Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ile muhasebe standartlarındaki

Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ile muhasebe standartlarındaki
değişimlere geçiş süreci
08.01.2011 - 09:04
Jale AKKAŞ / Grant Thornton Denetim Hizmetleri Ortağı
Yasalaşması beklenen Türk Ticaret Kanunu Tasarısı'na göre, Türk Muhasebe Standartları
Kurulu (TMSK) tarafından yayımlanan Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) ile
uyumlu şekilde çıkarılan ve çıkarılacak olan Türkiye Muhasebe Standartları'nın (TMS), halka
açık olma ayrımı yapılmaksızın, küçük ve orta ölçekli işletmeler de dahil olmak üzere, tüm
işletmelerin konsolide olan ya da olmayan finansal tabloları için yürürlüğe girmesi
beklenmektedir.
Yasa tasarısında Tekdüzen Hesap Planı'na getirilen yenilikler ile birlikte finansal tablolar
Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS) ile özdeş hale getirilen Türk Muhasebe
Standartları ve Türk Finansal Raporlama Standartları'na (TFRS) uygun olarak düzenlenecektir.
Yeni yasa tasarısı Sermaye Piyasası Kurulu ile TTK arasındaki farklı uygulamaların ortadan
kaldırılması ve şirket birleşmesi, şirket bölünmesi gibi kavramların ilk kez yasal çerçevede
düzenlenmesini de içermektedir. Bu gelişmeler karşısında işletmelerin yeni Türk Ticaret
Kanununda yer alan Türk Muhasebe Standartları (TMS)'ye geçişle beraber TMS hesap ve
kayıtlarının oluşturulması amacıyla gerekli planlama hazırlıklarını yapması önem kazanmıştır.
Günümüzde UFRS dünyada gittikçe artan bir önem kazanmakta, UFRS hakkındaki mevcut bilgi
kaynakları da sürekli artmaktadır. Yürürlüğe girmesi beklenen TTK'nın TMS/TFRS'yi tüm
şirketler için zorunlu kılması karşısında her işletme TMS/TFRS'nin kendisini ne ölçüde
etkileyeceğini sorusunu sormaya başlayacaktır. UFRS farklı sektörlerde faaliyet gösteren
işletmeleri farklı ölçülerde etkileyebileceği gibi bazı sektörler bundan daha fazla
etkilenecektir. İşletmenin geleceği ile ilgili alınan her önemli karar gibi TMS'ye geçişin
zamanlaması potansiyel fayda ve maliyetlerinin iyice anlaşılmasını, alınacak kararların
ayrıntılı bir analize dayalı olmasını gerektirir. Başarılı bir TMS'ye geçiş projesi teknik
muhasebe ve finansal raporlama ile birlikte iç kontrol proseslerini, düzenleyici, yasal ve
yönetimsel muhasebe ve raporlama, teknolojik alt yapı ile birlikte vergi, hazine fonksiyonları,
yasal sözleşmeler, personel faydaları, insan kaynakları ve iletişim gibi şirketin içsel yapısına
dayalı unsurları da yakından ilgilendirir.
TMS'ye geçiş ile ilgili ortaya çıkabilecek bir takım sorular aşağıdaki gibi sıralanabilir:
.İşletme çalışanlarının UFRS gereksinimleri hakkında bilgi ve donanıma sahipler mi?
.TMS'ye geçiş tarihine kadar kullanılan muhasebe politikalarından hangileri TMS ile uyumlu?
.Hangi ünite veya birimler halihazırda TMS/TFRS'ye uygun raporlama yapmaktadır?
.TMS'ye geçiş sermaye veya finansman kaynaklarına erişimi nasıl etkileyecektir ?
.Rakipler, benzer veya alakalı kuruluşlardan TMS/TFRS'ye geçişi tamamlayan var mıdır?
.Devam eden bir planlama yazılım süreci veya yazılım değişim projesi var mıdır?
.Yeni bir iktisap düşünülmekte midir?
.Şirket içinde sahip olunan TMS /TFRS bilgi seviyesi yeterli midir?
.TMS'ye geçişin maliyet ve getirisi değerlendirilmiş midir?
UFRS/TFRS'nin geniş kapsamlı etkisi göz önünde bulundurulduğunda, TMS'ye geçiş harita yolu
işletme içindeki, finans, insan kaynakları, vergi, hukuk, bilişim teknolojisi ve yatırımcı ilişkileri
dahil şirket içindeki departmanlara olan etkisinin değerlendirilmesini içerecektir. Bu süreç,
yönetim kurulu, denetim komitesi, hissedarlar ile dış denetçiler ve diğer ilgili tarafları da
ilgilendirebilecektir.
