 0 0 İthalat izni 0 İnşaat ruhsatı İşletme ruhsatı üzere, Türkiye’de ithalatayrım izni TRB1 Türkiye Devlet görevlileri işletmeler arasında yaparak almak ortalama 8 gün, inşaat Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 işletmelere faaliyetleri için temel teşkil eden bazı ruhsatı 33 gün, işletme ruhsatı hizmetleri sağlamayı reddedebilecek bir konumda Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 olduğu için, işletmeler devlet arasındaki edinmek ise 10 günvesürmektedir. Şekil 17: Genişletilmiş Rüşvet Vakaları etkileşimler yolsuzluk potansiyeli İthalat izni, inşaat ruhsatı taşımaktadır. ve işletme ruhsatı talebinde bulunan çok az firma Yolsuzluk, operasyonel etkinliğe zarar vererek ve özel %30 nedeniyle, TRB1 için bu göstergeleri hesaplamaya yetecek kadar sektörde bir firmanın işletilmesiyle ilişkili maliyet bulunmamaktadır. %25 ve riskleri artırarak olumsuz bir iş ortamı yaratır. Etkin olmayan bir mevzuat, firma faaliyetlerini 18%20 kısıtlar çünkü firmaların işlerini halledebilmek için gayriresmi ödemeler yapmak zorunda kaldıkları %15 rüşvet isteme fırsatlarını doğurur. Pek çok ekonomide rüşvet yaygın bir olgudur ve sık görülür; %10 rüşvet gerekli ruhsat ve izinlerin alınmasıyla ilişkili maliyetlere ilave bir maliyet doğurur. Standart İA rüşvet talep edilebilecek pek çok münferit işlemle ilgili bilgi toplamaktadır ve bunlardan faydalanarak iki bileşik yolsuzluk endeksi oluşturur: rüşvet vakaları ve rüşvet derinliği. B-İA daha geniş bir işlemler dizisini kapsar ve iki bileşik endeksin genişletilmiş sürümlerini oluşturur. Şekil 17’de yer alan genişletilmiş rüşvet vakaları on iki farklı işlemin tamamını kapsayacak şekilde en az bir rüşvet veya gayri-resmi ödeme talebi bildiren firmaların yüzdesini göstermektedir. Bu işlemler, örneğin, inşaat ruhsatı veya ithalat izni %30 alma süreçleri, kamu ihalesi almak veya vergi görevlileriyle buluşmayı içermektedir.5 Bu tür %25 işlemler rüşvet fırsatlarının ortaya çıktığı yaygın durumlardır. Genişletilmiş rüşvet derinliği (Şekil %20 18) firmaların hediye veya gayriresmi ödeme talebi bildirmiş oldukları işlemlerin yüzdesini %15 ölçmektedir. Sonuç olarak, genişletilmiş rüşvet derinliği yolsuzluğun ne kadar yaygın olduğuna %10 dair bir fikir sunarken genişletilmiş rüşvet vakaları ne kadar sık %5 görüldüğünü ortaya koymaktadır. %2 Firma büyüklüğüne göre %1 ayrıştırılmış göstergeler Ek 11’deki tablolarda sunulmaktadır. %0 TRB1 Türkiye Genişletilmiş rüşvet vakaları ve genişletilmiş rüşvet RüşvetElazığ, vakaları Bingöl ve derinliği endeksleri Malatya, Tunceli illerindeki firmalarda genel olarak ulusal %5 %2 %1 %0 TRB1 Türkiye olması gözlem %30 %25 %20 %15 %10 %5 %0 Rüşvet vakaları Şekil 18: Genişletilmiş Rüşvet Derinliği %30 %25 %20 %15 %10 %0 %2 %0 TRB1 TRB1 Rü Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 %5 %0 Türkiye Rüşvet derinliği Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 5 Endekste şu süreç ve işlemler yer almaktadır: inşaat, ithalat ve işletme izni veya ruhsatı almak; yabancı çalışanlar için çalışma izni almak; doğal gaz, elektrik veya su bağlatmak; ihracat veya ithalat sırasında malları gümrükten geçirmek; devletten arazi veya bina kiralamak üzere başvurmak; devlet yetkilileriyle toplantı veya teftiş sırasında; bir kamu sözleşmesinin alınma süreci. 13 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu ortalamalardan nispeten düşüktür. Bununla birlikte, Türkiye’deki ortalama bir firma için bu iki endeksin TRB1’deki firmalara kıyasla biraz daha yüksek oranlarda olduğu görülmektedir. 3.4. Suç ve Kayıt Dışılık Firmalar hırsızlık, soygunculuk, tahribat ve kundakçılığın hedefi haline gelebilmektedir. Firmaların kendisini suça karşı koruması maliyetlidir çünkü firmaların bazı kaynaklarını üretken kullanımdan çekerek güvenlik maliyetlerini karşılamak için kullanması gerekmektedir. Ayrıca, hem yabancı hem de yerli yatırımcılar suçu, bir yerin iş yapma cazibesini azaltan sosyal istikrarsızlığın bir göstergesi olarak görürler. Tüm bu etkenler suç vakalarını iş ortamının önemli bir belirleyicisi haline getirir. B-İA, firmalara, her ikisi de yıllık satışların yüzdesi olarak ölçülen güvenlik maliyetlerini (eğer varsa) ve suça bağlı kayıplarını (eğer varsa) sorarak suçun mevcudiyeti ve getirdiği maliyeti incelemektedir. Şekil 19’da görüldüğü üzere, TRB1’deki firmaların %8’i güvenlik harcaması yaptığını bildirmekte olup bu oran %13 olan ulusal ortalamanın biraz altındadır Bununla birlikte, güvenlik harcaması yapan firmalar arasında, Türkiye genelinde yıllık satışların %3’ü oranındaki harcamalara karşı yıllık satışların %4’ü oranında yapılan harcamalar ile TRB1’deki güvenlik maliyeti ülkenin geri kalanından biraz daha yüksektir. Ülke geneline göre TRB1’de çok daha az firma hırsızlık ve tahribat sebebiyle kayıplar yaşadığını bildirmektedir (sırasıyla %2 ve %5) fakat satışlarla ilgili bu kayıpların payı neredeyse aynıdır. Genel olarak, TRB1’deki işletmelerin ulusal ortalamadan biraz daha az fakat benzer ölçekli suç vakaları ile karşı karşıya olduğu görülmektedir. Firmalar hırsızlık, soygunculuk, tahribat ve kundakçılığın hedefi haline gelebilmektedir. Firmaların kendisini suça karşı koruması maliyetlidir çünkü firmaların bazı kaynaklarını üretken kullanımdan çekerek güvenlik maliyetlerini karşılamak için kullanması gerekmektedir. Ayrıca, hem yabancı hem de yerli yatırımcılar suçu, bir yerin iş yapma cazibesini azaltan sosyal istikrarsızlığın bir göstergesi olarak görürler. Tüm bu etkenler suç vakalarını iş ortamının önemli bir belirleyicisi haline getirir. B-İA, firmalara, her ikisi de yıllık satışların yüzdesi olarak ölçülen güvenlik maliyetlerini (eğer varsa) ve suça bağlı kayıplarını (eğer varsa) sorarak suçun mevcudiyeti ve getirdiği maliyeti incelemektedir. Şekil 19’da görüldüğü üzere, TRB1’deki firmaların %8’i güvenlik harcaması yaptığını bildirmekte olup bu oran %13 olan ulusal ortalamanın biraz altındadır Bununla birlikte, güvenlik harcaması yapan firmalar arasında, Türkiye genelinde yıllık satışların %3’ü oranındaki harcamalara karşı yıllık satışların %4’ü oranında yapılan harcamalar ile TRB1’deki güvenlik maliyeti ülkenin geri kalanından biraz daha yüksektir. Ülke geneline göre TRB1’de çok daha az firma hırsızlık ve tahribat sebebiyle kayıplar yaşadığını bildirmektedir (sırasıyla %2 ve %5) fakat satışlarla ilgili bu kayıpların payı neredeyse aynıdır. Genel olarak, TRB1’deki işletmelerin ulusal ortalamadan biraz daha az fakat benzer ölçekli suç vakaları ile karşı karşıya olduğu görülmektedir. Şekil 19: Güvenlik Maliyetleri veYüzünden Firmaların Suç Şekil : Güvenlik Maliyetleri ve Firmaların Suç Yaşadığı K Yüzünden ayıplar Yaşadığı Kayıplar %14 %13 %20 %12 %10 %8 %15 %8 %6 %10 %4 %4 %3 %2 %0 %0 Güvenlik harcaması yapan firmalar Güvenlik maliyeti (satışların %'si) TRB1 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 14 %5 %5 %6 %5 %2 Hırsızlık ve tahribat Hırsızlık ve tahribat nedeniyle kayıp yaşayan nedeniyle yaşanan kayıplar (satışların %'si) firmalar Türkiye TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil 20: Kayıt Dışı Rakiplerin Zararlı Uygulamaları %80 %60 %34 %40 %20 %0 %60 %40 %15 %20 %0 Kayıt dışı firmalarla rekabet halinde olan firmalar TRB1 %30 Vergi kaçırma Türkiye %23 TRB1 Türkiye %21 %19 Sahte ürün Kayıt dışı iş Kayıt dışı belgeleri gücü firmalardan istihdamı etkilenmeme %8 Diğer %0 Telif hakkı, ticari marka veya patent ihlali Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 3.5. İş Gücü Piyasası B-İA devamlı tam zamanlı çalışan sayısı, geçici çalışan sayısı, çalışanların cinsiyete göre dağılımı ve yöneticinin sektörde çalışma deneyimi gibi firmanın işgücü hakkında bilgiler toplamaktadır. B-İA aynı zamanda firmanın sahibi veya en üst düzey yöneticisinin cinsiyetini de kaydetmektedir. Ek olarak, B-İA işgücü üretkenliğinin ölçülmesini sağlamaktadır ve boş pozisyon sayısı, firmaların bu pozisyonları doldurmak için kullandığı yöntemler ve bunu yapmadaki başarılarının ayrıntıları gibi işgücü piyasası dinamikleri hakkında bilgi toplamaktadır. Firmalar resmi olarak kayıt altına alındığında genelde devletler tarafından belirlenen belli kural ve düzenlemelere uymalıdır. Vergi ödemek genelde kayıtlı özel sektörün bir parçası olmanın en somut sonucudur. Bazı firmalar işletmelerini kayıt altına almayarak ve bu şekilde kayıt dışı sektörde faaliyet göstererek bu tür sonuçlardan kaçınmaya çalışır. Büyük bir kayıt dışı sektörün mevcudiyeti rekabet halindeki kayıtlı firmalar için bir zorluk teşkil edebilir çünkü kayıt dışı firmalar kendilerine kayıtlı firmalar üzerinde haksız üstünlük sağlayacak uygulamalarda bulunabilirler. Şekil 21 farklı büyüklük, yaş ve sektörlerdeki firmaların istihdama katkısını göstermektedir. Büyüklükle ilgili olarak, TRB1’de firma büyüdükçe istihdam payının düştüğü görülmektedir. Daha spesifik olarak, TRB1’de mikro firmalar en büyük istihdam payını (%39) oluştururken, küçük firmalar istihdamın %30’unu oluşturmakta, orta ve büyük firmalar ise toplam istihdamın sırasıyla %22’sine ve %9’una katkıda bulunmaktadır. Firmaların yaşı ile ilgili olarak, hem TRB1’de hem de Türkiye’de ortalama olarak 10 ila 30 yaşındaki firmalar özel sektördeki toplam çalışanların yaklaşık %50’sini istidam ederek istihdama en büyük katkıyı sağlamaktadır. Bunları TRB1’de ve ülke genelinde toplam istihdamın yaklaşık %38’ine katkıda bulunan genç firmalar (10 yıldan daha kısa süredir faaliyet gösteren) takip etmektedir. Yaşlı firmalar (30 yıldan fazla süredir faaliyet gösteren) TRB1’de istihdamın sadece %4’üne katkıda bulunmaktadır. Kayıt dışı sektörün iş ortamı üzerindeki etkilerini anlayabilmek için B-İA firmaların kayıt dışı işletmelerle rekabet içinde olup olmadığını ve eğer rekabet halindelerse işletme sahibi ve yöneticilerinin kayıt dışı rakiplerinin ankete katılan firmaların normal faaliyetlerine en çok zarar verdiğini düşündüğü uygulamalarının ne olduğunu araştırmaktadır. Şekil 20’de gösterildiği üzere, TRB1’deki firmaların %15’i ve Türkiye’deki firmaların %34’ü kayıt dışı rekabet ile karşı karşıyadır. Kayıt dışı rakiplerin uygulamaları arasında vergi kaçırma, ülke düzeyinde (%65) ve Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illerinde (%30) en çok zarar veren uygulama olarak ifade edilmiştir. Bunu takiben, sahte ürün belgeleri ve kayıt dışı iş gücünün istihdamının da TRB1’deki firmalar açısından (yaklaşık %20) ve Türkiye genelinde (yaklaşık %10) zarar verici etkilerinin olduğu belirtilmiştir. 23 15 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Şekil : FirmaBüyüklüğü, Büyüklüğü, YaşıYaşı ve Sektörüne Göre İstihdam Payı Şekil 21: Firma ve Sektörüne Göre İstihdam Payı Büyüklük (çalışan) %100 %20 %39 %80 %37 %80 %39 %60 %30 %40 %20 %22 %23 %33 %9 TRB1 Mikro (1-4) Türkiye Küçük (5-19) Orta (20-99) Büyük (100+) Sektör %100 %23 %60 %0 Yaş (yıl) %100 %80 %39 %51 %60 %21 %40 %47 %56 %20 %40 %22 %20 %14 %4 TRB1 %0 0-10 Türkiye 10-30 31+ %0 %40 %26 TRB1 Diğer hizmetler Türkiye Perakendecilik İmalat Kaynak: Türkiye İşletmeİşletme Anketi,Anketi, 2016 2016 Kaynak:Bölgesel Türkiye Bölgesel İş gücü üretkenliği artışı, yanisektörü çalışan başına reel satışların yıllık artış oranı, firma illerindeki tüm firmalarda azalmıştır. Aksine, İstihdamın %73’ünü karşılayan hizmet önemli bir ölçütüdür; bir firmanın iş her gücü girdilerini neşirketlerde kadar Türkiye genelinde büyüklüklerdeki firmalarıperformansının en büyük işverenlerdir (diğer hizmet çünkü verimli kullandığına dair ölçünün olarak B-İA, birartışı firmanın olumlu yöndekullanılır. iş gücü üretkenliği olmuştur sektörü firmalarında %51 ve perakendecilikte %22).göstergesi fakat yine bu artış oranlarının firma büyüklüğü faaliyetlerinin son iki yılı içerisinde iş gücü üretkenliğinin yıllık artışının takibine olanak ile İş gücü üretkenliği artışı, yani çalışan başına reel 6 birlikte azaldığı görülmektedir. TRB1’deki firmalar iş gücü üretkenliğinde -%2 artış yaşamış olup bu oran satışlarınverir yıllık(Şekil). artış oranı, firma performansının %12’lik ulusal ortalamanın oldukça altındadır. Daha da gücü ve İş gücünün devamlıönemlisi, ve geçici yıllık olarak işçalışma önemli bir ölçütüdür; çünkü bir firmanın iş gücü üretkenliği eksi kullandığına yönde olmuşdair ve Malatya, Elazığ, Bingöl veda Tunceli illerindeki tüm cinsiyete göre dağılımı göz önüne alınması gereken girdilerini ne kadarartışı verimli Aksine,B-İA, Türkiye ilginçher birbüyüklüklerdeki noktadır. Şekil şirketlerde 23, geçici olumlu çalışmanın ölçünün firmalarda göstergesi azalmıştır. olarak kullanılır. bir genelinde yaygınlığını ve hem devamlı hem de geçici çalışanların firmanınyönde faaliyetlerinin son iki yılı içerisinde iş gücü üretkenliği artışı olmuştur fakat yine bu artış oranlarının firma büyüklüğü cinsiyet dağılımını göstermektedir. Geçici veya iş gücü ile üretkenliğinin yıllık artışının takibine birlikte azaldığı görülmektedir. mevsimsel sözleşmelerin kullanımı işletmelerin olanak verir (Şekil 22).6 TRB1’deki firmalar iş gücü üretkenliğinde -%2 artış yaşamış olup bu oran dinamik iş ortamına hızla ayak uydurmalarına %12’lik ulusal ortalamanın oldukça altındadır. Daha olanak sağlarken çalışanlar için, istihdam koruma da önemlisi, yıllık iş gücü üretkenliği artışı eksi kanun ve düzenlemelerine bağlı olarak, iş güvencesi yönde olmuş ve Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli açısından güçlükler içermektedir. Geçici ve devamlı Şekil 22: Yıllık Üretkenliği Artışı Şekil: Yıllık İş Gücü İşgücü Üretkenliği Artışı %15 %14 %12 %10 %10 %4 %2 %0 %12 %7 %5 %8 %6 %13 %12 %2 6 Bu üretkenlik ölçütü bu raporun bir sonraki %0 kısmında sunulan ölçütlerden farklılık göstermektedir. Bir sonraki kısım toplam faktör üretkenliğini ve çalışan başına katma değeri incelese de B-İA, çalışan başına TRB1 Türkiye -%2daha önce de bahsedildiği gibi, B-İA, mikro firmalar geliri ve bunun dinamiklerini incelemektedir. Dahası, -%5 Şekil 2’de görüldüğü üzere, hem TRB1 hem de Türkiye (4 ya da daha az çalışanı olan firmalar) için, -%4 -%5 üretkenliği ve onun artışının ölçümünü genelinde istihdamın önemli bir kaynağı olan iş gücü -%6 sağlamaktadır. -%10 TRB1 Türkiye Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 24Mikro (1-4) Küçük (5-19) Orta (20-99) Büyük (100+) 6 Bu üretkenlik ölçütü bu raporun bir sonraki kısmında sunulan ölçütlerden farklılık göstermektedir. Bir sonraki kısım toplam faktör üretkenliğini ve çalışan başına katma değeri incelese de B-İA, çalışan başına geliri ve bunun dinamiklerini incelemektedir. Dahası, daha önce de bahsedildiği gibi, B-İA, mikro firmalar (4 ya da daha az çalışanı olan firmalar) için, Şekil 22’de görüldüğü üzere, hem TRB1 hem de Türkiye genelinde istihdamın önemli bir kaynağı olan iş gücü üretkenliği ve onun artışının ölçümünü sağlamaktadır. İş gücünün devamlı ve geçici olarak çalışma ve cinsiyete göre dağılımı da göz önüne alınması gereken ilginç bir noktadır. Şekil , geçici çalışmanın yaygınlığını ve hem devamlı hem de geçici çalışanların cinsiyet dağılımını göstermektedir. Geçici veya 16 mevsimsel sözleşmelerin kullanımı işletmelerin dinamik iş ortamına hızla ayak uydurmalarına olanak sağlarken çalışanlar için, istihdam koruma kanun ve düzenlemelerine bağlı olarak, iş güvencesi açısından güçlükler içermektedir. Geçici ve devamlı çalışanlar arasında istihdam koruma açısından farklılıklar olması devamlı TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil 23: Çalışanların Cinsiyet Dağılımı ve İstihdamın Mevsimselliği %40 %30 %36 %35 %30 %25 TRB1 %25 Türkiye %20 %15 %20 %15 %10 %9 %10 %14 TRB1 %10 %5 %5 Türkiye Türkiye %6 %2 %0 %0 Devamlı çalışanlar içinde kadınlar Mevsimsel çalışanlar içinde kadınlar Mevsimsel çalışanı olan firmalar Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 çalışanlar arasında istihdam koruma açısından farklılıklar olması devamlı çalışanların yüksek düzeylerde iş güvenliğine ve daha iyi kariyer olanaklarına sahip olduğu, geçici çalışanların ise büyük ölçüde görmezden gelindiği ikili bir iş gücü piyasası oluşturabilir. zamanlı çalışanların ortalama %33’ü kadınken yöneticisi kadın olan firmalarda bu oran %64’tür. TRB1’de üst düzey yöneticisi kadın olan firmaların payı oldukça düşüktür (sadece %1). Durum böyle olunca, kadın çalışanların yöneticisi kadın ve yöneticisi erkek olan firmalardaki yüzdesine ilişkin gösterge hesaplanamamaktadır. Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Şekil 23’te görüldüğü üzere ortalama olarak, Türkiye’deki tüm firmaların %13’ü geçici veya Kadınların becerilerini ortaya çıkarmak ve onların mevsimsel çalışan işe almışken TRB1’deki özel sektördeki fırsatlarını genişletmek için gerekli Kadınların becerilerini ortaya çıkarmak sektördeki firmaların sadece %2’si bunu yapmıştır. TRB1’de ve onların koşullarıözel yaratmak herkesfırsatlarını için refahın artırılması ve genişletmek için çalışanların gerekli koşulları yaratmak için refahınekonomik artırılmasıanlamda ve kadınların geçici veya mevsimsel yalnızca %10’uherkes kadınların güçlendirilmesi için kadınlardan oluşurken, ortalama için ekonomik anlamdaulusal güçlendirilmesi için bu arzu edilen husustur. İş gücüne kadın arzu bir edilen bir husustur. İş gücüne kadın katılımının oran %14’tür. Türkiye’de özel sektör katılımının yanı sıra, kadınların B-İA özel sektöre kadın katılımı içinsıra, iki ek ölçüt daha sunmaktadır: yanı B-İA özel sektöre kadın katılımı için iki ek iş gücüne katılımı devamlı çalışanlar arasında ölçüt daha sunmaktadır: düzey yöneticisi kadın üst düzey yöneticisi kadın olan firmaların yüzdesi ve kadınların sahip olduğuüst firmaların da düşüktür; daimi istihdamın sadece %36’sı olan firmaların yüzdesi ve kadınların yüzdesi. TRB1’deki firmaların %1’inin üst düzey yöneticisi kadındır; Türkiye genelinde sahip olduğu kadınlardan oluşmaktadır. TRB1 bölgesinde, firmaların %1’inin bu oran %10’dur (Şekil ). Benzer şekilde, cinsiyetfirmaların eşitsizliği yüzdesi. kadınlarınTRB1’deki sahip olduğu kadınların özel sektöre katılımı toplam iş gücünün üst düzey yöneticisi kadındır; Türkiye firmabile oranında da gözlenebilmektedir. TRB1’deki firmaların yalnızca %1’inde ve genelinde bu %9’undan düşüktür. Üst düzey yöneticisi oran %10’dur (Şekil 24). Benzer şekilde, cinsiyet Türkiye’deki firmaların %12'sinde kadınerkek çoğunluk mülkiyeti vardır. kadın olan firmalarda üst düzey yöneticisi eşitsizliği kadınların sahip olduğu firma oranında da olan firmalara kıyasla çok daha fazla kadın çalışan gözlenebilmektedir. TRB1’deki firmaların yalnızca mevcuttur (Şekil 24). Örneğin, Türkiye genelinde, %1’inde ve Türkiye’deki firmaların %12’sinde kadın yöneticisi erkek olan firmalarda devamlı, tam çoğunluk mülkiyeti vardır. : Yönetici ve Çalışanların Cinsiyeti ve Kadın M Şekil 24:Şekil Yönetici ve Çalışanların Cinsiyetiülkiyeti ve Kadın Mülkiyeti %80 %50 %64 %40 %60 %30 %40 %33 %20 %20 26 %8 %0 %0 TRB1 Türkiye Devamlı çalışanlar içinde kadınlar Erkek yönetici Kadın yönetici %0 %12 %10 %10 %1 %1 Üst düzey yöneticisi kadın olan firmalar TRB1 Kadınların sahiplik payının daha fazla olduğu firmalar Türkiye Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 17 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu İş gücü piyasasının verimliliğinin önemli bir belirleyicisi boş pozisyonların mevcudiyeti ve bunları doldurmaktaki kolaylıktır. Devletin işletmeler ve bireyler arasında eşleşme sürecinin kamu istihdam kurumları vasıtasıyla kolaylaştırılması için hizmet sağlaması tüm ekonominin rekabet gücünü artırma potansiyelini beraberinde getirir. B-İA firmalara son iki yıl içerisinde firmada boş pozisyon olup olmadığını, bu pozisyonları doldurmak için kamu istihdam hizmetlerinden (KİH) yararlanıp yararlanmadıklarını ve bu çabalarının başarılı olup olmadığını sormaktadır. Şekil 25 bu bilgiyi göstermektedir. Şekil 25’in sol kısmında görüldüğü üzere, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli illerinde %14 özel işletmede anketten önceki iki yıl içinde boş pozisyonlar söz konusu olmuştur, bu oran ulusal ortalamadan (%21) daha düşüktür. Ayrıca, TRB1’de boş pozisyonu olan firmaların yalnızca %14’ü Kamu İstihdam Hizmetlerini (KİH) kullanmış ve sonuçta bu boş pozisyonların sadece %8’i KİH kullanılarak doldurulmuştur. Türkiye genelinde Kamu İstihdam Hizmetlerinden yararlanan firmaların yüzdesi biraz daha yüksektir (yaklaşık %20) ve başarı oranları da benzerlik göstermektedir (neredeyse 1:1). İş gücü piyasası friksiyonunun kaynağını araştırmak için B-İA iki tür çalışanın işe alınma sürecinde firmaların yaşadığı sorunları incelemektedir: (i) yöneticiler veya üst düzey meslek uzmanları ve (ii) üretim dışı teknisyenler, yardımcı meslek uzmanları ve satış elemanları. Ancak TRB1’de çok az sayıda firma bu tür çalışanları işe almayı denediğini belirtmiştir, dolayısıyla bu süreçte karşılaşılan sorunlarla ilgili çok az gözlem bulunmaktadır. Bu sebeple, bu bölge için ilgili sonuçlar sunulmamaktadır. 3.6.Firmaların İş Ortamı Algısı B-İA’daki pek çok gösterge, işletmelere gerçek iş ortamıyla başa çıkma deneyimlerini soran anket sorularından türetilmiştir. Örneğin, “Kaç gün içinde ruhsat aldınız?” veya “Elektrik kesintisi kaç saat sürdü?” B-İA aynı zamanda işletme sahiplerine veya işletmelerin en üst düzey yöneticilerine muhtelif iş ortamı unsurlarına dair öznel fikirlerini soran az sayıda anket sorusu da içermektedir. İşletme algılarının daha derin şekilde anlaşılması için B-İA’ya yanıt verenlerin kendi faaliyetleri için en büyük engel olarak gördükleri belli bir iş ortamı unsurunu seçmesi istenmektedir. İşletme sahipleri ve en üst düzey yöneticilerin 15 maddelik bir iş ortamı engelleri listesinden en belirgin unsuru seçmeleri istenmektedir. Şekil 26, muhtelif unsurların işletmelerin faaliyetleri önündeki en önemli engel olarak belirtilme sıklığını göstermektedir. Tasvir edici olması bakımında, yalnızca en sık seçilen 10 engel burada sunulmaktadır. Şekil 26’da görüldüğü üzere, TRB1 bölgesindeki firmalar ve Türkiye’deki ortalama bir firma için en çok üzerinde durulan engel vergi oranlarıdır: TRB1’deki firmaların ‘22’si ve Türkiye genelindeki firmaların %33’ü vergi oranlarının kendi faaliyetleri önündeki en büyük engel olduğunu bildirmiştir. Taşıma masrafları, TRB1 bölgesinde en sık belirtilen ikinci engeldir (%18) ve bu oran ülke genelinde ortalama olarak bildirilenden (%2) oldukça yüksektir. TRB1 bölgesinde üçüncü en sık belirtilen engel vergi idaresidir (%12) ve bu oran ulusal ortalamadan (%3) yüksektir. Finansmana erişimin Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli illerinde dördüncü en önemli engel (%10) olduğu görülmektedir fakat ulusal düzeydeki firmaların %20’si tarafından bildirilen bu unsur Türkiye genelinde ortalama olarak ikinci en önemli engeldir. Şekil 25: Boş Pozisyonlar ve Onları Doldurmak İçin Kamu İstihdam Hizmetlerinin Kullanımı KİH’yi başarıyla kullananlar %8 %30 KİH’yi başarıyla kullanamayanlar %6 %21 %20 %14 %10 KİH’yi kullanmayanlar %86 %0 TRB1 Türkiye Son 2 yıl içinde boş pozisyonu olmuş firmalar Boş pozisyonu olan firmaların KİH kullanımı, TRB1 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 İş gücü piyasası friksiyonunun kaynağını araştırmak için B-İA iki tür çalışanın işe 18 alınma sürecinde firmaların yaşadığı sorunları incelemektedir: (i) yöneticiler veya üst düzey meslek uzmanları ve (ii) üretim dışı teknisyenler, yardımcı meslek uzmanları ve satış elemanları. Ancak TRB1’de çok az sayıda firma bu tür çalışanları işe almayı denediğini belirtmiştir, dolayısıyla bu süreçte karşılaşılan sorunlarla ilgili çok az gözlem TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil : İlk 10 iş Ortamı Kısıtı Şekil 26: İlk 10 iş Ortamı Kısıtı %35 TRB1 Türkiye %30 %25 %22 %20 %18 %15 %12 %10 %10 %8 %6 %6 %5 %0 Vergi oranları Ulaştırma Vergi idaresi Finansmana Suç, erişim hırsızlık ve karışıklık İş gücü mevzuatı Kayıt dışı rakipler %4 %4 %4 Elektrik İzin ve ruhsatlar Yolsuzluk Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Şekil 1: Sektöre Göre İlk Üç İş Ortamı Kısıtı Şekil ’de, imalat ve hizmet sektörü firmalarına göre ilk üç engel ayrı ayrı Şekil 27: Sektöre Göre İlk Üç İş Ortamı Kısıtı gösterilmektedir. Farklı sektörlere ait firmalar farklı faaliyetler yürüttüğünden bu Hizmetler firmalar işİmalat ortamını farklı şekillerde deneyimleyebilir. %25 %25Göre İlk Üç İş Ortamı Kısıtı Şekil : Sektöre İmalat %18 %18 %18 %18 %18 %20 %18 %18 %18 %15 %10 %15 %18 %5 %17 %17 %17 Hizmetler %20 %18 %25 %23 %20 %18 %23 %10 %15 %18 %18 %13 %10 %5 %5 %0 Ulaştırma Finansmana ulaşım Ulaştırma Finansmana Vergi ulaşım oranları Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 %0 Vergi Vergi oranlarıoranları %0 Vergi Ulaştırma oranları Ulaştırma Vergi idaresi Şekil ’de gösterildiği üzere, vergi oranları hizmet sektöründeki firmaları (%23) imalat %13 sektöründekilere (%18) göre daha ciddi oranda etkilemektedir. Taşıma masrafları, imalat ve hizmet firmalarını eşit oranda (her biri %18) zorlamaktadır. Ayrıca, finansmana erişim Vergi imalat firmalarını idaresi hizmet firmalarına göre daha çok zorlamaktadır. Şekil 28’de, muhtelif büyüklükteki firmalara, Şekil 27’de, imalat ve hizmet sektörü firmalarına yani, mikro (1-4 çalışan), küçük (5-19 çalışan), göre ilk üç engel ayrı ayrı gösterilmektedir. Farklı sektörlere ait firmalar farklı faaliyetler 29 orta büyüklükteki (20-99 çalışan) ve büyük (100’den fazla çalışan) firmalara göre en önemli yürüttüğünden bu firmalar iş ortamını farklı üç engel gösterilmektedir. Pek çok ekonomide şekillerde deneyimleyebilir. büyük firmaların yöneticilerinin algıları daha Şekil 27’de gösterildiği üzere, vergi oranları küçük firmaların yöneticilerinin algılarından çok hizmet sektöründeki firmaları (%23) imalat farklıdır. Bunun sebebi iş ortamı engelleriyle başa sektöründekilere (%18) göre daha ciddi oranda çıkma kapasitesindeki farklılıklar olabilir; daha etkilemektedir. Taşıma masrafları, imalat ve hizmet büyük firmaların engellerle baş etme konusunda firmalarını eşit oranda (her biri %18) zorlamaktadır. daha fazla seçeneği olabilir ama aynı zamanda Kaynak:erişim Türkiyeimalat Bölgeselfirmalarını İşletme Anketi, 2016 Ayrıca, finansmana hizmet bu büyük firmalar daha görünür ve iş ortamının firmalarına göre daha çok zorlamaktadır. başarısızlıkları karşısında daha savunmasız halde olabilir. 19 göre en önemli üç engel gösterilmektedir. Pek çok ekonomide büyük f yöneticilerinin algıları daha küçük firmaların yöneticilerinin algılarından çok Bunun sebebi iş ortamı engelleriyle başa çıkma kapasitesindeki farklılıklar olab Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu büyük firmaların engellerle baş etme konusunda daha fazla seçeneği olabilir zamanda bu büyük firmalar daha görünür ve iş ortamının başarısızlıkları k daha savunmasız halde olabilir. Mikro (1-4 çalışan) ve küçük (5-19 çalışan) firmalar iş ortamında aynı önemli iki kısıtlama ile karşılaşmaktadır: vergi oranları ve taşıma masrafları. Ayrıca, mikro, küçük ve orta (99 çalışana kadar) ölçekli firmaların hepsi vergi oranlarını kendi işlerinin önündeki en büyük kısıtlama olarak tanımlamıştır. Ancak büyük firmalar (100+) finansmana erişim (%42), kayıt dışı rakipler (%18) ve yolsuzluk (%9) konularını karşılaştıkları en büyük kısıtlamalar olarak belirtmektedir. Şekil 28: Firma Büyüklüğüne Göre İlk Üç İş Ortamı Kısıtı Mikro (1-4 çalışan) %25 Küçük (5-19 çalışan) %25 %21 %20 %20 %15 %20 %12 %10 %5 %5 Vergi oranları Ulaştırma Vergi idaresi %0 Orta (20-99 çalışan) %40 %35 Vergi oranları Ulaştırma %13 İş gücü Büyük (100’den fazla çalışan) %60 %34 %30 %42 %25 %21 %20 %40 %17 %15 %20 %10 %5 %0 %13 %15 %10 %0 %23 Vergi oranları İzin ve Siyasi ruhsatlar istikrarsızlık %0 %18 %9 Finansmana Kayıt dışı Yolsuzluk erişim rakipler Kaynak: Türkiye Bölgesel İşletme Anketi, 2016 4.Üretkenlik ve Rekabet Gücü Bu raporun üretkenlik ve rekabet gücü ile ilgili olan kısmı T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Girişimci Bilgi Sistemi (GBS) verilerinden derlenmiştir. Bu veritabanı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından derlenmekte ve yönetilmektedir. GBS bölgesel ekonominin sektör ve firma düzeyinde sistematik bir analizinin yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bu veritabanı aynı zamanda başlıca ekonomik etkenlere dair hem statik hem de dinamik bir bakış açısı sunmaktadır. Veri seti ekonominin çoğu parçası hakkında bilgi içermektedir. Ancak bankacılık sektörü ve 160.000 TL’den az alım yapan veya yıllık satışları 220.000 TL’nin altında kalan firmalara dair bilgiler içermemektedir.7 4.1.Pazar Yoğunluğu Rekabet, firmaları yaptıkları işi iyileştirmeleri yönünde motive etmektedir. İyileşme sağlayan firmalar büyümekte ve ülkenin ve bölgelerinin ekonomik gelişimine katkıda bulunmaktadır. İyi bir yatırım ortamı rekabetle ilişkili gerekçesiz maliyetleri, riskleri ve engelleri ortadan kaldırarak firmaları yatırım yapmaya teşvik etmektedir. Rekabete yanıt verme baskısından ötürü firmalar yenilik yapar ve üretkenliklerini iyileştirir. Üretkenliğin iyileşmesinden kazanılan bu faydalar çalışanlar ve tüketicilerle paylaşılmaktadır. Firmalar daha az rekabet istemektedir, daha fazla değil. Fakat rekabetin önündeki, yalnızca belli firmaların işine yarayan engeller diğer firmaların ve tüketicilerin fırsatlardan yararlanamamasına sebep olmakta ve onlar için maliyetleri artırmaktadır. Aynı zamanda bu durum, rekabetten korunan firmaların yenilik yapma ve üretkenliklerini artırma isteklerini köreltebilir. Yüksek maliyetler ve riskler yeni firmaların piyasaya girişi önünde engel teşkil edebilir. Piyasaya giriş ve çıkış hakkındaki düzenlemeleri ve rekabet karşıtı davranış gösteren 30 firmalara müdahaleleri vasıtasıyla devletlerin bu engeller üzerinde doğrudan bir etkisi söz konusudur. Pazar yoğunluğu derecesi bölgesel ekonomide rekabetin ne derece mevcut olduğuna dair bilgi sağlamaktadır. Diğer tüm unsurlar eşit kabul edildiğinde, yüksek düzeyde pazar yoğunluğu firmaların pazar gücünü kullanabileceğini ortaya koymaktadır. Bir firma pazar gücünü kullandığında rekabete engel olabilmekte ve kaynakların verimsiz tahsisi sebebiyle kalkınmayı sekteye uğratabilmektedir. Rekabetin bir bölgenin gelişimi ve kalkınması için öneminden ötürü bu meseleye ışık tutmak amacıyla pek çok başka tamamlayıcı yoğunluk ölçütü de dikkate alınmaktadır (Ek 5). İlk bakışta, TRB1 alt bölgesinde iş hacmi ve istihdam açısından ölçülen ortalama firma büyüklüğü, 7 Ayrıca, Sosyal Güvenlik Sistemi’ne kayıtlı en az bir çalışanı bulunmayan firmalar da istihdam bilgileri olmadığı için analize dahil edilmemiştir. 20 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli tüm analiz süreci boyunca (2006-2014) medyan firma büyüklüğünden sürekli daha yüksek olmuştur. Bu her iki dağılımın (iş hacmi ve istihdam) çarpıklığı söz konusu süreçte daima pozitif olmuştur; bu durum bölgede büyük firmaların mevcudiyetini göstermektedir. Ancak Herfindahl-Hirschman Endeksinin (HHI) düşmüş olması ve her zaman 0,25’in altında olması, büyük firmaların mevcudiyetindeki artışın daha büyük pazar yoğunluğu olarak yorumlanmadığını göstermektedir. Eğer (i) HHI 0,15’in altındaysa piyasalar yoğunlaşmamış olarak, (ii) 0,15 ve 0,25 arasındaysa orta dereceli yoğunlaşmış olarak ve (iii) 0,25’in üzerindeyse yüksek dereceli yoğunlaşmış olarak sınıflandırılma eğilimi göstermektedir. için merkezde olma ölçüsüne (ortalama) karşılık yayılma ölçüsü (çarpıklık) gösterilmektedir.8 Kırmızı çizgiler eksenlere tekabül etmektedir. Şekil 29’un sol kısmı iş hacmini gösterirken, sağ kısmı istihdamı temsil etmektedir. Noktalar grafiğin en alt kısmında yoğunlaşma eğilimi göstermektedir; bu çoğu sektörün düşük ortalama iş hacmi (istihdam) gösterirken yayılmanın değişken olduğunu ortaya koymaktadır. Kanalizasyon faaliyetleri ve tekstil imalatı, yüksek iş hacmi (istihdam) ortalama boyutu için aykırı değer olarak ortaya çıkmıştır. 4.2.Yükselen ve Yüksek Performans Gösteren Sektörler Bu kısımda yüksek performans gösteren firmaların mevcudiyetinin ortaya çıkarılması yerel pazar yapısı ve rekabete ilişkin bulguları tamamlamakta ve yeni ve yükselen ekonomik dinamizm hakkında göstergeler sağlamaktadır. OECD’nin “ceylan işletme” (gazelle) tanımının kullanılmasıyla, yüksek performans gösteren firmalar genç, yüksek büyüme gösteren firmalar olarak tanımlanmaktadır. Ceylan işletmeler en fazla beş yıllık olan ve üç yıllık bir dönem içinde yıllıkve olarak ciro orta artışları olarak, (ii) 0,15 0,25hesaplanmış arasındaysa yılda %20’den daha fazla olan firmalardır. Sektör düzeyi firma büyüklüğü dağılımı rekabete dair yakın bir tahmin olarak kullanılacak olursa belli sektörler göze çarpmaktadır. Örneğin, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme desteği en yüksek ortalama iş hacmine (15,2 milyon TL) ve firmaların dağılımında nispeten düşük bir değişkenliğe sahipti (ortalamaya göre dağılım olarak ölçülmüştür); bu durum oldukça büyük firmaların varlığına işaret 0,15'in altındaysa piyasalar yoğunlaşmamış etmiştir. Toptan satışın ikinci en büyük ortalama iş hacmine sahip yoğunlaşmış olması (4,5 milyon TL ve ile birinciye dereceli olarak (iii) 0,25’in üzerindeyse yüksek dereceli yoğunlaşmış çok uzak bir ikinci) ve dağılımında oldukça yüksek Genç, yüksek büyüme gösteren firmalar istihdama olarak sınıflandırılma eğilimi göstermektedir. bir değişkenlik göstermesi küçük firmaların oldukça kayda değer katkılarda bulunabilmektedir. 