15684_Dünya Ve Evren
advertisement
HAZIRLIYAN NEHİRCAN AKAR 5/G 1199 GÜNEŞ SİSTEMİ Uzay ve ötesi Güneş sistemi Güneş sistemi • Merkezinde Güneş, çevresinde elips yörüngeler üzerinde dönen 9 gezegen, bunlara ait uydular, küçük gezegenler, göktaşları, meteorlar ve kuyruklu yıldızlardan oluşan gökcisimleri topluluğuna Güneş sistemi denir. Güneş sistemindeki ısı ve ışık kaynağı Güneştir GÜNEŞ • Güneş yaklaşık olarak küre biçiminde ve Dünya'mızdan çok büyük olan ısı ve ışık kaynağıdır. Güneş, Dünya'mızdan çok uzakta olduğu için küçük görülür. Güneş'in çapı, Dünya'nın 100 KATIDIR Güneş'in sıcaklığı çok fazladır. Bu nedenle Güneş'in yapısında bulunan maddeler gaz halindedir GEZEGENLER • Güneş etrafında dönen büyük gök cisimlerine gezegen denir. Gezegenler Güneş'e farklı uzaklıkta, elips şeklindeki yörüngelerinde, aynı yönde dönerler. Gezegenler Güneş etrafında döndükleri gibi, kendi eksenleri etrafında da dönerler. GEZEGENİN ÖZELLİKLERİ • GEZEGENLERİN ÖZELLİKLERİ • Kendilerine ait ısı ve ışıkları yoktur • Işıkları kesintisizdir. • Yıldızlardan daha küçük ve daha soğukturlar. • Gökyüzündeki konumları değişkendir. • Gökyüzünde küre olarak görülürler Güneş sisteminde sekiz tane gezegen vardır. Bunlar Güneş’e yakınlık durumuna göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. • Merkür, Venüs, Dünya, Mars iç gezegen olarak bilinirken, diğerleri ise dış gezegen olarak bilinir. Gezegenlerin bazıları çıplak gözle görülebilir.24 Ağustos 2006 tarihinden önce plüton denilen bir gezegen de mevcuttu.Bu gezegen Güneş sistemindeki en küçük ve sonuncu gezegendir.Fakat 24 Ağustos 2006 tarihinde uluslar arası Gökbilim Birliğinin (IAU) Prag’da yaptığı toplantıda plüton, gezegen sınıfından çıkarılarak “Cüce Gezegen” sınıfına alınmıştır MERKÜR Güneş'e en yakın olan gezegendir. Güneş etrafındaki dönüşünü 88 günde tamamlar. Merkür'ün herhangi bir doğal uydusu yoktur. hidrojen, helyum ve neon gazlarından oluşan ince bir atmosferi vardır • Merkür'ün yüzeyinde Ay'ın yüzeyindekilere benzeyen kraterler vardır. Fakat bilindiği kadarıyla Merkür'de canlıların yaşayabilmesini olanaklı kılacak koşullar bulunmamaktadır. Çünkü gezegenin Güneş'e dönük yüzünde sıcaklık, 400 dereceye kadar çıkar, buna karşılık karanlık yüzünde -173 dereceye kadar düşer. venüs Venüs foto venüs • Venüs, Güneş sisteminde, Güneşe uzaklık bakımından ikinci sıradaki gezegen. Güneş çevresinde, ondan ortalama 107,5 milyon km uzaklıkta 225 gündür. Venüs'ün kendi ekseni çevresindeki dönüşü geriye doğru yani doğudan daireye çok yakın bir yörünge üzerinde dolanır. dünya • YAŞADIĞIMIZ YER DÜNYA • Dünya, (Yer, Yeryüzü, Acun, eski dilde Arz), Güneş sistemi'nin Güneş'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki gezegeni. Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. • Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir. Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir. Büyüklükte, Güneş Sistemi'nin 8 gezegeni arasında gaz devlerinin büyük farkla arkasından gelerek beşinci sıraya yerleşir. Tek doğal uydusu Ay' dır. UYDU NEDİR • Uydu, başka bir gök cisminin etrafında dönen gök cismi. Yapay uydulardan ayırmak amacıyla doğal uydu veya tabii uydu olarak da adlandırılırlar. Güneş sistemindeki tüm gezegenler Güneş'in uydusudur. Ay gibi diğer gökcisimleri ise gezegenlerin uydularıdır. AY • DÜNYAMIZIN UYDUSU AY VE DÜNYA • AY VE DÜNYA AY • Ay, Dünya'nın tek doğal uydusudur ve Güneş Sistemi içinde beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km., yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Ay'ın çapı 3.474 km.'dir • Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur. AYIN EVRELERİ 3 • BİR AYDAKİ AYIN EVRELERİ MARS Güneş'ten ortalama uzaklığı yaklaşık 228 milyon km'dir. Mars'ın iki küçük uydusu vardır; bunlar Phobos ve Deimos'tur. Güneş çevresinde bir tam dolanımı 687 günde tamamladığından bu gezegende mevsimler Dünya'dan yaklaşık iki kat daha uzundur. MARS Mars'ın atmosferi çok incedir. Hemen hemen bütünüyle karbondioksitten oluştuğu, ayrıca yaklaşık yüzde 2 azot, yüzde 1-2 arasında değişen oranlarda argon içerdiği saptanmıştır. Kırmızı renkli bir gezegendir. JÜPİTER Güneş sistemindeki en büyük gezegendir. Güneş'ten ortalama uzaklığı 777 milyon km'dir. Güneş çevresindeki bir tam dolanımını 11,86 yılda, kendi etrafındaki bir tam dönüşünü ise 9 saat 55 dakikada tamamlar. Venüs'ten sonra en parlak gezegendir. devam JÜPİTER Atmosferi büyük ölçüde hidrojenden oluşmuştur, ayrıca az miktarda helyum, metan, amonyak, etan, su, karbonmonoksit, asetilen ve hidrojen siyanür içerir. Bugüne kadar çevresinde dolanan 16 uydu keşfedilmiştir. Bunlardan en büyükleri Ganymedes, Kallisto, İo ve Europa'dır. SATÜRN Jüpiter’den sonra Güneş sistemindeki en büyük gezegendir. Güneşten ortalama uzaklığı 1.472 km dir. En az 21 tane uydusu vardır. SATÜRN Satürn ‘ün ekvator düzleminde gezegeni kuşatan yassı, toz ve buz parçalarından oluşmuş yedi ayrı halka vardır.Dolanım süresi yaklaşık 29 yıldır. URANÜS Güneş çevresindeki dolanım süresi 84.01 yıl, Güneş’e ortalama uzaklığı ise 2 milyar 870 milyon km dolaylarındadır. Metandan oluşan bir atmosferi olduğu sanılmaktadır. NEPTÜN Güneşin çevresindeki bir tam dolanımını 164.79 yılda tamamlar. Güneşten ortalama uzaklığı 4 milyar 494 km. dir. Atmosferin en üst bölümünde metan gazı bulutları vardır. NEPTÜN Üst katmanları çok soğuktur . Bilinen uydu sayısı sekiz tanedir. Çıplak gözle görülmeyecek kadar soluktur. PLÜTON Güneşe olan ortalama uzaklığı 6 milyar km kadardır. Güneş çevresindeki dolanımını 248 yıldan daha uzun bir sürede tamamlar. Çok soluk göründüğünden astronomlar bu gezegenin oldukça küçük olduğuna inanmaktadırlar. PLÜTON Bu kadar küçük ve soğuk (yaklaşık – 213 derece) olan bir gezegende atmosferin bulunması da oldukça düşük bir olasılıktır. Hubble teleskopunun çektiği en güzel fotoğraf seçilen bu karede dünyadan 28 milyon ışık yılı uzakta bulunan Sombrero Galaksisi görülüyor. Hubble’ın çektiği ve ikinci en güzel resim seçilen karede dünyadan 3000-6000 ışık yılı uzakta bulunan ‘Ant Nebula’ resmediliyor. Astronotların 3. favori resmi ‘Eskimo’ adı verilen Nebula NGC 2392 toz bulutu. Kukuletaya benzetilen kısım ölmekte olan bir yıldızdan uzaklaşarak uçan kuyrukluyıldız biçimindeki bir halka. Dünyadan 5000 ışık yılı uzakta bulunuyor. ‘Yüzüklerin Efendisi’ üçlemesindeki büyücü Sauron’un şeytan gözünü anımsatan bu halkanın ismi ‘Cat’s Eye