Ana hatları dikkatle çizilmiş bir harita yolu bu sürecin işletme için, yasalara uyum zorunluluğu
haricinde, değer kazandırıcı olmasını sağlayabilir. Bu değer, uygulama maliyetlerinin
azaltılması, standardizasyon, yasal raporlama aktiviteleri ve ilgili kontrollerin
merkezileştirilmesi, muhasebe politikalarının uygulanmasında daha fazla tutarlılık ve
muhtemel temel finansman değişimleri şeklinde kendini gösterebilir. Bu harita planı ile
işletmeler alacakları kararları kurul, sermayedarlar, diğer alakalı gruplar ve finansal
analistlere daha iyi bir şekilde açıklayabilme imkanını bulabilirler.
TMS'ye geçiş yaklaşımları
TMS'ye geçiş için farklı yaklaşımlardan bahsedilebilir. Bir yaklaşıma göre, TMS'ye geçiş, kısa
bir zaman aralığında, özverili çalışan proje ekipleri ve projeye taahhüt edilen kaynaklar ile
sağlanır. Diğer bir yaklaşım ise, TMS'ye geçişin daha uzun bir zamana yayılarak, raporlama
yapan kuruluşlar arasında aşamalı geçişe dayalı, belirli personelin zamanının belli bir kısmını
bu işe tahsis etmesini içerir. Örneğin, Avrupa Birliğindeki şirketlerin UMS/UFRS'ye geçişleri,
daha çok AB düzenleyici kurumlarınca belirlene tarihlere uyum şeklinde gerçekleşmiştir. Buna
mukabil, TMS'ye geçiş için daha uzun soluklu bir çalışma süreci daha başarılı olabilir. Bunun
esası TMS'ye geçişten fayda sağlanmasında planlamanın önemidir. Planlamaya dayalı
yaklaşımın farklı etapları aşağıda gösterilmiştir. TTK Taslağı'nın yasalaşıp TMS'nin zorunlu
hale geleceği yürürlük tarihlerine göre etaplar değişebilir.
1)Birinci Dönem: İşletmenin TMS konusunda bilinçlenmesi, parasal etkilerin değerlendirilmesi,
planlama, ön eğitim süreci, yol haritasının oluşturulması.
2) İkinci Dönem: Yasal kayıtlar üzerinde TMS uygulamasına geçilmesi, şirket içi sistem ve
proseslerin gerekirse yeniden tasarlanması.
3) Üçüncü Dönem (Geçiş dönemi): Yasal uygulamanın başlaması, açılış TMS kayıtlarının
oluşturulması, açılış bilançosunun hazırlanması, yatırımcılar ve ilgili taraflarla olan ilişkilerin
düzenlenmesi, denetim prosedürlerinin tatbik edilmesi.
4) Dördüncü Dönem- Muhasebe sisteminin TMS'ye uygun işler hale getirilmesi, TMS'ye uygun
ara dönem finansal tabloların oluşturulması, TMS'ye uygun hazırlanan kar zarar sonuçları ile
vergiye tabi kar zarar matrahı arasındaki mutabakat çalışmasının dönemler itibariyle
hazırlanması.
TMS'ye geçiş uygulaması işletme içindeki birçok alana tesir edecektir. Bunlar teknik
muhasebe, şirket içi prosesler, kanunu raporlalar, teknolojik altyapı ve organizasyonu
ilgilendirmektedir. Bu hususlar aşağıda incelenmektedir:
Teknik muhasebe hususları
i) TMS yaklaşımın ana hatlarının belirlenmesi
ii) TMS'nin ilk uygulamasına ilişkin hususlar, TFRS1 - Türkiye Finansal Raporlama
Standartları'nın İlk Uygulamasına İlişkin Türkiye Finansal Raporlama Standardı'nın
gereklerinin iyi anlaşılması
iii) TMS'deki ana yöntem ile izin verilen alternatif yöntemlere ilişkin şirket içi muhasebe
politikalarının saptanması
Prosesler ve kanuni raporlama süreçleri:
i)Şirket iç kontrol ve proseslerinin gözden geçirilmesi, dokümantasyon ve test süreçlerinin
yeterliliğinin saptanması
ii) Hazırlanan yönetim ve dahili yönetim raporlarının gözden geçirilmesi
iii) Şirketin tabi olduğu global raporlama paket yükümlülüklerinin gözden geçirilmesi
iv) TMS'ye geçişin vergisel yükümlülükler açısından muhtemel kazanç ve fırsatların
değerlendirilmesi
v) TMS'ye geçişin şirket içi uygulanan maliyet muhasebesi sistemine olan etkisinin
değerlendirilmesi
vi) TMS'ye geçişin iktisap muhasebesi sistemine olan etkisinin değerlendirilmesi
Teknolojik alt yapı:
i) Şirkette uygulanan hesap planı ve performans ölçüm metriklerinin gözden geçirilmesi
ii) Çok uluslu veya iştirak, bağlı ortaklığı bulunan kuruluşlar için global konsolidasyon
gereklerinin ortaya konması
iii) Alt sistemlerin konfigürasyon ve veri toplama özelliklerinin değerlendirilmesi
iv) TMS'ye geçişte farklı genel kabul görmüş muhasebe setlerine hakim olma ve bunları
