giriş - SABİS

Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
GİRİŞ
Dünyada
hiçbir
toplum
tek
başına
yaşayamamakta,
tüm
ülkeler
aynı
dünyayı
paylaşmaktadırlar. İrili ufaklı ülkelerin oluşturdukları bu topluma dünya toplumu ya da
uluslararası toplum adı verilmektedir. Dünya toplumunda ülkelerin en başta gelen özelliği her
birinin kendi dışında kalanların tümü veya büyük çoğunluğuyla ilişkide bulunması ve hatta
değişik ölçülerde karşılıklı bağımlılık içerisinde olmalarıdır.
Çağımızda ekonomik olaylar, uluslararası kültürel, sosyal, siyasi ve askeri ilişkileri büyük
ölçüde etkilemektedir. Uluslararası ekonomi bilim dalı, ülkeler arasındaki bu çok çeşitli
ilişkilerden sadece ekonomik olanları ile ilgilenmektedir. Uluslararası ekonomi, dünya
üzerindeki bağımsız ülkeler arasındaki tüm ekonomik ilişkileri inceleyen ve bunlardan belli
varsayımlar altında sonuçlar çıkarmaya çalışan sosyal bir bilimdir ve genel ekonomi biliminin
bir parçasıdır.
1
1
Uluslararası ekonomik ilişkilerin en eski ve en büyük kısmını da ülkelerin birbirinden mal ve
hizmet alım satımı yani dış ticaret oluşturmaktadır. Teknolojinin, ulaştırma ve haberleşme
olanaklarının gelişmesi ve gümrük tarifelerinin çok yanlı biçimde indirilmesi ile birlikte,
uluslararası mal akımları hızlı biçimde gelişmiştir.1
Geleneksel iktisadi anlayışa dayalı yaklaşımların temel tezi geri kalmış toplumların dış ticaret
sayesinde
gelişmiş
ülkelerin
geçirdiği
aşamaları
izleyerek,
doğrusal
bir
yönde
gelişebileceğidir. Bu eğilime sahip dış ticaret kuramları azgelişmiş ülkelerde kapitalist
gelişmenin olanaklılığı konusunda oldukça iyimse bir bakış açısına sahip bulunmaktadır. Bu
yaklaşıma göre dış ticaret kalkınmada stratejik rol oynamaktadır. İhracat ülkenin en verimli
olduğu alanlardaki geliri arttırarak kalkınma için gerekli yatırım mallarının satın alınması ve
dış borçların ödenmesinde kullanılan dövizin kazanılması fırsatını doğurmaktadır. İthalat
ekonomik kalkınma için gerekli olan ara ve yatırım mallarının elde edilmesine olanak
tanımaktadır. Mal ve hizmetlerin ithali ile birlikte kalkınma süreçlerinin ağırlık merkezi olan
teknik bilgi akımı da başlamaktadır. Artan dış ticaret bağlı olarak, çalışma alanları gittikçe
genişlemekte, istihdam ve gelir seviyesi artmakta ve yaşam standart yükselmektedir.2
1
2
Uluslararası İktisat, Teori ve Uygulama, 17. Baskı, Halil seyidoğlu, 2009, Güzem Can yayınları, İstanbul
Dış Ticaret, Kuram Politika ve Uygulama, Nazım Öztürk, Ekin Basım yaın Dağıtım, 2012, Bursa
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Aşağıdaki grafik ve istatistikler dünyada ve Türkiye’de dış ticaretin görünümünü ortaya
koymak için verilmiştir.
2
2
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Türkiye’nin ihracatında ilk 10 ülke (2014)
Almanya
Irak
İngiltere
İtalya
Fransa
ABD
Rusya Federasyonu
İspanya
BAE
İran
15 147 423
10 887 826
9 903 172
7 141 071
6 464 243
6 341 841
5 943 014
4 749 584
4 655 710
3 886 190
Türkiye’nin ithalatında ilk 10 ülke (2014)
3
3
Rusya Federasyonu
Çin
Almanya
ABD
İtalya
İran
Fransa
Güney Kore
Hindistan
İspanya
25 288 597
24 918 224
22 369 476
12 727 562
12 055 972
9 833 290
8 122 571
7 548 319
6 898 577
6 075 843
2003 yılından itibaren istatistiklerde Gizli Ülke kavramı kullanılmaktadır. Gizli ülkeden ithalat
2003 3.047.595
2004 3. 545.103
2005 4.731.201
2006 4.386.771
2007 7.521.879
2008 4.789.359
2009 6.673.885
2010 8.760.021
2011 12.534.339
2012 2.173.377
Toplam 58.163.530
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
TÜRK DIŞ TİCARET MEVZUATI
Dış Ticaret (Foreign Trade), uluslararası veya yerleşmiş deyimiyle dış ticaret; dar anlamda
mal ve hizmetlerin sınır ötesi alımı ve satımı olarak tanımlanmaktadır.
Geniş anlamda dış ticaret ise, mal ve hizmetlerin ülkelerden, ülke gruplarından veya aynı
ülkede yer alan özel bir yerden geçici veya kesin olarak alınması veya buralara gönderilmesi
ve karşılığının da yerel para, döviz veya mal / hizmet ile ödenmesi (Bedelsiz satış veya alış
hariç) üzerine kurulu bir ticaret olarak tanımlanabilir.3
Ülkemizin Gümrük ve Dış Ticaret Mevzuatını oluşturan temel hukuki metinler aşağıdaki gibi
sınıflandırılabilir:

4

4


İhracat Mevzuatı
o İhracat Rejimi

İhracat Rejimi Kararı

İhracat Yönetmeliği

İhracat Tebliğleri

İhracata İlişkin Diğer Mevzuat
o Dahilde İşleme Rejimi
o Hariçte İşleme Rejimi
o Vergi, Resim ve Harç İstisnası Mevzuatı
İthalat Mevzuatı
o İthalat Rejimi

İşlenmiş İthalat Rejimi Kararı (2012 Yılı Değişiklikleriyle Birlikte) (Karar 1995-7606)

İthalat Rejimi Kararına Ek Kararlar

İthalat Rejim Kararı Eki Listeler

İthalat Tebliğleri

İthalat Yönetmeliği

Ek Mali Yükümlülük Olarak İlave Toplu Konut Fonu Tahsili Hakkında Karar (10/02/2011
Tarihli ve 2011/1436 Sayılı BKK)

İthalat Rejimi Kararı Eki II Sayılı Listede Yer Alan Bazı Kimyasal Ürün ve Maden-Metal
Ürünlerine İlişkin Karar
o İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi
o Korunma Önlermleri
o Gözetim Uygulamaları
o Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi
o Tekstil ve Konfeksiyon Ürünlerinde Kota, Tarife Kontenjanı, Gözetim ve Kayda Alma Tebliğleri
o Türkiye'nin Ticari Haklarının Korunması
Gümrük Mevzuatı
o Gümrük Kanunu
o Gümrük Yönetmeliği
o Gümrük Genel Tebliği
o Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Genelgeleri
o Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu
Serbest Bölgeler Mevzuatı
o Serbest Bölgeler Kanunu
o Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü Genelgeleri
o Serbest Bölgeler Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
o Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği
o Serbest Bölge Müdürlüklerinin Kuruluş, Görev, Yetki ve Çalışma Esasları
o Serbest Bölgelerde Türk Lirasıyla Yapılabilecek Ödemelere Dair Karar
3
Bununla birlikte TÜİK, transit ticareti, Bavul Ticaretini, kıyı ve sınır ticaretini, (Üzerinde hiçbir değişiklik yapılmayan) geçici ithalat ve
ihracatı ve kiralanan malları dış ticaret istatistiklerine dahil etmemektedir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN



5
5


Destek Programları Mevzuatı
o 2012/4 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ
o 2012/3 Sayılı Teknik Müşavirlik Hizmetlerine Sağlanacak Devlet Yardımları Hakkında Tebliğ
o 2011/1 sayılı Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği Hakkında Tebliğ
o 2010/10 Sayılı Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Tebliğ
o 2010/8 Sayılı Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ ile Uygulama
Usul ve Esasları
o 2010/6 Sayılı Yurt Dışı Birim, Marka ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ ile
Uygulama Usul ve Esasları
o 2009/5 Sayılı Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ ile
Uygulama Usul ve Esasları
o 2008/2 Sayılı Tasarım Desteği Hakkında Tebliğ ile Uygulama Usul ve Esasları
o 2006/4 Sayılı "Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması ve Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve
Turqualıty®'nin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ
o 2000/1 Sayılı İstihdam Yardımı Hakkında Tebliğ ile Uygulama Usul ve Esasları
o 1995/7 Sayılı Uluslararası Nitelikteki Yurt İçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ ile
Uygulama Usul ve Esasları
o Özel Statülü Şirketler
Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Mevzuatı
o Teknik Düzenlemeler Rejimi Kararı
o Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği
o Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliğleri
o 4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ve
Uygulama Yönetmelikleri
o Uluslararası Gözetim Şirketleri
Kambiyo Mevzuatı

Türk Parasının Kıymetini Koruma (TPKK) Hakkında 1567 Sayılı Kanun
TPKK Hakkında 32 Sayılı Karar

TPKK Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2008-32/34 Sayılı Tebliğ

1 M Sayılı Bankamız Genelgesi

Sermaye Hareketlerine İlişkin 2 Ocak 2002 tarih ve 2002/YB-1 sayılı Genelge

Görünmeyen İşlemlere İlişkin 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 sayılı Genelge