104 büyük firmalardüzeyi ile bir firma arada var olduğunu ortaya Sektör büyüklüğü dağılımı rekabete dair 50.000 yakın firma bir tahmin olarak ülkede yaklaşık ile gerçekleştirilmiş koymaktadır. yakın tarihli bir araştırmaya göre, KOBİ’ler kullanılacak olursa belli sektörler göze çarpmaktadır. Örneğin, elektrik, gaz, buhar vetüm üçte milyon ikisi gibi bir kısmını desteğigrafik en yüksek iş istihdamın hacmine (15,2 TL)önemli ve firmaların Firmaiklimlendirme büyüklük dağılımının temsili ortalama sektör karşılamakta ve düşük gelirli ülkelerde küçük düzeyinde var olması olası rekabet derecesine dair dağılımında nispeten düşük bir değişkenliğe sahipti (ortalamaya göre dağılım olarak firmalar istihdama yüksek gelirli ülkelerde genelölçülmüştür); bir bakış sunmaktadır. Bu temsil aynı zamanda bu durum oldukça büyük firmaların varlığına işaretkatkıda etmiştir. Toptan olduğundan daha fazla bulunmaktadır belli bir sektörde ortalama üstü iş hacmi ve üretken satışın ikinci en büyük ortalama iş hacmine sahip olması (4,5 milyon TL ile birinciye çok (Ayyagari vd., 2014). Farklı ülkelerde yürütülen firma sayısını yalnızca birkaç mı yoksa daha fazla çalışmalar da küçük ve genç KOBİ’lerin pek uzak bir ikinci)ilişkiye ve dağılımında oldukça yüksek bir değişkenlik göstermesi küçük çok mı olduğu arasındaki dair bir perspektif net iş yaratıcıları olduğunu göstermektedir. firmaların oldukça büyük firmalar ile bir aradaülkede var olduğunu ortaya koymaktadır. sunmaktadır. Şekil 29’da her bir bölge-sektör grubu Sektöre Göre Rekabet Derecesi Derecesi ŞekilŞekil 29:: Sektörlere Göre Rekabet Kaynak: Bilgi Sistemi Kaynak: GirişimciGirişimci Bilgi Sistemi Firma-büyüklük dağılımının grafik temsili sektör düzeyinde var olması olası rekabet derecesine dair genel bir bakış sunmaktadır. Bu temsil aynı zamanda belli bir sektörde ortalama üstü iş hacmi ve üretken firma sayısını yalnızca birkaç mı yoksa daha fazla mı olduğu arasındaki ilişkiye dair bir perspektif sunmaktadır. Şekil ’da her bir bölge-sektör grubu için merkezde olma ölçüsüne (ortalama) karşılık yayılma ölçüsü (çarpıklık) gösterilmektedir.8 Kırmızı çizgiler eksenlere tekabül etmektedir. Şekil ’un sol kısmı iş hacmini gösterirken, sağ kısmı istihdamı temsil etmektedir. Noktalar grafiğin en alt kısmında yoğunlaşma eğilimi göstermektedir; bu çoğu sektörün düşük ortalama iş 8 Sektörel iş hacmi dağılımı ve istihdam simetrik olma eğilimi göstermediği için yayılma göstergesi için standart sapmadansa çarpıklığa başvurmak yeğlenir. Sonuçların sektör-nötr şekilde yorumlanması için, değerler, Türkiye’nin tüm bölgelerinde her bir sektör için mütekabil göstergenin ortalama değerine göreli olarak dönüştürülür. 21 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Yakın tarihli araştırmalar (Haltiwanger 2010; Zarutskie 2013), genç ve yenilik odaklı firmaların (startup) istihdam ve üretkenlik artışının önemli bir kısmına tekabül ettiğini ve genç firmaların orantısız olarak genç çalışanları işe aldığını göstermektedir. Bu bulgular, yüksek istihdam artışı için, politika yapıcıların yeni kurulan işletmeleri ve hızlı büyüyen genç firmaları (ceylan firmalar) teşvik etmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. İstihdam artışını sağlamak amacıyla KOBİ›ler için üretkenlik artışı önem arz edecektir. Araştırmalar KOBİ›ler arasında büyüme ve üretkenliğin ülkeden ülkeye büyük farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır. 40 yıllık bir dönem içerisinde ABD’deki ortalama bir firma başlangıçtaki büyüklüğünün 7 katı büyürken Hindistan’daki benzer bir firma başlangıçtaki büyüklüğünün yalnızca iki katı büyümektedir. Büyüme ve üretkenlikte bu denli bir fark olması KOBİ’lerin büyüme kısıtlarıyla karşı karşıya kaldığı ülkelerde kişi başına GSYİH›yi artırmaya yönelik fırsatların kaçırıldığı anlamına gelmektedir. Hem iş ortamı (iş yapma maliyetini yöneten düzenleyici ortam) hem de firmaya özgü faktörler (girişimcilik, beceriler, krediye ve piyasalara erişim) farklı ülkelerdeki firmaların yaşam döngüleri içindeki büyüme profillerini etkileme eğilimi göstermektedir. başarırlarsa toplam büyümeye olan katkıları da artmaktadır. Ancak Türkiye’deki start-upların ayakta kalma oranları ve piyasaya giriş sonrası büyüme oranları ortalamanın altındadır; bu da önemli bir fırsatın kaçırıldığına işaret etmektedir. Bu alt bölgede, ceylan firmalar genellikle, bölgedeki ekonomik faaliyetlerin oldukça önemsiz bir kısmını oluşturan deri ve deri ürünleri imalatı, tütün ürünleri imalatı, hava taşımacılığı, kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler ve sınır ötesi organizasyon ve kuruluşların faaliyetleri gibi sektörlerde mevcuttur (Şekil 30). Buna karşılık yüksek performans gösteren firmaların en az görüldüğü sektörler, bölgedeki iş hacmine ve istihdama önemli katkıda bulunan inşaat ve perakende satış sektörleridir. Bölgedeki iş hacmine ve istihdama oldukça büyük katkıda bulunan sektörler şampiyonların gelişmesini desteklemiyor görünmektedir. Ceylan firmaların belirlenmesinde herhangi bir firma büyüklüğü sınırlaması uygulanmamıştır. Toplanan verilere tarihsel bir pencereden bakılacak olursa, ceylan (gazelle) firmaların yerel ekonomiye önemli bir katkı sağladığı görülebilir. 2009 itibarıyla, ceylan firmalar toplam iş hacminin %10,7’si ve toplam istihdamın %11,9’u kadar katkı sağlamıştır (her ikisi de 2009 yılında). Yıllar Genç, büyüyen firmaların ekonomik gelişime nasıl geçtikçe, ceylan firmaların toplam iş hacmi ve katkıda bulunduğu hususu Türkiye için bilhassa istihdamdaki payı düşmüştür. Değerlendirme önemlidir zira Türkiye 16 OECD ülkesi arasında en yapmak gerekirse, Türkiye’deki diğer bölgelere yüksek start-up kurulma oranına sahiptir.9 Startkıyasla TRB1 alt bölgesindeki ceylan firmalar uplar net istihdam yaratıcıları olduğu için ve durum oldukça zayıf bir performans sergilemiştir; ceylan diğer ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’de firmaların alt bölge istihdamı ve iş hacmine katkısı bilhassa böyle olduğu buFirmaların iyi bir Bulunması noktadır. En Olası bakımından TRB1 alt bölge sırasıyla Şekil için : Ceylan Olan Beş Sektör ve 26 Bulunması En arasından Az Dahası, eğer start-uplar ayakta ve büyümeyi 24. ve 14. olmuştur. Olası Olan Beş Skalır ektör Şekil 30: Ceylan Firmaların Bulunması En Olası Olan Beş Sektör ve Bulunması En Az Olası Olan Beş Sektör 0,08 0,06 0,04 0,02 0 -0,02 -0,04 -0,06 Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi 9 Avusturya, Belçika, Brezilya, Kosta Rika, Danimarka, Finlandiya, Macaristan, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Yeni Zelanda, Portekiz, İspanya, İsveç ve Türkiye. 22 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil : Bölgenin Toplam İş Hacmi ve Toplam İstihdamı İçinde Ceylan Firmaların P ayı Şekil 31: Bölgenin Toplam İş Hacmi ve Toplam İstihdamı İçinde Ceylan Firmaların Payı %14 %12 %10 %11,9 %10,7 %10,3 %9,3 %8 %8,3 %8,1 %8,7 %8,2 2011 2012 %8,2 %7,1 %8,8 %6,9 %6 %4 %2 %0 2009 2010 Toplam istihdamdaki payı 2013 2014 Toplam iş hacmindeki payı Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi 4.3.Bölgesel Üretkenlik Üretkenlik uzun vadeli ekonomik gelişimin başlıca etkenlerinden biridir. Zaman içinde yerel yaşam standartlarının iyileştirilmesi neredeyse tamamen çalışan başına çıktı düzeyinin arıtılmasına bağlıdır (Krugman, 1994). Üretkenliğin birçok boyutu bulunmaktadır ve bunları kavrayabilmek için çok çeşitli ölçütler kullanılmaktadır. Ek 6›da kullanılan muhtelif araçların ayrıntılı bir analitik açıklamasına yer verilmektedir. Kullanılan göstergelerden bağımsız olarak geçmiş ve şu anki üretkenlik eğilimlerinin iyi bir şekilde anlaşılması yerel ekonominin verimliliğine ve yerel firmaların rekabet yetisine dair önemli bilgiler sağlamaktadır. 34 dair basit ama etkili bir özet sunmaktadır. TRB1 alt bölgesinde çalışan başına katma değer 2009 yılına kadar neredeyse stabil kalmış, 2009 - 2011 yılları arasında düzenli bir düşüş göstermiş ve daha sonrasında düzelmiştir. Genel olarak, bu süreçte çalışan başına iş gücü üretkenliği 5763 TL ila 7009 TL arasında inip çıkmıştır. Bölgesel üretkenliğe dair daha bütün bir tablo ortaya koymak amacıyla, toplam faktör üretkenliği (TFÜ) veya toplu üretkenlik, yalnızca iş gücü değil aynı zamanda sermaye girdilerini de göz önüne almaktadır. Ancak bu ölçütün sadece imalat sektörü için geçerli olduğunu kabul etmek gerekir. TRB1 alt bölgesinde toplam faktör üretkenliği (TFÜ) performansı Çalışan başına katma değer ekonomi içindeki Şekil : Seçili Üretkenlik Ölçütlerinin Bölgesel O özellikle rtalamaları 2007’den sonra istikrarını kaybetmiştir. tüm sektörlerde iş gücü üretkenliğinin derecesine Şekil 32: Seçili Üretkenlik Ölçütlerinin Bölgesel Ortalamaları 6,8 8.000 7.000 6,75 6.000 TL 5.000 6,7 4.000 6,65 3.000 2.000 6,6 1.000 6,55 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Çalışan başına katma değer Olley ve Pakes'te Toplam Faktör Üretkenliği Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi 23 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu 4.4. Üretkenlik Dinamikleri 4.4.Üretkenlik Dinamikleri aldıkları zaman kaynakların yeniden tahsisinden kaynaklanan toplu üretkenlik kazanımları Daha Daha ayrıştırılmış ayrıştırılmış ve vedinamik dinamikbir birüretkenlik üretkenlikanalizi, analizi, firmaların kaynaklarını nasıl (“kovaryans” etkisi) ve (iv) yeni, daha üretken firmaların kaynaklarını nasıl yeniden tahsis ettiğine, firmaların piyasaya girmesi ve artık yeniden tahsis ettiğine, verimliliklerini nasıl iyileş tirdiklerine ve işlemez piyasaya hale nasıl girip verimliliklerini nasıl iyileştirdiklerine ve piyasaya gelmiş eski firmaların piyasadan çıkması anlamına nasıl girip piyasadan nasıl çıktığına dair ilave bilgiler 10 piyasadan nasıl çıktığına dair ilave bilgiler sağlamaktadır. firmalarda üretkenliğin gelen firma devri (“net giriş” etkisi)Farklı sağlamaktadır. Farklı firmalarda üretkenliğin çıktı, çıktı, çalışan ve sermayeninyeniden yeniden tahsisini etkilediğini görmekilişkin ve onları nasıl çalışan ve sermayenin tahsisininasıl nasıl TRB1’e sonuçlara göre, analiz sürecindeki etkilediğini görmek ve onları nasıl kötü performans toplam üretkenlik yiartışı, esas olarak, üretkenliği kötü performans gösteren firmalardan i performans gösteren firmalara gösteren firmalardan iyi performans gösteren artıran firmaların bölge ekonomisinde ağırlık dönüştürdüğünü anlamak bunun toplu ve bölgesel üretkenlik artışındaki etkisine ışık firmalara dönüştürdüğünü anlamak bunun toplu ve kazandığını ortaya koyan olumlu bir “kovaryans” bölgesel üretkenlik artışındaki etkisine ışık tutmak bileşeni ile açıklanmıştır. Bu “karşılıklı” terimi tutmak açısından önemlidir. açısından önemlidir. zamanla negatiflik kazanmıştır, bu da toplam üretkenlikteki negatif performansı hafifletmiştir. Bu bağlam ve ilkveolarak Bu bağlamiçerisinde içerisinde ilk Foster, olarak Haltiwanger Foster, ve Krizan (2001) tarafından Genel olarak, pazara yeni giren firmalar toplam Haltiwanger ve Krizan (2001) tarafından ortaya atılan metodolojiden yararlanarak firma düzeyindeki aşağıdaki dört daha üretkenliği artırmıştır,veriler bu durum ilgili süreçte ortaya atılan metodolojiden yararlanarak firma az üretken firmaların pazardan ayrıldığını veya daha üretkenlik artışı bileşenine ayrılmaktadır: (i) mevcut firmaların içinde gerçekleşen ve düzeyindeki veriler aşağıdaki dört üretkenlik artışı üretken işletmelerin faaliyetlere başladığını ortaya bileşenine ayrılmaktadır:daha (i) iyi mevcut firmaların firmaların faaliyetlerinde olmasını sağlayan değişikliklerden kaynaklanan koymaktadır. Ek 8’de bu üretkenlik dinamikleri içinde gerçekleşen ve firmaların faaliyetlerinde daha ölçütlerinin derlendiği ilgili daha üretkenlik kazanımları ("firma içi" etki), (ii) daha nasıl yüksek üretkenlikiledüzeyleri olantam ve iyi olmasını sağlayan değişikliklerden kaynaklanan teknik bir açıklama sunulmaktadır. üretkenlik içi” etki), (ii) daha toplu üretkenlik kazanımları firmaların kazanımları yüksek nispi (“firma büyümesinden kaynaklanan yüksek üretkenlik düzeyleri olan firmaların yüksek Bu dinamikler üretkenlik artışının altında yatan ("karşılıklı” etki), (iii) pazar büyüse de büyümese de yüksek üretkenlik büyümeli nispi büyümesinden kaynaklanan toplu üretkenlik kaynakları göstermektedir. Sağlıklı bir ekonomide firmaların pazar payı kazandığı ve bu pay büyüse ları daha düşük performans gösteren kazanımları (“karşılıklı” etki), (iii) pazar firmalar mütemadiyen maliyetleri azaltma yolları de büyümese de yüksek üretkenlik büyümeli aramaktadır. Bazıları bunda başarılı olurken bazıları firmaların elinden aldıkları zaman kaynakların yeniden tahsisinden kaynaklanan toplu firmaların pazar payı kazandığı ve bu payları daha başarısız olmaktadır. Bir firma başarılı olduğunda üretkenlik kazanımlarıgösteren ("kovaryans" etkisi) elinden ve (iv) yeni, daha üretken firmalarıno firmanın büyümesine ve düşük performans firmaların sağlıklı bir ekonomi daha üretken olmayı başaramayan firmaların piyasaya girmesi ve artık işlemez hale gelmiş eski fi rmaların piyasadan çıkması anlamına gelen firma devri (“net giriş” etkisi). Şekil 33: Toplu Üretkenlik (TFÜ) Artışı Dağılımı Şekil : Toplu Üretkenlik (TFÜ ) Artışı D ağılımı 10 TRB1’e iliş sonuçlara %15 g analiz sürecind %10 %5 toplam %0 artışı, esas ola -%5 üretkenliği art -%10 üretke firmaların -%15 bö ekono -%20 ağırlık kazandı ortaya ko olumlu “ko Firma içi Karşılıklı Kovaryans Net giriş Toplam bileşeni açıklanmıştır. Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi kazanmıştır, bu da toplam üretkenlikteki negatif performans “karşılıklı” ter zamanla negat ı hafifletmiştir. Gen olarak, pazara yeni giren firmalar toplam üretkenliği artırmıştır, bu durum ilgili süreçte daha az üretken firmaların pazardan ayrıldığını veya daha üretken işletmelerin 10 İlgilenen okuyucular ek teknik ayrıntılar için Ek 7’ye başvurabilir. faaliyetlere başladığını ortaya koymaktadır. Ek 8’de bu üretke 24 ölçütlerinin nasıl derlendiği ile ilgili daha tam ve teknik bir açıklama sunulmaktadır. nlik dinam TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil : Çalışan Başına Katma Değerin Dağıtım Etkinliği Açısından İlk Üç ve Son Üç Sektör Şekil 34: Çalışan Başına Katma Değerin Dağıtım Etkinliği Açısından İlk Üç ve Son Üç Sektör 0,15 0,10 0,05 0,00 -0,05 -0,10 -0,15 -0,20 0,096 0,079 0,063 -0,060 -0,076 -0,174 Bu dinam üretkenlik artı Bilgi Sistemi Kaynak: Kaynak: Girişimci BilgiGirişimci Sistemi altında y kayna göstermektedir. Sağlıklı bir ekonomide firmalar mütemadiyen maliyetleri aza aramaktadır. Bazıları bundaEnbaşarılı olurkenetkinliği bazıları başarısız elindekiyolları kaynakları kendine tahsis etmesine olanak yüksek dağıtım metal cevherler olmaktadır verecektir. Üretim faktörlerinin ve pazar payının madenciliğinde görülmüştür. Yelpazenin diğer ve daha üre firma başarılı olduğunda sağlıklı bir ekonomi o firmanın büyümesine daha az başarılı firmalardan başarılı firmalara ucunda yer alan inşaat mühendisliği hizmetlerinde başaramayan firmaların elindeki kaynakları kendine tahsis etmesine ol geçmesiolmayı bir ekonomi veya sektörün dağıtım etkinliği kaynakların etkili şekilde dağıtıldığı söylenemez. olarak verecektir. ifade edilir. BuÜretim nedenle, dağıtım etkinliği ve pazar payının daha az başarılı firmalardan ba faktörlerinin bir ekonomi veya sektörün işleyişinde önemli bir veya sektörün dağıtım etkinliği olarak ifade edili firmalara geçmesi bir ekonomi temel ölçüttür. Bu önem sebebiyle, aşağıdaki analiz, nedenle, dağıtım dağıtım etkinliği bir ekonomi veya sektörün işleyişinde önemli bir t bölgedeki sektörler arasındaki etkinliğini karşılaştırmaktadır. ölçüttür. Bu önem sebebiyle, aşağıdaki analiz, bölgedeki sektörler arasındaki da etkinliğini karşılaştırmaktadır. En yüksek dağıtım etkinliği metal cevherler madenciliğinde görülmüştür. Yelpa diğer ucunda yer alan inşaat mühendisliği hizmetlerinde kaynakların etkili şe dağıtıldığı söylenemez. METİN KUTUSU 1. İSTİHDAM: GİRİŞİMCİ BİLGİ SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ 2014 itibarıyla, TRB1 alt bölgesinde istihdam açısından önde gelen beş sektör topta perakende ticaret, inşaat, gıda imalatı ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki olmu Bunlar arasında, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki sektörleri, 2014 yılınd yüksek ortalama istihdam büyüklüğü (20,55 çalışan) ve aynı zamanda bölgesel ortalam 4,37 kat daha yüksek şekilde çalışan başına en yüksek katma değer sergilemiştir. Bu sektör zamanda ilk beş faaliyet arasında en düşük birim emek maliyetine ve çalışan başına en yü 37 25 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Metin Kutusu 1. İstihdam: Girişimci Bilgi Sisteminin Özellikleri 2014 itibarıyla, TRB1 alt bölgesinde istihdam açısından önde gelen beş sektör toptan ve perakende ticaret, inşaat, gıda imalatı ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki olmuştur. Bunlar arasında, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki sektörleri, 2014 yılında en yüksek ortalama istihdam büyüklüğü (20,55 çalışan) ve aynı zamanda bölgesel ortalamadan 4,37 kat daha yüksek şekilde çalışan başına en yüksek katma değer sergilemiştir. Bu sektör aynı zamanda ilk beş faaliyet arasında en düşük birim emek maliyetine ve çaortalama ücrete de sahiptir. Bu durum, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki lışan başına en yüksek ortalama ücrete de sahiptir. Bu durum, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki sektörlerinin yüksek ücretler talep edebilen nitelikli çalışanları cezbettiği (bölgesel ortalamanın sektörlerinin yüksekçıktı ücretler talepanlamına edebilen gelmektedir. nitelikli çalışanları cezbettiği (bölgesel ortalamanın 1,65 katı) ve 1,65 katı) ve belirgin yarattığı belirgin çıktı yarattığı anlamına Şekil 35: Ücret ve Katma Değer Arasındaki İlişki (2014) gelmektedir. Sektörler yalnızca Şekil : Ücret ve Katma Değer Arasındaki İlişki (2014) Şekil 35: Ücret ve Katma Değer istihdam yaratımına Arasındaki İlişki (2014) katkılarıGirişimci açısından Kaynak: Bilgi Sistemi değil aynı istihdamNot: balon büyüklüğü ilgili iş lazamanda orantılıdır, parasal değerler gücü piyasalarının TL olarak ifade edilmiştir rekabet yalnızca gücüistihdam yaSektörler derecesi açısından ratımına katkıları açısından deda farklılık ğilgösterebilir. aynı zamanda ilgili iş gücü Şekil piyasalarının rekabet sektörlerin ilgili iş gücü derecesi açısından da farklılık gücü piyasalarının gösterebilir. Şekil rekabet gücü35 sektörlerin ilgili iş gücü derecesi açısındanpiyasalarının rekabet gücü derecesi açısınfarklılıklarına ışık dan farklılıklarına tutmaya ışık tutmaçalışmaktadır.