yönetme kabiliyetinin ölçümü
Organizasyon konuları:
i) Şirketin vergi yapısı, tabi olduğu mevzuattan kaynaklanan zorunluluklar
ii) Tabi olunan düzenleyici kurumlara uyum amaçlı yasal zorunluluklar
iii) Şirkette kullanılan hazine ve nakit yönetim sistemleri
iv) Şirketin uymakla yükümlü olduğu yasal ve kredi sözleşmeleri
v) TMS'ye geçiş ile görevlendirilecek şirket personelinin eğitimi
vi) TMS'ye geçiş ile birlikte yapılması gerekecek şirket içi ve dışı bildirim ve iletişimler
Yasal mevzuat uyarınca tutulan kayıtlar üzerinden hazırlanan finansal tablolar ile TFRS/TMS
uyarınca hazırlananlar arasında, faaliyet gösterilen sektöre göre de teknik anlamda
değişkenlik gösteren çeşitli farklar bulunmaktadır. Aşağıda bir takım farklı uygulamalardan
örnekler yer almaktadır:
i) Sözleşme muhasebesi: Yıllara sari inşaat kontratları vergi mevzuatına göre inşaat veya
proje işinin tamamlanıp müşteriye teslim ve hak ediş düzenlenme esasına bağlı olarak gelir
kaydedilirken, TMS/TFRS'ye göre, inşaatın tamamlanması ve tesliminde gelir kaydedilen
gayrimenkul sözleşmeleri dışında kalan sözleşmeler için, iş devam ederken müşterinin yapılan
işin tasarımını etkileme veya değişiklik yapma gücü mevcut olduğu sürece tamamlama
yüzdesine dayalı kaydedilmektedir.
ii) Araştırma geliştirme giderleri: TMS/TFRS'ye göre belli kriterlerin sağlanması durumunda
aktifleştirilmesine karşın, yasal mevzuat aktifleştirmeye izin vermektedir.
iii) Varlık değer düşüklüğü karşılığı: TMS/TFRS'ye göre varlıklarının defter değerlerinin geri
kazanılabilir tutarını aşması halinde karşılık ayrılmasına karşılık yasal mevzuatta bu uygulama
yer almamaktadır, belli varlıklarda düşüklüğü karşılığı ayrılması genelde takdir komisyonu
kararına bağlıdır. TMS/TFRS'ye varlıklarda değer düşüklüğü ayrılması nakit yaratan birime
bakılarak değerlendirilmektedir.
iv) Finansal varlık ve borçların reeskontu: TMS/TFRS'ye göre finansal tablolar üzerindeki
etkisi materyal olan tüm finansal varlık ve borçlar reeskont edilmelidir. İndirgenmiş nakit
akımlar TMS/TFRS'nin normudur ve varlık değer düşüklüğü, finansal kiralama, hisseye dayalı
ödemeler ve karşılıkların ölçümünde kullanılmaktadır. Yasal mevzuata göre vadeli borç ve
alacak senetleri reeskonta tabi tutulabilmektedir.
v) Ticari alacak değer düşüklüğü karşılığı: TMS/TFRS'ye göre tahsili şüpheli alacaklar için
yönetimin beklentileri, alacakların yaşlandırması, geçmiş tecrübeler gibi kriterlere göre
karşılık tahsis edilirken yasal mevzuata göre tahsili gecikmiş bir alacağa karşılık ayrılması için
yasal takibe geçilmiş olması şarttır.
vi) TMS/TFRS'ye göre hazırlanması gerekli finansal tablolar seti gelir tablosu dışında kapsamlı
gelir tablosunu da içermektedir. Bu tablo, gelir tablosuna dahil edilmeyen finansal korunma
işlemleri, yabancı para çevrim farkları, değerleme farkları gibi işlemleri kapsar.
vii) Yaklaşık 2800 sayfadan oluşan TMS/TFRS kurala dayalı olma yerine prensibe dayalı bir
standart setinden oluşmaktadır. Bu set farklı sektörler için farklı uygulamalar içermediğinden,
kullanıcıların farklı durumlarda nasıl bir yol izleyeceklerine karar vermeleri için kavramsal
çerçeveye rücu etmeleri gerekmektedir. TMS/TFRS'deki kavramsal çerçeve finansal tabloların
hedef, amaç ve elementlerini açıklar, UMSK tarafından oluşturulan standartların dayandığı
temel taşı oluşturur ve TMS/TFRS kullanılırken alınacak profesyonel karar ve yargının
parametrelerini oluşturur.
Sonuç
Hiç şüphesiz TMS/TFRS işletmelerin hesap planı, muhasebe kayıtları ve finansal tablolarını
etkileyecektir. Ancak bir bakıma muhasebe ve finansal raporlama geçişin görece kolay
kısmıdır. Bunun yanında, finansal olmayan tarafı başarmak daha fazla zorluk içerir. Sektörden
sektöre farklılık göstermekle birlikte, insan kaynakları, sözleşme yönetimi, birleşme ve
iktisaplar, vergi değerlemeleri ve teknoloji sistemi özel dikkat isteyen konular arasındadır.