kosova ülke raporu - Konya Ticaret Odası
advertisement
KOSOVA ÜLKE RAPORU Dış Ticaret Servisi Nisan 2015 KOSOVA ÜLKE RAPORU İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1. Ülke Kimliği ........................................................................................................................... 4 1.1. Genel Bilgiler ...................................................................................................................... 5 1.1.1. Coğrafi Konum.......................................................................................................... 5 1.1.2. Siyasi ve İdari Yapı ................................................................................................... 5 1.1.3. Nüfus ve İşgücü Yapısı ............................................................................................. 6 1.1.4. Doğal Kaynaklar ve Çevre ........................................................................................ 7 1.2. Genel Ekonomik Durum ..................................................................................................... 7 1.2.1. Ekonomik Yapı ......................................................................................................... 7 1.2.2. Ekonomik Performans ............................................................................................... 9 İKİNCİ BÖLÜM SEKTÖRLER 2.1. Sektörler ............................................................................................................................ 14 2.1.1. Tarım ve Hayvancılık .............................................................................................. 14 2.1.2. Sanayi ...................................................................................................................... 15 2.1.3. İnşaat ....................................................................................................................... 16 2.1.4. Turizm ..................................................................................................................... 16 2.1.5. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı ............................................................. 17 2.1.6. Ormancılık............................................................................................................... 18 2.1.7. Madencilik............................................................................................................... 18 ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1. Doğrudan Yabancı Yatırımlar ........................................................................................... 20 3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü ........................................................... 20 3.1.2. Ülkede İş Kurma Mevzuatı ..................................................................................... 21 KTO Dış Ticaret Servisi 1 KOSOVA ÜLKE RAPORU DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DIŞ TİCARET 4.1. Dış Ticaret ......................................................................................................................... 22 4.1.1. Genel Durum ........................................................................................................... 22 4.1.2. Ülkenin Dış Ticareti ................................................................................................ 23 4.1.3. İhracatında Başlıca Ürünler..................................................................................... 23 4.1.4. İthalatında Başlıca Ürünler ..................................................................................... 24 4.1.5. Başlıca Ülkeler İtibari İle İhracatı ........................................................................... 25 4.1.6. Başlıca Ülkeler İtibari İle İthalatı ............................................................................ 25 4.1.7. Dış Ticaret Politikası…………………………………………………………...….26 4.1.8. Tarife ve Diğer Vergiler…………………………………………………………...27 BEŞİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1. Türkiye İle Ticaret ............................................................................................................. 26 5.1.1. Genel Durum ........................................................................................................... 26 5.1.2. Türkiye – Kosova Dış Ticaret Değerleri ................................................................. 27 5.1.3. Türkiye’nin Fasıllar Bazında Kosova’ya İhracatı ................................................... 27 5.1.4 Türkiye’nin Fasıllar Bazında Kosova’dan İthalatı ................................................... 