Öğretmen Kılavuzu Öğrenci Kılavuzu

Vitamin C
Kiti
Öğretmen Kılavuzu
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
k.
l.
Konu
Kullanıcı Kitlesi
Deney Süresi
Materyaller
Güvenlik
Genel Bilgi
Deney Öncesi Hazırlık
Ön Bilgi
Deneyin Yapılışı (Prosedür)
Deney Sonuçları
Öğrenci Kılavuzundaki Soruların Cevapları
Kaynaklar
Öğrenci Kılavuzu
a.
b.
c.
d.
Genel Bilgi
Deney Süresince Uyulması Gereken Kurallar
Deneyin Yapılışı
Sorular
1
Vitaminler, vücutta metabolik olayların normal bir şekilde meydana gelmesi ve sağlıklı durumun sürdürülmesi için
gerekli olan, vücutta sentez edilemeyen veya yetersiz derecede sentez edilen ve besinler yoluyla çevreden ufak
miktarda alınması zorunlu organik moleküllerdir. Yapılacak deney ile günlük hayatta diyetimizde bulunan vitamin C
içeren yiyecek ve içeceklerin sahip olduğu vitamin C miktarları arasında farklı konsantrasyonlarda verilen kontrol
askorbik asit çözeltileri baz alınarak bir kıyaslama yapabilecektir. Kit içeriği 10 öğrencinin deneyi yapabileceği şekilde
dizayn edilmiştir.
a) Konu
Öğrenciler;
 Yapılacak deney ile günlük hayatta diyetimizde bulunan vitamin C içeren yiyecek ve içeceklerin sahip
olduğu vitamin C miktarı tayin edilecektir.
b) Kullanıcı Kitlesi
Vitamin C kiti , 9 yaş ve üstü çocukların kullanımına uygundur.
c) Deney Süresi
Deney: 30 dakika
d) Materyaller

% 0,05 ‘lik askorbik asit çözeltisi: 40 ml (stok çözeltiden distile su ile hazırlanacak)

% 0,03 ‘lik askorbik asit çözeltisi: 40 ml (stok çözeltiden distile su ile hazırlanacak)

% 0,1 ‘lik askorbik asit çözeltisi (stok çözelti): 100 ml (distile su ile hazırlanacak)

% 1 ‘lik askorbik asit çözeltisi: 40 ml (distile su ile hazırlanacak)

İndofenol çözeltisi: 200 ml (distile su ile hazırlanacak)