Şekilde, her ya çalışmaktadır. Şekilde, her istihdam bir bir sektördeki düzeyi sektördekiücret karşıdikkate alınarak istihdam sında iş gücüdüzeyi etkinliği (çalışan Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi dikkatekatma alınarak Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi başına değer) ölçüsü Not: balon büyüklüğü istihdamla orantılıdır, parasal değerler olarak Not: balon büyüklüğü istihdamla orantılıdır, parasal değerler TL olarak ifade TL edilmiştir ücret karşısında iş çizilmiştir. 45°’ye (yeşil) daha ifade edilmiştir gücü etkinliği yakın dağılmış noktalar daha Şekil 36: İş Gücü (çalışan başına katma Üretkenliği değer) ölçüsü Artışının çizilmiştir.Kaynakları 45°’ye (yeşil) daha yakın dağılmış noktalar daha rekabetçi sektörlere tekabül etrekabetçi sektörlere tekabül etmektedir. Buradaki kayda değer istisnalar, çalışan maaşlarının mektedir. Buradaki kayda değer 1200 ortalama katma değerin altında olduğu medya üretimi, telekomünikasyon, metal cevherler istisnalar, çalışan maaşlarının madenciliği, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki ve yönetim danışmanlığı olmuştur. 1000 ortalama katma değerin altında İstihdamın daha az veya daha fazla üretken olan sektörlerden hangisine doğru hareket ettiğini 800 olduğu medya üretimi, telekodeğerlendirebilmek için daha fazla analize ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla iş gücü üretkenliği münikasyon, metal cevherler artışı600 iki ana faktöre ayrılmaktadır: (i) sektör içi üretkenlik artışından üretkenlik artışına katkı ve elektrik, gaz, buhar (ii) yapısal değişimden, yani iş gücünün düşükten yüksek üretkenlikli madenciliği, sektörlere yeniden 400 ve iklimlendirme tedariki ve yötahsisinden, kaynaklı katkı (Ek 9). 200 netim danışmanlığı olmuştur. Şekil : İş Gücü Üretkenliği Artışının Kaynakları İstihdamın daha az veya daha 0 fazla üretken olan sektörlerden -200 hangisine doğru hareket etti-400 ğini değerlendirebilmek için daha fazla analize ihtiyaç du-600 yulmaktadır. Bu amaçla iş gücü -800 üretkenliği artışı iki ana faktö2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 re ayrılmaktadır: (i) sektör içi Firma içi bileşen Yapısal değişim Üretkenlikteki değişim üretkenlik artışından üretkenlik 38 artışına katkı ve (ii) yapısal deKaynak: Girişimci Bilgi Sistemi Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi ğişimden, yani iş gücünün düşükten yüksek üretkenlikli sektörlere yeniden tahsisinden, kaynaklı katkı (Ek 9). Şekil 36, TRB1 alt bölgesinde iş gücü üretkenliği performansının pozitif ve negatif performans arasında gidip gelerek dönem boyunca istikrarsızlık gösterdiğini ortaya koymaktadır. Uzun süreli bir yaklaşım benimsendiğinde ve 2006’dan 2014’eperformansının kadarki genel gücü üretkenliği Şekil , TRB1 alt bölgesinde iş gücü üretkenliği pozitifişve negatif performans ayrıştırıldığında, sonuçlar çalışan arasında gelerek dönemdüştüğünü boyunca istikrarsızlık gösterdiğini ortaya koymaktadır.söz Uzun başına gidip katma değerin ve yapısal değişiklik bileşeninin konusu negatif performansın en büsüreli bir yaklaşım benimsendiğinde göstermiştir. ve 2006’dan 2014’e kadarki genelbu iş gücü üretkenliği yük kısmını oluşturduğunu Genel olarak, durum iş gücünün yeniden yüksek üretkenlikli ayrıştırıldığında, sonuçlar üretkenlikli çalışan başına sektörlere katma değerin düştüğünü ve anlamına yapısal değişiklik sektörlerden düşük tahsis edildiği gelmektedir. bileşeninin söz konusu negatif performansın en büyük kısmını oluşturduğunu göstermiştir. Genel olarak, bu durum iş gücünün yeniden yüksek üretkenlikli sektörlerden düşük üretkenlikli sektörlere tahsis edildiği anlamına gelmektedir. 26 4.5. Ticaret Ticarete açık olan bir ekonomi iş camiasının olasılıkla daha iyi ve daha ucuz girdilere, yeni üretim ve yönetim tekniklerine ve üretken faaliyetleri destekleyen tüm mal ve TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli 4.5.Ticaret aynı zamanda ihracat büyümesinin yaygın ve yoğun marjları da incelenmektedir. Firma düzeyindeyse bu kısımda ihracat yapılan ülkelere ve ihracat yoğunluğuna bakılmaktadır. Ayrıca, bu kısımda bir firmanın büyüklüğü, yaşı ve ihracat yönelimleri arasında bir bağlantı da kurulmaktadır. Bu kısım firmaların ihracat statüsünün ayakta kalma oranı incelenerek son bulmaktadır. Ticarete açık olan bir ekonomi iş camiasının olasılıkla daha iyi ve daha ucuz girdilere, yeni üretim ve yönetim tekniklerine ve üretken faaliyetleri destekleyen tüm mal ve hizmetlere erişimine izin verir. İşletmeler hoşlanmasa da, dış rakiplerle rekabet halinde olmak işletmelerin işlerini önceden olduğundan daha iyi yapmaları için sürekli çaba sarf etmelerini sağlamaktadır. Başarılı olduklarında bu çabalar ekonominin büyümesini ve daha üretken olmasını sağlamaktadır. Özetle, işletmelerin hemen yakınlarındaki pazarlar haricinde dış pazarlara da erişimi olmasının ve dış pazarların bölge içinde müşteri kazanmak adına rekabetçilik yapma fırsatının olmasının bir dizi ekonomik faydası mevcuttur. Bu sebeplerle, ticaret (hem yerli hem uluslararası) bir sonraki analizin konusunu oluşturmaktadır. Bu kısım hem bölgesel düzeyde hem de firma düzeyinde ticarete odaklanmaktadır. Bölgesel düzeyde ilk odak noktası bölgenin yaptığı ihracatın evrimi ve bölgenin ticaret açıklığıdır. Daha sonra ise sektörler ve teknoloji içeriği yönünden ihracata odaklanılmaktadır. İhracat büyümesinin kaynaklarını belirleyebilmek adına bu kısımda 4.5.1.Bölgenin Ticaret Performansı Bölgenin uluslararası pazarlarla ticaret açıklığı, mevcut verilerin kapsadığı yıllar içerisinde düzenli olarak düşüş göstermiştir. Uluslararası ihracat ve ithalatın toplam değerinin toplam satışlar içindeki payı olarak ölçülen ticaret açıklığı 2006’da %24,2’den 2014’te %13,7’ye düşmüştür. Bölge için, bölgesel pazarlar uluslararası pazarlardan daha fazla önem arz etmektedir. 2006’da bölgedeki uluslararası pazarlara ve diğer bölgelere toplam satışların oranı sırasıyla %14 ve %45,2 olmuştur. Toplam satışlardaki ihracat oranı 2014 yılında %9,2’ye düşerken diğer bölgelere yapılan satışların oranı %47’ye yükselmiştir (Şekil 37). Şekil 37: Bölgesel Gayrisafi Katma Değer ve Bölgenin Ticaret Açıklığında İhracatın Payı 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 İhracatın toplam satışlardaki payı Bölgeler arası satışların toplam satışlardaki payı Açıklık Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK İhracatın iş hacmine katkısı, metal cevherler madenciliği sektörü haricinde ilk beş ihracat sektöründe 2006 - 2014 yılları arasında stabil kalmıştır (Şekil 38). 2014’te en üst sırada yer alan sektör, %31,6’lık ihracat-iş hacmi oranı ile elektrikli teçhizat sektörü olmuş ve 2010 yılından beri ihracatta sürekli en üst sırada olan giyim sektörünün yerini almıştır. Metal cevherler madenciliği sektöründe ihracat-iş hacmi oranı 2006 yılında %320 gibi yüksek bir 27 oranken 2007 yılında büyük bir düşüş yaşamıştır. Teoride bu oran ihtimal dışıyken, bir ürün bir yıl içinde firmanın bilançosuna satış olarak girildiyse ve bir sonraki yıl gümrük kurumu tarafından ihraç ürünü olarak kaydedildiyse %100'den daha yüksek bir oranın ortaya çıkması pratikte mümkündür. Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Şekil 38: İhracatın İş Hacmine Katkısı (2006-2014, Bölge ve İlk Beş Sektör) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 550 045 350 300 250 200 150 100 50 350 0 2014 300 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 40 250 Tüm ticareti yapılabilenler Konfeksiyon 35 30 Elektrikli teçhizat Gıda 200 25 Tekstil Metal cevherler madenciliği (sağ eksen) 150 20 Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK 15 Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK 100 10 Bu bölge Güneydoğu-Doğu Anadolu’dan gelen demir yılında büyük bir düşüş yaşamıştır.50Teoride bu oran 5 yollarının kesişme noktasındadır. TRB1 ve komşu ihtimal dışıyken, bir ürün bir yıl içinde firmanın TRB1 bölgesinde firma ihracatlarının teknolojik düşük 0 0 ve birteknoloji bilançosuna satışyoğunluğu, olarak girildiyse sonraki bölgelerden alınan maden ürünlerini İskenderun ve ürünlerinden orta-düşük teknoloji ürünlerine bir miktar kaymıştır (Şekil 39). TRB1’deki 2006 2007 için2008 2009 2012 2013 2014 ihraç gümrük kurumu tarafından ürünü olarak Mersin Limanlarına ulaştırmak bölgeden geçen2010 yıl2011 toplam ihracatın %70’ini oluşturan düşük kaydedildiyse %100’den dahateknoloji yüksek birürünleri oranın demir yoluihracatlarda, kullanılmaktadır. Malatya, Elazığyaklaşık ve Tüm ticareti yapılabilenler Konfeksiyon ağırlıklı olmuştur fakat üç ihracat payları 2010 yılında başlayarak 2014 yılında ortaya çıkmasıdüşmeye pratikte mümkündür. Bingöl illerinde olmak üzere bölgede havalimanı Elektrikli teçhizat Gıda %52’ye Orta-düşük teknoloji ürünlerinin ihracat payında bir artış olmuştur; vardır (FKA, 2013).düşmüştür. TRB1 bölgesindeçıkmıştır. firma ihracatlarının teknolojik ihracat payı 2009 yılında %7,7’den 2014 yılında %26,2’ye Tekstil Metal cevherler madenciliği (sağ eksen) yoğunluğu, düşük teknoloji ürünlerinden orta-düşük İhracatın iş hacmine katkısı, metal cevherler Şekil : İhraç Ürünlerinin Teknolojik Sınıflandırması madenciliği Kaynak: sektörüGirişimci haricinde ilk beş ihracat teknoloji ürünlerine bir miktar kaymıştır (Şekil 39). Bilgi Sistemi, TÜİK TRB1’deki ihracatlarda, toplam ihracatın yaklaşık sektöründe 2006 - 2014 yılları arasında stabil %100 38). 2014’te en üst sırada yer %70’ini oluşturan düşük teknoloji ürünleri ağırlıklı kalmıştır (Şekil fakat ihracat payları düşük 2010 yılında düşmeye alan sektör,TRB1 %31,6’lık ihracat-iş hacmi oranı ile bölgesinde firma ihracatlarının olmuştur teknolojik yoğunluğu, teknoloji başlayarak 2014 yılında %52’ye düşmüştür. Ortaelektrikli teçhizat sektörü olmuş ve 2010 yılından %80 ürünlerinden orta-düşük teknoloji ürünlerine bir miktar kaymıştır (Şekil 39). TRB1’deki düşük teknoloji ürünlerinin ihracat payında bir beri ihracatta sürekli en üst sırada olan giyim ihracatlarda, toplam ihracatın yaklaşık %70’ini oluşturan düşük teknoloji ürünleri artış olmuştur; ihracat payı 2009 yılında %7,7’den sektörünün %60 yerini almıştır. Metal cevherler ağırlıklı olmuştur fakat ihracat payları 2010 yılında düşmeye başlayarak 2014 yılında madenciliği sektöründe ihracat-iş hacmi oranı 2014 yılında %26,2’ye çıkmıştır. %52’ye düşmüştür. Orta-düşük teknoloji ürünlerinin ihracat payında bir artış olmuştur; 2006 yılında%40 %320 gibi yüksek bir oranken 2007 ihracat payı 2009 yılında %7,7’den 2014 yılında %26,2’ye çıkmıştır. Şekil : İhraç Ürünlerinin Teknolojik Sınıflandırması Şekil 39: İhraç %20 Ürünlerinin Teknolojik Sınıflandırması %100 %0 %80 %60 2006 2007 2008 2009 Yüksek teknoloji ürünleri Orta-düşük teknoloji ürünleri Sınıflandırılmamış ürünler 2010 2011 2012 2013 2014 Orta-yüksek teknoloji ürünleri Düşük teknoloji ürünleri Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK %40 Not: Ürünler bir OECD tanımına göre teknoloji üzerinden sınıflandırılmaktadır. %20 42 %0 2006 2007 2008 2009 Yüksek teknoloji ürünleri Orta-düşük teknoloji ürünleri Sınıflandırılmamış ürünler 2010 Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK 2011 2012 2013 2014 Orta-yüksek teknoloji ürünleri Düşük teknoloji ürünleri Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK Not: Ürünler bir OECD tanımına göre teknoloji üzerinden sınıflandırılmaktadır. Not: Ürünler bir OECD tanımına göre teknoloji üzerinden sınıflandırılmaktadır 28 42 Özellikle AB bölgesindeki yavaşlamanın ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde jeopolitik risklerin artmasının ardından, ürünler ve coğrafik konum açısından ihracatın çeşitlendirilmesi hükümetin ve TİM’in (Türkiye İhracatçılar ana hedeflerinden TRB1 Meclisi) Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli biri haline gelmiştir. Şekil : İhracat Artışının Yaygın ve Yoğun Marjlara Dağılımı Şekil 40: İhracat Artışının Yaygın ve Yoğun Marjlara Dağılımı %70 %63,5 %60 %50 %40 %31,0 %30 %21,9 %20 %10 %0,1 %0 -%10 -%20 -%8,2 %0,2 -%8,5 Mevcut pazarlara Mevcut pazarlara Mevcut pazarlara Yeni pazarlara Mevcut pazarlara Yeni pazarlara Mevcut pazarlara ihraç edilen ürün ihraç edilen ihraç edilen yeni ihraç edilen yeni ihraç edilen ihraç edilen ihraç edilen çeşitliliği mevcut ürünler ürünler ürünler mevcut ürünlerin mevcut mevcut ürünlerdeki artış ürünlerdeki düşüş ihracının durması Kaynak: GirişimciGirişimci Bilgi Sistemi, yazarların hesaplamaları Kaynak: Bilgi Sistemi, yazarların hesaplamaları Yoğun ve yaygın marjlar, TRB1’nin ihracat artışına aşağı yukarı eşit şekilde katkıda bulunmuştur (Şekil 40). İhracat artışının yaklaşık %47’si yoğun marjda gerçekleştirilirken %53’üürün yaygın marjda gerçekleştirilmiştir. İhracat %63,5’i Bölgedeki ihracatların coğrafi artışının çeşitliliği bu süreçte İhracat artışı bölgenin mevcut kategorileri aynı kalmıştır. Bölgenin ihracat yaptığı ülke içindemevcut ve mevcut pazarlarda ne kadar ihracat yaptığı ürünler ile mevcut pazarlardan sağlanmıştır fakat mevcut ürünlerin ihracatında yoğunluğu 2014 yılında 2006’ya göre biraz daha (yoğun marj) ve bölgenin yeni ürün kategorileri içinde bir düşüş ve sona erme de söz konusu olmuştur; bu durum ihracatlarda %16 oranında düşük ürünler olmuştur.11bölgenin ve yeni pazarlarda ne kadar ihracat yaptığı Bölgeninihracat en yüksek ticaret düşüşe neden olmuştur. Sonuç (yaygın olarak, mevcut artışında marj)yaklaşık ile ilişkili%47’lik farklı bileşenlere ayrıştırılabilir. payı Türkiye’nin Avrupa’daki komşularından bir artışla net bir etki yaratmıştır. Diğer taraftan, bu bölge mevcut Özellikle AB bölgesindeki yavaşlamanın ve Orta Ancak 2014 yılında ihracat yapılan pazarlara yeni ürünler de ihraç ederek ihracatgelmektedir. artışının %21,9’unu oluşturmuş ve ihracat Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde jeopolitik en önemli ülke, ihracat payının %9,1’ini ve 0,16 artışının %31’i mevcut pazarlardaki ürün çeşitliliği ile sağlanmıştır. risklerin artmasının ardından, ürünler ve coğrafik milyar TL’lik bir ihracat hacmi yakalamış olan ABD konum açısından ihracatın çeşitlendirilmesi Komşu Avrupa ülkeleri 2014 yılında Bölgedeki ihracatların coğrafi çeşitliliği bu olmuştur. süreçte aynı kalmıştır. Bölgenin ihracat hükümetin ve TİM’in (Türkiye İhracatçılar Meclisi) bölgenin yaptığı ihracatların büyük11 bir kısmını yaptığı ülke yoğunluğu 2014 yılında 2006’ya göre biraz daha düşük olmuştur. Bölgenin ana hedeflerinden biri haline gelmiştir. oluşturmuştur; ihracat payının %6,5’ini İsveç, en yüksek ticaret payı Türkiye’nin Avrupa’daki komşularından gelmektedir. Ancak 2014 %6,5’ini İtalya, %6,2’sini Hollanda, %5,9’unu Yoğun ve yaygın marjlar, TRB1’nin ihracat artışına Almanya, %3,1’ini İspanya, %2,5’ini Rusya ve aşağı yukarı eşit şekilde katkıda bulunmuştur (Şekil %2,5’ini Fransa almıştır. 