28 5.1.5. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller .......................................................... 29 ALTINCI BÖLÜM KONYA İLE TİCARET 6.1. Konya İle Ticaret ............................................................................................................... 31 6.1.1. Konya’nın 2013 Yılında Kosova’ya Yapmış Olduğu İhracat Kalemleri ................ 31 6.1.2. Konya’nın 2013 Yılında Kosova’dan Yapmış Olduğu İthalat Kalemleri ............... 32 6.1.3.Türkiye’nin ve Konya’nın Kosova’ya Yıllara Göre İhracat-İthalat Rakamları ....... 34 KTO Dış Ticaret Servisi 2 KOSOVA ÜLKE RAPORU BİRİNCİ BÖLÜM KOSOVA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı: Kosova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı: Atifete Jahjaga Başbakan: Haşim Taçi Başkent: Priştine Nüfusu: 2.100.000 GSYİH: 6.238 ( Milyon $ ) KBGSYİH: 2.500 ( $ ) Büyüme Oranı: 5.90% Yüzölçümü: 10.908 km2 Diller: Arnavutça, Sırpça, Boşnakça, Romca(Romanca) ve Türkçe, Din: Müslüman, Hristiyan, Katolik Başlıca Şehirleri (nüfus) Prizren, Ferizovikipek, Yakova, Gilan, Poduyevamitroviça ve Vıçıtırın Para Birimi: KTO Dış Ticaret Servisi Euro 3 KOSOVA ÜLKE RAPORU 1.1. GENEL BİLGİLER 1.1.1. Coğrafi Konum: Güneydoğu Avrupa’da yer alan ülkenin komşuları olan Makedonya güneyinde, Sırbistan kuzey ve doğusunda, Karadağ kuzeybatısında ve Arnavutluk güneybatısında yer almaktadır. Ülkenin komşuları ile sınır uzunluğu toplam 702 km’dir. Kosova topraklarının çok büyük bir kısmını dağlık arazi ve engebeli coğrafi yapılar oluşturmaktadır. Nehir yataklarının beslediği havzalar deniz seviyesinden ortalama 400 ile 700 metre arasında değişen yüksekliklerde bulunmaktadır. Ülkenin dağlarının yükseltileri ise 2.000 ile 2.500 metre arasında değişmektedir. 1.1.2. Siyasi ve İdari Yapı: Parlamenter demokrasi ve çok partili sisteme sahip olan ülke, Birleşmiş Milletlerin 9 yıllık geçiş yönetiminden sonra 2008’de bağımsızlığını ilan etmiştir. Kosova Meclisi 3 yıl süreyle seçilen 120 üyeden oluşmaktadır. Meclis, başkanı ve başbakanı atamaktadır. Başkan 3 yıllık süre için seçilmekte ve herhangi bir zamanda tekrar seçilebilmektedir. Ülke Kosova Demokratik Partisi (PDK) ve Demokratik Kosova Ligi (LDK) koalisyonu tarafından yönetilmektedir. Kosova idari bakımdan 30 yerel idareye (belediye) ayrılmıştır. Ayrıca Kosova Hükümeti, Birleşmiş Milletler Özel Elçisi Martti Ahtisaari’nin vekaletine bağlı olarak merkezileştirme süreci kapsamında 8 ayrı ek yerel yönetimin kurulduğunu açıklamıştır. Bu yerel yönetimlerden bazılarının sınırları ise nihai onayın hükümet tarafından verilmesini beklemektedir. Bağımsızlık sonrasında Kosova’yı ilk tanıyan ülke Kosta Rika, sonrasında ise A.B.D., Türkiye, Arnavutluk, İngiltere, Afganistan, Japonya ve Hırvatistan olmuştur. 1.1.3. Nüfus ve İşgücü Yapısı Yakın tarihinde yaşanan olaylar nedeniyle Kosova’da; 1981 yılından beri sayım yapılmamış, nüfus kayıt sistemi güncellenmemiştir. Bu itibarla; genel olarak nüfus ve nüfusa ilişkin konularda güvenilir rakam vermek olanak dahilinde değildir. Nüfusa ve işgücüne ilişkin oranlar; Kosova İstatistik Kurumu’nun örnekleme yöntemiyle yaptığı anketlerden oluşmaktadır. 2009 yılında yapılan araştırma anketi; 400 bölgeyi, 3857 hane halkını ve 22.520 kişiyi kapsamaktadır. İstatistiklere göre nüfusu 2.180.686 olan Kosova; Avrupa’nın en genç nüfusa sahip ülkesi olarak değerlendirilmektedir. Kosova İstatistik Kurumu’nun 2009 yılı verilerine göre; nüfusun %64’ü potansiyel işgücü olarak tanımlanabilen 15-64 yaş aralığındadır. Nüfusun yaklaşık üçte biri 15 ve 15 yaşın altında olup %7,8’i ise 65 ve 65 yaş üstünde bulunmaktadır. KTO Dış Ticaret Servisi 4 KOSOVA ÜLKE RAPORU 15-64 yaş arasındaki Kosova nüfusunun %51,7 gibi önemli bir kısmını ekonomik hayata aktif olarak katılmayan pasif nüfus oluşturmaktadır. Bunun nedenleri ise; 15 ve 15 yaşın altındakilerin nüfus içinde önemli bir payının olması, 15 yaşın üstündekilerin bir kısmının eğitimine devam ediyor olması, kadınların ev ve aile nedeniyle ekonomik aktivitelere katılmaması, iş bulma ümidini yitirerek iş aramaktan vazgeçenlerin olmasıdır. 15 yaş ve üstündeki çalışma çağındaki nüfusun %53’ü; erkeklerde yaklaşık %41’i, kadınlarda ise yaklaşık %65’i olmak üzere ortaokul ve daha düşük eğitim düzeyindedir. Çalışma çağındaki nüfusun %37,8’i lise düzeyinde; %9,2’si ise yükseköğretim düzeyindedir. 2009 yılında; nüfusun %17,4’ü ticaret, %13,4’ü eğitim, ve %9,9’u üretim sektörlerinde, %9,8’i yönetimde, %7,9’u ise inşaat sektöründe istihdam edilmiştir. 2009 yılı ve çalışma çağındaki nüfus itibarı ile; %26 ile istihdam oranı son derece düşük seviyede olan Kosova işsizlik oranında ise %45,4 ile komşu ülkeler ve Avrupa’ya göre yüksek bir orana sahiptir. 