Test tüpü: 60 tane

Pastör pipeti: 40 tane

Eldiven: 20 tane

Distile su
Kit içerisinde bulunmayan kullanılacak aletler ve malzemeler

Dereceli silindir
2
e) Güvenlik
Laboratuvarda uyulması gereken genel kurallara dikkat edilmelidir. Deney süresince öğrenciler eldiven kullanmalıdır.
Deney süresince kullanılan kimyasallar ile istenmeyen bir temas olması durumunda bulaşan bölge bol sabun ve su ile
yıkanmalıdır.
Kullanılan kimyasalların solunmamasına özen gösterilmeli, deneyin yapıldığı laboratuvar
havalandırılmalıdır. Laboratuvar sorumlusu olmadan kit kullanılmamalıdır.
f) Genel Bilgi
Vitaminler
Vitaminler, vücutta metabolik olayların normal bir şekilde meydana gelmesi ve sağlıklı durumun sürdürülmesi için
gerekli olan, vücutta sentez edilemeyen veya yetersiz derecede sentez edilen ve besin yoluyla çevreden ufak miktarda
alınması zorunlu organik moleküllerdir. Vitamin çeşidine bağlı olmakla birlikte düşük miktarları (günde 0.01 ile 100 mg)
bile yeterli olabilmektedir. Buna karşın vitamin yetersizlikleri çok önemli sorunlara yol açabilmektedir.
Vitaminler için günlük minimal gereksinim değerleri bireyler açısından farklılık göstermektedir. Karbonhidrat, yağ,
protein gibi ana besin öğelerini yeterli miktarda ve özellikle çeşitli kaynaklardan sağlanmış bir besin diyetiyle yapılan
dengeli beslenme (özel durumlar hariç) vücudun günlük gereksinimine yetecek kadar vitamin sağlar. Çeşitli fizyolojik
(gebelik, spor, gelişme çağı gibi) ve patolojik (ateş, diyare, travma gibi) durumlar ile çevresel faktörler (iklim, coğrafi
bölge) ve ilaç tedavileri (fenitoin, izoniasid, metotreksat gibi) vitamin gereksinimini arttırır.
Vitaminler çözündükleri ortama göre 2 gruba ayrılırlar:
1) Yağda çözünenler: A, D, E, K
2) Suda çözünenler: C, B1, B2, B6, B7, B12, biotin, folik asid, pantotenik asid.
Vitaminlerin çoğu bitkisel ve hayvansal besinler içinde bulunur:
• B12 hariç suda çözünen vitaminler ile E ve K vitaminleri bitkisel besinler, sebze, meyve, hububatta bulunurlar.
• A ve D vitaminleri hayvansal besinlerde (et, karaciğer, yumurta, süt) bulunurlar.
Suda çözünen vitaminler, bazı önemli metabolik süreçlerde genelde koenzim olarak görev yapan B kompleks
vitaminlerini içermektedir. Yine suda çözünenlerden C vitamini, bağ dokusu oluşumu için gerekmektedir. Suda çözünen
vitaminlerin fazlası, idrarla uzaklaştırılabilir ve zararsız hale getirilebilir.
Yağda çözünen vitaminler ise A, D, E, K vitaminleridir. Bu vitaminler farklı görevler üstlenirler. Vitamin A, gözdeki görme
ile ilgili pigmentlerin yapısında yer almaktadır. Vitamin D, kalsiyum emilimi ve kemik oluşumunda görev yapar. Vitamin
E’nin işlevi tam olarak anlaşılmamış olsa da, zarlardaki fosfolipidleri C vitamini ile birlikte oksidasyondan koruduğu
3
düşünülmektedir. K vitamini kanın pıhtılaşması için gereklidir. Yağda eriyen vitaminlerin fazlalığı, uzaklaştırılmayıp
vücut yağında depolandığından, aşırı miktarda birikimi toksik etkiler yaratabilmektedir.
Vitamin C
Kimyasal ismi L-askorbik asit’ tir. Genellikle yeşil sebzelerde özellikle limongillerde bol miktarda bulunur. En zengin
kaynakları, limon, portakal, yeşil biber, domates, maydanoz, bezelye, muz, karaciğer ve süttür.
Vitamin C yüksek bitkilerde ve hayvanlarda D-glukoz’ dan sentez edilir. Yani ön maddesi glukoz’ dur. İnsanların askorbik
asiti sentezleyemeyip dışarıdan almak zorunda olmalarının sebebi; vücutta askorbik asiti’ in sentezini katalize eden Lglukanolakton oksidaz (laktonaz) enziminin bulunmamasıdır.
Askorbik asidin bağırsaklardan emilmesi, monosakkaritlerin emilimine benzer. Bu vitamin hücre zarını yağda eriyebilen
dehidroaskorbik asit biçiminde geçer ve hücrede tekrar askorbik aside indirgenir.
C vitamini yetersizliğinde kendini diş ve diğer organ kanamaları ile belli eden skorbüt hastalığı meydana gelir. Dişlerde
ve damakta yapı bozukluğu görülür. Asıl yapı bozukluğu, hücre temel yapı maddesi mukopolisakkaritlerin yapımının
bozulmasından ileri gelir. Kollajen oluşumu güçleşir. Bunun nedeni C vitamini yetersizliği sonucu prolinden
hidroksiprolinin oluşamamasıdır. Yine C vitamini yetersizliğinde kemiklerde osteoporotik değişmeler meydana gelir.
Eritropoiezis’ in azalması sonucu anemi oluşur. Yüksek askorbik asit dozları ile uzun süre tedavilerde parçalanma ürünü
olarak meydana gelen okzalik asit, okzalat taşlarının oluşumuna yol açabilir.
g) Deney Öncesi Hazırlık
1. Kit kitapçığı öğretmen ve öğrenci kılavuzu olmak üzere 2 kısımdan oluşmaktadır. Uygulama öncesi öğrenci
kılavuz bölümü öğrencilere çoğaltılıp verilecektir
2. Deneyde kullanılan ayırma yöntemlerinde gerçekleşen reaksiyonların bilgisi sadece öğretmen kılavuzuna
koyulmuştur. Öğrenci kılavuzunda deney sonunda reaksiyonlar ile ilgili sorular verilerek, öğrencilerin akıl
yürütmesi ve araştırması yapması hedeflenmiştir.
3. Deneylere başlamadan önce kimyasalların üzerine belirtilen miktarlarda distile su eklenmeli ve çözünene
kadar karıştırılmalıdır.
4

% 0,1 ‘lik (stok) askorbik asit çözeltisi: Üzeri 100 ml’ ye tamamlanacak şekilde distile su eklenir ve karıştırılır.