2014 yılında ihracat 40). İhracat artışının yaklaşık %47’si yoğun marjda 11 yapılan ilk 10 ülke arasındaki diğer ülkeler %8,7’lik Coğrafi çeşitlilik, Hirschman-Herfindahl Endeksi kullanılarak hesaplanır. gerçekleştirilirken %53’ü yaygın marjda gerçekleşihracat payı ile Irak ve %7,4’lük ihracat payı ile Çin tirilmiştir. İhracat artışının %63,5’i mevcut ürünler 43olmuştur. Her ne kadar 2006 yılında en fazla ihracat ile mevcut pazarlardan sağlanmıştır fakat mevcut yapılan ülke İtalya iken 2014 yılında onun yerini ürünlerin ihracatında bir düşüş ve sona erme de ABD almış olsa da, 2006 - 2014 yılları arasında ilk söz konusu olmuştur; bu durum ihracatlarda %16 10 listesinde diğer ülkeler %8,7’lik ihracat payı ile oranında düşüşe neden olmuştur. Sonuç olarak, Irak ve %7,4’lük ihracat payı ile Çin olmuştur. Her mevcut ürünler bölgenin ihracat artışında yaklaşık ne kadar 2006 yılında en fazla ihracat yapılan ülke %47’lik bir artışla net bir etki yaratmıştır. Diğer taİtalya iken 2014 yılında onun yerini ABD almış olsa raftan, bu bölge mevcut pazarlara yeni ürünler de da, 2006 - 2014 yılları arasında ilk 10 listesinde ihraç ederek ihracat artışının %21,9’unu oluşturyalnızca birkaç ülke değişmiştir. İngiltere, Portekiz muş ve ihracat artışının %31’i mevcut pazarlardaki ve Polonya 2006’da en fazla ihracat yapılan ülkeler ürün çeşitliliği ile sağlanmıştır. arasındayken 2014’te onların yerini İsveç, Irak ve Fransa almıştır. 11 Coğrafi çeşitlilik, Hirschman-Herfindahl Endeksi kullanılarak hesaplanır. 29 Şekil : TRB1 Ortaklarının Uluslararası İhracattaki P Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu ayı Şekil 41: TRB1 Ortaklarının Uluslararası İhracattaki Payı Ortak Amerika Çin Birleşik Krallık Fransa Tunus Almanya İsveç Irak İspanya İtalya Rusya Federasyonu Hollanda Portekiz Polonya Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi TRB1 bölgesindeki firmaların yerli bölgesel ticaret ortakları 2006 ve 2014 yılları arasında genel itibarıyla aynı kalmıştır. İlk 10 bölgesel ticaret ortağının sıralaması değişmiş ve TRC1, TRC2 ve TR32 bölgeleri 2006 yılında ilk 10 ortak arasında bulunan TR83, TR61 ve TR72 bölgelerinin yerini almıştır. TR10 (İstanbul), bölgenin en büyük ticaret ortağıdır; analiz dönemi boyunca bölgeler arası satışların yaklaşık %31,7’sini çekmiştir. Bu sonuç şaşırtıcı değildir zira İstanbul Türkiye’nin en büyük ekonomisidir. 2014 yılında bölge ihracatının %8,8’ini alan TR51, bu bölgenin ikinci en büyük bölgeler arası ticaret ortağı olmuştur. Bu bölgenin yakın bir komşusu olan TR63, 2014 yılındaki bölge ihracatının %4,0’ünü almıştır. Bölgedeki firmalar tarafından ihracatı yapılan ürünlerin çeşitliliği 2006 - 2014 arasında artmıştır. Bölgenin ihracatını yaptığı ürünlerin karışımı 2014 yılında 2006’ya göre biraz daha az yoğunlukta olmuştur.12 2014 yılında ilk üç ihracat sektörü, ihracat payının yaklaşık %75’ini almıştır. En önemli ihracat sektörü, 2006 ve 2010’da demir-çelik sektörü iken 2014 yılında %34,4 ihracat payı ile “demir yolu veya tramvay taşıtları dışındaki taşıtları ve bunların parça ve aksesuarlarını” üreten sektör olarak değişmiştir. İhracatta sonraki iki sektör 2014 yılındaki ihracat payının %44’ünü oluşturmuştur. 2006 yılında ilk ihracat sektörleri arasında yer alan seramik ürünleri gibi sektörler 2014’te bu 12 Ürün çeşitliliği, Hirschman-Herfindahl Endeksi kullanılarak hesaplanır. 30 listede yer almamıştır. Perakendecilik ve uzman yapı faaliyetleri sektörleri, TRB1 bölgesinin toplam bölgeler arası satışlarındaki ağırlığını artırmıştır. Diğer yandan, toptancılık ve tekstil imalatı, bölgeler arası satışlar açısından analiz döneminde ilk dört sektör arasında yer almıştır. Bu dört sektör 2014 yılında bölgenin toplam bölgeler arası satışlarının neredeyse yarısını oluşturmuştur. 4.5.2.Firmaların İhracat Performansı Bölgesel ve ulusal sınırlar arasında ticaretin yapmak, önemli maliyetler getirmektedir. Firmalar ihracat piyasasını tanımıyor olabilir ve ticaret bağlantılarını kurup müşteri ve tedarikçi bulurken çeşitli maliyetler altına girebilir. Ticaret maliyetleri genellikle uluslararası piyasalarda bölgesel piyasalarda olduğundan daha yüksektir çünkü piyasaya dair nispi bilgi eksikliğini ve dil engellerini aşmak zordur. Bu nedenle, bölgedeki firmaların çoğu uluslararası pazarlarda değil yerel ve bölgesel olarak ticaret yapmaktadır (Şekil 42). 2006’da firmaların neredeyse %80’i kendi bölgesi içinde ticaret yapmıştır ama bu oran aynı dönemin sonuna gelindiğinde %48’e düşmüştür. En büyük artışlar, ticaret ilişkilerini bölgeler arası yönlere doğru genişletmiş olan firmalarda yaşanmıştır. Bu bölgede ikamet eden firmaların yarısından fazlası ya bölgeler arası ticaretle ya uluslararası ticaretle ya da her ikisiyle uğraşmıştır. TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Şekil 42: İhracatın Yapıldığı Ülkeye Göre Oranı Şekil : İhracatın Yapıldığı Ülkeye Göre O ranı %100 %90 %80 %70 %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 2006 2007 Yerel 2008 2009 Bölgeler arası 2010 2011 Bölgeler arası & Uluslararası 2012 2013 2014 Uluslararası Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK Şekil 43: Ticaret Ortağı Bölgeye Göre Firmaların İhracatlarının Ayakta Kalma Oranları Şekil : Ticaret Ortağı Bölgeye Göre Firmaların İhracatlarının Ayakta Kalma Oranları 46 Girişimci Kaynak: Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi. Not: Tahmini Kaplan-Meier analizi analiziylekullanılarak saptanmıştır. Not:veriler Kaplan-Meier saptanmıştır. 31 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Bölgedeki firmaların ticaret faaliyetleri, diğer bölgelere ihracat yapan firmalar tarafından tetiklenen istikrarlı bir artış göstermektedir. 26 bölge arasında TRB1 tesis, ihracatçı ve bölgeler arası ihracatçı yoğunluğu açısından sırasıyla 21., 22. ve 22. sıralarda yer almıştır (tesis yoğunluğu 1000 kişi başına düşen tesis sayısı olarak tanımlanmaktadır). 2006 - 2013 arasında tesis yoğunluğunda önemli bir artış görülmüş, tesis yoğunluğu 5,2’den 8,3’e yükselmiş ve 2014’te küçük bir düşüş yaşanmıştır. Ticaret yapılabilir sektörler bu tesislerin büyük kısmını (%57,6) oluşturmuştur: bu tesislerin %9,3’ü ticaret yapılabilir sektörlerde ihracat yaparken bu oran ticaret yapılamayan sektörlerde %3,7 olmuştur.13 Toplam tesisler içinde ihracatçıların oranı 2014 yılında yaklaşık %6,9 iken 2007 yılında %7,7 olmuştur. Ancak bölgeler arası ticaret o denli genişlemiştir ki diğer bölgelere satış yapan tesislerin oranı 2006’da %22,7’den 2014’te %50’ye yükselmiştir. Bu bulgu, bölgeler arası ticaret bağlantılarının örneklem dönemi içinde yoğunlaştığına işaret etmektedir (Şekil 44). ihracat yapmak için gereken kaynak ve deneyime sahip olması daha olasıdır. Bölgede uluslararası ve bölgesel ihracat yapan firmalar açısından ihracat statüsü ve firma yaşı arasındaki ilişki açıkça görülebilmektedir; daha yaşlı firmalar daha çok ihracat yapmaktadır ancak bu ilişki firma büyüklüğü açısından o kadar bariz değildir (Şekil 45). Diğer bölgelere ihracat ve satış gerçekleştiren firmaların payı firmaların yaşlarıyla beraber artış göstermiştir: 6 yıldan daha yaşlı olan firmalar hem uluslararası hem de bölgesel olarak daha fazla ihracat gerçekleştirmiştir. Firmalar zaman içinde yaşlandıkça, daha yakın uluslararası ve bölgeler arası bağlantılar kurabilmiştir. Aynı zamanda tesislerin de ihracat ve bölgeler arası ticaret bağlantıları kurmuş olması ve ardından ayakta kalıp yaşlanma fırsatı bulmuş olması olasılık dâhilindedir. Büyük firmaların uluslararası ihracat yapması daha muhtemelken bölgesel ihracat açısından büyüklük daha az önem arz etmiştir. İhracat yapan firmaların %57,6’sı büyük firmalardır (100’den fazla kişinin çalıştığı) ve sadece %19,2’si küçük firmalardır (3-19 çalışan). Bölgesel ihracat açısından firma büyüklüğü Firma yaşı ve büyüklüğü bir firmanın ihracat daha az önemli olmuştur; buradaki tesislerin yapıp yapmayacağına dair iyi bir tahmin aracıdır: Şekil : İhracat Yapan Firmaların Firma Yaşı ve Büyüklüğüne Göre Dfirmalardır. ağılımı %46,3’ü küçük Yaşlı ve büyük firmaların uluslararası ve bölgesel Şekil 44: İhracat Yapan Firmaların Firma Yaşı ve Büyüklüğüne Göre Dağılımı Büyüklük (İhracatçılar) Büyüklük (Bölgeler arası ihracatçılar) %19 %27 %46 %23 %58 %27 Küçük Orta Büyük Küçük Yaş (İhracatçılar) Orta Yaş (Bölgeler arası ihracatçılar) %07 %02 %09 %11 %15 %37 %43 Büyük %20 %26 %30 0-2 3-5 6-10 11-30 31+ 0-2 3-5 6-10 11-30 31+ Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, TÜİK 13 Ticaret yapılabilir sektörler geniş NACE sınıflamasına göre sınıflandırılır: A (tarım, ormancılık ve balıkçılık); B (madencilik ve taşocakçılığı); C Firma yaşı ve büyüklüğü ihracatatık yapıp yapmayacağına dair iyivebir tahmin (imalat sanayi); D (elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme tedariki);bir E (sufirmanın şebekesi, kanalizasyon, yönetimi ve ıslahı faaliyetleri); G (toptan perakende satış ve motorluaracıdır: taşıt ve motorsiklet H (Ulaştırma ve depolama); I (Konaklama ve gıda faaliyetleri) ve J (Bilgi ve iletişim). Yaşlıtamiri); ve büyük firmaların uluslararası ve hizmeti bölgesel ihracat yapmak için gereken 32 kaynak ve deneyime sahip olması daha olasıdır. Bölgede uluslararası ve bölgesel ihracat yapan firmalar açısından ihracat statüsü ve firma yaşı arasındaki ilişki açıkça görülebilmektedir; daha yaşlı firmalar daha çok ihracat yapmaktadır ancak bu ilişki firma büyüklüğü açısından o kadar bariz değildir (Şekil 45). Diğer bölgelere ihracat ve satış gerçekleştiren firmaların payı firmaların yaşlarıyla beraber artış göstermiştir: 6 (3-19 çalışan). Bölgesel ihracat açısından firma büyüklüğü uradaki tesislerin %46,3’ü küçük firmalardır. TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli thalat Ürünlerinin Gümrükten Geçmesi Metin Kutusu 2. İhracat ve İthalat Ürünlerinin Gümrükten Geçmesi firmaların büyümesine, verimlilik standartlarını artırmasına, Uluslararası ticarete katılmak firmaların büyümesine, verimlilik standartlarını artırmasına, çeşitli malzeşük maliyetle ithal edebilmelerine ve güncel ve gelişmiş meleri daha düşük maliyetle ithal edebilmelerine ve güncel ve gelişmiş teknolojiler edinebilmelerine olalanak sağlamaktadır. Ancak, bunları yapabilmek için firmaların nak sağlamaktadır. Ancak, bunları yapabilmek için firmaların genelde ihracat ve ithalat ruhsatı edinmesi satı edinmesigerekmektedir. gerekmektedir. Aynı zamanda ticaret,gümrük firmaların Aynı zamanda ticaret, firmaların ve ticaret mevzuatı gereklilikleriyle de uğraşmagereklilikleriyle de uğraşması gerektiği anlamına gelmektedir. sı gerektiği anlamına gelmektedir. Doğrudan ürün ihracat veya ithalatı yapan firmalar için etkili gümrük önemli birgümrük unsurdur.prosedürleri İhracat ve ithalat ürünlerinin halatı yapan prosedürleri firmalar için etkili önemli bir gümrükten geçirilmesindeki gecikmeler firmalara ek maliyet getirmekte, üretimi sekteye uğratabilmekte, satışlarda kesintiye sebep olmakta ve ünlerinin gümrükten geçirilmesindeki gecikmeler firmalara ek mal ve ürünlerin zarar görmesiyle sonuçlanabilmektedir. Örneğin, ürünlerden sorumlu olan çalışanlar kteye uğratabilmekte, satışlarda kesintiye sebep olmakta vekalmaya mal zorlanmakta veya sevkiyatı gerçekleştigenelde ürünlerin gümrükten geçmesini beklerken pasif le sonuçlanabilmektedir. Örneğin, bağlı ürünlerden sorumlu olan rilen ürünlerin özelliklerine olarak bekleme sırasında ürünlerin kalitesinin bozulmasını engellemek için özel düzenlemeler gerekebilmektedir. ümrükten geçmesini beklerken pasif kalmaya zorlanmakta veya nlerin özelliklerine olarak bekleme Şekil 45:bağlı İhraç Ürünlerinin ve İthal sırasında Ürünlerininürünlerin Gümrük işlemlerinin verimliliğini araşmek için özel Gümrükten düzenlemeler gerekebilmektedir. tırmak için Gümrük işlemlerinin verimGeçme Süresi (Gün) Şekil 46: İhraç Ürünlerinin ve İthal Ürünlerin erimliliğini 8 Gümrükten Geçme Süresi (Gün) 6,8 e'deki özel 7 lerine hem 6 gümrükten 4,5 anla ilgili 5 sorular 4 bu sorulara 3 edir. İhraç 2 Türkiye’de 1 0,0 0,0 gümrükten 0 İhraç ürünlerinin gümrükte İthal ürünlerin gümrükte benzer bir bekleme süresi (gün) bekleme süresi (gün) aha uzun TRB1 Türkiye alama 6,8 pan TRB1 üşük olduğundan, TRB1 bölgesi için ilgili göstergeler liliğini araştırmak için B-İA, Türkiye’deki özel firmaların yönetici ve sahiplerine hem ihracat hem ithalat ürünlerinin gümrükten geçmesi için gereken zamanla ilgili deneyimleri hakkında sorular sormaktadır. Sağdaki şekil bu sorulara verilen yanıtları göstermektedir. İhraç edilmesi amaçlanan ürünler Türkiye’de ortalama 4,5 gün içinde gümrükten geçmektedir. İthal ürünler için benzer bir süreçten geçmek biraz daha uzun sürmektedir; Türkiye’de ortalama 6,8 gündür. İhracat ve ithalat yapan TRB1 firmalarının sayısı çok düşük olduğundan, TRB1 bölgesi için ilgili göstergeler hesaplanamamıştır. 49 33 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu 5.Ek Ek 1: Stratejik Öncelikler Gelişme eksenleri Öncelikler 1. Sosyal ve beşeri sermayenin geliştirilmesi Yaşam Kalitesi 2. Fiziki altyapının iyileştirilmesi 1. Tarımsal üretim ve verimliliğin artırılması 2. Alternatif turizm türlerinin geliştirilmesi Sürdürülebilir Ekonomi 3. Sanayi üretiminin güçlendirilmesi 4. Var olan enerji ve madenlerin etkin kullanımı Kaynak: Fırat Kalkınma Ajansı, FKA (2014) 34 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Ek 2: Yatırım Teşvikleri 2012’de çıkarılan Yeni Yatırım Teşvik Sistemi dört kategoriden oluşmaktadır: Genel Teşvik Uygulamaları, Bölgesel Teşvik Uygulamaları, Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ve Stratejik Yatırımların Teşviki. İller, Kalkınma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmiş Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi araştırması sonuçlarına göre altı bölge altında gruplanmaktadır. Her bir teşvik uygulaması altında sağlanan desteğin düzeyi illerin altı teşvik bölgesindeki sınıflandırmalarına göre ilden ile farklılık göstermektedir. En fazla destek öncelikli illere verilmektedir. Genel Teşvik Uygulamaları katma değer vergisi istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti sağlamaktadır. Bu tür uygulamalar gerekli asgari sabit yatırım tutarını karşıladıkları sürece tüm yatırım projelerinin erişimine açıktır (I ve II. bölgelerde 1 milyon TL ve III, IV, V ve VI. bölgelerde 500 bin TL). Eğer asgari gereklilikler karşılanırsa Yatırım Destek Ofisleri (YDO) 10 milyon TL’ye kadar olan yatırımlar için yatırım teşvik belgeleri düzenlemeye yetkilidir. Daha büyük yatırımlar içinse, (genel teşvik uygulamalarının sağladığı destekleri de içeren) diğer yatırım teşvik uygulamaları geçerlidir. Bölgesel Teşvik Uygulamaları vergi indirimi, sigorta işveren primi muafiyeti ve yatırım yeri tahsisi gibi ek teşvikler sağlamaktadır. Desteğin koşul ve oranları bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Ek olarak, bu uygulama atında teşvik alan sektörler ve teşvik almaya hak kazanma kriterleri her bir ilin rekabet potansiyeline bağlı olarak ilden ile farklılık göstermektedir. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Uygulaması ise vergi indirim oranları ve gereken asgari sabit yatırım tutarlarının daha yüksek düzeylerde belirlenmiş olduğu 12 yatırım kategorisi için geçerlidir. Bu uygulama altında desteklenen sektörler Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı; Kimyasal Ürünler İmalatı; Liman ve Liman Hizmetleri; Motorlu Kara Taşıtları Ana Sanayi Yatırımları ve Motorlu Kara Taşıtları Yan Sanayi Yatırımları; Demiryolu ve Tramvay Lokomotifleri ve/veya Vagonlar; Transit Boru Hattıyla Taşımacılık Hizmetleri; Elektronik Sanayi; Tıbbi Alet, Hassas ve Optik Aletler İmalatı; İlaç Üretimi; Hava ve Uzay Taşıtları ve/veya Parçaları İmalatı; Makine (Elektrikli Makine ve Cihazlar dâhil) İmalatı ve Madencilik (Metal Üretimi dâhil). Desteğin koşul ve oranları bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Son olarak, Stratejik Yatırımların Teşviki Uygulaması Türkiye’nin uluslararası rekabet gücünü artırma potansiyeli olan yüksek teknoloji yatırımlarını ve yüksek katma değerli yatırımları teşvik etme amacını taşımaktadır. Stratejik Yatırımların Teşviki 50 milyon TL’lik asgari sabit yatırım gerektirmekte ve şu anda %50’sinden fazlası ithalat vasıtasıyla tedarik edilen ara mal ve nihai malların üretimini hedeflemektedir. 