1.1.4. Doğal Kaynaklar ve Çevre Kosova’da elektrik üretiminin büyük bölümü Kosova A ve Kosova B adlı iki ayrı termik elektrik üretim santrali tarafından gerçekleştirilmektedir. Ülkenin zengin kömür yataklarına sahip olması üretimin çok büyük bir kısmının linyit kullanılarak (%97) gerçekleştirilmesini sağlamıştır. Kosova Enerji Kurumu’nun hazırladığı proje kapsamında bir diğer enerji santrali olacak olan Kosova C’nin yapımı için ise çalışmalar sürdürülmektedir. Kosova ihtiyacı olan petrol ve petrol ürünlerini tamamen ithal etmektedir. Komşu ülkeleri olan Sırbistan ve Arnavutluk Kosova’ya petrol ve petrol ürünleri ihraç eden iki önemli ülkedir. Ülkenin içerisinde 7 önemli ticaret noktası bulunmakta ve ithalatın tamamı bu noktalardan geçişte kontrol edilmektedir. Kosova’da doğal gaz kullanımına yönelik alt yapı henüz oluşturulmamıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar neticesinde Kosova’ya doğal gaz sağlanması ve kullanımına yönelik projeler ortaya çıkmıştır. 2006 yılında Kosova’da 846 milyon KWh dolayında üretim gerçekleşirken, aynı yılda toplam 4,3 milyar KWh tüketim ortaya çıkmıştır. 1.2. GENEL EKONOMİK DURUM 1.2.1. Ekonomik Yapı: Tarım sektörü GSYİH’nın %19’unu oluşturmakta ve işgücünün %16.5’unu istihdam etmektedir. Toprakların verimli olmasına rağmen, çoğu çiftlik küçük ve etkin değildir. Tarımsal arazinin büyük çoğunluğu ise özel olarak işletilmektedir. Buğday, mısır ve şarap önemli ürünlerdir.Sanayi sektörü GSYİH’nın beşte birini oluşturmakta olup, sektör metal işleme, basit makine üretimi deri işleme ve ağaç işleme, mobilya alanında faaliyet gösteren küçük ölçekli firmalardan oluşmaktadır. KTO Dış Ticaret Servisi 5 KOSOVA ÜLKE RAPORU Altyapı yetersiz olup, Kosova sadece bir önemli karayoluna sahiptir. Enerji kaynakları güvenilir değildir. Bankaların çoğu yabancı mülkiyetindedir. Ülkenin posta ve Telekom operatörleri özelleştirilme sürecindedir. Kosova’nın resmi para birimi Euro olarak belirlenmiştir. Ancak, ülkenin Kuzey kesiminde ve Sırplar’ın yoğun olduğu bölümlerde halen Sırp Dinar’ı para birimi olarak kullanılabilmektedir. Ülke, bağımsızlığın ilan edilmesinden önceki dönemde (2006) Orta Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi’ne (CEFTA) katılım için anlaşma imzalamıştır. Ancak, Sırbistan ve Bosna-Hersek söz konusu birlik içerisinde Kosova’nın bulunmasına karşı çıkmaktadırlar. 1.2.2. Ekonomik Performans Kosova Avrupa’nın en fakir ülkelerinden biri olmasına rağmen, geçmiş 10 yılda istikrarlı büyüme kaydedilmiştir. GSYİH’nın %10-15’ini oluşturan işçi dövizleri tüketimi yükseltmiştir. Bütçe dengesi 2007 yılında %7’den fazla fazlalık verirken, hükümet genişlemeci iktisat politikaları izlediği için 2010 yılında %2.6 açık vermiştir. Sorunlara rağmen, ekonomi geçmiş birkaç yılda çarpıcı performans göstermiştir. Reel GSYİH 2011 yılında %5.3 oranında büyüme göstermiş olup, 2012 yılında %5 getiri beklenmektedir. Kosova ekonomisi yurtiçi talep, işçi dövizleri ve yabancı yatırım (özellikle inşaat) tarafından desteklenmektedir. İşsizlik oranı bazı tahminlere gore %45’dir. İhracatın orta vadede büyüyeceği öngörülmektedir. Bununla beraber ihracatın tüm ekonomiye katkısı düşük seviyelerde verimlilik yüzünden kısıtlı kalmaktadır. Hükümetin onaylanan gelecek yıl bütçesinde, eğitim, karayolu altyapısı, güvenlik, sağlık ve tarım alanlarına öncelik verileceği belirtilirken, Merdare-Morine otoyolunun tamamlanması ve yeni Priştine-Üsküp otoyolunun inşasına başlanması en büyük altyapı projeleri arasında yer almaktadır.Bütçede, euro Bölgesi'ndeki krizin dikkate alındığını, bankacılık sektörünün acil likiditesi ve bütçe rezervi için yardıma özel önem verildiğini belirten Hamza, tüketim, yatırımlar ve ihracattaki artışa paralel olarak 2013 yılında yüzde 4,5'lik bir ekonomik büyüme beklediklerini açıklamıştır. KTO Dış Ticaret Servisi 6 KOSOVA ÜLKE RAPORU İKİNCİ BÖLÜM SEKTÖRLER 2.1. SEKTÖRLER 2.1.1. Tarım ve Hayvancılık: Tarım GSYİH’nın %19’unu oluşturmaktadır. 