1 T.C. MALİYE BAKANLIĞI Araştırma, Planlama ve Koordinasyon

Kısa Rapor
Dış Ticaret: 84/25
9 Aralık 2005
T.C.
MALİYE BAKANLIĞI
Araştırma, Planlama ve Koordinasyon
Kurulu Başkanlığı
2005 YILI OCAK-EKİM DÖNEMİ ÖDEMELER DENGESİ GELİŞMELERİ
•
Ekim ayında 884 milyon dolar olarak gerçekleşen cari açık 12 aylık bazda 21
milyar 957 milyon dolara ulaşarak revize edilen gerçekleşme tahminini de aştı.
•
Doğrudan yatırımlar 2005 yılının ilk on aylık döneminde bir önceki yılın aynı
dönemine göre yüzde 63.7 oranında artarak 4 milyar 39 milyon dolara yükseldi.
Böylece, bu güne kadar yıllık bazda gerçekleşen yabancı yatırım tutarları da açık
bir farkla aşılmış oldu.
•
Cari açığın finansmanında, bankalar ve özel sektör aracılığı ile yurt dışından
sağlanan kaynaklardaki artış dikkat çekmektedir.
•
Merkez Bankası rezervleri Ocak-Ekim döneminde 11 milyar 542 milyon dolar
artışla Ekim ayında 44 milyar 830 milyon dolara yükseldi.
1- CARİ İŞLEMLER HESABI
•
Cari işlemler
Cari İşlemler Dengesi (aylık, milyon dolar)
O
dengesinde Ekim ayı
milyon
2003
dolar düzeyinde açık
2004
gerçekleşti.
2005
itibariyle
884
Böylece
Ş
M
N
-301 -1338 -1375 -994
M
H
T
A
E
EK
-825
-824
-347
821
606
0
8
79
-985 -2225 -2190 -1719 -1342 -1486 -759
K
A
Toplam
-519 -2939
-8035
-185 -1931 -2912
-15647
-1461 -2265 -2464 -2541 -2386 -2183 -1207 -1295 -428 -884
-17114
Ocak-Ekim döneminde cari işlemler hesabı, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde
58.4 artışla 17 milyar 114 milyon dolar açık verirken 12 aylık cari açık 21 milyar 957
2003
CARİ İŞLEMLER DENGESİ (12 aylık. m ilyon dolar)
2004
2005
Ş
M
N
M
EK
K
-8 037
-15 647
-21 300 Gerçekleşme Tahmini
-15 674
-14 262
-21 380
EY
-6 412
-6 119
-5 684
-20 761
A
-14 077
-5 773
T
-13 550
-6 153
-5 733
H
-21 957
04/O
-12 737
-19 455
-28 000
-12 325
-19 005
-11 663
-18 303
-4 768
-4 230
-11 146
-17 259
-2 792
-3 899
-10 421
-16 437
-23 000
-16 163
-18 000
-9 606
-13 000
-16 123
-8 000
-8 719
-3 000
-1 811
2 000
A
1
milyon dolara yükseldi.
CARİ İŞLEMLER AÇIĞI ARTIŞ HIZI
(Yıllıklandırılmış % Değişim)
• Cari açığın artışında
belirleyici
açığı,
12,0
10,0
olan
dış
ödemeler
ticaret
dengesi
tablosunda yer aldığı şekliyle,
8,0
6,0
Ocak-Ekim 2005 döneminde
4,0
bir önceki yılın aynı dönemine
2,0
göre yüzde 42.9 oranında
-2,0
2004/O
Ş
M
N
M
H
T
A
EY
EK
K
A
2005/O
Ş
M
N
M
H
T
A
EY
EK
0,0
artarak 26 milyar 996 milyon
dolar olarak gerçekleşti. Bu
gelişmede bavul ticaretindeki 344 milyon dolarlık azalış da etkili oldu.
