TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ
advertisement
TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr 1. Çalışmanın Adı: Üretim Yöntemiyle Gayri Safi Yurt İçi Hasıla1 2. Çalışmanın Resmi İstatistik Programındaki Kodu: 3.1.1 Sorumlu Kurum/Kuruluş: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) İlgili Kurum/Kuruluş: TC Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Kalkınma Bakanlığı 3. Tanımı: Ulusal Hesaplar Sistemi, ülkeler tarafından ulaşılan ekonomik kalkınmanın düzeyi ve sanayi yapısı ne olursa olsun ekonomik analizin yapılabilmesi, karar alınabilmesi ve politika üretilebilmesi için gerekli verileri sağlamak amacı ile oluşturulmuştur. Ulusal hesaplar sisteminde kullanılan temel tanım ve kavramlar uluslararası alanda geçerli evrensel ekonomik prensiplere dayanmaktadır. Turizmin ülke ekonomisine sağladığı etkilerin düzeyi aynı zamanda turizm sektörünün gelişme düzeyini de göstermektedir. Turizm istatistikleri; turizm gelirinin Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) içindeki payını, turizm politikalarının oluşturulmasını, ödemeler dengesi içindeki payının belirlenmesi, diğer ülkelerin verileri ile karşılaştırılabilme olanağının sağlanması, turizm geliri-gideri, bavul ticareti geliri ile turist profili ve niteliklerinin belirlenmesi vb. amaçlarla derlenmektedir. 4. Mevzuat ve Yöntem: Avrupa Birliği (AB) tarafından geliştirilen 1995 Avrupa Hesaplar Sistemi, (AHS–95), (European System of Accounts, ESA 95) ulusal hesaplar sisteminin temel prensipleri ile tamamen uyumlu olmasına rağmen, daha çok AB içindeki koşullar ve veri gereksinimi dikkate alınarak oluşturulmuştur. ESA–95, 25 Haziran 1996 tarihinde Konsey Yönetmeliği olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle tüm üye ülkelerin ESA–95 önerilerine göre hesaplamalarını yapmaları gerekmektedir. ESA95’in sekiz temel özelliği vardır, bunlar özet olarak; İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ Uluslararası uyumluluğu, Diğer sosyal ve ekonomik istatistik kavramları ile uyumluluğu, Tutarlılığı, Kullanışlılığı, İdari kavramlardan farklılığı, İyi belirlenmiş ve uzun süre için sabitlenmiş olması, Parasal ve gözlemlenebilir ölçütlerle ekonomik süreci açıklayabilmesi, Esnek ve çok amaçlı olmasıdır. Kısacası üretim yöntemi ile ulusal hesaplar, Avrupa Birliği tarafından yayımlanan ESA95 ve Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan 1993 Ulusal Hesaplar Sistemine (UHS 93) göre yürütülmektedir. 5. Kapsam: Çalışmanın kapsamına yatay ve dikey boyutta bakıldığında; 1 Bu metaveri çalışmasının hazırlanmasında, TÜİK kaynak olarak kullanılmıştır. Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: [email protected] Sayfa 1 Sayı: M.E.16.1/16 Üretim Yöntemi ile Ulusal Hesaplar Konusunda Metaveri www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr 5.1 Çalışmanın Yatay (Coğrafi) Kapsamı: T.C. sınırları içerisinde yer alan tüm yerleşim yerleri kapsama dahil edilmektedir. 5.2 Çalışmanın Dikey Kapsamı: Üretim yöntemi ile ulusal hesaplamalarda takip edilen yol; ekonominin cari mal ve hizmet üretiminin ölçümüdür. Üretim yönteminde; bir ekonomideki aynı mal ve hizmet üreten birimlerden meydana gelen faaliyet kolları, tarım, hayvancılık, sanayi, inşaat, ticaret, ulaştırma vb. sektörlerde üretim değerleri (output=çıktı) bulunarak, bu üretimi yapabilmek için tüketilen mal ve hizmetlerin (input=girdi) değeri, üretim değerinden düşülmek üzere, sektörlerin yaratmış olduğu katma değere ulaşılmaktadır. Bu yöntemde kritik olan bir nokta katma değer hesabında çift sayım yapılmaması konusudur. Sanayilere göre katma değer, üretici fiyatlarıyla, devlet hizmetlerinin katma değeri ise üretim maliyetleriyle değerlendirilmektedir. Kapsamdaki bileşenler; tarım, sanayi, ticaret, inşaat sanayi, ulaştırma ve haberleşme, mali kuruluşlar, konut sahipliği, serbest meslek hizmetleri, izafi banka hizmetleri, devlet hizmetleri, kar amacı olmayan özel hizmet özel hizmet kuruluşları, ithalat vergisi, dış alem net faktör gelirleridir. 