Nebula’. Astronotların seçtiği en iyi uzay resimleri arasında 5. sırada alan bu kare dünyadan 8000 ışık yılı uzaktaki ‘Hourglass Nebula’yı resmediyor. Nebulanın ortasındaki darlığın nedeni onu oluşturan rüzgarların merkezde zayıflaması. Gök cismi • Gök cismi Astronotların 8. favori karesinde saman yolundan bir yıldızın muhteşem görüntüsü resmediliyor. Ünlü ressam Van Gogh’un tablolarından birini çağrıştırdığı için astronotlar bu resme ‘Starry Night’ (Yıldızlı gece) ismini verdi. Bu karede görüntülenen 'Cone Nebula' dünyadan aya 23 milyon kez gidip gelindiğinde kat edilen yol kadar uzağımızda bulunuyor. Gök cismi • Gök cismi; yıldızlardan gezegenlere, asteroitlerden meteorlara uzayda bulunan tüm cisimlere ortak olarak kullanılan bir isimdir. Bazı gök cisimlerini örneğin günes ay ve diğer yıldızlar gibi çıplak gözle görebileceğimiz gibi milyonlarca ışık yılı uzaktaki bir gök cismini dev teleskoplarla da görebiliriz. Üzerinde yaşadığımız Dünya'mız da gök cismine örnek olarak gösterilebilir. YILDIZ Yıldız yoğun ve ışık saçan bir plazma küresidir. Bir araya toplanan yıldızların oluşturduğu gökadalar görünür evrenin hâkimidir. Günışığı dahil olmak üzere Dünya üzerindeki erkenin (enerji) çoğunun kaynağı, bize en yakın yıldız olan Güneştir. Diğer yıldızlar, Güneş’in ışığı altında kalmadıkları zaman yani geceleri gökyüzünde görünürler. YILDIZ YILDIZ Resimde dünyadan 5500 ışık yılı uzakta olan ‘Swan Nebula’sındaki ‘Perfect storm’ (Kusursuz Fırtına) adı verilen bölge görülüyor. YILDIZ KÜMESİ • Yıldız kümeleri, kütleçekim ile birbirine bağlı yıldız topluluklarıdırlar. İki ayrı alt türe ayrılırlar: açık yıldız kümeleri ve küresel yıldız kümeleri. İlk tür az sayılacak derecede ve göreceli olarak genç yıldızlar içerirken, küresel kümeler genelde birbiri ile yakın etkileşim içerisinde olan yüzbinlerce l ld i i l DEVAMI • Açık yıldız kümeleri zamanla, gökada içerisinde hareket eden dev özdeciksel (moleküler) bulutların etkisi ile dağılma eğilimini gösterirler ve öğelerinin kütleçekim tabanlı etkileşimleri azalır, ancak buna rağmen küme üyeleri benzer yörüngelerde hareket etmeye devam ederler. Bu durumda yıldız oymağı olarak adlandırılırlar. ÜLKER YILDIZ KÜMESİ YILDIZ NASIL OLUŞUR? • Bir yıldızın oluşumu için iki şey gereklidir: Madde ve maddeyi yüksek yoğunluklara erişinceye dek sıkıştıracak bir mekanizma. Madde uzayda oldukça boldur. Uzaydaki madde, hemen hemen tümüyle çok küçük miktarlarda diğer elementler ve küçük toz parçacıklarıyla DEVAMI • karışmış durumda bulunan hidrojen gazından oluşmaktadır. Bazı bölgelerde gaz düzgün bir biçimde dağılmış durumda bulunurken diğer bazı bölgelerde yoğunlaşmalar gösterir. Maddenin toplandığı yerde kütle çekiminden daha kuvvetlidir. Yıldızlar nasıl oluşur • Yıldızlar nasıl oluşur devamı • Bu nedenle de gaz kendi kendini daha da sıkıştırarak yüksek yoğunluklara da ulaşabilir. Sonuçta kütle çekim kuvveti tek başına gazı yoğunlaştırmanın bir mekanizması olabilir. Yoğun, yeni doğmuş bir yıldız çekirdeğinin çapı bir ışık yılının yarısından daha küçüktür. Ama bu boyut bile tam oluşmuş bir yıldızın boyutlarından milyonlarca kat daha büyüktür. Kütle çekimi ile birleşen başka bir kuvvet, bu ilkel yıldız çekirdeğinin