TPKK Hakkında Uygulama Genelgeleri

Katma Değer Vergisi Kanunu
Özel Tüketim Vergisi Kanunu
Aşağıda Türk Dış Ticaret Mevzuatı özet olarak şematize edilmiştir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Avrupa Birliği – Türkiye Gümrük Birliği Anlaşması
Bugünkü dış ticaret mevzuatımızı şekillerinden en önemli husus Avrupa Birliği ile
gerçekleştirdiğimiz Gümrük Birliği Anlaşmasıdır.
Gümrük Birliği (Customs Union), iki veya daha fazla ülke arasında mal ve hizmetlerin
serbestçe değişimi için tüm engellerin (gümrük vergiler, kotalar gibi) kaldırılması ve buna
karşılık üye olmayan üçüncü ülkelere karşı ortak bir gümrük tarifesinin uygulanmasıdır.
Türkiye ile AB arasında 1996 yılından itibaren yürürlüğe giren Gümrük Birliği'nin hukuki
temelleri Ankara Anlaşması ve Katma Protokol'e dayanmaktadır. Türkiye'nin Nisan 1987'de
yaptığı tam üyelik başvurusu Türkiye-Topluluk ilişkilerini yeniden başlatmış, Türkiye'nin
başvurusu kabul edilmemekle birlikte ilişkilerin güçlendirilmesi için hazırlanan İşbirliği
Programında "Gümrük Birliği" öngörülen işbirliği alanlarının başında yer almış ve sonuç
olarak Gümrük Birliğinin tamamlanmasına yönelik çalışmalara hız verilmiştir.
6
1 Ocak 1996 tarihinden itibaren Türkiye Topluluğun ithalatta ortak kurallar, belirli üçüncü
ülkelerden yapılacak ithalatta ortak kurallar, miktar kısıtlamalarının idaresi, haksız ticari
6
uygulamalara karşı önlemler, ihracatta ortak kurallar, ihracatta kota ve tarife kontenjanı
belirlenmesi ve idaresi tekstil ve hazır giyim sektöründe üçüncü ülkelere karşı uygulanan
miktar kısıtlamaları, dahilde ve hariçte işleme rejimlerine ilişkin kurallarına uyum sağlamıştır.
1/95 sayılı Karar'ın 16.maddesi uyarınca Türkiye, Ortak Ticaret Politikasına uyum amaçlı
olarak AB'nin çeşitli ülkelerle yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmalarına (STA lar) benzer
anlaşmalar yapmaya başlamıştır. Bu çerçevede, 1996 yılından beri AB'nin üçüncü ülkelere
uyguladığı tercihli rejimlerinden olan tercihli ticaret anlaşmalarına benzer anlaşmaları üçüncü
ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı olarak müzakere edilmektedir.
Türkiye-AT Gümrük Birliği "serbest dolaşım" statüsünü haiz sanayi ürünleri ile büyük bir
çoğunluğunu gıda sanayii ürünlerinin oluşturduğu ve işlenmiş tarım ürünleri4 olarak
4
Bu kavrama giren ürünler, kısaca, tarım ürünlerinin ikinci kez işlenmesi sonucunda elde edilen ve bünyesinde tahıl, şeker ve
süt veya bu ürünlerden herhangi birini bulunduran ürünler olarak tanımlanabilir. Bu mal grubunu oluşturan çeşitli malların,
çiklet, kakao içermeyen şeker mamulleri, kakao mamulleri, makarnalar, bisküvi ve gofretler, ekmekçi mamulleri ve canlı
mayalar (210210) en önemlilerini oluşturmaktadır. TÜRKİYE-AT GÜMRÜK BİRLİĞİ BAĞLAMINDA İŞLENMİŞ
TARIM ÜRÜNLERİ TİCARETİ, Hüsamettin NEBİOĞLU, DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI YILLIK
PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞMA RAPORLARI:
1997- 03, KASIM 1997, http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/nebioglh/tarim.pdf Mevzuat çerçevesinde, işlenmiş tarım ürünlerinde
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
nitelendirilen bir grup ürün de Gümrük Birliği kapsamında yer almaktadır. Tarım ürünlerine
ortaklık konseyi kararları5, kömür ve çelik ürünlerine ise ayrı bir anlaşma kapsamında
"menşe" esasına dayalı tercihli rejim uygulanmaktadır. Bununla birlikte, Öte yandan domates
salçası, meyve ve sebze konserveleri, meyve suları, peynir, dondurulmuş ve kurutulmuş her
türlü gıda maddeleri, et ürünleri Topluluk tarafından tarım ürünü olarak mütalaa edildiğinden,
söz konusu ürünler Gümrük Birliği’ne dahil olmamaktadır. 6
Serbest Dolaşıma Giriş: Türkiye’nin herhangi bir gümrüğünden ya da AB ülkelerinin herhangi bir