•
Cari işlemler
hesabının diğer bir alt
kalemi olan hizmetler
dengesi, 2005 yılının
Ocak-Ekim döneminde
bir önceki yılın aynı
CARİ İŞLEMLER DENGESİ ALT KALEMLERİ (Milyon $)
Ekim
Ocak-Ekim
2004 2005 Artış
2004
2005 Artış
Dış Ticaret
-1386 -2475 -1089 -18891
-26996 -8 105
Hizmetler
1475 1788
313
11742
13390 1 648
Yatırım Gelirleri
-343
-328
15
-4594
-4717 - 123
Cari Transferler
69
131
62
939
1209
270
Cari İşlemler Açığı
- 185 - 884
-699 - 10 804 - 17 114 -6 310
dönemine göre yüzde
14 oranında artarak 13 milyar 390 milyon dolar tutarında fazla verdi. Bu hesabın en
önemli kalemlerinden olan net turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 16.3 oranında artarak 14 milyar 260 milyon dolar seviyesine yükseldi. Aynı
dönemde ithalattaki artışa paralel olarak navlun giderlerindeki 567 milyon dolarlık artış
hizmetler dengesindeki artı bakiyeyi sınırlandırdı.
•
Ocak-Ekim 2005 döneminde yatırım gelirleri dengesi 2004 yılının aynı
dönemine göre 123 milyon dolar artarak 4 milyar 717 milyon dolar açık verdi. Açığın
artmasında uzun ve kısa vadeli kredilere ilişkin faiz ödemelerindeki artış etkili oldu.
•
Cari işlemler hesabının son alt kalemi olan “Cari Transferler” fazlası, 2005
yılının Ocak-Ekim döneminde 2004 yılının aynı dönemine göre 270 milyon dolar artarak
1 milyar 209 milyon dolara yükseldi.
2- FİNANS HESAPLARI
•
Ocak-Ekim 2005 döneminde finans hesabının alt kalemlerinden doğrudan
yatırımlarda 3 milyar 205 milyon dolar, portföy yatırımlarında 8 milyar 716 milyon dolar,
ticari ve diğer krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlarda 13 milyar 152 milyon
dolar sermaye girişi gerçekleşti.
2
•
FİNANS HESAPLARI
(m ilyon dolar)
14 000
Net
yatırımlar
13 152
Doğrudan
2005
Ocak-Ekim
döneminde bir önceki yılın aynı
12 000
8 716
10 000
dönemindeki değerinin yaklaşık
8 000
5 623
6 000
iki katına ulaşarak 3 milyar 205
5 145
milyon dolar seviyesine yükseldi.
3 205
4 000
Son 12 aylık net doğrudan
1 751
2 000
yatırım tutarı ise 3 milyar 360
0
2004/Ocak-Ekim
Doğrudan Yatırımlar
2005/Ocak-Ekim
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
milyon dolar oldu.
YABANCI DOĞRUDAN YATIRIMLAR
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
4 039
3 266
2 765
2 467
2005
2004
2004
1999
885
1994
1989
1984
844
OCAKEKİM
•
1980’li yılların sonlarına kadar Türkiye’ye kayda değer miktarda yabancı
sermaye girişi sağlanamamıştır. 1989 yılı sonrasında gelen yabancı sermaye miktarı
artış göstermişse de 2001 yılına kadar gelen dönemde senelik bazdaki rakamlar 1
milyar doların altında seyretmiştir. 2001 yılında 3 milyar 266 milyon dolara yükselen
yabancı sermaye girişi 2002 yılında gerileyerek 999 milyon dolara düşmüştür. 2003
yılından itibaren ise istikrarlı bir yükselme trendi yakalanmış, ülkemize gelen yabancı
sermaye miktarı 2003 yılında 1 milyar 726 milyon dolara, 2004 yılında 2 milyar 765
milyon dolara ve 2005 yılının ilk on aylık döneminde de 4 milyar 39 milyon dolara
yükselmiştir. Böylece, 2005 yılının ilk on aylık döneminde bu güne kadar yıllık bazda
gerçekleşen yabancı yatırım tutarları da açık bir farkla aşılmıştır.