davranışını belirler devamı2 • Tipik olarak gaz bulutu kendi çevresinde dönmekte olup manyetik kuvvetler tarafından gittikçe daha fazla sıkıştırılır. Bulutun içinde büzülme ve çökmeye karşı koyan ısı ve basınç vardır. İçeriye doğru etki eden kütle çekim kuvveti yeterince büyük olduğunda bulut büzülmeye ve kendi merkezine doğru çökmeye devam eder. Bu da açığa çıkan çekim enerjisi nedeniyle ısı üretimine neden olur(Açığa çıkan enerji kızılötesi ışınım biçimine dönüşür). Büzülen gaz bulutunun yoğunluğu artar. Dönen bir bulutta merkez etrafında Güneş sistemi boyutlarında bir gaz ve toz diski oluşabilir. Sonuçta kaçınılmaz olarak merkezdeki sıcaklık 10 milyon dereceyi bulur. Bu sıcaklıkta nükleer tepkimeler başlar ve bulut bir yıldıza dönüşür. Yıldızların özellikleri • Her bir yıldızın rengi sıcaklığı ve dünyaya olan uzaklığı farklıdır.en büyük yıldız güneştir. TAKIM YILDIZI • Takımyıldız, gökyüzünün (veya gök küresinin) bölündüğü 88 alandan her birine verilen isimdir. Terim genellikle, yanlış bir biçimde, görünüşte birbiriyle ilgili gözüken yıldız gruplarını tanımlamak için kullanılır. • Bazı ünlü takımyıldızlar, çeşitli nesnelere benzetilen parlak yıldız düzenlerine sahiptir. Örnek olarak, bir avcı figürünü çağrıştıran Avcı Takımyıldızı (Orion) ve aslan figürü çağrıştıran Aslan Takımyıldızı (Leo) verilebilir. TAKIM YILDIZI2 ÖRNEK YILDIZ KAYMASI • Halk arasında yıldız kayması diye tanımlanan bu olayın aslında yıldızlarla hiç bir ilgisi yoktur. Yıldızlar dünyadan milyarlarca kilometre ötedeki uzak güneşlerdir. Güneş sistemimizin içinde Güneş ve gezegenlerin çekim kuvvetleri arasında bir oraya bir buraya gezinen sayısız göktaşı vardır. Astronotların 9. favori resmindeki bu görüntüde dünyadan 114 milyon ışık yılı uzakta olan ve teknik ismi NGC 2207 ve IC 2163 olan iki birleşik galaksiyi görüyoruz. YILDIZ KAYMASI2 • Dünya’nın yakınından geçerken çekim alanına girenler, hızla atmosfere dalarlar. Sürtünmeden dolayı ısınırlar, yanarlar ve arkalarında parlak, çizgi gibi bir iz bırakırlar. Sonunda tamamına yakını, düşüşün son anında görülen parlamayı takiben yok olurlar YILDIZ KAYMASI • YILDIZ KAYMASI KUYRUKLU YILDIZ • KUYRUIKLU YILDIZ • HALE BOPP KUYRUKLU YILDIZI KUYRUKLU YILDIZ2 • Bugün,bir kuyruklu yıldızın ne olduğuna ilişkin bilimsel temellere dayanan bir bilgimiz var. Gene de onlarla ilgili tüm soruları cevaplandırabilmiş değiliz. Bir kuyruklu yıldız ilk göründüğü zaman küçük, çok küçük bir ışık noktası halindedir. Oysa bu ışık noktasının çapı binlerce mil olabilir. KUYRUKLU YILDIZ3 • Kuyruklu yıldız güneşe yaklaştığı zaman, genellikle arkasında bir kuyruk belirir. Kuyruk, çok ince gazları ve çok küçük zerrecikleri kapsayan bir yapıdadır. Bu çok küçük madde zerrecikleri,kuyruklu yıldız güneşin etkisi altına girdiği zaman başından kopuşmuş, yayılmıştır. "Nükleuz"un çevresinde üçüncü bir kesim vardır. Söz konusu kesim "koma" diye adlandırılır. Koma'nın parlak bulutumsu bir görünümü olup, çapı bazen 150.000 mili bulur,hatta aşar. GÖKTAŞI • uzaydan dünya yüzeyine düşen maddelerin genel adıdır. Dünya atmosferine ortalama olarak senede birkaç bin göktaşı girer. sadece bunların, beş yüz kadarı buharlaşmadan yere göktaşı olarak