gümrüğünden 3. Ülkelerden gelen bir malın tüm gümrük vergileri tahsil edilip, ise o mal artık serbest
dolaşıma girmiş demektir.
Serbest dolaşım prensibine göre, Türkiye'de ve Toplulukta elde edilen ürünler ile üçüncü ülke
çıkışlı olup Türkiye veya Toplulukta ithal işlemleri tamamlanmış, gerekli gümrük vergisi, eş
etkili vergi ve resimleri tahsil edilmiş, bu vergi ve resimleri tam veya kısmi bir iadeden
yararlanmamış ve ticaret önlemleri uygulanmış ürünler gümrük birliği gümrük bölgesi
(Topluluk + Türkiye) içerisinde serbest dolaşımda sayılmaktadır. Bu kriterleri karşılayan
7
ürüne de serbest dolaşımdaki eşya adı verilmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse, bu ürünler
Türkiye gümrüklerinden giriş yapmışsa diğer AB ülkelerine serbestçe satılabilmekte ve sadece KDV
7
söz konusu olmaktadır.
Malların serbest dolaşımı ile ortak ticaret politikasına ilişkin düzenlemelerin yanı sıra teknik
mevzuat, fikri ve sınai mülkiyetin korunması, devlet yardımları, ticari nitelikli devlet tekelleri
ve rekabet hukuku alanlarındaki AB mevzuatı, ülkemizin ihtiyaçları da dikkate alınarak dış
ticaret rejimimize yansıtılmaktadır.
Gümrük Birliğinin dinamik etkileri Türk imalat sektörünün rekabet ve verimlilik düzeyine de
olumlu yönde katkıda bulunmuştur. Gümrük Birliği sonrasında Türkiye yabancı yatırımcılar
için daha tahmin edilebilir ve ekonomik ve siyasi bakımdan daha istikrarlı bir ülke haline
gelmiştir.
gümrük vergisi ve toplu konut fonu (tarım payı) bütün ülkeler kaynaklı ürünler için uygulanırken, gümrük vergisi oranı
(sanayi payı) sadece üçüncü ülkeler menşeli ürünlerde uygulanmaktadır.
Tarım ürünlerinin serbest dolaşımının sağlanması, Türkiye’nin, topluluğun ortak tarım politikasına uyumu
ertesinde mümkün olabilecektir.
6
Bir Devlet ki! Gümrük işlerini, vergilerini, ülkenin ve milletin ihtiyaçlarına göre düzenlemekten
alıkonulmuştur. Böyle bir devlete elbette bağımsız devlet denilemez... Atatürk
5
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Gümrük Birliğinin bu olumlu katkılarının yanı sıra zaman zaman eleştirilen tarafları da
mevcuttur. Bu eleştiriler ya da sorunlar genel olarak Türkiye'nin diğer aday ülkelerden farklı
olarak Birliğe üye olmadan Gümrük Birliğini gerçekleştirmesinden kaynaklanmaktadır.7
Türkiye Birlik üyesi sıfatına haiz olmaması dolayısıyla AB karar alma mekanizmasına
katılamamakta, buna mukabil benimsenmesinde karar alıcı olmadığı AB mevzuatı ile bağlı
hale gelmektedir. 8
8
8
7
8
Andora ve San Marino da Ab ile Gümrük Birliği anlaşması bulunan iki ülkedir.
Avrupa Birliği Bakanlığı, Gümrük Birliği, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=46234&l=1
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
İHRACAT YÖNETİMİ
İHRACAT VE İHRACATÇI KAVRAMI
Bugünkü ihracat rejimimizin temeli olan ve 6 Ocak 1996 tarihli Resmi Gazete'nin 22515 nolu
sayısında yayımlanan İhracat Rejim Kararı'nın birinci maddesinde bu Karar'ın amacı "ihracatın ülke
ekonomisi yararına düzenlenmesini, desteklenmesini ve geliştirilmesini sağlama için ihracatta yetkili
merci ve uygulanacak esasları belirlemek" olarak ifade edilmiştir.
06 Haziran 2006 Tarihli İhracat Yönetmeliği’ne göre ihracatçı “İhraç edeceği mala göre ilgili İhracatçı
Birlikleri Genel Sekreterliğine üye olan, vergi numarasına sahip gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel
kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki tasarruf
yapma yetkisi tanınan ortaklıkları” ifade eder.9
İhracat mevzuatı çerçevesinde ihracatçı unvanını yakından ilgilendiren başka kişilikler de
mevcuttur. Bunlar; Onaylanmış Kişi Statüsü, Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü, Sektörel Dış
Ticaret Şirketleri ve Dış Ticaret Sermaye Şirketleri olarak sıralanabilir. Aşağıda bu kişiler
9
açıklanmıştır.
9
Onaylanmış Kişi Statüsü: Gümrük mevzuatına göre Türkiye gümrük bölgesinde yerleşik