6. Araştırma Tasarımı: Araştırmada karma bir yöntem kullanılmaktadır. GSMH hesaplarında kullanılan verilerin bir bölümü kurum içi ve kurum dışı yazışmalarla ikinci tür elveri tarzında derlenmekte, bir bölümü ise posta yoluyla anket uygulanarak derlenmektedir. İktisadi faaliyet kollarına göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) tahminlerinde kurumun derlemiş olduğu yıllık ve dönemsel verilerden ve TUİK dışı kurum ve kuruluşlardan derlenen verilerden yararlanılmaktadır. TUİK dışında veri derlenen kurum ve kuruluşlar da; T.C. Merkez Bankası, Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Orman Bakanlığı, DSİ, TEİAŞ, PTT Genel Müdürlüğü, BOTAŞ, T.C. Devlet Demir Yolları, Türk Telekom, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, Özel Havayolları, Belediyeler, Bankalar, Menkul Değerler, Aracı Kuruluşlar, Sigortalar, Kar Amacı Olmayan Kuruluşlar, Genel ve Katma Bütçeli Kuruluşlar, KİT, İl Özel İdareleri’dir. 6.1 Kullanılan Örnekleme Yöntemi: 6.2 Örnek Hacmi: 6.3 Ağırlıklandırma Yöntemi: İktisadi faaliyet kolları itibari ile gayri safi milli hasıla hesaplarında, çiftçilik, balıkçılık, ormancılık, imalat sanayi, madencilik, enerji, mali kuruluşlar, devlet hizmetleri ve kâr amacı olmayan kuruluşlar doğrudan veriler kullanılarak hesaplanmaktadır. Ticaret ve ulaştırma sektörlerinde ticaret ve ulaştırma marjları, hayvancılıkta ise üretim katsayıları kullanılarak tahminler yapılmaktadır. 7. Tahmin Boyutu: Üretim yöntemi ile gayri safi yurt içi hasıla Türkiye geneli için dönemlere göre cari fiyatlarla ve 1998 yılı sabit fiyatları ile NACE faaliyet sınıflaması düzeyinde hesaplanmaktadır. 8. Veri Derleme ve İşleme Süreci: İktisadi faaliyet kollarına göre GSYH tahminlerinde TÜİK dışındaki kurum ve kuruluşlardan verilerin derlenmesi için, birinci dönem GSYH çalışmaları için cari yılın Mayıs ayında, ikinci dönem GSYH çalışmaları için Temmuz Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: [email protected] Sayfa 2 İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ Sayı: M.E.16.1/16 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr ayında, üçüncü dönem GSYH çalışmaları için Eylül-Ekim aylarında ve dördüncü dönem GSYH çalışmaları için sonraki yılın Ocak-Şubat aylarında ilgili kurum ve kuruluşlara posta yolu ile soru formları gönderilmektedir. Üretim yöntemiyle ulusal hesaplarda kullanılan veriler, üçer aylık dönemler itibariyle kuruluşlara gönderilen anket sonuçlarından ve resmi yazışmalarla kurum içi ve kurum dışı birimlerden elde edilmektedir. TÜİK merkezde hazırlanan anket formları kuruluşlara posta yolu ile gönderilmekte ve geri dönüşü istenmektedir. Veri girişleri, TÜİK merkezde yapılmaktadır. Analiz ve değerlendirme çalışmalarının yapılmasının ardından haber bülteni olarak hazırlanmaktadır. 9. Periyodisi: GSYH tahminleri üçer aylık dönemler için hesaplanmaktadır. 10. Referans Dönemi: Bir önceki çeyrek dönemdir. 11. Kullanılan Sınıflamalar2: 11.1 Faaliyet Sınıflaması: kullanılmaktadır. Faaliyet sınıflaması olarak NACE sınıflaması NACE: Avrupa Birliğinde Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması 12. Temel Tanım ve Kavramlar: Gayri safi yurt içi hasıla: Bir ekonomide yerleşik olan üretici birimlerin belli bir dönemde, yurt içi faaliyetleri sonucu yaratmış olduğu tüm mal ve hizmetlerin değerleri toplamından, bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düşülmesi sonucu elde edilen değerdir. Gayri safi milli hasıla: Gayri safi yurt içi hasılaya dış alem net faktör gelirleri değerinin eklenmesiyle elde edilen değerdir. Safi milli hasıla: Gayri safi milli hasıladan üretim sırasında kullanılan sabit sermaye kalemlerinde, o yıl içinde meydana gelen aşınma ve eskime payları başka bir ifade ile amortismanlar çıkarıldıktan sonra ulaşılan değerdir. İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ Faktör fiyatlarıyla gayri safi milli hasıla: Gayri safi milli hasıla piyasa fiyatları ile hesaplandığı için dolaylı vergi ve sübvansiyonları da içerir. Gayri safi milli hasıladan sektörlerle ilgili dolaylı vergiler çıkarılıp, sübvansiyonların ilave edilmesi ile faktör fiyatlarıyla gayri safi milli hasıla değerine ulaşılmaktadır. Cari fiyatlarla hesaplamalar: Cari yılda geçerli olan fiyatlar kullanılarak hesaplanan ve fiyat artışlarından gelen etkiyi de içeren değerlerdir. Sabit fiyatlarla hesaplamalar: Belli bir sabit yıl fiyatları kullanılarak yapılan ve fiyat artışından gelen etkinin yok edildiği ve gerçek büyümenin yansıtıldığı değerlerdir. 