1.1 milyon hektar tarım arazisinin yaklaşık 588.000 hektarı-%53’ü ekilebilir alandan oluşan Kosova; ekilebilir arazi açısından oldukça şanslı bir ülkedir. Halen 260.000 hektarlık alan ekilebilir arazi olarak kullanılmaktadır. Tarım alanlarının %80’i şahıslara ait olup, aileler geçimini tarımdan sağlamaktadır. İstihdam açısından Kosova ekonomisinde önemli bir paya sahip olan tarım sektörünün ihracat içindeki payı yaklaşık %18 olmasına karşın modern teknolojinin kullanılamaması, eğitim ve beceri eksikliği tarımın gelişmesine engel teşkil etmektedir. Talebin %70’inden fazlası ithal edilmektedir. Meyve üretimi olmasına karşın, meyve işleme konusunda çok az sayıda işletme faaliyet göstermekte olup meyve suyu konsantresi üretimi olanağı bulunmamaktadır. Seracılık ve meyve işleme konusunda yatırım ve işbirliği fırsatları bulunduğu düşünülmektedir. Yaklaşık 30.000 hektarlık arazide; domates, biber, soğan, lahana, patates olmak üzere sebze yetiştirilmektedir. Mevcut arz yerel talebi karşılayamamakta olup uzun süreli saklama, seracılık vb. yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Gıda İşleme: Kosova’da gıda işleme sektörüne hammaddeyi çiftçilerden elde eden kamu iktisadi teşebbüsleri hakimdir. Son yıllarda özel işletmeler de faaliyete geçmiş olup üretimleri giderek artmaktadır. Bununla birlikte; yerel işletmelerin çoğunluğu nispeten küçük ölçekli olup işlenmiş gıda talebinin yaklaşık %30’u gibi küçük bir bölümünü karşılayabilmektedir. Sonuç olarak, sektörde talebin önemli bir kısmı ithalat ile karşılanmaktadır. İşletmelerin finans, tesislerin modernizasyonu, üretim ve dağıtım konularında yaşadıkları sıkıntılar sektörün düşük kapasite ile çalışmasına neden olmaktadır. Et Ürünleri: Kosova hayvancılığa elverişli coğrafi yapıya sahiptir. Eski Yugoslavya et sanayi geleneğinin bir mirası olarak; bu gün Kosova’nın %15-%20 civarında talebini karşılayan 6 büyük et işleme tesisi bulunmaktadır. Sektörün mevcut yerel talepleri karşılama konusunda yeterli işleme kapasitesi olmasına karşın; ekipman ve bilgi yetersizliği nedeniyle sektörde talep genelde ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Süt Ürünleri: Kosova süt ürünleri sektörüne finans ve teknoloji sorunları nedeniyle yetersiz küçük işletmeler hakimdir. Ülke süt konusunda iyi bir kaynağa sahip olmasına karşın; süt ürünlerinin yaklaşık %70’den fazlası ithal etmektedir. Sektörde; UHT süt, yoğurt, meyveli yoğurt, tereyağ, beyaz peynir ve kaşar peyniri başta olmak üzere yıllık olarak 25-30 milyon Euro civarında ithalat söz konusudur. İthalatın %80’i; başta Macaristan, Slovenya ve Almanya olmak üzere AB’den yapılmaktadır. Sektörün; modern ekipman, teknoloji yatırımları ve ihracat açısından firmalarımıza fırsat sunduğu düşünülmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 7 KOSOVA ÜLKE RAPORU 2.1.2. Sanayi: Tekstil: 200 yıldan fazla bir geçmişi olan Kosova tekstil sektörü; madencilikten sonra ülkenin ikinci büyük sektörü konumundadır. Önceleri yerel pazara yönelik çalışan Kosova’lı tekstil üreticileri, daha sonra eski Yugoslavya, Batı ve Doğu Avrupa ile ABD’ye yönelik üretim yapmışlardır. Bölgede yaşanan son gelişmeler neticesinde; ticari ilişkiler dondurulmuş, üretim oranları düşmüş, yabancı üreticilerle rekabet edilememiş ve dolayısı ile sektör durma noktasına gelmiştir. Bu gün 451 özel firma tekstil üretiminde iştigal etmekte olup %90’ı nihai ürün üretmektedir. Tekstil sektöründe son yıllarda yaşanan iyileşmeye karşın, işletmelerin çoğunluğu hala küçük ve mikro işletme statüsündedir. Tekstil sektörüne ilişkin yapılan analizler; önceki ticaret ortakları ile bağlantıların yeniden tesisi halinde ihracatın 55-60 milyon Euro civarına ulaşacağını göstermektedir. Bu çerçevede; eğitimli, tecrübeli ve ucuz işgücü, vb. fırsatlar da değerlendirilerek sektörün yatırım ve ihracat açısından potansiyel arz ettiği düşünülmektedir. Oto Yan Sanayi: Kosovo'da oto yan sanayi, ilk büyük ölçekli oto yan sanayi firmalarının kurulduğu 1960’lara kadar uzanmaktadır. Başlangıçta eski Yugoslav pazarı hedeflenmiş olsa da kısa sürede oto yan sanayinde uluslararası pazarlara girilmiş ve sektörde tanınmış Avrupa ve Amerikalı imalatçılarla işbirliği yapılmıştır. 1990’larda yaşanan politik ortamın neticesinde yabancı pazarların kaybıyla; Kosovalı oto yan sanayi imalatçıları büyük finansal sorunlarla karşı karşıya gelmiş ve pek çok imalatçı global pazarda ayakta kalabilmenin yollarını aramıştır.Halen üretim düşük değerlerde olsa da; ticaret ortakları ile yeniden kurulan bağlantılar sektörün gelişimi açısından önemli bir işaret olarak değerlendirilmektedir. Metal İşleme Sanayi: Kosova’da metal işleme sanayi uzun bir geçmişe dayanmakta olup sektör son yirmi yılda köklü değişikliklere uğramıştır. Büyük kamu iktisadi teşebbüslerinin yerini daha çok batılı tarzda üretim yapan yeni ve küçük işletmeler almıştır. Özelleştirilen işletmelerin büyük çoğunluğu ihracat üzerine yoğunlaşmıştır. Galvanizli çelik şerit ve çelik döküm başta olmak üzere çeşitli metal ürünlerinin 15 Avrupa ülkesine ihracatı yapılmaktadır. 