gerçek ve tüzel kişilere, gümrük mevzuatı kapsamında belirlenen basitleştirilmiş usuller,
uygulama ve yetkilerden yararlanmak üzere Gümrük Müsteşarlığınca A, B veya C sınıfı
onaylanmış kişi statüsü tanınır. Tebliğde belirtilen koşulları sağlayan Onaylanmış Kişi Statü
Belgesi sahiplerine, belgelerinin geçerlilik süresi boyunca; eksik beyan usulü, kısmi teminat,
Onaylanmış İhracatçı Yetkisi, ertelenmiş kontrol uygulamasından yararlanma hakkı ve götürü
teminat yetkisi gibi imkanlar sağlanmaktadır. 2 Seri No'lu Gümrük Genel Tebliği kapsamında
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi firmalara Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca Onaylanmış
İhracatçı yetkisi verilebilmektedir. Onaylanmış İhracatçı yetkisi sahibi firmalar, AB’ye sanayi
ürünleri ihracatında gerekli olan A.TR dolaşım belgelerini, onaylanma ve vize işlemi için
gümrük idarelerine ibraz etme zorunluluğu olmadan düzenleyebilmektedir.
9
2009 yılında yapılan değişiklikle Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli asli fonksiyonu konaklama olan işletmelerin de yurt dışından
1.1.1
ABD Doları ve üzeri döviz miktarını sağlamaları durumunda ihracatçı sayılacağı esasa bağlanmıştır. gerekir" denildi. Bu karar
gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı, "işletmelere uluslararası nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarlarına ve yurtdışı fuarlara katılımına dönük
destek verilmesi", "yurt dışında tanıtım faaliyetlerine, pazar araştırması, pazarlama ve benzeri konularda destek verilmesi" konusunda
teşviklerden faydalanmaktadır.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (AEO-authorized economic operator) 4458 sayılı Gümrük
Kanunu’nun 5/A Maddesi ile Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsüne ilişkin yasal düzenleme
yapılmıştır. Buna göre, Türkiye Gümrük Bölgesinde ekonomik faaliyette bulunan yerleşik kişilere
ikinci fıkrada yer alan şartları taşımaları halinde Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü tanınacağı;
Yetkilendirilmiş
kontrollerinden
yükümlülerin,
veya
gümrük
kolaylaştırılmış
mevzuatının
emniyet
öngördüğü
ve
güvenlikle
basitleştirilmiş
ilgili
gümrük
uygulamalardan
faydalanacağı esas altına alınmıştır.
Aşağıda Yetkilendirilmiş Yükümlülerin Avantajları özetle şematize edilmiştir.
10
10
Kaynak:
Türk Gümrük Mevzuatında “Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü” Bilgi Notu, http://www.vmhk.org.tr/wpcontent/uploads/2013/02/YETK%C4%B0LEND%C4%B0R%C4%B0LM%C4%B0%C5%9E-Y%C3%9CK%C3%9CML%C3%9CAVANTAJLARI-MKB-pdf.pdf
Sektörel Dış Ticaret Şirketleri: Aynı üretim dalındaki küçük ve orta ölçekli firmaların (KOBİ) ihracat
sektörü içinde bir organizasyon altında toplanarak dünya pazarlarına açılmalarını, dış ticarette
uzmanlaşmalarını ve bu suretle daha etkin faaliyet göstermelerini teminen kurulan şirkettir.. Firmalara,
"Sektörel Dış Ticaret Şirketi" (SDŞ) statüsü verilmesi, geri alınması ve bu şirketlerin sorumlulukları
Ekonomi Bakanlığı’nca belirlenmiştir. Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ve ortağı kobiler ihracata yönelik
devlet yardımlarının hedef grubunu oluştururlar ve yardımlardan öncelikle yararlanırlar.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Dış Ticaret Sermaye Şirketleri: Ödenmiş sermayeleri en az 2 milyon TL olan ve bir önceki takvim
yılında gümrük beyannamesi bazında; en az FOB 100 milyon ABD Doları veya eş değerdeki fiili
ihracatı gerçekleştiren (transit ve bedelsiz ihracat hariç) anonim şirketlere verilen unvandır. Dış Ticaret
Sermaye şirketlerinin, ihraç ürünlerimizin tanıtılması, çeşitlendirilmesi, Pazar paylarının arttırılması,
çeşitlendirilmesi, Pazar paylarının arttırılması ve yeni pazarlara girilmesi amacıyla devlet
yardımlarından öncelikle yararlandırılmaları sağlanır.