•
Ocak-Ekim 2005 döneminde portföy yatırımları kalemindeki net sermaye
girişinde Hükümetin 5 milyar 322 milyon dolar tutarındaki yurtdışı tahvil ihracı ve 3
milyar 72 milyon dolar tutarındaki tahvil geri ödemesi sonucu 2 milyar 250 milyon
dolarlık net kullanımı ile yurtdışında yerleşik kişilerin hisse senedi piyasasında 4 milyar
551 milyon dolar ve DİBS piyasasında 3 milyar 825 milyon dolar net alım
3
gerçekleştirmeleri etkili oldu. Geçen yıl ile kıyaslandığında yabancıların ilk on ayda hisse
senedi piyasasındaki alımlarında dikkat çekici bir yükseliş görülmekle birlikte bu trendin
Ekim ayında değiştiği ve yabancıların bu piyasada 174 milyon dolarlık net satış
gerçekleştirdiği görülmektedir. DİBS’ lerde ise hem on aylık bazda hem de Ekim ayında
bir önceki yıla göre gerileme gözlenmektedir.
Yabancıların Menkul Değer Alımları (milyon dolar)
2005
EKİM
OCAK-EKİM
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül 2004 2005
2004
2005
Hisse Senedi
908
526
472
311
96
584
571
501
756
37
- 174
741
4 551
DİBS
1071 1 499
- 895
599
717
457
396
- 600
489
636
92
4 002
3 825
Yurt dışı
Piyasalara
Tahvil İhracı
2000 - 242
0
- 779
- 263
1 250
773
- 489
0
1 000
0
1 959
2 250
NET PORTFÖY YATIRIMLARI
(milyon dolar)
8 716
10000
8 023
5000
3 429
1 634
0
1 022
5 623
2 465
- 593
-4 515
-5000
-6 711
Ocak-Ekim
-10000
1997
•
Ticari
1998
ve
1999
nakit
2000
2001
krediler
2002
ile
2003
2004
2004
2005
BANKALARIN UZUN VADELİ KREDİ KULLANIMI (net)
(milyon dolar)
mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar ise
EKİM
2004
279
2005 Ocak-Ekim döneminde bir önceki yılın
aynı dönemindeki değerinin iki buçuk katına
2005
-370
OCAK-EKİM
2004
2005
1197
4588
ulaşarak 13 milyar 152 milyon dolar seviyesine yükseldi. Ekim ayında bankaların net
uzun vadeli kredi
kullanımı
Bankalar ve Özel Sektörün Ödemeler Dengesinin Finansmanındaki Payı
(milyon dolar)
5000
milyon dolar eksi
4000
bakiye verdiyse de
3000
2000
on aylık dönemde
1000
bu
0
-1000
-2000
370
kalem
283
2005/O
Ş
M
N
M
H
T
A
E
EK
Bankalar
983
-232
3450
519
-622
2096
875
-1278
436
4161
Özel Sektör
639
199
1038
1662
1528
1278
1653
1141
249
443
artarak
yüzde
oranında
4
milyar
588 milyon dolara
4
ulaştı. Bankaların yurt dışı muhabirleri nezdindeki döviz varlıkları Ekim ayında 4 milyar
891 milyon dolar, Ocak-Ekim döneminde ise 2 milyar 17 milyon dolar azaldı. Bankaların
kredi ve mevduat olarak yurt dışından sağladığı net kaynak tutarı on aylık dönemde 10
milyar 388 milyon dolara ulaşırken özel sektör kredileri de 9 milyar 830 milyon dolar
oldu. Böylece Ocak-Ekim 2005 döneminde Bankalar ve özel sektör toplamda net
20 milyar 218 milyon dolarla ödemeler dengesinin en önemli finansman kaynağı
oldu. Söz konusu dönemde 4 milyar 927 milyon dolarlık IMF kredisi geri ödemesi
geçekleştirilirken Genel hükümet de net 1 milyar 807 milyon dolar tutarında uzun vadeli
kredi geri ödemesi gerçekleştirdi.