2012 tarihli Yeni Teşvik Sistemi’ne ek olarak, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Teknoparklarda bulunan firmalara da teşvikler sağlanmaktadır. Organize Sanayi Bölgelerinde arazi alımlarında katma değer vergisi istisnası uygulanmaktadır. Diğer önemli teşvikler arasında, tesis inşaatının tamamlanmasından itibaren beş yıl süreyle emlak vergisi muafiyeti uygulanmaktadır ve firmalar için su, doğal gaz ve haberleşme ücretlerinde indirim yapılmaktadır. Teknoparklarda yazılım geliştirme ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen gelirler 31 Aralık 2023’e kadar gelir ve kurum vergisinden muaftır. Ayrıca, uygulama yazılımlarının satışı KDV’den muaftır; Ar-Ge ve destek personelinin maaşları tüm vergilerden muaftır ve sigorta priminde işveren hissesinin %50’si beş yıl süresince devlet tarafından ödenmektedir. Not: Daha fazla bilgi için bkz. 2012/3305 sayılı Kararname ile çıkan Yeni Yatırım Teşvikleri Programı. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 35 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Ek 3: TRB1’deki Bölgesel Yatırım Teşviki Uygulamaları ELAZIĞ VE MALATYA (IV. BÖLGE) Yatırım Başlama Tarihi Destek Türü 31.12.2016’dan önce 01.01.2017’den sonra OSB içi OSB dışı OSB içi OSB dışı Yatırıma Katkı Oranı (%) 40 30 30 25 Vergi İndirimi Oranı (%) 80 70 70 60 7 yıl 6 yıl 6 yıl 5 yıl TL Kredisi 4 _ 4 _ Dış/Döviz Kredisi 1 _ 1 _ Yatırım Yeri Tahsisi Bölgesel teşvik sistemi tarafından desteklenen tüm yatırımlar KDV istisnası Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gümrük Vergisi Muafiyeti Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gerekli Asgari Sabit Yatırım Tutarı* 500 bin TL Vergi İndirimi Sigorta Primi Desteği: İşveren Hissesi Faiz Desteği TUNCELİ (V. BÖLGE) Yatırım Başlama Tarihi Destek Türü 31.12.2016’dan önce 01.01.2017’den sonra OSB içi OSB dışı OSB içi OSB dışı Yatırıma Katkı Oranı (%) 50 45 35 30 Vergi İndirimi Oranı (%) 90 80 90 70 Sigorta Primi Desteği: İşveren Hissesi 10 yıl 7 yıl 7 yıl 6 yıl TL Kredisi 5 _ 5 _ Dış/Döviz Kredisi 2 _ 2 _ Yatırım Yeri Tahsisi Bölgesel teşvik sistemi tarafından desteklenen tüm yatırımlar KDV istisnası Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gümrük Vergisi Muafiyeti Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gerekli Asgari Sabit Yatırım Tutarı* 500 bin TL Vergi İndirimi Faiz Desteği 36 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli BİNGÖL (VI. BÖLGE) Yatırım Başlama Tarihi Destek Türü 31.12.2016’dan önce 01.01.2017’den sonra OSB içi OSB dışı OSB içi OSB dışı Yatırıma Katkı Oranı (%) 55 50 40 35 Vergi İndirimi Oranı (%) 90 90 90 90 Sigorta Primi Desteği: İşveren Hissesi 12 yıl 10 yıl 9 yıl 7 yıl TL Kredisi 7 _ 7 _ Dış/Döviz Kredisi 2 _ 2 _ Yatırım Yeri Tahsisi Bölgesel teşvik sistemi tarafından desteklenen tüm yatırımlar KDV istisnası Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gümrük Vergisi Muafiyeti Tüm Teşvik Belgeli Yatırımlar Gerekli Asgari Sabit Yatırım Tutarı* 500 bin TL Vergi İndirimi Faiz Desteği Notlar: OSB: Organize Sanayi Bölgesi *Bu tutar bölgesel olarak desteklenen bazı sektörler için daha yüksek olabilir. Destek oranları bu büyük ölçekli yatırımlar ve stratejik yatırımlarda daha yüksektir. Daha fazla ayrıntı için lütfen bkz. 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu ile yürürlüğe giren Yeni Yatırım Teşviki Programı. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 37 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Ek 4: TRB1’de Bölgesel Yatırım Teşviki Uygulamalarında Öncelikli Sektörle Sektör Kodu Teşvik alan sektörler Hak Kazanan İl Gerekli Asgari Yatırım Tutarı 1 Entegre damızlık hayvancılık yatırımları dahil olmak üzere entegre hayvancılık yatırımlarıa Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 2 Su ürünleri yetiştiriciliğib Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 3 Gıda ürünleri ve içecek imalatıc Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL Elazığ, Malatya ve Tunceli Tekstil ürünlerinde apreleme yatırımları için 10 milyon TL, diğer yatırım konuları için 1 milyon TL Elazığ ve Malatya 1 milyon TL’nin üzerindeki tevsi ve modernizasyon yatırımları Tunceli 500 bin TL 4 5 Tekstil ürünleri imalatıd Giyim eşyası imalatı 8 Valiz, el çantası, deri eşya, ayakkabı vb. imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 9 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı, hasır ve buna benzer örülerek yapılan maddelerin imalatıe Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 10 Kâğıt ve kağıt ürünleri imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 10 milyon TL 14 Tıbbi ürünler/eczacılık ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel ürünlerin imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 25 Metalik olmayan mineral ürünler, inşaat amaçlı beton ürünleri, kireç ve astar imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 27 Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, metal döküm Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 28 Metal eşya Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 30 Makine ve teçhizat imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 32 Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 33 Elektrikli makine ve cihaz imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 34 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 35 Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler imalatı Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 38 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli 40 Mobilya imalatıf Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 41 Oteller Elazığ, Malatya ve Tunceli 3 yıldız ve üzeri 42 Öğrenci yurtları Elazığ, Malatya ve Tunceli 100 öğrenci 43 Soğuk hava deposu hizmetleri Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 metre kare 44 Lisanslı depoculuk Elazığ, Malatya ve Tunceli 1 milyon TL 45 Eğitim hizmetlerig Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 46 Hastane yatırımı, huzurevi Elazığ, Malatya ve Tunceli Hastane: 500 bin TL Huzurevi: 100 kişi 47 Akıllı,çok fonksiyonlu, teknik tekstil Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 48 Atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri Elazığ, Malatya ve Tunceli 500 bin TL 50 Seracılık Elazığ, Malatya ve Tunceli 10 dekar a Büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı yatırımları için asgari kapasite koşullarını karşılamayan yatırımlar hariç. b Balık yavrusu ve yumurtası üretimi dâhil. makarna, makarna ile entegre irmik yatırımları, şehriye, kuskus, yufka, kadayıf, pirinç, ev hayvanları için hazır yem, balık unu, balık yağı, balık yemi, ekmek, rakı, bira, kuruyemiş, turşu, linter pamuğu, çay, fındık kırma/ kavurma, hazır çorba ve et suları ve müstahzarları üretimleri ile tahıl ve baklagiller tasnif ve ambalajlanması” yatırımları hariç”. c Yün iplik, akıllı çok fonksiyonlu teknik tekstil ürünleri, halı, tafting, dokuma olmayan/örme olmayan kumaşlar, çuvallar için yapılan yatırımlar hariç. d e Mobilya hariç. f Sadece plastikten imal edilen mobilya hariç. g Okul öncesi eğitim hizmetleri dâhil, yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim faaliyetleri hariç. Kaynak: Fırat Kalkınma Ajansı, FKA (2014) 39 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Ek 5: Firma-Büyüklük Dağılımının Önemli Göstergeleri Ek 5: Firma-Büyüklük Dağılımının Önemli Göstergeleri Herfindahl-Hirschman Endeksi (HHI), bölge-sanayi-yıl grubu i pazar paylarının karelerinin toplamına tekabül etmektedir; yani Herfindahl-Hirschman Endeksi (HHI), bölge-sanayi-yıl grubu ikt’deki tüm firmaların pazar paylarının kare- . Ölçüm 1/N1/N ve 1 aralerinin toplamına tekabül etmektedir; yani ∑ Ölçüm ve 1 arasında sında bir değer almaktadır; burada N pazardaki tüm firmaların toplam sayısıdır. Tekliğe (1’e) yakın değerler, burada N pazardaki tüm firmaların toplam sayısıdır. Tekliğe (1’e daha az sayıda ve büyük firmaların pazar hâkimiyeti olduğunu göstermektedir. az sayıda ve büyük firmaların pazar hâkimiyeti olduğunu gösterm İstihdam ortalaması ortalama Dengesiz firma dağılımın büyüklüğü için gösterge İstihdam ortalaması ortalama firma büyüklüğü için gösterge olarak kullanılabilir. söz koDengesiz dağılımın söz konusu olması durumunda istihdam med nusu olması durumunda istihdam medyan değeri veya 50’inci yüzdelik dilimi, uç değerlere duyarlı olmadığından, daha temsil edici bir ölçüm sağlayabilir.yüzdelik dilimi, uç değerlere duyarlı olmadığından, daha te sağlayabilir. Çarpıklık üçüncü dağılım momentidir ve Normal (çan şekilli) dağılıma göre asimetriyi tanımlamaktadır. Bizim üçüncü dağılım momentidir ve Normal (çan şekilli) da analizimiz bağlamında, bu, şirket büyüklüğüÇarpıklık dağılımındaki heterojenlik ölçümüne tekabül etmektedir. (Negatanımlamaktadır. Bizim analizimiz bağlamında, bu, şirket bü tif) pozitif çarpıklığı olan sanayiler daha uzun bir (sol) sağ dağılım kuyruğu göstermektedir. Örneğin, istihdam ölçümüne tekabül (Negatif) pozitif ça için yüksek çarpıklık değerleri dağılımda çokheterojenlik büyük firmaların mevcudiyetine işaret etmektedir. etmektedir. daha uzun bir (sol) sağ dağılım kuyruğu göstermektedir. Örneğin çarpıklık değerleri dağılımda çok büyük firmaların mevcudiyetine 1 40 nedeniyle güçlükleri ve ekonometrik hususlar sebebiyle, akademik tartışmalar ve Firma arz ettiği önem ve aynı zamandaSunulan veri gereklilikleri politikaüretkenliğinin tartışmalarınınölçülmesi, odak noktalarından biri haline gelmiştir. sonuçların nedeniyle güçlükleri ve ekonometrik hususlar sebebiyle, akademik tartışmalar ve değerlendirmek için, her birinde spesifik bazı eksiklikler olan çok sayıda Eksağlamlığını 6:Üretkenliğin Üretkenliğin Ölçülmesi TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Ek 6: Ölçülmesi politika tartışmalarının odak noktalarından biri haline gelmiştir. Sunulan sonuçların alternatif kullanılmaktadır. Firma üretkenliğinin ölçülmesi, arzher ettiği önem ve aynı zamanda veriolan gereklilikleri sağlamlığını değerlendirmek için, birinde spesifik bazı eksiklikler çok sayıda Firma üretkenliğinin ölçülmesi, arz ettiği önem ve aynı zamanda veri gereklilikleri nedeniyle güçlükleri ve ekonometrik hususlar sebebiyle, akademik tartışmalar ve alternatif kullanılmaktadır. Ek 6: Üretkenliğin Ölçülmesi nedeniyle güçlükleri ve ekonometrik hususlar sebebiyle, akademik tartışmalar ve politika tartışmalarının odak noktalarından biri haline gelmiştir. Sunulan sonuçların Göz önüne alınan en odak basit gösterge çalışan başına katma değerSunulan olarak ölçülen işgücü politika tartışmalarının haline gelmiştir. sonuçların Firma üretkenliğinin ölçülmesi, arz noktalarından ettiği ve aynıbiri zamanda veribazı gereklilikleri nedeniyle ve ekosağlamlığını değerlendirmek için, önem her birinde spesifik eksiklikler olangüçlükleri çok sayıda üretkenliğidir; yani: sağlamlığını değerlendirmek için, her birinde spesifik bazı eksiklikler olan çok sayıda nometrik hususlar sebebiyle, akademik tartışmalar ve politika tartışmalarının odak noktalarından biri haline Göz önüne alınan en basit gösterge çalışan başına katma değer olarak ölçülen işgücü alternatif kullanılmaktadır. alternatif kullanılmaktadır. gelmiştir. Sunulan sonuçların sağlamlığını değerlendirmek için, her birinde spesifik bazı eksiklikler olan çok ⁄ üretkenliğidir; yani: sayıda alternatif kullanılmaktadır. ⁄ Göz önüne alınan en basit gösterge çalışan başına katma değer olarak ölçülen işgücü Göz önüne alınan en basit gösterge çalışan başına katma değer olarak ölçülen işgücü üretkenliğidir; yani: Göz önüne alınan en basit gösterge çalışanverilerin başına katma değer olarak ölçülen yapılmaktadır. işgücü üretkenliğidir; yani üretkenliğidir; yani: Hesaplama bölgesel düzeyde havuzlanmasıyla Sektörel ⁄ deflatörler yalnızca imalat sanayide 2 basamaklı sektörel sınıflandırmada mevcuttur. ⁄ Hesaplama bölgesel için düzeyde verilerinsektörü) havuzlanmasıyla Sektörel Geri kalan sektörler (örn. hizmet ekonominin yapılmaktadır. geneli için geçerli olan deflatörler yalnızca imalat sanayide 2 basamaklı sektörel sınıflandırmada mevcuttur. deflatörler kullanılmaktadır. Bölgesel deflatörler olmadığı için hesaplamalar ulusal Geri kalan sektörler için (örn. hizmet sektörü) ekonominin geneli için geçerli olan düzeyde yapılmaktadır. Hesaplama bölgesel düzeyde Bölgesel verilerindeflatörler havuzlanmasıyla Sektörel deflatörler kullanılmaktadır. olmadığı yapılmaktadır. için hesaplamalar ulusal Hesaplama bölgesel düzeyde verilerin havuzlanmasıyla yapılmaktadır. Sektörel İmalat sektörlerine odaklanılması ve benzer adımların atılmasıyla gayrisafi işgücüsadeflatörler yalnızca imalat sanayide 2 basamaklı sektörelSektörel sınıflandırmada mevcuttur. düzeyde bölgesel yapılmaktadır. Hesaplama düzeyde verilerin havuzlanmasıyla yapılmaktadır. deflatörler yalnızca imalat deflatörler yalnızca imalat sanayide 2 basamaklı sektörel sınıflandırmada mevcuttur. üretkenliği ölçümü de hesaplanır: Geri kalan sektörler için (örn. hizmet sektörü) ekonominin için geçerli olanekonayide 2 basamaklı sektörel sınıflandırmada kalan sektörlergeneli için (örn. hizmet sektörü) İmalat sektörlerine odaklanılması vesektörü) benzerGeri adımların atılmasıyla işgücü Geri kalan sektörler için (örn. hizmetmevcuttur. ekonominin geneli içingayrisafi geçerli olan nominin geneli için geçerli olan deflatörler kullanılmaktadır. deflatörler olmadığı için hesaplamalar deflatörler kullanılmaktadır. Bölgesel deflatörler Bölgesel olmadığı için hesaplamalar ulusal üretkenliği ölçümü de hesaplanır: deflatörler kullanılmaktadır. Bölgesel deflatörler olmadığı için hesaplamalar ulusal ⁄ ulusal düzeyde yapılmaktadır. düzeyde yapılmaktadır. düzeyde yapılmaktadır. İmalat sektörlerine odaklanılması ve benzerve adımların gayrisafi işgücü⁄üretkenliği ölçümü de heİmalat sektörlerine odaklanılması benzeratılmasıyla adımların atılmasıyla gayrisafi işgücü İmalat sektörlerine odaklanılması ve benzer adımların atılmasıyla gayrisafi işgücü saplanır: üretkenliği ölçümü de hesaplanır: üretkenliği ölçümü de hesaplanır: ⁄ Birim işgücü maliyetinin analiz edilmesiyle işgücü üretkenliğine ⁄ dair daha fazla bilgi elde edilebilir. Bu ölçümde üretkenlik ve çıktı üretmek için sarf edilen işgücü maliyeti Birim işgücü maliyetinin analiz edilmesiyle işgücü üretkenliğine fazlaolarak bilgi arasında bağlantı kurulmaktadır ve bu ölçüm üretkenlik maliyeti dair için daha gösterge elde edilebilir. Bu ölçümde üretkenlik ve çıktı üretmek için sarf edilen işgücü maliyeti kullanılabilir. Her analiz bir işletme çalışan sayısıdair vedaha ödenen toplam ücret Bu bilgisi Birim işgücü maliyetinin edilmesiyleiçin işgücü üretkenliğine fazla bilgi elde edilebilir. ölçümarasında bağlantı kurulmaktadır ve bu ölçüm üretkenlik maliyeti için gösterge olarak demevcuttur. üretkenlik ve Toplam çıktı üretmek için sarfyukarıda edilen işgücü maliyeti arasında bağlantı kurulmaktadır bu ölçüm ücretin hesaplandığı şekliyle toplam katmave değere Birim işgücü maliyetinin analiz edilmesiyle işgücü üretkenliğine dair daha fazla bilgisi bilgi kullanılabilir. Hergösterge bir işletme için çalışan sayısı ve için ödenen toplam ücret üretkenlik maliyeti için olarakölçümüne kullanılabilir. Her bir işletme çalışan sayısı ve ödenen bölünmesiyle nihai üretkenlik erişilir; yani: Birim işgücü maliyetinin analiz edilmesiyle işgücü üretkenliğine dair daha fazla toplam bilgi ücelde edilebilir. Bu ölçümde üretkenlik ve çıktı üretmek için sarf edilen işgücü maliyeti ret bilgisi mevcuttur. Toplam ücretin yukarıda hesaplandığı şekliyle toplam katma değere katma bölünmesiyle nihai mevcuttur. Toplam ücretin yukarıda hesaplandığı şekliyle toplam değere elde edilebilir. Bu ölçümde üretkenlik ve çıktı üretmek için sarf edilen işgücü maliyeti üretkenlik ölçümüne erişilir; yani: arasında bağlantı kurulmaktadır ve bu ölçüm üretkenlik maliyeti için gösterge olarak bölünmesiyle nihai üretkenlik ölçümüne erişilir; yani: arasında bağlantı kurulmaktadır ve bu ölçüm üretkenlik maliyeti için gösterge olarak kullanılabilir. Her bir işletme için çalışan sayısı ve ödenen toplam ücret bilgisi kullanılabilir. Her bir işletme için çalışan sayısı ve ödenen toplam ücret bilgisi mevcuttur. Toplam ücretin yukarıda hesaplandığı şekliyle toplam katma değere mevcuttur. Toplam bu ücretin yukarıda hesaplandığı şekliyle değere Doğası sebebiyle, ölçümler sermayeye dahayani: yüksek getiri toplam ile elde katma edilen üretkenlik bölünmesiyle nihai üretkenlik ölçümüne erişilir; bölünmesiyle nihai üretkenlik erişilir; yani: kazanımlarını doğru şekildeölçümüne karşılayamaz. Doğası sebebiyle, bu ölçümler sermayeye daha yüksek getiri ile elde edilen üretkenlik Doğası sebebiyle, bu ölçümler sermayeye yüksekToplam getiri ile