İhracatçı tanımlamasından sonra ihracat kavram(lar)ı aşağıda açıklanmıştır.
İhracat, mal ve hizmetlerin geçici veya kesin olarak sınır ötesine gönderilmesidir. Bu
ifadenin net olmasına karşın özellikle ülkemizde farklı düzenlemelerde ihracat farklı
tanımlanmıştır. Bu farklı tanımlar aşağıda açıklanmıştır.
a. İhracat Yönetmeliği’ne İhracat: 06 Haziran 2006 Tarihli10 İhracat Yönetmeliğin
amacı, İhracat Rejimi Kararı çerçevesinde, ihracatın
ülke ekonomisi yararına
düzenlenmesini, desteklenmesini ve artırılmasını sağlamak için ihracatta yetkili mercii
ve uygulanacak usul ve esasları düzenlemektir. Yönetmeliğe göre ihracat “Bir malın
11
yürürlükteki ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük
bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasını veyahut Müsteşarlıkça11 ihracat
olarak kabul edilecek sair çıkış ve işlemleri ifade eder.
b. KDV Kanunu’na Göre İhracat: KDV kanunun ihracat tanımı özellikle ihracatta
KDV istisnasına hak kazanılması için önem taşımaktadır. Bu kanuna göre, bir teslimin
ihracat sayılabilmesi için; teslimin yurt dışındaki bir müşteriye veya serbest bölgedeki
alıcıya ya da yetkili gümrük antreposu işleticisine yapılması ve teslim konusu malın da
TC gümrük bölgesinden çıkarak bir dış ülkeye veya serbest bölgeye vasıl olması ya da
yurt dışındaki müşteriye gönderilmek üzere yetkili gümrük antreposuna konulması
şartları gerçekleşmelidir. Bu tanımın anlaşılmasına yardımcı olabilecek hususlar
aşağıdaki gibidir:
a. Yurtdışındaki müşteri tabiri; ikametgâhı, işyeri, kanuni ve iş merkezleri
yurtdışında olan alıcılar ile yurtiçinde bulunan bir işletmenin, yurtdışında
faaliyet gösteren şubelerini ifade etmektedir.
Bu yönetmelik ile 6 Ocak 1996 tarihli ve 22515 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ihracat Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır.
İhracat dayalı büyüme modeli çerçevesinde, mal ve hizmet sektörlerinde yatırım-üretim-ihracat zincirine ilişkin politikaların bir bütün
olarak ele alınmasını sağlayacak bir kurumsal yapılanmaya duyulan ihtiyaç dikkate alınarak, 8 Haziran 2011 tarihli 637 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararname ile Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın tüm hizmet birimleri ile Hazine Müsteşarlığı’nın Teşvik Uygulama ve Yabancı
Sermaye Genel Müdürlükleri birleştirilerek Ekonomi Bakanlığı kurulmuştur.
10
11
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
b. Malın bir dış ülkeye vasıl olması şartı aranmış ise de tatbikatta malın Türkiye
gümrük bölgesinden çıkması, dış ülkeye vasıl olması şeklinde algılanmaktadır.
c. Teslim konusu malın ihraç edilmeden önce yurt dışındaki alıcı adına hareket
eden yurt içindeki firmalar veya bizzat alıcı tarafından işlenmesi veya herhangi
bir şekilde değerlendirilmesi halinde de ihracat istisnasından yararlanabilmek
için malın Türkiye Cumhuriyeti gümrük bölgesinden çıkması şarttır. Bu
durumda yurt dışındaki alıcı adına hareket eden yurt içindeki ilgililere yapılan
teslimler vergiye tabi olacak, bunların yaptığı ihracat ise istisna kapsamına
girecektir.
d. Maliye Bakanlığı antrepo işleticilerine yönelik bir düzenleme yapmadığı için
antrepocuya teslim şeklinde bir ihracat işlemi bulunmamaktadır.
e. İmalatçı firmalar tarafından üretilerek gümrük hattı dışı eşya satış
mağazalarına12 yapılacak satış ve teslimler (bu mağazalarda yapılan satışlar
hariç) de ihracat sayılmakta ve KDV iadesi yapılması gerekmektedir.
KDV Kanunu’na göre bir teslimin hizmet ihracı sayılabilmesi ve kdv istisnasından
12
faydalanabilmesi için hizmetin yurtdışında yerleşik kişi ve kuruluşa, yahut Türk firmasının
yurtdışındaki firmasına yönelik yapılması, hizmetten faydalanma yerinin Türkiye dışında
olması ve hizmet bedelinin döviz olarak Türkiye’ye getirilmesi, şartlarına bağlanmıştır.
Örnekler:

Yabancı firmaların Türkiye'den ithal edeceği (Türkiye'den ihraç edilecek) mallar
dolayısıyla verilen hizmetler, ihracat istisnası kapsamında değerlendirilir. Örneğin
Türkiye'de faaliyette bulunan (A) şirketi, Almanya'da yerleşik bir firma için, bu
firmanın Türkiye'den satın aldığı tekstil ürünlerinin temin edilmesinde aracılık
etmiş ve komisyon ücreti almıştır.)

Yurtdışından geçici olarak ithal edilen ve belirli bir işleme (dayanıklılık testi,
baskı, tamir-bakım-onarım v.b.) tabi tutulduktan sonra tekrar yurtdışına ihraç
12
Türkiye’ye gelen veya Türkiye’den giden yolcular ile transit yolculara, diplomatik muafiyetten yararlananlara, yabancı basın yayın
organlarının yabancı uyruklu mensuplarına, yabancı ülkelere sefer yapan uçakların yolcularına satılmak üzere bu uçakların yetkililerine,
İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazından transit geçen gemilere, yat limanlarına gelip giden veya kışlayan yat ve tekne sahiplerine, Gümrük
Müsteşarlığınca belirlenecek diğer kişilere satış yapmak üzere açılacak gümrük hattı dışı eşya satış mağazalarıdır. G.H.D.E.S Mağazalarına
konulan eşya için gümrük vergileri (Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi dahil) ve ithalat rejimine göre alınması gereken fon tutarı
kadar teminat alınır. G.H.D.E.S. Mağaza ve Depo işletmeciliği yapan firmaların mağaza başına alınacak götürü teminat veya global götürü
teminat sisteminden yararlanması mümkündür
a) Mağaza Başına Alınacak Götürü Teminat
- 500 m2’e kadar olanlar için 150.000-EURO
- 500 m2’den sonraki her m2 için 100-EURO
Götürü teminat verilmek istenilmemesi halinde her parti mal için ayrı ayrı veya global (toplu) teminat ilgili gümrük idaresine verilir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
edilen mallarla ilgili olarak yurtdışındaki firmalara verilen hizmetler de istisna
uygulamasından yararlanır.
c. Gümrük Kanunu’na Göre İhracat: 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 150/1. maddesi
ihracat yerine İhracat Rejimi’nin tanımını yapmaktadır. Buna göre ihracat rejimi,
serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına
çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun
151. maddesi ve Gümrük Yönetmeliği’nin 416. maddesi “fiili ihracat” kavramını
tanımlar. G.Ç.B ile ihraç edilen malın muhasebe kaydında; G.Ç.B’nin fiili ihracat
tarihindeki T.C Merkez Bankası döviz alış kuru dikkate alınır. G.Ç.B’deki döviz
miktarı fiili ihracat tarihindeki döviz kuru ile TL’ye çevrilir ve ihracatın Türk Lirası
cinsinden değeri ile muhasebeleştirilir. Fiili İhracat: İhraç ürününün, buna ilişkin
gümrük beyannamesinin tescili sırasında bulunduğu durum ve niteliğini gümrük
denetiminden çıktığı sırada da aynen muhafaza etmesi ve bu haliyle Türkiye Gümrük
Bölgesi’ni terk etmesidir. Bu durumda, ihraç eşyası üzerindeki gümrük kontrolü sona
erer. Eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesini terk ettiği tarih;
13
Kara ve demir yoluyla çıkışlarda, gümrük idaresince çıkış işlemleri
tamamlanıp kara sınırından yabancı bir ülkeye fiilen çıktığı veya
serbest bölgeye fiilen girdiği,

Deniz ve hava yoluyla çıkışlarda, eşyanın yüklendiği deniz veya hava
taşıtının hareket ettiği, tarih olarak kabul edilir.