DÖVİZ GELİRLERİ VE GİDERLERİ (OCAK-EKİM MİLYON $)
2004
I- DÖVİZ GELİRLERİ
77 790
1- İHRACAT GELİRİ
54 103
2- TURİZM GELİRİ
14 374
3- FAİZ GELİRİ
544
4- İŞÇİ DÖVİZİ
669
5- TAŞIMACILIK GELİRİ
2 609
6- MÜTEAHHİT GELİRİ
575
7- DİĞER GELİRLER
4 916
II- DÖVİZ GİDERİ
88 594
1- İTHALAT GİDERİ
72 994
2- TURİZM GİDERİ
2 108
3- FAİZ GİDERİ
3 409
3 525
4- TAŞIMACILIK GİDERİ
5- DİĞER GİDERLER
6 558
III- DÖVİZ AÇIĞI
- 10 804
milyar
114
kısmı
milyon
cari
2005
90 667
62 347
16 594
779
685
3 170
715
6 377
107 781
89 343
2 334
4 059
4 264
7 781
- 17 114
açığın
milyar 927 milyon dolarlık IMF
geri
ödemesinde
bulunulmuş, geriye kalan 9
milyar
Merkez
504
milyon
dolar
Bankasının
döviz
rezervine eklenmiştir. Rezerv
artışının 2 milyar 981 milyon
dolarlık kısmı Ekim ayında
gerçekleşmiştir.
•
döviz
Ocak-Ekim 2005 döneminde
gelirleri
yüzde
16.6,
döviz
giderleri ise yüzde 21.7 oranında artış
kaydetti. Böylece döviz açığı 6 milyar
310 milyon dolar artışla 17 milyar 114
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
•
Ocak-Ekim 2005 döneminde
net döviz girişi 33 milyar 583 milyon
dolar olmuştur. Sermaye girişinin 17
dolarlık
finansmanında kullanılırken 4
kredisi
ARTIŞ DEĞİŞİM%
12 877
16,6
8 244
15,2
2 220
15,4
235
43,2
16
2,4
561
21,5
140
24,3
1 461
29,7
19 187
21,7
16 349
22,4
226
10,7
650
19,1
739
21,0
1 223
18,6
6 310
58,4
DÖVİZ AÇIĞININ KAPATILMASI (OCAK-EKİM MİLYON $)
2004
2005 ARTIŞ DEĞİŞİM%
I- SERMAYE GİRİŞLERİ
21 922
33 131 11 209
51,1
1- DOĞRUDAN YABANCI SERM. YATIRIMI
2 467
4 039
1 572
63,7
2- PORTFÖY YATIRIMI
6 702
10 276
3 574
53,3
a- HİSSE SENETLERİ
741
4 551
3 810
514,2
b- BONO-TAHVİL
5 961
5 725
- 236
-4,0
3- KREDİLER
12 430
15 233
2 803
22,6
a- BANKALAR
4 820
8 218
3 398
70,5
b- ÖZEL SEKTÖR
8 341
9 154
813
9,7
c- KAMU-MERKEZ BANKASI
- 890
-2 453 -1 563
175,6
d- DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
159
314
155
97,5
4- KAYNAĞI BELİRSİZ DÖVİZ
323
3 583
3 260
1009,3
II- SERMAYE ÇIKIŞLARI
6 534
- 452 -6 986
-106,9
1- YURT DIŞINDA YATIRIMLAR
716
834
118
16,5
2- YURT DIŞINDA PORTFÖY YATIRIMI
1 079
1 560
481
44,6
3- BORÇ ÖDEMELERİ
4 739
-2 846 -7 585
-160,1
III- NET DÖVİZ GİRİŞİ
15 388
33 583 18 195
118,2
IV- REZERVE EKLENEN
- 2 038 - 11 542 - 9 504
466
V- IMF KREDİLERİ
- 2 546
- 4 927 - 2 381
94
VI- AÇIK İÇİN KULLANILAN
- 10 804 - 17 114 - 6 310
58
5