2.1.3. İnşaat: İnşaat sektörü son yıllarda Kosova’nın ekonomik büyümesine en önemli katkılar yapan sektörlerden biri haline gelmiştir. Genel olarak yabancı yardımlarla finanse edilen projeler için yapılan harcama birkaç yüz milyon Avrodur. Harcamalar içinde konut projeleri, kara yolu tamir bakım ve yeni yol inşaatı projeleri önemli yer tutmaktadır. Türkiye, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin ve ABD`nin diğer alanlarda olduğu gibi ekonomik ve ticari alanda da ciddi bir rekabeti ile karşı karşıyadır. İhalelerde başarılı olmak için rekabetten ziyade işbirliği yapmak daha akılcı gözükmektedir. Kosova ile tarihi ve kültürel yakınlığımız önemli bir avantajdır. Müteahhitlik sektöründe yabancı firmalara yönelik önemli bir kısıtlama mevcut değildir. Kosova`nın statüsünden dolayı siyasi risk hala devam etmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 8 KOSOVA ÜLKE RAPORU 2.1.4. Turizm: Kosova’nın turizm potansiyeli coğrafik konumu ile doğrudan ilişkilidir. Kosova’nın dağlık güneyi kış turizmi açısından büyük potansiyele sahiptir. Makedonya sınırı boyunca Şar Dağları uzanmakta ve burada kış turizmi faaliyetleri yapılmaktadır. Brezoviça en önemli kış turizmi yerleşkelerinden birisidir. Şar Dağlarında; 22.000 hektarlık, kayak, eko turizm, dağ bisikleti, yamaç paraşütü, trekking, vb. sayısız turizm olanakları sunan, Kamu İktisadi Kuruluşu “Sharrprodhimi”ye ait ve büyük ölçüde el değmemiş arazinin özelleştirmeye açılması söz konusudur. Dağların yanı sıra, yapay gölleri ve nehirleri ile de zengin bir ülke olan Kosova avcılık ve balıkçılık olanakları da sunmaktadır. Ülkede sağlık turizmi de önemli bir potansiyele sahiptir. Bölgede Kosova’nın termal kaplıcaları iyileştirici etkileriyle tanınmaktadır. Bununla birlikte; kültürel-tarihsel değerleri ile Kosova’nın kültür turizmi açısından da potansiyele sahip olduğu düşünülmektedir. 2.1.5. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı: Telekomünikasyon Düzenleme Kurulu’nun son verilerine göre Kosovalıların %15,3’ü düzenli olarak internet kullanmaktadır. AB ülkelerindeki internet kullanım ortalamasının %38 civarında olduğu göz önüne alındığında; Kosova ortalamasının son derece düşük olduğu ve aradaki bu farkın kapanmasına yönelik internet hizmet sağlayıcı pazarında bir potansiyel olduğu düşünülmektedir. Kosova’da 3 internet hizmet sağlayıcısı (İPKO, Kujtesa ve PTK) bulunmaktadır. Sektör artan talebe bağlı olarak son yıllarda hızla gelişme göstermektedir. Kosova internet pazarının yaklaşık yıllık 10 milyon Euro olduğu tahmin edilmektedir. Yatırımların artması ve altyapının gelişmesiyle; bu pazarın iki katına çıkacağı düşünülmektedir. Ekonomik kalkınma ile birlikte bu rakamların daha da artacağı kuşkusuzdur. 2.1.6. Ormancılık: Kosova topraklarının %40’ı yaklaşık 465,000 hektarlık alan ormanlarla kaplıdır. Ormanlık alanın %90’ını; doğal gençleştirme yoluyla oluşturulan ormanlar oluşturmaktadır. Ağaç işleme konusunda köklü bir geçmişi olan Kosova’nın besin yönünden zengin olan toprakları; doğal bitki ve ağaçlar açısından son derece iyi bir ortam sağlamaktadır. Kamu orman mülkiyetinin yaklaşık 33.5 milyon m³, özel orman mülkiyetinin ise 19.5 milyon m³ olduğu tahmin edilmektedir. Kosova ağaç işleme sektörü büyük ölçüde yerel hammaddeye dayanmaktadır. Çoğunluğu küçük ölçekli olmak üzere yaklaşık 1.480 firma; daha çok kesilmiş ahşap, pencere ve kapı üretiminde faaliyet göstermektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 9 KOSOVA ÜLKE RAPORU Ahşap işleme sektörü Kosova’nın en dinamik ve en çok umut vaat eden sektörü olarak değerlendirilmekte olup büyük ölçüde ihracat potansiyeli arz etmektedir. Kosova; Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Fransa, Hollanda, İtalya, Makedonya, Romanya, Slovenya başta olmak üzere pek çok ülkeye kesilmiş ahşap ve mobilya ihracatı yapmaktadır. İhracat genellikle; ev ve bahçe mobilyası, mağaza, büro, otel, restoran vb. için mobilyaları kapsamaktadır. Parke ve döşemede kullanılan hammaddeye (kayın, meşe, kiraz ve ceviz) yönelik; Almanya, Avusturya, B.A.E., Çin, İsviçre, İtalya, Malezya, Tayvan’dan giderek artan bir talep söz konusudur. Ülkemizde mobilya sektöründe hammadde temininde yaşanan sıkıntılar göz önüne alındığında Kosova’nın sektöre yönelik işbirliği fırsatları sunduğu düşünülmektedir. 