Faktör elde edilen üretkenlik kazanımlarını Üretkenliğin daha bir daha ölçümü Üretkenliğidir (TFÜ). doğru Bu, kazanımlarını doğrubütüncül şekilde karşılayamaz. şekilde karşılayamaz. aşağıdaki OLS (sıradan en küçük kareler) regresyonu temelinde hesaplanmaktadır: Üretkenliğin daha bütüncül bir ölçümü Toplam Faktör Üretkenliğidir (TFÜ). Bu, Doğası sebebiyle, bu ölçümler sermayeye daha yüksek getiri ile elde edilen üretkenlik aşağıdaki OLS bu (sıradan en sermayeye küçük kareler) hesaplanmaktadır: Doğası sebebiyle, ölçümler daha regresyonu yüksek getiritemelinde ile elde edilen üretkenlik kazanımlarını doğru şekilde karşılayamaz. Burada , t zamanında i firmasının gerçek çıktısıdır (mevcut olduğunda sektörelen Üretkenliğin daha bütüncül bir ölçümü Toplam Faktör Üretkenliğidir (TFÜ). Bu, aşağıdaki OLS (sıradan kazanımlarını doğru şekilde karşılayamaz. küçük kareler) regresyonu temelinde hesaplanmaktadır: bilançodan elde edilen maddi ve gayrimaddi varlıkların deflatör kullanımıyla), Üretkenliğin daha bütüncül bir ölçümü Toplam Faktör Üretkenliğidir (TFÜ). Bu, Üretkenliğin daha bütüncül bir ölçümü Toplam Faktör Üretkenliğidir (TFÜ).sektörel Bu, , t(sıradan zamanında i firmasının gerçek çıktısıdır (mevcut hesaplanmaktadır: olduğunda Burada OLS aşağıdaki en küçük kareler) regresyonu temelinde zamanında i firmasının gerçek çıktısıdırregresyonu sektörel deflatör kullanımıyla),kit Burada yit ,OLS aşağıdaki (sıradan en küçük kareler) temelinde hesaplanmaktadır: bilançodan elde(mevcut edilenolduğunda maddi ve gayrimaddi varlıkların deflatör tkullanımıyla), bilançodan elde edilen maddi ve gayrimaddi varlıkların 2 değeridir ve lit tam zamanlı çalışan sayısının maaş ve ücret harcamalarıyla çarpılmasıyla elde edilen çalışılan gün sayısıdır.wit ve uit simgeleri sırasıyla firma üretkenBurada , t zamanında i firmasının gerçek çıktısıdır (mevcutseçimini olduğunda sektörel liği ve sıfır-ortalama hataya tekabül etmektedir. Sıfır-ortalama hata ise(mevcut girdilerin etkilemeyen beklenBurada , t zamanında i firmasının gerçek çıktısıdır olduğunda sektörel 2edilen bilançodan elde maddi ve gayrimaddi varlıkların deflatör kullanımıyla), medik üretkenlik şoklarının ölçüm hatasını açıklamaktadır. Regresyon her bir bölgeden elde edilen verilerde bilançodan elde edilen maddi ve gayrimaddi varlıkların deflatör kullanımıyla), ayrı ayrı uygulanır. Ardından, firma düzeyinde zamanda değişmez gözlemlenmeyen üretkenliği kontrol için firmaya özgü, zamanda değişmez sabit etkiler eklenir. 2 2 OLS tahmini düşük hesaplama gereksinimleri sebebiyle popülerdir. OLS tahminleri, ölçeğe göre sabit getiri ve girdi esneksizliği mevcutken güvenilir tahminler sağlamaktadır. Bunlar açıkça güçlü varsayımlardır.14 Bunlar gevşediği zaman OLS tahminlerinde eşanlılık veya içsellik sorunları oluşur. Firmalar girdileri içsel olarak seçebildiği için üretim işlevinin OLS katsayıları yanlıdır. Firmalar üretkenlik şoklarına cevaben girdileri hızla uyarlayabildiklerinden bu yanlılık daha büyüktür. Dahası, eğer piyasaya giriş veya piyasadan çıkışa izin verilmezse bir seçim yanlılığı ortaya çıkar. 14 Herhangi bir değişkende ölçüm hatası mevcut ise, medyan (dağılım dilimi) regresyonunun kullanılması bu yanlılığı azaltabilir. 41 seçebildiği için üretim işlevinin OLS katsayıları yanlıdır. Firmalar üretkenlik şoklarına cevaben girdileri hızla uyarlayabildiklerinden bu yanlılık daha büyüktür. Dahası, eğer Bölgesel Yatırım Ortamı Raporu piyasaya giriş veyaDeğerlendirmesi piyasadan çıkışa izin verilmezse bir seçim yanlılığı ortaya çıkar. Olley ve Pakes (1996) tarafından ortaya koyulan metodoloji bu kaygılara yanıt vermek içinveyararlıdır. Butarafından metodoloji (i)koyulan bazı girdilerin (ii)yanıt firmaların çıkışı vasıtasıyla Olley Pakes (1996) ortaya metodolojiiçselliği, bu kaygılara vermek için yararlıdır. Bu meseçim ve (iii) firmalar arasında gözlemlenmeyen kalıcı farklılıklar ile ilgili zorluklara todoloji (i) bazı girdilerin içselliği, (ii) firmaların çıkışı vasıtasıyla seçim ve (iii) firmalar arasında gözlemlenodaklanmaktadır. içsellik kaygılarının üzerine eğilmek gözlemlenmeyen meyen kalıcı farklılıklarYazarlar ile ilgili zorluklara odaklanmaktadır. Yazarlar içsellik adına kaygılarının üzerine eğilmek adına gözlemlenmeyen üretkenlik şokları yatırımıdeğişken bir gösterge değişken olarak kullanan yarı parametrik üretkenlik şokları için yatırımı biriçin gösterge olarak kullanan yarı parametrik bir bir yaklaşım kullanılmasını önermektedir. Seçim konuları da modele bir çıkış kuralı getirerek ele alınmıştır. yaklaşım kullanılmasını önermektedir. Seçim konuları da modele bir çıkış kuralı Formül olarak verildiğinde, tahmin aşağıdaki gibidir: getirerek ele alınmıştır. Formül olarak verildiğinde, tahmin aşağıdaki gibidir: yatırım ve sermayenin Burada Burada φk (kit, iit ) yatırım ve sermayenin çokterimliçokterimli bir işlevidir. bir işlevidir. Olley and Pakes’in metodunun da kısıtları bulunmaktadır. için (i) düzeyi Olley and Pakes’in metodunun da kısıtları bulunmaktadır. Bu metot içinBu (i)metot firma düzeyi birfirma karar değişkeni (örn. ve gözlemlenmeyen firma düzeyi değişkeni “üretkenlik” tekdüze değişkeni ilişkinin varbir yatırım) karar değişkeni (örn. yatırım) vedurum gözlemlenmeyen firma arasındaki düzeyi durum lığını ve (ii) çıkışınarasındaki gözlemlenmeyen üretkenlik üzerine varlığını koşullu olmasını gerektirmektedir. Bu metot yalnızca “üretkenlik” tekdüze ilişkinin ve (ii) çıkışın gözlemlenmeyen eğer bu iki husustan biri mevcut ise güvenilir tahminler sağlayabilir. üretkenlik üzerine koşullu olmasını gerektirmektedir. Bu metot yalnızca eğer bu iki husustan biri mevcut ise güvenilir tahminler sağlayabilir. Herhangi bir değişkende ölçüm hatası mevcut ise, medyan (dağılım dilimi) regresyonunun kullanılması bu yanlılığı azaltabilir. 1 3 42 Ek 7: Toplam Faktör Üretkenliği (TFÜ) Dağılımı TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Haltiwanger (1997) Toplam Faktör Üretkenliğindeki artışın aşağıdaki denklemdeki göstermektedir. Bu bileşenler, (i) çalışmayı sürdüren tesisler için üretkenlikteki değişimleri ölçen firma içi tekabül bileşeni, (ii) Haltiwanger (1997) Toplam Faktör Üretkenliğindeki artışın aşağıdaki denklemdeki eklere eden beş çalışmayı sürdürengöstermektedir. tesislerin çıktı değişimi yansıtan tesisler arası kısım, bileşene ayrılabileceğini Bu paylarındaki bileşenler, (i) çalışmayı sürdüren tesisler için üretkenlikteki değişimleri ölçen firma içi bileşeni, (ii) sürdüren çıktı paylarındaki değişimi yansıtan tesisler (iii) kovaryans bileşeni ve çalışmayı son olarak (iv)tesislerin piyasaya giriş ve (v) piyasadan çıkış arası kısım, (iii) kovaryans bileşeni ve son olarak (iv) piyasaya giriş ve (v) piyasadan çıkış bileşenleridir. bileşenleridir. Ek 7: Toplam Faktör Üretkenliği (TFÜ) ayrılabileceğini dağılımı eklere tekabül eden beş bileşene ∑ ∑ ∑ [ ( ( ) ∑ ∑ ) [ [ ( ( ] ) ) ] ] Burada Toplam Faktör Üretkenliği firma düzeyi Solow artıklarının ağırlıklandırılmış toplamı olarak tanımlanmaktadır. Burada Toplam Faktör Üretkenliği firma düzeyi Solow artıklarının ağırlıklandırılmış olarak tanımlanmaktadır. toplu çıktının artış oranını, gK toplu sermayenin artış oranını, gLtoplu işgücünün artış oranını ve α sermaye gYtoplamı payını ifade etmektedir. O halde, Solow artığı gY-αgK-(1-α)gL olarak tanımlanır. Eğer (i) üretim işlevi neoklasiktoplu çıktının artış oranını, toplu sermayenin artış oranını, toplu işgücünün se, (ii) eğer faktör piyasalarında tam rekabet varsa ve (iii) eğer girdilerin artış oranları doğru şekilde ölçülürse artışartığı oranını veFaktör α sermaye payını ifade etmektedir. O halde, Solow artığı Solow Toplam Üretkenliğini doğru şekilde ölçmektedir. olarak tanımlanır. Eğer (i) üretim işlevi neoklasikse, (ii) eğer faktör ∁ piyasalarında hem t − k hem de t dönemlerinde faal olan tesisleri, Ξ iki tarih arasında geçen ve t zamanında tam rekabet varsa ve (iii) eğer girdilerin artışfaaliyete oranları doğru şekilde halen faal olan tesisleri ve Χ_ , t – kFaktör döneminde faal olan amadoğru t zamanından piyasadan çıkan firmaları (t-k) ölçülürse Solow artığı Toplam Üretkenliğini şekildeönce ölçmektedir. göstermektedir. hem t − k hem de t dönemlerinde faal olan tesisleri, iki tarih arasında faaliyete geçen , t – k döneminde faal olan ama t ve t zamanında halen faal olan tesisleri ve zamanından önce piyasadan çıkan firmaları göstermektedir. 4 43 Ek 8: Dağıtım Etkinliği Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Olley ve Pakes (1996) üretkenliğin ağırlıklı ortalamasının aşağıdaki gibi yazılabileceğini göstermektedir: Ek 8: Dağıtım Etkinliği Ek 8: Dağıtım Etkinliği Olley ve Pakes (1996) üretkenliğin ağırlıklı ortalamasının aşağıdaki gibi yazılabileceğini göstermektedir: Olley ve Pakes (1996) üretkenliğin ağırlıklı aşağıdaki gibi yazılabileceğini göstermektedir: ̅ ∑ortalamasının ̅ ̅ Burada ve sırasıyla üretkenlik düzeyi̅ ve∑ belli bir̅ sektördeki i firmasının işgücü ̅ payıdır. Denklem ortalama üretkenliğin iki parçadan oluşur şekilde düşünülmesinin mümkün olduğunu ortaya koymaktadır: (i) üretkenliğin ağırlıksız ortalama düzeyi ve (ii) ai si ve sırasıyla üretkenliküretkenlik düzeyi ve belli bir sektördeki i firmasının işgücü payıdır. Denklem ortalama Burada ve sırasıyla düzeyi belli bir sektördeki i firmasının işgücü pazar Burada payı ve üretkenlik arasındaki kovaryans. Bu, ve üretkenliğin ağırlıklı ortalamasının üretkenliğin iki parçadan oluşur şekilde düşünülmesinin mümkün olduğunu ortaya koymaktadır: (i) üretkenpayıdır. Denklem ortalama üretkenliğin iki parçadan oluşur şekilde düşünülmesinin üretkenliğin ağırlıksız ortalamasının artırılması (örn. bir sektördeki tümBu, firmaların liğin ağırlıksız ortalama düzeyi ve koymaktadır: (ii) pazar payı ve(i) üretkenlik arasındaki kovaryans. üretkenliğin ağırlıklı mümkün olduğunu ortaya üretkenliğin ağırlıksız ortalama düzeyi ve (ii) üretkenliğini artırarak) veya pazar payı ve üretkenlik arasındaki kovaryansın artırılması ortalamasının üretkenliğin ağırlıksız ortalamasının artırılması (örn. bir sektördeki tüm firmaların üretkenliğipazar payı ve üretkenlik arasındaki kovaryans. Bu, üretkenliğin ağırlıklı ortalamasının (örn. üretken firmalar içinpayı pazar payını artırarak üretken olmayan içinfirmalar pazar için pazar ni artırarak) veya pazar ve üretkenlik arasındakive kovaryansın artırılması firmalar (örn. üretken üretkenliğin ağırlıksız ortalamasının artırılması (örn. bir sektördeki tüm firmaların artırarak veyoluyla üretken olmayan firmalar için pazar payını düşürerek) artırılabileceğini göstermekpayınıpayını düşürerek) artırılabileceğini göstermektedir. Buyoluyla terimlerin yeniden üretkenliğini artırarak) veya pazar payı ve üretkenlik arasındaki kovaryansın artırılması tedir. Bu terimlerin yeniden düzenlenmesi ile, dağıtım etkinliği kovaryans teriminin ağırlıklı ortalamaya oranı düzenlenmesi ile, dağıtım etkinliği kovaryans teriminin ağırlıklı ortalamaya oranı olarak (örn. üretken firmalar için pazar payını artırarak ve üretken olmayan firmalar için pazar olarak hesaplanabilir, yani: hesaplanabilir, yani: payını düşürerek) yoluyla artırılabileceğini göstermektedir. Bu terimlerin yeniden ∑ ̅ ̅ ağırlıklı ortalamaya oranı olarak düzenlenmesi ile, dağıtım etkinliği kovaryans teriminin ̅ ∑ ̅ ̅ hesaplanabilir, yani: ∑ ̅ ̅ üretken firmalar daha büyük pazar payları elde ettikçe etkinliği artış gösterir. ∑ dağıtım ̅ dağıtım ̅ etkinliği Daha Daha üretken firmalar daha büyük pazar payları̅ elde ettikçe artış gösterir. Daha üretken firmalar daha büyük pazar payları elde ettikçe dağıtım etkinliği artış gösterir. 5 5 44 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Ek 9: İşgücü Üretkenliği Artışının Kaynakları Ek 9: İşgücü Üretkenliği Artışının McMillan ve Rodrik’in (2011)Kaynakları yaklaşımından hareketle, bir ekonomideki işgücü üretkenliği artışının bu iki yoldan biriyle elde edilebileceği varsayılır: (i)artışının ekonomik McMillan ve Rodrik’in (2011) yaklaşımından hareketle, bir ekonomideki işgücü üretkenliği bu iki sektörler sermayevarsayılır: birikimi, teknolojik değişim veya tesislerde kaynak yoldan biriyleiçinde elde edilebileceği (i) ekonomik sektörler içinde sermaye birikimi, yanlış teknolojik değişim veya tesislerdeazaltılması yanlış kaynakvetahsisinin azaltılmasıdüşük ve (ii) üretkenlik işgücünün düşük üretkenlikli sektörlerden yüksek tahsisinin (ii) işgücünün gösteren sektörlerden yüksek üretkenliğe sahip sektörlere harekethareket etmesini etmesini sağlayacak sağlayacak bir yapısal değişim vasıtasıyla. Aşağıdaki artış dağıüretkenliğe sahip sektörlere bir yapısal değişim vasıtasıyla. lımı uygulanmıştır: Aşağıdaki artış dağılımı uygulanmıştır: ∑ ∑ Burada Yt ve y sırasıyla ekonomi genelindeki ve sektörel ve işgücü üretkenlik düzeylerini ifade düzeylerini ederken θ(i,t) , i Burada ve sırasıyla ekonomi genelindeki sektörel işgücü üretkenlik it sektöründeki istihdam payıdır. Δ işleci t-k ve t arasında üretkenlik veya istihdam paylarındaki değişimi ifade ifade ederken , i sektöründeki istihdam payıdır. Δ işleci t-k ve t arasında üretkenlik etmektedir. Dağılımdaki ilk terime üretkenlik artışının “firma içi” bileşeni adı verilir ve bu münferit sektörleristihdam paylarındaki değişimi etmektedir. Dağılımdaki üretkenlik deveya üretkenlik artışının ağırlıklı toplamı olarak ifade tanımlanır (bu ağırlıklar t zamanındailk herterime bir sektörün istihdam artışının “firma içi” bileşeni adı verilir ve bu münferit sektörlerde üretkenlik payıdır). İkinci terim “yapısal değişimi” yansıtır ve farklı sektörler içinde işgücünün yeniden tahsis artışının edilmesinin ağırlıklıetkisini toplamı olarak tanımlanır (bu“yapısal ağırlıklar t zamanında her bir sektörün istihdam üretkenlik yakalar. Pozitif (negatif) bir değişim” bileşeni ekonomideki yapısal değişimin üretkenliği artırmış (azaltmış) gösterir. Özetle,yansıtır öne sürülen üretkenlikteki değişimleri payıdır). İkinci terimolduğunu “yapısal değişimi” ve dağılım farklı bölgesel sektörler içinde işgücünün ikiye ayırmayı amaçlamaktadır: sektörel dağılımdaki değişimle ilgili bileşen ve üretkenlik yeniden tahsis edilmesinin üretkenlik etkisini yakalar. Pozitif (negatif)dalgalanmalarıyla bir “yapısal bağlantılı bileşen. değişim” bileşeni ekonomideki yapısal değişimin üretkenliği artırmış (azaltmış) olduğunu gösterir. Özetle, öne sürülen dağılım bölgesel üretkenlikteki değişimleri ikiye ayırmayı amaçlamaktadır: sektörel dağılımdaki değişimle ilgili bileşen ve üretkenlik dalgalanmalarıyla bağlantılı bileşen. 6 45 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Ek 10: İşletme Anketleri Metodolojisi İşletme Anketleri (İA) firmalar ve firmaların faaliyet gösterdikleri ortam hakkında zengin bir bilgi kaynağı sağlamaktadır. Konular firma özellikleri, yıllık satışlar, iş gücü maliyetleri ve diğer girdileri, performans ölçütleri, finansmana erişim, iş gücü kompozisyonu, kadınların iş gücü piyasasına katılımı ve iş ortamının diğer pek çok boyutunu kapsamaktadır. Anket verileri yalnızca makroekonomik verilere dayalı bulguları kanıtlarla güçlendirmek açısından değil aynı zamanda firma düzeyinde heterojenliği araştırmak ve firmaların kanun ve düzenlemelerle ilgili deneyimlerini incelemek için de yararlıdır. 