2 Kullanılan sınıflamalar ile ilgili ayrıntılı bilgi için “TÜİK Sınıflama Sunucusu” ziyaret edilebilir. (http://tuikapp.tuik.gov.tr/DIESS/AnasayfaGetirAction.do) Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: [email protected] Sayfa 3 Sayı: M.E.16.1/16 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr Üretici fiyatları: Çıktı olarak üretilmiş mal veya hizmetin bir birimi için üretici tarafından alıcıdan alınabilen miktar ile alıcıya fatura edilmiş her türlü KDV veya benzer çıkarılabilir vergiler arasındaki farktır. Alıcı fiyatları: Bir mal veya hizmetin bir birimine, istenilen zaman ve yerde teslim edilmesi şartıyla, alıcı tarafından ödenen miktardır ve bu fiyat çıkarılabilir KDV veya benzer çıkarılabilir vergiyi içermez. Üretim: Ekonomik üretim, işgücü, sermaye, mal ve hizmet girdilerini, mal ve hizmetlerin çıktılarını üretmekte kullanılan ve bir kurumsal birimin kontrolü ve sorumluluğu altında yürütülen faaliyettir. Herhangi bir insan müdahalesi veya yönlendirmesi olmayan, tamamen doğal süreçler, ekonomik olarak üretim sayılmaz. Ara tüketim: Sabit sermaye tüketimi olarak kaydedilen sabit aktiflerin tüketimi hariç, üretim sürecinde girdi olarak tüketilen mal ve hizmetlerin değerinden oluşmaktadır. Ara tüketim, satın alma, satış, pazarlama, muhasebe, veri işleme, ulaştırma, depolama, bakım, güvenlik vb. yardımcı faaliyetlerde girdi olarak kullanılan tüm mal ve hizmetlerin değerini içermektedir. Çifte deflasyon yöntemi: Sabit fiyatlarla gayri safi katma değeri ölçmek için sabit fiyatlarla çıktıdan, sabit fiyatlarla ara tüketimin çıkarılması yöntemidir. Çifte deflasyon bireysel girişim, sanayi veya sektörler seviyesinde veya toplam ekonomi için de yapılabilmektedir. 13. Hesaplanan Temel Göstergeler: Gayri safi milli hasıla zımni fiyat deflâtörü, cari fiyatlarla GSMH değerinin, sabit fiyatlarla GSMH değerine bölünmesiyle elde edilir. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki değişmeleri gösteren kapsamlı bir fiyat endeksidir. GSMH kapsamına giren tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışı ifade etmektedir. Cari fiyatlarla GSMH GSMH Zımni Fiyat Deflâtörü = * 100 Sabit fiyatlarla GSMH Kişi başına gayri safi milli hasıla, cari fiyatlarla tahmin edilen GSMH değerinin yıl ortası nüfus tahminine bölünmesi ile Türk Lirası olarak, hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile de dolar değeriyle kişi başına gayri safi milli hasıla değerine ulaşılmaktadır. Cari Fiyatlarla GSMH Kişi başına GSMH = Yıl ortası nüfus Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: [email protected] Sayfa 4 İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ Sayı: M.E.16.1/16 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr www.tobb.org.tr Gayri safi milli hasıla gelişme hızı, yıllık ve/veya dönemlik, cari ve sabit fiyatlarla gayri safi milli hasılada sağlanan artış oranıdır. Cari Fiyatlarla GSMH (t) Cari GSMH Gelişme Hızı = [ * 100] -100 Cari Fiyatlarla GSMH (t-1) Burada: t : mevcut yıl/dönemi t-1: bir önceki yıl / bir önceki yıl aynı dönemi (2004 I. Dönem) göstermektedir. Sayfa 5 İKTİSADİ RAPORLAMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ Sayı: M.E.16.1/16 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ Eskişehir Yolu 9. Km Dumlupınar Bulvarı No: 252 06530 ANKARA Tel: 0312 218 20 00- 21 90 Faks: 0312 218 20 64 E-posta: [email protected]