2.1.7. Madencilik: Zengin maden kaynaklarına bağlı olarak demir çelik üretimi ilk sırada yer almaktadır. Genellikle kamuya ait olan fabrikaların bazılarının özelleştirme işlemlerinden kaynaklanan problemler nedeniyle halen üretim yapılamamaktadır. Kosova, Avrupa’da üretilen metallerin %50’sini, kömürün %48’ini ve metal olmayan madenlerin %2’sini oluşturan maden yataklarıyla anılmaktadır. Ülke 14,7 milyon rezerv ile dünya linyit rezervleri açısından 5 inci sırada yer almaktadır. Kömür madenciliği bölge ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Linyitin dışında metal bazlı madencilik de ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Kurşun, çinko, altın, gümüş, bakır gibi zengin yer altı maden rezervleri bulunmaktadır. Bununla beraber madenlerin özelleştirme kapsamında işlemlerine devam edildiğinden bir çok ocakta üretim yapılamamaktadır. Ülkede çok farklı desen ve renklerde geniş bir yelpazede dekoratif taşın tespit edildiği en az 24 ocak bulunmak, buna rağmen Kosova’nın sahip olduğu bu potansiyel henüz bilinmemekte olup yatırımcılar için önemli bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Breş konusunda dünyada en büyük paya sahip olan İtalya’nın kaynağı bitme noktasına gelmiş olup Kosova ise breş açısından son derece zengin kaynaklara sahiptir. KTO Dış Ticaret Servisi 10 KOSOVA ÜLKE RAPORU ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü: 2001-2006 yılları arasında Kosova’da doğrudan yabancı yatırımlar yıllık ortalama 100 milyon Euro civarında, 2008 yılında ise 366,5 milyon Euro civarında gerçekleşmiştir. 2010 yılı verileri itibarı ile Kosova’da 3.523 yabancı ve karma mülkiyetli şirket bulunmaktadır. Kosova Merkez Bankası raporlarına göre 2008 yılında; Avusturya 51,3; Slovenya 44,3, Almanya 44, İngiltere 36,6 milyon Euro ile Kosova’ya en çok doğrudan yabancı yatırım yapan ülkelerdir. Türkiye ise; aynı yıl 23,8 milyon Euro ile altıncı sırada yer almaktadır. 2009 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda yaklaşık %23 oranında bir azalma olmuş ve toplam 281,6 milyon Euro olarak gerçekleşmiş olup 75,2 milyon Euro ile Almanya, %50,8 milyon Euro ile Slovenya, %23,3 milyon Euro ile Arnavutluk ilk üç sırada yer almıştır. 2009 yılında, Türkiye’nin Kosova’ya yatırımı 14,5 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir. Doğrudan yabancı yatırımların %25,5’ini finans, %17,1’ini üretim, %14,9’unu emlak, %12’sini ise inşaat sektörü oluşturmaktadır. Yıllar itibarı ile bakıldığında; 2007 yılında %1,2, 2008 yılında %3,7, 2009 yılında %12, 2010 yılı üçüncü çeyreğinde ise %17,6 payı olan inşaat sektörü yatırımlarının son derece hızlı yükselme eğilimi gösterdiği dikkati çekmektedir. 3.1.2. Ülkede İş Kurma Mevzuatı Kosova’da ticari faaliyet gösteren şirketlerin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı-Ticaret Sicil Ajansı’na (KBRA) kayıt yaptırması gerekmektedir. Kayıt ücreti, şahıs şirketleri için 5, diğer şirketler için 20 Euro olarak değişmektedir. Kayıt işlemlerinin tamamlanması yaklaşık 23 gün sürmekte olup diğer bölge ülkeleri ile kıyaslandığında kısa bir süre olarak değerlendirilmektedir. Şirket gerektiğinde 1 yıl içinde kapatılabilir ve bunun maliyeti de sermayenin %18’i ile sınırlıdır. KTO Dış Ticaret Servisi 11 KOSOVA ÜLKE RAPORU DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DIŞ TİCARET 4.1. DIŞ TİCARET 4.1.1. Genel Durum: 2011 yılı Kosova'nın ihracatı 319.1 milyon euro, ithalatı ise 2.4 milyar euro'dur. 4.1.2. Ülkenin Dış Ticareti: 5. Dış Ticaret Göstergeleri (Bin Euro) Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 İhracat 110.774 165.112 198.463 165.328 295.957 313.100 268.800 İthalat 1.305.879 1.576.186 1.928.236 1.935.541 2.157.725 2.479.600 2.489.600 DışTicaret 1.416.653 1.741.298 2.126.699 2.100.869 2.453.682 2.792.700 2.758.400 Hacmi DışTicaret Dengesi 1.195.105 1.411.074 1.729.773 1.770.214 1.861.769 2.166.500 2.220.800 4.1.3. İhracatında Başlıca Ürünler: İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (Bin Euro) Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK) ÜRÜNLER Demir ve Çelik Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül Kazan, Makine ve Cihazlar Bakır ve Bakırdan Eşya Ham Postlar, Deriler ve Köseleler Meşrubat, Alkollü İçkiler ve Sirke Mineral Yakıtlar, Yağlar Demir veya Çelikten Eşya Alüminyum ve Alüminyum Eşya Malt, nişasta, insulin, buğday gluteni Genel Toplam KTO Dış Ticaret Servisi 2011 159.500 18.700 12.800 14.400 9.200 8.000 17.700 7.600 7.000 7.200 313.100 2012 112.500 20.500 13.200 11.800 10.200 10.000 10.000 9.700 8.500 8.300 268.800 12 KOSOVA ÜLKE RAPORU 4.1.4. İthalatında Başlıca Ürünler: İthal Ettiği Başlıca Ürünler (Bin Euro) Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK) ÜRÜNLER Mineral Yakıtlar, Yağlar Kazan, Makine ve Cihazlar Motorlu Kara Taşıtları Demir ve Çelik Plastik ve Plastikten Mamul Eşya Elektrikli Makine ve Cihazlar Demir veya Çelikten Eşya Tütün ve Tütün Yerine Geçen Maddeler Seramik Mamulleri Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke Genel Toplam 2011 451.100 149.900 153.200 119.300 114.300 117.700 60.200 57.000 57.000 57.700 2.479.600 2012 443.400 153.800 150.300 136.100 116.400 109.700 64.400 