% 0,03 ‘lük askorbik asit çözeltisi: Stok % 0,1 ‘ lik askorbik asit çözeltisinden 12 ml alınarak kit içerisinde boş
olarak verilmiş olan şişe içerisine koyulur, üzeri 40 ml’ ye tamamlanacak şekilde distile su eklenir ve karıştırılır.

% 0,05 ‘lik askorbik asit çözeltisi: Stok % 0,1 ‘ lik askorbik asit çözeltisinden 20 ml alınarak kit içerisinde boş
olarak verilmiş olan şişe içerisine koyulur, üzeri 40 ml’ ye tamamlanacak şekilde distile su eklenir ve karıştırılır.

% 1 ‘lik askorbik asit çözeltisi: Üzeri 40 ml’ ye tamamlanacak şekilde distile su eklenir ve karıştırılır.

İndofenol çözeltisi: Üzeri 100 ml’ ye tamamlanacak şekilde kit içerisinde verilmiş olan her iki indofenol şişesi
de distile su eklenerek karıştırılır.
h) Ön Bilgi
Deneyde indikatör olarak kullanılan indofenol çözeltisi, vitamin C analizinde kullanılan bir redoks boyasıdır. Nötral
ya da bazik koşullarda mavi renkli iken, asidik ortamda pembe-kırmızı bir renk alır. Vitamin C ile indofenol arasında
gerçekleşen redoks reaksiyonu sonucunda; vitamin C okside olarak dehidroaskorbik asite, indofenol redükte formu
olan renksiz bileşiğe dönüşür.
i) Deneyin Yapılışı

Kit içerisinde verilmiş olan 4 adet deney tüpü içerisine
pastör pipeti yardımıyla 2’ şer ml indofenol çözeltisi
eklenir.

Deney tüpleri üzerine pastör pipeti yardımıyla 1. tüpe %
1’ lik, 2. tüpe % 0,1’ lik, 3. tüpe % 0,05’ lik ve 4. tüpe %
0,03 ‘lük askorbik asit çözeltilerinden damla damla ilave
edilir.
(NOT: Her bir damla sonrası tüp hafifçe çalkalanmalıdır.)

Kontrol amacıyla hazırlanmış olan % 1, % 0,1, % 0,05 ve %
0,03 ‘lük askorbik asit çözeltileri üzerine ilave edilen
damla sayıları verilen tabloya yazılır.

Vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örnek sayısı kadar
deney tüplerinin içerisine pastör pipeti yardımıyla 2’ şer ml indofenol çözeltisi eklenir.

Deney tüpleri üzerine pastör pipeti yardımıyla vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örneklerden damla
damla ilave edilir.
5
(NOT: Her bir damla sonrası tüp hafifçe çalkalanmalıdır.)

Vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örneklerin üzerine ilave edilen damla sayıları verilen tabloya yazılır.