düşebilir. Göktaşları, Dünyanın atmosferine saniyede 11-72 km arasında değişen bir hızla girerler. Sürtünmeden meydana gelen ısıdan dolayı büyük bir kısmı eriyerek toz parçacıkları halinde yeryüzüne inebilir. GÖKTAŞI2 • Göktaşları, kimyasal ve petrografik özelliklerine göre sınıflandırılırlar, kimyasal bileşimlerine göre taşsı(taşıl) (Aerolit), demirli (Siderit) ve taşsı demirli (taşıl-Demir)(Siderolit) olmak üzere üç gruba ayrılırlar. Taşsı göktaşları demir, silisyum, karbon, magnezyum, alüminyum ve oksijenden meydana gelir. Demirli göktaşlarının içinde nikel, galyum, germanyum ve iridyum bulunur. Taşsı demirli, göktaşları ise olivin ile çeşitli metaller içerir. • Büyük göktaşları yeryüzüne düştüğü zaman, krater meydana getirebilir. Ancak krater oluşumu göktaşının yoğunluğuna, hızına ve çarptığı malzemenin özelliklerine bağlı olduğundan her zaman bir krater yapısı oluşmaz. GÖK TAŞI • GÖKTAŞI GÖKTAŞI ÇUKURU • DÜNYAYA DÜŞEN METEORLARA GÖKTAŞI DENİR GÖKTAŞI ÇUKURU HABERLERİ • HABER GÖKTAŞI ÇUKURU HABERLERİ • 1 Temmuz 2007 tarihli wowTurkey Kayseri - Develi buluşmasında görmüş olduğumuz bu meteor çukuru hakkında rehberimizin belirtmiş olduğu; Bu meteor çukurunun zamanında düşen meteorun sebep olduğu ve bu meteorun çarpmanın etkisiyle yerin altına girdiği ve yahutsa parçalanarak geri teptiğini düşündüklerini söyledi en azından DEVAMI • rehberimizin bu konuda kesin konuşmaması ve Kayseri genelinde bu çukur için düşen meteorun oluşturduğu çukur içerisinde kaybolduğu söylenmektedir. Meteor çukuru ve etrafında derinlemesine araştırmalar devam etmekteymiş. Kendi izlenimlerime göre oluşan çukurun etrafındaki renk değişikliği ve toprak ile taşın normalin dışında bir yapıda olduğunu farkettim. METEOR • Güneş sistemindeki gezegenlerin aralarındaki boşlukta bulunur ve ışık yaymazlar. Bunlardan bazıları, Dünya'ya yakın bir yerden geçerken, çekim etkisiyle Dünya'nın atmosferine girerler. Dünya atmosferine giren bir meteor, yüksek sıcaklık sebebiyle parçalanabilir ve ışık saçar. DEVAMI • Yanmayan kısmı ve külleri yeryüzüne düşebilir. Yeryüzüne düşen meteor veya parçalarına göktaşı adı verilir. Dünya atmosferine giren bir meteor, yüksek sıcaklık sebebiyle parçalanabilir ve ışık saçar. Yanmayan kısmı ve külleri yeryüzüne düşebilir. Yeryüzüne düşen meteor veya parçalarına göktaşı adı verilir. METEOR2 METEOR METEOR ÇUKURU • METEOR ÇUKURU YER YÜZÜNE DÜŞEN GÖK CİSİMLERİNİN DÜŞTÜKLERİ YERDE AÇTIKLARI ÇUKURA METEOR ÇUKURU DENİR AYDA BİR METEOR ÇUKURU • METEOR ÇUKURU IŞIK YILI • Işık Yılı Işık yılı, ışığın bir yılda boşlukta aldığı mesafedir. 1 ışık yılı = Işık hızı (km./sn.) x bir yıl (saniye cinsinden) 300.000 sayısını kilometre olarak kullandığımızda,algılamamız veya göz önüne getirebilmemiz daha çetin bir hale gelir. Bir kere,yeryüzü üzerindeki en uzak iki nokta arasındaki mesafe km. cinsinden,bu sayının çok altındadır. DEVAMI • 300.000 kilometre,ışığın bir saniyede aldığı yolun uzaklığıdır. Ben kendi kendime düşünürken veya birisine bu sayıyı anlatırken şöyle bir örnek veriyorum: Alkışlama işlemini yaparken bir el çırpışımız bir saniye kadardır. İşte bir kez el çırptığımız anda ışık,dünyamızı 7 kez dolaşmış olacaktı IŞIK YILI ÖRNEKLER DOĞAL UYDULAR