59.500 57.700 56.000 2.489.600 4.1.5. Başlıca Ülkeler İtibari İle İhracatı: Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (Bin Euro) Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK) ÜLKELER İtalya Arnavutluk Makedonya Hindistan Karadağ İsviçre Almanya Sırbistan Türkiye 2011 83.600 34.300 30.700 13.200 6.800 16.400 23.400 6.900 7.800 2012 71.300 40.100 26.300 22.800 16.600 15.100 14.600 14.200 11.300 2011 292.500 364.400 254.700 157.100 183.500 169.500 96.200 103.000 79.800 2012 299.600 288.500 278.100 213.100 200.100 159.900 109.500 109.000 85.100 4.1.6. Başlıca Ülkeler İtibari İle İthalatı: Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (Bin Euro) Kaynak: Kosova İstatistik Kurumu (ESK) ÜLKELER Almanya Makedonya Sırbistan İtalya Türkiye Çin Arnavutluk Yunanistan Bosna Hersek KTO Dış Ticaret Servisi 13 KOSOVA ÜLKE RAPORU 4.1.7. Dış Ticaret Politikası Hükümet malların ve hizmetlerin hem ülke içinde hem de dışında serbest dolaşımını sağlayabilmek amacıyla liberal bir dış ticaret politikası uygulamaktadır. Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Karadağ, Makedonya, Moldova, Sırbistan ve Kosova arasında 19 Aralık 2006 tarihinde imzalanan Merkezi Avrupa Serbest Ticaret AnlaşmasıCEFTA; 26 Temmuz 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Gümrük uygulamalarını düzenlemek üzere Ağustos 1999’da kurulan UNMIK “Gümrük Hizmetleri”, 12 Aralık 2008 tarihi itibarı ile Kosova Gümrüğü olarak yapılandırılmış ve 11 Kasım 2008 tarihinde Kosova Meclisinde yeni Kosova Gümrük Mevzuatı kabul edilmiştir. Kosova gümrük mevzuatı; Kosova’nın ekonomik kalkınma hedefleri paralelinde AB ve Dünya Gümrük Örgütü ile uyumludur. 4.1.8. Tarifeler ve Diğer Vergiler CEFTA- Merkezi Avrupa Serbest Ticaret Anlaşmasının 3 nolu ekindeki süt ve krema, sütten elde edilen yağlar, peynir ve lor gibi bazı ürünlerde Hırvatistan hariç olmak üzere söz konusu ülkelerle gümrük vergisi oranları karşılıklı olarak sıfırlanmıştır. CEFTA ülkeleri dışındaki ülkelere ise % 10 gümrük vergisi uygulanmaktadır. Gümrük vergilerine ilaveten %16 oranında katma değer vergisi ve ayrıca bazı ürünlerde özel tüketim vergisi uygulaması söz konusudur. Özel tüketim vergisi; kahve, meşrubat, alkollü içkiler, sigara ve diğer tütün ürünleri, otomobil, benzin, gibi bazı ürünlerde belirli bir miktar başına sabit bir tutarın belirli bir yüzdesinin alınması şeklinde farklı oranlarda uygulanmaktadır. Bununla birlikte; bazı eczacılık ürünleri ile tohum, durum buğdayı gibi bazı ürünler gümrük vergisi ve katma değer vergisinden muaftır. Kosova’da dış ticaret ile ilgili kısıtlama bulunmamakla birlikte; canlı hayvan ve hayvansal ürünler, bitkisel ürünler, gıdalar, eczacılık ürünleri, petrol ürünleri gibi bazı ürünlerin ithalatında Bitki Sağlık Sertifikası, Sağlık Sertifikası, Veteriner Sertifikası, Petrol ve Petrol Ürünleri İthalat Lisansı, Kosova Medicine Agency-KMA Lisansı, Homologasyon Sertifikası, vb. gerekmektedir. AB’nin bölgeye genel yaklaşımının hukuki temelini teşkil eden Batı Balkanlara yönelik olarak 1999 yılından bu yana uyguladığı ve bölgeye barış, istikrar ve refah getirilmesi amacını taşıyan İstikrar ve Ortaklık Süreci (İOS) politikası kapsamında, 2000 yılından bu yana “otonom rejim” çerçevesinde AB bölgeye tek taraflı tavizli rejim tanımaktadır. Bununla birlikte; söz konusu tercihli uygulama 2010 yılı Aralık ayı sonu itibarı ile sona ermiştir. Türkiye, 2002 yılından itibaren Kosova ile STA imzalanması yönünde girişimde bulunmuş, ancak, bir neticeye varılamamıştır. 2008 yılı İthalat Rejim Kararı ile Türkiye tarafından Kosova’ya tek taraflı taviz tanınmaktadır. KTO Dış Ticaret Servisi 14 KOSOVA ÜLKE RAPORU BEŞİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1. TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1.1. Genel Durum: Türkiye’nin Kosova’ya gerçekleştirdiği ihracattaki başlıca ürünler başta hazır giyim olmak üzere tüketici ürünleri, elektriksiz makineler, elektrikli makineler, plastik ve plastikten mamul ürünler ile kağıt ve kağıt ürünleridir. Kosova’dan gerçekleştirilen ithalatta ise iplik, kumaş, alüminyum ve alüminyum eşya ile kauçuk ve kauçuktan eşya ilk sıralarda yer almaktadır. 