ه باع السيارة صاحب اياك نعبد واياك نستعين في

ARAPÇA CÜMLELERDE BAZI ÖĞELERİN ÖNCE GELMESİ VE DEVRİK CÜMLE
Arapçada “devrik cümle” var mıdır?
Bu soruyu cevaplandırırken “devrik cümlenin” çatı ( şekil ) ve anlamla ilgili işlevine
bakmak gerekmektedir.
Türkçede “devrik cümle”, İngilizcede ise “inversion” denilen ifadeler vardır. Bu tip
cümlelerde şekil yönünden fark, düz / kitabi cümlede yerinde olması gereken öğenin farklı yerde
bulunmasıdır. Arapçada da - adı devrik cümle olmasa bile - aynı durumda ifadeler bulunmaktadır
ki; “Mukaddem haber” yerinden önce ifade edilen bir gramer terimidir. Aynı durum “failden” ya
da “fiilden” önce gelen “meful” denilen tümleç için de söz konusudur.
Türkçede “devrik cümle” kitabi cümlelerle oluşan tekdüzeliği önleyerek akıcılığı ve
ahengi sağlar. Zira “devrik cümle” şiirde ve konuşmada sıkça duyulan ifadelerdendir. Anlam
bakımından ise “devrik cümle” dikkati çekme ve te’kid demektir. Bu durum İngilizce ve Arapça
şekilce benzer ifadeler için de geçerlidir.
Aşağıda verilen bazı Arapça ifadelere göz atarsak şunu görebiliriz:
‫باع السيارة صاحبه‬
‫اياك نعبد واياك نستعين‬
‫في الصف طالب‬
‫علي الطريق شاحنة‬
‫تحت الكرسي قط‬
Üstten ilk iki ifadenin aslı fiil cümlesi, ikinci ve üçüncü sıradakilerin aslı ise isim
cümlesidir. Fiil cümlesinde kurallı söz dizimi - sırasıyla - fiil + fail + meful, isim cümlesinde ise
mübteda + haberdir. Hal böyle iken birinci satırdaki ilk cümlenin mefulü başa, ikinci cümlenin
mefulü failinin önüne; ikinci ve üçüncü satırlardaki cümlelerin haber öğeleri ise başa gelmiştir.
Şu halde yukarıdaki ifadeler şekilce kurallı söz dizimi olmadığından “devrik cümle” tarzı
ifadelerdir, denilebilir. Yukarıdaki ifadelerin anlamca durumu da şu özellikler taşır: İlk cümledeki
‫ اياك‬mansub munfasıl zamirdir ve öne geçmiş meful olarak fiilin sadece kendisine yönelik
olduğunu gösterir. Nitekim Fatiha Suresi’nin 5. (beşinci) ayeti olan bu ifade “ancak / sadece sana
ibadet ederiz ve ancak / sadece senden yardım isteriz” anlamına gelir. İkinci cümledeki ‫السيارة‬
kelimesi meful olup failden önce gelmiştir. Bu durumda cümlenin anlamı “arabayı sahibi sattı”
(başkası değil) olur. ‫علي الطريق‬, ‫في الصف‬, ‫تحت الكرسي‬, mukaddem haberleri ile ilgili cümleler
“yolda kamyon var”, “sınıfta öğrenciler var”, “sandalyenin altında kedi var” anlamındadırlar.
Eğer bu haber olan öğeler yerlerinde olsaydı cümlelerin anlamı “kamyon yoldadır”, “öğrenciler
dersliktedir” ve “kedi kürsünün altındadır” olacaktı. Öyle ise mukaddem haberli bu cümlelerde
dikkati çekme ve te’kit anlamı vardır.
Yukarıdaki cümlelerin Türkçeleri her ne kadar Türkçedeki devrik cümle yapısına
benzemese de Arapça formlarındaki kelime dizilişi devrik cümle olduklarını göstermektedir.
Uzm. Öğrt. Eşref EPİK