YAPAY UYDU • Yapay uydular insanoğlunun geliştirip Dünya'nın veya başka gezegenlerin yörüngesine yerleştirdiği uydular. Yapay uydular şu başlıklar altında toplanabilir: DEVAMI • Haberleşme uyduları: TV, radyo, telefon gibi iletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulardır. Modern haberleşme uyduları çoğunlukla "Molniya" veya "Alçak Dünya" yörüngelerini kullanırlar. DEVAMI • Haberleşme uyduları: TV, radyo, telefon gibi iletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulardır. Modern haberleşme uyduları çoğunlukla "Molniya" veya "Alçak Dünya" yörüngelerini kullanırlar. DEVAMI • Meteoroloji uyduları: Bu uydular dünyadaki meteorolojik olayları gözlemlemek için kullanılırlar. • Anti-uydu silah sistemleri: "Katil uydular" olarak da bilinen bu uyduların amaçları düşman uydularını yok etmektir. Düşman uyduları vurmak için kinetik mermiler ya da enerji veya partikül silah sistemleri kullanırlar DEVAM1 • Astronomi uyduları: Uzaydaki diğer gökcisimlerini gözlemek amacıyla kullanılırlar. • Biyouydular (Biosatellites): Bilimsel amaçlarla canlı organizmalar taşıyan uydulardır. DEVAMI • Minyatür uydular: Çok çeşitli amaçlarla kullanılabilen sıradışı şekilde ufak cüsseli uydulardır. 500-200 kg arasında olanlara miniuydu", "200-10 kg arasında olanlara "mikro uydu", 10 kg'dan daha hafif olanlara "nanouydu" denir. DEVAMI • Seyrüsefer uyduları: Radyo sinyalleri vasıtasıyla dünya üzerindeki mobil cihazların yerlerini tesbit etmeye yarayan uydulardır. Günümüzde uçaklarda, otomobillerde hatta elde kullanımı oldukça yaygınlaşmış olan bu sistem sayesinde dünya üzerindeki konum bir kaç metre hassasiyetiyle tesbit edilebilir. DEVEMI • Gözetleme uyduları (Reconnaissance satellites): Daha çok askeri gözetleme ve keşif amaçlarıyla kullanılan bu uyduların gerçek kabiliyetleri konusunda detaylı bir bilgi mevcut değildir. Bunun nedeni, bu sistemlere dair bilgilerin "çok gizli" gizlilik derecesinde olmasıdır. DEVAMI • Gözlem uyduları (Earth observation satellites): Bu uydular sivil gözlem amacıyla (çevre faciaları, harita yapımı vs.) kullanılan uydulardır. • Güneş enerjisi uyduları: Bu uydular güneş enerjisini dünya üzerindeki alıcılara yönlendirerek, alternatif enerji kaynağı olarak kullanılması planlanan uydulardır. DEVAM2 • ÖRNEK YAPAY UYDU GÖK ADA NEDİR VE ÖZELLİKLERİ • Gökada (ayrıca Galaksi) kütleçekim ile birbirine bağlı yıldızlar, yıldızlararası gaz ve toz, plazma ve karanlık maddeden oluşan düzenektir. Gökadaların barındırdığı birkaç milyon (Cüce gökada) ile bir trilyon arasındaki yıldızlar ortak bir çekim merkezi çevresindeki yörüngede dönerler. DEVAMI • Bunların yanı sıra gökadaların ayrıca yıldız kümeleri de içerebileceği saptanmıştır. • Gökadalar genellikle biçimlerine (veya görsel biçim bilimine) göre sınıflandırılırlar. Bu açıdan 3 farklı tür bulunur: Eliptik gökadalar, sarmal gökadalar ve düzensiz gökadalar. DEVAM1 • Gözlemlenebilen evrende 100 milyar gökada bulunduğuna inanılmaktadır. Çoğu gökada bin ile birkaç yüz bin parsek genişliğinde olup aralarında milyonlarca parsek mesafe olacak biçimde evrende dağılmış bulunmaktalar. Gökadalararası uzay ise ortalama yoğunluğu 1 atom/m3 den az gaz içermektedir. DEVAMI • Gökadaların çoğunluğu aşama sırasına göre önce gökada takımları sonra da üsttakımlar oluşturacak biçimde düzenlidirler. • Kuramsal olmakla birlikte, karanlık madde çoğu gökadanın toplam kütlesinin 90%'ına denk gelmektedir. Ancak bilimsel aygıtlar ile görülemeyen bu maddenin doğası henüz açıklık ÖRNEK ANIL ÖRNEK 2 ONUR EVREN • Evren veya kâinat, sonsuz uzamda bulunan tüm madde ve enerji biçimlerini içeren bütünün adıdır. Yani "evren" astronominin, astrofiziğin konu edindiği şeylerin tümüdür. İçinde "her şey" olan bu dev çorba, sonsuzluk veya hiçlik olarak tanımlanabilecek uzayın içinde yer alır.. DEVAMI • Daha doğrusu, uzaya fon olan siyah hiçliğin içindeki her şeydir evren. Dolayısıyla aslında sonsuz uzayınhiçliğin içinde de değildir. Zira "hiçliğin" içi olmaz. Fakat olmayan şeylere de (sıfır gibi) onlardan bahsedebilmek ve düşüncelerimizde kullanabilmek için bir isim vermek zorunda olduğumuzdan evreni çevreleyen bu "hiçliğe" uzay-uzam gibi isimler vermişizdir ÖRNEK RESİM UZAY • Uzay, Dünya'nın atmosferi dışında evrenin geri kalan kısmına verilen isimdir. Uzay'ın sınırları asla kesin değildir ve Uzay hep büyür. Atmosfer ile uzay arasında kesin bir sınır bulunmamaktadır, fakat DEVAMI • Dünya'nın atmosferi yukarı doğru çıkıldıkça incelmektedir. Uzayda milyonlarca gökada bulunmaktadır. Bu gökadalar içinde milyonlarca güneş sistemleri, gezegenler ve gök taşları bulunmaktadır. UZAYA ÖRNEK RESİMLER UZAY RESİMLERİ UZAY SONDASI • Uzay sondası dünyanın çekim alanından kurtulup, Ay'a, diğer gökcisimlerine, gezegenler arası uzay boşluğuna ya da galaksiler arası uzay boşluğuna gönderilerek, veri toplamaya yarayan robotik uzay aracı ve bu aracın icra ettiği göreve verilen isim. • Halen aktif durumda yaklaşık 20 uzay sondası görev yapmaktadır. Şu an uzayda sondası bulunan ülkeler ve birlikler, Rusya ve Ukrayna, ABD, AB, Japonya ve Çin'dir UZAY İSTASYONU • 'Uzay istasyonu uzay boşluğunda insanların konaklaması ve çalışması için hazırlanan platform. Şu ana kadar yapılan uzay istasyonları alçak Dünya yörüngesine gönderilmiştir. Uzay istasyonlarının diğer uzay araçlarından başlıca farkı, hareket etmek için büyük roketlerinin olmamasıdır. DEVAMI • Uzay istasyonlarına gitmek için bu tür hareket roketleri olan diğer uzay araçları kullanılır. Uzay istasyonları, yörüngede haftalarca, aylarca hatta yıllarca kalmak üzere tasarlanırlar. MİR UZAY İSTASYONU DEVAM • Uzay istasyonları, uzayda uzun süre kalmanın organizma üzerindeki etkilerini araştırmak için kullanıldıkları gibi, çeşitli bilimsel deneyler yapmak için de uygun bir mekan sunarlar. Halen uzayda en uzun kalma rekoru, Mir uzay istasyonunda 437,7 gün kalan Valeri Polyakov'a aittir. • İlk uzay istasyonu, Uzay Yarışı döneminde yörüngeye fırlatılan SSCB'ye ait Salyut 1'dir. SSCB uzaya 7'si Salyut serisinden, 1'i ise Mir olmak üzere 8 uzay istasyonu göndermiştir. DEVAMI • ABD'nin uzay istasyonu Skylab 1970'li yıllarda kullanılmıştır. ABD, Skylab'dan sonra çeşitli uzay istasyonu planları yapsa da bunların hiç birini hayata geçirememiştir. • Uzaya gönderilen en büyük istasyon, çeşitli ulusların işbirliği içinde inşa ettikleri Uluslararası Uzay İstasyonu olmuştur. • "http://tr.wikipedia.org/wiki/Uzay_ista