5.1.2. Türkiye – Kosova Dış Ticaret Değerleri (Dolar) Türkiye-Kosova Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar) Kaynak: TUİK Yıllar İhracat İthalat 2009 278 10 2010 294 14 2011 266 10 2012 255 9 2013 279 10 Denge 268 280 256 246 269 Hacim 288 308 276 264 289 5.1.3. Türkiye’nin Fasıllar Bazında Kosova’ya İhracatı: Türkiye'nin Kosova'ya İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) Kaynak: TUİK ÜRÜNLER Dokunmuş Halılar ve Dokumaya Elverişli Maddelerden Diğer Yer Kaplamaları Hijyenik Havlular ve Tamponlar, Bebek Bezleri Ve Benzeri Hijyenik Eşya Tişörtler, Fanilalar, Atletler, Kaşkorseler Ve Diğer İç Giyim Eşyası Pamuklu Mensucat Adi Metallerden Donanım, Tertibat vb. Eşya Diğer Mobilyalar ve Bunların Aksam ve Parçaları Ekmek, Pasta, Kek, Bisküvi ve Diğer Ekmekçi Mamüller, Hosti, Boş İlaç Kapsülü Mühür Güllacı, Pirinç Aluminyumdan Çubuklar ve Profiller Dondurma ve Yenilen Diğer Buzlar Kadınlar ve Kız Çocuklar İçin Bluzlar, Gömlekler ve Gömlek-Bluzlar İzole Edilmiş Teller, Kablolar ve Diğer Elektrik İletkenler; Tek Tek Kaplanmış Liflerden Oluşan Fibe KTO Dış Ticaret Servisi 2011 2012 2013 9 8 8 7 7 7 0 4 6 5 7 7 5 5 5 7 7 7 6 5 4 4 3 3 4 3 4 2 5 5 5 4 15 KOSOVA ÜLKE RAPORU Kadınlar ve kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon etek, vb Tedavide veya Korunmada Kullanılmak Üzere Hazırlanan İlaçlar (Dozlandırılmış) Aluminyumdan İnşaat ve İnşaat Aksamı Plastikten Monofiller, İnce ve Kalın Çubuklar ve Profiller (Enine Kesitinin En Geniş Yeri > 1mm) Erkekler ve Erkek Çocuklar İçin Takım Elbise, Takım, Ceket, Blazer, Pantolon, Tulum ve Şort Monitörler ve Projektörler, Televizyon Alıcı Cihazları Tarifenin Başka Yerinde Belirtilmeyen Meyve ve Yenilen Diğer Bitki Parçalarının Konserveleri Elektrikli Su Isıtıcıları, Elektrotermik Cihazlar, Ortam Isıtıcıları, Saç ve El Kurutucuları, Ütüler 4 5 4 3 3 4 2 4 1 4 4 4 0 3 4 2 4 3 3 4 4 4 3 4 5.1.4. Türkiye’nin Fasıllar Bazında Kosova’dan İthalatı: Türkiye'nin Kosova'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) Kaynak: TUİK ÜRÜNLER 2011 2012 2013 Kauçuklu Mensucat 4 3 3 Vulkanize Kauçuktan Taşıyıcı Kolanlar ve Transmisyon Kolanları 2 2 3 Aluminyum Döküntü ve Hurdaları 1 3 2 Demir veya Çelik Tellerden Mensucat, Izgara, Ağ ve Kafeslikler; Demir 0 1 1 veya Çelikten Metal Depluvayye 5.1.5. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller: Kosova ile Türkiye arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin hukuki altyapısı henüz oluşturulma aşamasındadır. İki Ülke Arasındaki Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller Kaynak: www.dtm.gov.tr / İkili ve Çok Taraflı İlişkiler Anlaşma Adı İmza Tarihi Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması 18.12.2003 Çevre Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı 15.09.2004 KTO Dış Ticaret Servisi 16 KOSOVA ÜLKE RAPORU ALTINCI BÖLÜM KONYA İLE TİCARET 6.1. KONYA İLE TİCARETİ 6.1.1. Konya’nın 2014 Yılında Kosova’ya Yapmış Olduğu İhracat Kalemleri: Ürün Adı Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler Plastikler ve mamulleri Kakao ve kakao müstahzarları Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler Demir veya çelikten eşya Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb. Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntüses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı Alüminyum ve alüminyumdan eşya Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları, pastacılık ürünleri Şeker ve şeker mamulleri Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya Sabunlar, yüzey-aktif organik maddeler, yıkama-yağlama müstahzarları, mumlar,bakım müstahzarları, dişçilik müstahzarları Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar Uçucu yağlar ve rezinoitler, parfümeri, kozmetik müstahzarları Adi metallerden aletler, bıçakcı eşyası ve sofra takımları, bunların aksam ve parçaları Süt ürünleri, yumurtalar, diğer yenilebilir hayvansal menşeli ürünler Adi metallerden çeşitli eşya (kilit, kasa, mobilya tertibatı, vb.) Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, yemeklik katı yağlar, hayvansal ve bitkisel mumlar Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri, hayvanlar için kaba yemler Çeşitli mamul eşya (hijyenik havlu, bebek bezi, kalem, çakmak vb.) Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş diğer eşya Eczacılık ürünleri Kauçuk ve kauçuktan eşya KTO Dış Ticaret Servisi Dolar 1.876.672 275.443 181.761 124.059 117.574 103.965 63.078 52.383 49.828 35.766 33.850 20.183 18.255 14.865 11.053 10.713 7.594 5.923 5.560 5.495 5.441 4.171 2.717 1.561 17 KOSOVA ÜLKE RAPORU 6.1.2. Konya’nın 2014 Yılında Kosova’dan Yapmış Olduğu İthalat Kalemleri: Ürün Adı Plastikler ve mamulleri Dolar 10.739 6.1.3. Türkiye’nin Kosova’ya ve Konya’nın Kosova’ya Yıllara Göre İthalat / İhracat Rakamları Türkiye- Kosova Rakamları Dolar İhracat İthalat 2012 2013 254.783.833 278.998.210 9.092.829 9.950.706 2014 275.665.65 7 12.783.364 Konya-Kosova Rakamları Dolar İhracat İthalat Hacim Denge 2012 1.990.898 1.990.898 1.990.898 KTO Dış Ticaret Servisi 2013 2.590.707 9.256 2.599.963 2.581.451 2014 3.030.531 10.739 3.041.270 3.019.792 18