2006’dan bu yana, Dünya Bankası Grubu ve dünya çapında 136 ekonomideki ortakları İA’lar gerçekleştirmekte ve bunu yaparken anketin örnekleme evrenine dair tutarlı bir tanım, standart bir örneklem metodolojisi ve küresel bir anketin kullanımını içeren küresel bir metodolojiyi takip etmektedir. İA’da üzerinde çalışılan standart evren, kayıtlı, tarım ve madencilik dışı özel sektördür ve en azından biraz özel mülkiyeti olan firmalar olarak tanımlanmaktadır (tamamıyla devletin sahip olduğu firmalar hariç tutulmaktadır). Sektör kapsamı tüm ekonomilerde tutarlı şekilde tanımlanmakta ve imalat sektörünün tamamı ve Tablo Table A10-1’de gösterildiği şekilde pek çok hizmet sektörünü içermektedir. İA görüşmeleri firmaların en üst düzey yöneticileri ve işletme sahipleriyle yüz yüze gerçekleştirilmektedir. Örneklem metodolojisi tabakalı rastgele örneklemedir. Her bir ekonomi için örneklem sektör, şirket büyüklüğü ve coğrafi konum olarak tabakalanmıştır. Tablo A10-1: İşletme Anketleri Çalışma Evreni Sektör üzerinden tabakalamada ayrıntı düzeyi genelde ekonominin büyüklüğüne DÂHİL HARİÇ bağlı olarak değişir. Büyüklük üzerinden tabakalama genellikle üç düzeyde gerçekSEKTÖRLER SEKTÖRLER leşir: -19 çalışan (küçük), 20-99 çalışan Tarım İmalat (tüm alt sektörler) (orta büyüklükte) ve 100’den fazla çalışan Balıkçılık İnşaat (büyük). Türkiye B-İA’sı is aynı zamanda ownership The sampling methodology • 100% state-owned Motorlu taşıt satışı ve tamiri Madencilik 1-4 çalışanı bulunan mikro companies stratified random sampling. The firmaları da Toptancılık Kamu işletmeleri kapsamaktadır. Bölgesel tabakalar her bir sample for each economy is stratified Finansal aracılık by industry, company size, and geographic Perakendecilik ekonomideki ana on ekonomik location. The level of detail of idaresi the stratification by industry generally depends the size lokasyonları Kamu Otel ve restoranlar da içermektedir. metodoloji vasıtasıyla of the economy. Stratification by size usually follows three levels: 5-19Bu employees Eğitim, sağlık ve sosyal hizmet Depolama, taşımacılık ve (small), 20-99 employees (medium), and 100+ employees (large). The Turkey R-ESiçin also farklı tabaka düzeyleri tahminler ayrı haberleşme covered micro companies, with 1 to 4 employees. Regional includesaynı the zamanda bir ayrıstratification hesaplanabilmekte, Bilgi Teknolojileri main economic locations in each economy. Through thisbütün methodology, estimates for için de çıkaolarak referans evreni 15 different stratification EK levels can be calculated separately while, at the same time, EK KRİTERLER KRİTERLER Son olarak, bu rımlar yapılabilmektedir. the survey inferences can be made for the universe of reference as aaraştırmada whole.14 Finally, küresel, standartlaştırılmış Kayıtlı (tescilli) firmalar Kayıt dışı firmalar uses a global, standardized questionnaire. bir anket kullanılmaktadır. Asgari %1 özel mülkiyet %100’ü devlete ait kurumlar Managers and owners of 6,006 companies have been interviewed partkapsamında of the Turkey Türkiyeas B-İA 6.006 firmanın R-ES. Figure A10-1 presents characteristics of companies surveyed. Industry is stratifiedözellikleri suyöneticileri ve sahipleriyle görüşülmüştür. Şekil A10-1’de anket çalışmasına katılan firmaların intoŞekil 8 groups using NACE 2.0 classification described on the panel of nulmaktadır. A10-1’in solthe kısmında açıklandığı üzere,assektörler NACE 2.0leftmost sınıflamasının kullanımıyla 8 15 The rightmost panel displays the current locations of companies Figure A10-1. 16 gruba ayrılmıştır. En sağdaki kısım İBBS-1 seviyesinde görüşülen firmaların mevcut konumlarını göstermekinterviewed the NUTS-1 level. Note however that the location is stratified withçok much tedir. Ancak, kısa ve özatolmak adına burada gösterilmeyen İBBS-3 düzeyinde konumların daha hassas bir higher precision, namely at NUTS-3 level, which is not displayed for brevity. şekilde tabakalandığı unutulmamalıdır. Figure A10-1: Characteristics of companies surveyed Şekil A10-1: İncelenen Firmaların Özellikleri SectorSektör 658 Size Location Büyüklük 781 804 510 782 705 614 580 1252 947 2740 NACE 13,14 NACE 25,28,29,30 NACE 41,42,43 NACE 45,46,47 NACE 49,50,51,52,53 Other manufacturing Other services 952 235 471 280 633 390 1809 457 455 634 NACE 10 Konum 661 346 322 Micro (1-4 empl) Small (5-19 empl) TR1 TR2 TR3 TR4 TR5 TR6 Medium (20-99 empl) Large (100+ empl) TR7 TR8 TR9 TRA TRB TRC 15 Örnekleme stratejisi hakkında daha fazla ayrıntı için lütfen www.enterprisesurveys.org adresindeki Örnekleme Notu’nu gözden geçiriniz. 16 NACE kodları şu şekildedir: 10 gıda ürünleri imalatını temsil eder, 13 ve 14 tekstil ve giyim eşyası imalatını temsil eder; 25, 28, 29 ve 30 nolu kodlar yarı mamul metal ürünleri, makine ve ekipman ve motorlu taşıtların imalatını temsil eder; 41, 42 ve 43 nolu kodlar inşaatı temsil eder; 45, 46, 47 toptan ve perakende ticareti temsil eder; 49, 50, 51, 52 ve 53 nolu kodlar destek faaliyetleri dâhil ulaştırma sektörünü temsil eder. Son olarak, “diğer imalat”14kategorisi 11, 12,details 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 31, 32,review 38 noluthe kodları içermektedir “diğer hizmetler” kategorisi 33, For more on18,the sampling strategy, please Sampling Noteve available at 42, 43, 55, 56,www.enterprisesurveys.org. 58, 61, 62, 79, 95 nolu kodları içermektedir. 46 The NACE codes are as follows: 10 represents manufacture of food products, 13 and 14 represent manufacture of textiles and wearing apparel; codes 25, 28, 29, and 30 represent manufacture of fabricated metal products, machinery and equipment, motor vehicles; codes 41, 42, and 43 represent construction; codes 45, 46, 47 represent wholesale and retail trade; codes 49, 50, 51, 52 and 53 represent transportation sector including its support activities. Finally, the category “Other manufacturing” includes codes 11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 31, 32, 38; and the category “Other services” 15 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli Ek 11: İşletme Anketleri Göstergeleri Aşağıdaki tablolar bölgesel profilde kullanılan tüm göstergeleri içermektedir. 5’ten az sayıda veri olan göstergeler şu sebeplerle “yok” ibaresiyle belirtilmiştir: (i) katılımcıların gizliliğini korumak, ve (ii) gözlem sayısının azlığından kaynaklanabilecek yanlış hesaplamaların önüne geçmek. TRB1 Mikro firmalar Küçük firmalar Orta büyüklükteki firmalar Büyük firmalar Türkiye Firma Özellikleri Firmaların yaşı (yıl) 11,7 10,9 13,4 19,8 12,9 12,0 Yerel mülkiyetli firma oranı (%) 99,6 99,5 100,0 100,0 100,0 99,6 En büyük paya sahip sahibin/sahiplerin firmada sahip olduğu oran (%) 99,8 100,0 99,5 98,4 92,2 95,7 Uluslararası olarak kabul edilmiş kalite belgesine sahip firmalar (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 12,2 4,8 Performans Reel yıllık satış artışı (%) 0,2 0,7 -2,3 -2,0 -3,0 13,3 Yıllık istihdam artışı (%) 3,3 3,4 2,7 2,6 4,2 1,2 Yıllık iş gücü üretkenliği artışı (%) -2,3 -1,7 -5,1 -4,1 -6,2 12,3 Kapasite kullanımı (%) 79,5 71,2 96,7 89,4 yok 73,1 Sabit varlık satın alan firmalar (%) 4,9 1,6 18,7 21,5 40,8 14,3 Ticaret Doğrudan ihraç ürünlerinin gümrükten geçme süresi (gün) yok yok yok yok yok 4,5 İthal ürünlerin gümrükten geçme süresi (gün) yok yok yok yok yok 6,8 Yerli satışların oranı (yıllık satışların %’si olarak) 99,3 99,6 99,8 90,5 95,7 97,6 Yabancı menşeli girdilerin oranı (toplam girdilerin %’si olarak) yok yok yok yok yok 46,9 Doğrudan veya dolaylı ihracat yapan firmalar (satışların en az %1’i, % olarak) 1,3 1,0 0,3 9,5 14,8 5,3 Yabancı menşeli malzeme girdisi kullanan firmalar (%) 0,2 0,0 0,0 2,7 17,7 5,4 Fiziki Altyapı ve İletişim Altyapısı Elektrik bağlatmada yaşanan gecikme (gün) yok yok yok yok yok 2,6 Su bağlatmada yaşanan gecikme (gün) yok yok yok yok yok 2,9 Tipik bir ayda elektrik kesintisi (sayı) 0,4 0,4 0,4 0,2 0,6 0,9 Tipik bir elektrik kesintisinin süresi (saat) 1,0 1,0 1,0 yok yok 2,7 Elektrik kesintilerine bağlı kayıplar (yıllık satışların %’si olarak) 0,4 0,2 1,2 yok yok 1,3 Bir aydaki toplam elektrik kesintisi zamanı 0,4 0,4 0,5 0,0 0,5 2,7 Tipik bir ayda su yetersizliği veya kesintisi (sayı) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 Jeneratör sahibi olan veya bir jeneratörü başkalarıyla ortak kullanan firmalar (%) 1,5 0,0 5,1 14,7 25,1 7,0 Jenaratörden üretilen elektriğin oranı (%) 8,0 yok 7,6 yok yok 28,1 Doğal gaz bağlantısı için başvuran firmaların oranı (%) 8,2 8,4 6,4 13,0 0,0 3,4 47 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu Güneş enerjisi tertibatına ve diğer alternatif enerji kaynağına sahip olan veya bir jeneratörü başkalarıyla ortak kullanan firmalar (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,8 İnternet bağlantısı olan firmalar (%) 42,3 33,8 71,4 90,9 95,7 59,3 İnternet kesintisi yaşayan firmalar (%) 5,6 4,9 4,7 13,2 13,5 16,1 Tipik bir ayda internet kesintisi (sayı) 4,3 yok 3,3 yok yok 4,7 Tipik bir internet kesintisinin süresi (saat) 1,4 yok yok yok yok 2,6 Kendi İnternet siteleri olan firmalar (%) 12,6 7,9 21,0 69,1 66,9 25,2 Müşterileri/tedarikçileriyle iletişimlerinde e-posta kullanan firmalar (%) 10,1 7,1 16,6 43,1 68,0 39,5 Çevrim içi satış platformlarından yararlanan firmalar (%) 0,7 0,0 1,8 7,6 30,2 5,6 Finansmana Erişim Yatırımlarını finanse etmek için bankalardan yararlanan firmalar (%) 11,0 yok 1,3 yok yok 31,3 İşletme sermayelerini finanse etmek için bankalardan yararlanan firmalar (%) 24,2 19,8 42,6 34,9 55,3 23,1 Banka kredisi/kredi sınırı olan firmalar (%) 22,2 18,9 38,0 20,8 64,0 26,4 Mevduat veya tasarruf hesabı olan firmalar (%) 10,6 8,3 12,6 51,2 60,5 61,6 İç fonlarla finanse edilen yatırımların oranı (%) 94,5 yok 99,1 yok yok 73,0 Bankalar tarafından finanse edilen yatırımların oranı (%) 5,3 yok 0,9 yok yok 20,2 Tedarikçi kredisi ile finanse edilen yatırımların oranı (%) 0,1 yok 0,0 yok yok 1,5 Öz kaynak veya hisse satışıyla finanse edilen yatırımların oranı (%) 0,2 yok 0,0 yok yok 3,0 Diğer finansman kaynaklarıyla finanse edilen yatırımların oranı (%) 0,0 yok 0,0 yok yok 2,4 İç fonlarla finanse edilen işletme sermayesi oranı (%) 86,8 88,3 80,3 85,1 69,7 86,0 Bankalar tarafından finanse edilen işletme sermayesi oranı (%) 6,5 5,2 12,0 8,4 18,2 8,5 Tedarikçi kredisi ile finanse edilen işletme sermayesi oranı (%) 4,2 4,2 4,1 5,2 4,0 4,0 Diğer finansman kaynaklarıyla finanse edilen işletme sermayesi oranı (%) 2,5 2,3 3,7 1,3 8,2 1,5 Dış kaynaklarla finanse edilen işletme sermayesi oranı (%) 13,2 11,7 19,7 14,9 30,3 14,0 Kısmen kredi kısıtı içinde olan firmalar (%) 9,3 9,2 6,2 26,3 7,7 10,1 Tam kredi kısıtı içinde olan firmalar (%) 3,4 3,4 2,5 5,7 0,0 17,8 Kredi kısıtı içinde olmayan firmalar (%) 87,4 87,4 91,3 67,9 92,3 72,1 İşletme-Devlet İlişkileri Üst düzey yönetimin mevzuat gereklilikleriyle ilgilenirken harcadığı zaman (%) 26,9 25,6 34,0 21,9 13,1 13,5 İthalat izni alma süresi (gün) yok yok yok yok yok 8,4 İşletme ruhsatı alma süresi (gün) yok yok yok yok yok 9,9 48 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli İnşaat ruhsatı alma süresi (gün) yok yok yok yok yok 33,4 Vergi görevlileriyle görüşmelerinde hediye vermesi beklenen firmalar (%) yok yok yok yok yok 15,4 Kamu ihalesi almak için hediye vermesi beklenen firmalar (%) yok yok yok yok yok 35,6 Kİnşaat ruhsatı almak için hediye vermesi beklenen firmalar (%) 0,0 yok yok yok yok 2,4 Genişletilmiş rüşvet derinliği (bir hediye veya gayriresmi ödemenin talep edildiği kamu işlemlerinin %’si) 0,5 0,0 0,4 10,5 5,7 1,6 Genişletilmiş rüşvet vakaları (en azından bir rüşvet ödeme talebiyle karşı karşıya kalan firmaların %’si) 0,7 0,0 0,4 15,8 5,7 2,4 Suç ve Kayıt Dışılık Güvenlik harcaması yapan firmalar (%) 8,1 4,7 18,6 40,0 50,1 13,2 Ortalama güvenlik maliyetleri (yıllık satışların %’si) 4,0 yok yok 2,2 yok 3,1 Hırsızlık ve tahribat nedeniyle kayıp yaşayan firmalar (%) 1,5 0,5 4,2 15,1 7,1 5,4 Hırsızlık ve tahribat nedeniyle ortalama kayıplar (yıllık satışların %’si) 5,9 yok yok yok yok 5,5 Faaliyete başladıklarında resmi olarak kayıt altına alınmış firmalar (%) 94,8 94,2 97,8 95,9 100,0 97,2 Kayıt dışı firmalarla rekabet halindeki firmalar (%) 14,8 15,6 12,0 8,4 4,8 34,4 Telif hakkı, ticari marka veya patent ihlali uygulamalarından en fazla etkilenen firmalar (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 yok 3,5 Sahte ürün belgelerinden en fazla etkilenen firmalar (%) 22,5 24,5 3,6 22,3 yok 9,6 Vergi kaçırmadan en fazla etkilenen firmalar (%) 29,9 28,9 43,1 7,5 yok 65,3 Kayıt dışı iş gücü istihdamından en fazla etkilenen firmalar (%) 20,7 22,1 0,0 70,2 yok 11,0 Kayıt dışı rakiplerinin diğer uygulamalarından en fazla etkilenen firmalar (%) 8,2 9,2 0,0 0,0 yok 4,7 Kayıt dışı rekabetten etkilenmeyen firmalar (%) 18,7 15,2 53,3 0,0 yok 5,9 İş Gücü Piyasası En üst düzey yöneticinin firmanın faaliyet gösterdiği sektördeki deneyim yılı 13,5 13,0 15,0 19,7 15,5 18,6 Devamlı tam zamanlı çalışanların sayısı 5,0 2,5 9,3 29,0 129,2 7,3 Geçici çalışanları olan firmalar (%) 1,7 0,8 2,4 18,2 34,9 5,6 Geçici çalışanların sayısı 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 Çoğunluğu kadın mülkiyeti olan firmalar (%) 1,3 1,5 0,4 1,4 4,3 11,9 En üst düzey yöneticisi kadın olan firmalar (%) 1,2 1,5 0,0 0,0 0,0 9,6 Devamlı çalışanlar arasında kadınlar (%) 8,5 8,8 7,8 6,6 7,7 35,9 Geçici çalışanlar arasında kadınlar (%) 9,9 yok 6,9 1,7 yok 13,6 Son 2 yılda en az bir boş pozisyonu olmuş olan firmalar (%) 13,8 12,9 11,7 38,7 32,4 21,3 49 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu KİH’yi başarıyla kullanan firmalar (%) 7,9 1,6 25,2 28,8 69,1 10,9 KİH’yi başarıyla kullanamayan firmalar (%) 6,5 2,7 0,0 40,4 0,0 9,2 KİH’yi kullanmayan firmalar (%) 85,6 95,7 74,8 30,8 30,9 80,0 Son 2 yıl içerisinde üst düzey meslek uzmanı işe almaya çalışmış firmalar (%) 16,4 16,3 25,5 0,0 yok 5,5 Boş pozisyon için hiç başvuranın olmadığı veya çok az başvuranın olduğu firmalar (%) yok yok yok yok yok 30,4 Boş pozisyon için başvuranların gerekli becerilere sahip olmadığı firmalar (%) yok yok yok yok yok 52,2 Boş pozisyon için başvuranların mümkün olandan daha yüksek ücret talep ettiği firmalar (%) yok yok yok yok yok 59,5 Boş pozisyon için başvuranların mümkün olandan daha iyi çalışma koşulları talep ettiği firmalar (%) yok yok yok yok yok 15,4 Son 2 yıl içerisinde üst düzey olmayan meslek uzmanı işe almaya çalışmış firmalar (%) 7,9 5,6 24,7 2,2 yok 17,5 Boş pozisyon için hiç başvuranın olmadığı veya çok az başvuranın olduğu firmalar (%) yok yok yok yok yok 37,0 Boş pozisyon için başvuranların gerekli becerilere sahip olmadığı firmalar (%) yok yok yok yok yok 39,1 Boş pozisyon için başvuranların mümkün olandan daha yüksek ücret talep ettiği firmalar (%) yok yok yok yok yok 48,7 Boş pozisyon için başvuranların mümkün olandan daha iyi çalışma koşulları talep ettiği firmalar (%) yok yok yok yok yok 18,3 Firmaların İş Ortamı Algısı Finansmana Erişim 9,9 10,7 4,0 14,1 42,2 19,5 Yatırım yerine erişim 1,1 0,4 4,6 0,0 0,0 0,7 İzin ve ruhsatlar 4,1 3,0 5,8 20,8 5,2 2,3 Yolsuzluk 4,1 3,9 5,0 2,2 8,7 1,5 Yargı 0,7 0,9 0,0 0,0 0,0 0,3 Suç, hırsızlık ve karışıklık 7,7 7,0 11,6 5,3 0,0 1,6 Gümrük ve ticaret mevzuatı 0,1 0,1 0,4 0,0 0,0 1,2 Elektrik 4,1 4,2 4,6 0,0 0,0 1,7 Yetersiz eğitim almış çalışanlar 2,1 2,0 2,0 2,8 6,3 6,7 İş gücü mevzuatı 6,4 5,3 12,6 2,3 8,5 2,5 Siyasi istikrarsızlık 2,6 2,3 0,4 17,3 0,0 11,7 Kayıt dışı rakipler 5,6 6,5 1,8 1,1 17,7 13,4 Vergi idaresi 11,7 12,4 11,1 0,0 5,2 2,7 Vergi oranları 21,9 21,3 22,6 33,7 6,3 32,5 Ulaştırma 18,0 19,8 13,4 0,5 0,0 1,6 * Bu göstergeler yalnızca imalat sektörü için hesaplanmıştır. Lütfen girintili metin olarak açıklanmış göstergelerin daha az girintili olan ve hemen yukarılarında bulunan firma alt kümelerine atıfta bulunduğunu unutmayınız 50 TRB1 Malatya – Elazığ – Bingöl – Tunceli 6. Kaynakça Ayyagari, M., Demirguc-Kunt, A. & Maksimovic, V. Small Bus Econ (2014) 43: 75. doi:10.1007/s11187014-9549-5 Basu, S. R. and Monica Das (2011). “Export Structure and Economic Performance in Developing Countries: Evidence from Nonparametric Methodology”. Policy Issues in International Trade and Commodities. Study Series No. 48 Centre for Economics and Foreign Policy Studies (EDAM) (2014). A Competitiveness Index for Turkish Regions. Esteban, J. (2000). Regional convergence in Europe and the industry mix: a shift-share analysis. Regional science and urban economics, 30(3), 353-364. Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) (2010) TRB1 2010-2013 Bölge Planı. Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) (2013) 2014-2023 Bölge Planı Mevcut Durum Analizi. Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) (2014) 2014-2023 TRB1 Bölge Planı. Foster, L., Haltiwanger, J. C., & Krizan, C. J. (2001). Aggregate productivity growth. Lessons from microeconomic evidence. In New developments in productivity analysis (pp. 303-372). University of Chicago Press. Krugman, P. R. (1994). “The Age of Diminished Expectations.” Cambridge: MIT Press Kuntchev, Veselin, Rita Ramalho, Jorge Rodríguez-Meza, and Judy S. Yang. “What have we learned from the enterprise surveys regarding access to credit by SMEs?” World Bank Policy Research Working Paper 6670 (2013). McMillan, Margaret S., and Dani Rodrik. Globalization, structural change and productivity growth. No. w17143. National Bureau of Economic Research, 2011. Ministry of Development (2011). Socio-Economic Development Ranking Survey of Provinces and Regions (SEGE-2011). Ministry of Health (2015). Health Statistics Database. Olley, G. Steven, and Ariel Pakes. “The Dynamics of Productivity in the Telecommunications Equipment Industry.” Econometrica: Journal of the Econometric Society (1996): 1263-1297 TÜİK (2015). Bölgesel İstatistik Veri Tabanı. World Bank Group Enterprise Survey (2009). Sampling methodology. http://www.enterprisesurveys. org/~/media/GIAWB/EnterpriseSurveys/Documents/Methodology/Sampling_Note.pdf 51 Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirmesi Raporu 52