syonu"'dan alındı UZAY KİRLİLİĞİ UZAY KİRLİLİĞİ • Yaklaşık olarak kırk yıldır sürdürülen uzaydaki çalışmalarda kalan atıklar tehlike oluşturmaktadır. örneğin; Ariane (Ariyen) roketinin bir parçası, Gerişe (Seriş) iletişim uydusunun antenini koparmıştır. • Uzay çalışmalarında kullanılan pek çok araç uzayda, DEVAMI • özellikle Dünya atmosferi çevresinde çöp olarak bırakılmaktadır. Araç ve parçalarından oluşan, kontrolsüz bir şekilde Dünya çevresinde bulunan bu çöpler tehlike oluşturur mu? Kullanılan uydu ve istasyonlar için bu atıklar tehlikeli midir? Yeryüzündeki yaşamı nasıl bir tehlike bekliyor olabilir? DEVAM • Uzay araştırmalarıyla uğraşan ülkeler, çöplerin nasıl bir tehdit oluşturduğunu bilerek çalışmalarını yürütmektedirler. Örneğin; ABD özellikle uzay istasyonlarına yönelik tehlikeyi azaltabilmek için bu çöpleri sürekli gözetim altında bulundurmaya çalışmaktadır. Ancak kurduğu sistem henüz tümünü gözleyebilecek nitelikte de ğildir. NASA tarafından yörüngede bilinen 35 milyon çöp durumundaki araç ve araç parçasından ancak 8000 tanesi izlenebilmektedir. DEVAMI • Uzaydaki atıkların en tehlikeli olanları hangileridir? Bu sorunun yanıtını Pegasus roketinde aramak doğru olur. 1996 yılında parçalanan Pegasus roketinin gözlenebilen 668 parçası uzay çöplüğünün en tehlikeli parçaları olarak bilinmektedir. Çünkü en büyük çöpler onlardır. Bu parçalar uluslar arası uzay istasyonu'nun 500 km yukarısında bulunmaktadır DEVAM 2 • Uzay çalışmalarında kullanılan roketlerin, Dünya atmosferi dışına çıkarılabilmesi için birden fazla yakıt tankı kullanılmaktadır. Aşama aşama işlem gören bu yakıt tanklarının ilk kullanılanları atmosferde roketten ayrılarak geri düşmekte; diğer parçalar ise atmosfer dışında bırakılmaktadır. Görevini tamamlayan her parça, uzay boşluğunda bir gök cismi gibi yalnız kalmaktadır. • Fazla yüksekte olmayan atıklardan bazıları zaman zaman atmosfere girer. Atmosferde oluşan sürtünmeyle yanmaya başlayan bu atıklar, bazı kişiler tarafından UFO olarak adlandırılır TELESKOP Teleskop (Yunanca tele = uzak ve skopein = bakmak), uzaydan gelen her türlü radyasyonu alıp görüntüleyen astronomların kullandığı bir rasathane cihazıdır. 1609 yılında Galileo Galilei tarafından icat edilmiştir. Uzaydaki cisimlerden yansıyarak veya doğrudan doğruya gelen, gözle görülen ışık, ultraviyole ışınlar, kızılöte ışınlar, röntgen ışınları, radyo dalgaları gibi her türlü elektromanyetik yayınlar kainat hakkında bilgi toplamak için çok lüzumlu delillerdir. Bu deliller ya klasik manada optik teleskoplarla veya çok daha modern radyo teleskoplarla incelenir DEVAM • Teleskop yapı olarak objektif, oküler ve bu mercekleri muhafaza eden bir tüpten meydana gelmiştir. Objektif cinsine göre iki tür teleskop vardır. Uzaydan gelen ışıklar teleskop içinde bir aynaya çarpıp, prizmadan geçtikten sonra göze geliyorsa bu türe yansımalı teleskop denir. Uzaydan gelen ışıklar merceklerden doğrudan geçip göze geliyorsa bu türe de kırılmalı teleskop adı verilir. TELESKOP Astronotların seçtiği en güzel 10. resimde dünyadan 9000 bin ışık yılı uzakta olan Trifid Nebula’yı görüyoruz. Yeni yıldızların doğduğu bu nebulaya astronotlar ‘yıldız kreşi’ adını taktı.