Askorbik asit çözeltileri ve vitamin C miktarı belirlenecek örneklerin tabloya not edilmiş damla sayıları
kıyaslanarak örneklerin vitamin C miktarları tartışılır.
j) Deney Sonuçları
Yapılan deney sonucunda kontrol amacıyla hazırlanmış olan % 1, % 0,1, % 0,05 ve % 0,03 ‘lük askorbik asit
çözeltilerinin damla sayısı sıralaması:
% 0,03 >% 0,05 > % 0,1 > % 1 ‘lik askorbik asit çözeltileri
Vitamin C miktarı belirlenecek olan örnekler; limon suyu, biber suyu, yeni sıkılmış meyve suyu, hazır meyve suları,
asitli meyveli içecekler olabilir. Seçilen örneğin vitamin C miktarına göre yukarıdaki gibi bir sıralama elde
edilecektir. Damla sayısına göre vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örneklerin içerdiği vitamin C, yukarıdaki
sıralamaya göre yaklaşık olarak saptanabilecektir.
k) Öğrenci Kılavuzundaki Soruların Cevapları
1) Vitaminler için günlük minimal gereksinim değerleri kesin olarak saptanamamıştır. Vitamin çeşidine bağlı
olarak değişen minimal değer günde 0.01 ile 100 mg aralığı olarak verilebilir. Kişilerin vitamin eksikliğine
dayanıklılığı, bireysel çok büyük farklılıklar göstermektedir; dolayısıyla tüm bireylerde vitaminler için alınması
gereken tek bir değer verilememektedir. Karbonhidrat, yağ, protein gibi ana besin öğelerini yeterli miktarda
ve özellikle çeşitli kaynaklardan sağlanmış bir besin diyetiyle yapılan dengeli beslenme (özel durumlar hariç)
vücudun günlük gereksinimine yetecek kadar vitamin sağlar. Çeşitli fizyolojik (gebelik, spor, gelişme çağı.. vs)
ve patolojik (ateş, diyare, travma ..vs.) durumlar ile çevresel faktörler (iklim, coğrafi bölge) ve ilaç tedavileri
(fenitoin, izoniasid, metotreksat…vs.) vitamin gereksinimini arttırır.
2) Vitaminler çözündükleri ortama göre sınıflandırılırlar:
a)Yağda çözünenler: A, D, E, K
b) Suda çözünenler: C, B1, B2, B6, B7, B12, biotin, folik asid, pantotenik asid.
l) Kaynaklar
 Campbell Biology; 10th Edition; Jane B. Reece, Lisa A. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V.
Minorsky, Robert B. Jackson.
 Lehninger Principles of Biochemistry; Fifth edition; David L. Nelson, Michael M. Cox.
6
Ad-Soyad:
Tarih
Öğrenci Kılavuzu
:
Vitaminler, vücutta metabolik olayların normal bir şekilde meydana gelmesi ve sağlıklı durumun sürdürülmesi için
gerekli olan, vücutta sentez edilemeyen veya yetersiz derecede sentez edilen ve besinler içinde cevreden ufak miktarda
alınması zorunlu organik moleküllerdir. Yapılacak deney ile günlük hayatta diyetimizde bulunan vitamin C içeren
yiyecek ve içeceklerin sahip olduğu vitamin C miktarı tayin edilecektir.
a) Genel Bilgi
Vitaminler
Vitaminler, vücutta metabolik olayların normal bir şekilde meydana gelmesi ve sağlıklı durumun sürdürülmesi için
gerekli olan, vücutta sentez edilemeyen veya yetersiz derecede sentez edilen ve besin yoluyla çevreden ufak miktarda
alınması zorunlu organik moleküllerdir. Vitamin çeşidine bağlı olmakla birlikte düşük miktarları (günde 0.01 ile 100 mg)
bile yeterli olabilmektedir. Buna karşın vitamin yetersizlikleri çok önemli sorunlara yol açabilmektedir.
Vitaminler için günlük minimal gereksinim değerleri bireyler açısından farklılık göstermektedir. Karbonhidrat, yağ,
protein gibi ana besin öğelerini yeterli miktarda ve özellikle çeşitli kaynaklardan sağlanmış bir besin diyetiyle yapılan
dengeli beslenme (özel durumlar hariç) vücudun günlük gereksinimine yetecek kadar vitamin sağlar. Çeşitli fizyolojik
(gebelik, spor, gelişme çağı gibi) ve patolojik (ateş, diyare, travma gibi) durumlar ile çevresel faktörler (iklim, coğrafi
bölge) ve ilaç tedavileri (fenitoin, izoniasid, metotreksat gibi) vitamin gereksinimini arttırır.
Vitaminler çözündükleri ortama göre 2 gruba ayrılırlar:
1) Yağda çözünenler: A, D, E, K
2) Suda çözünenler: C, B1, B2, B6, B7, B12, biotin, folik asid, pantotenik asid.
Vitaminlerin çoğu bitkisel ve hayvansal besinler içinde bulunur:
• B12 hariç suda çözünen vitaminler ile E ve K vitaminleri bitkisel besinler, sebze, meyve, hububatta bulunurlar.
• A ve D vitaminleri hayvansal besinlerde (et, karaciğer, yumurta, süt) bulunurlar.
Suda çözünen vitaminler, bazı önemli metabolik süreçlerde genelde koenzim olarak görev yapan B kompleks
vitaminlerini içermektedir. Yine suda çözünenlerden C vitamini, bağ dokusu oluşumu için gerekmektedir. Suda çözünen
vitaminlerin fazlası, idrarla uzaklaştırılabilir ve zararsız hale getirilebilir.
Yağda çözünen vitaminler ise A, D, E, K vitaminleridir. Bu vitaminler farklı görevler üstlenirler. Vitamin A, gözdeki görme
ile ilgili pigmentlerin yapısında yer almaktadır. Vitamin D, kalsiyum emilimi ve kemik oluşumunda görev yapar. Vitamin
E’nin işlevi tam olarak anlaşılmamış olsa da, zarlardaki fosfolipidleri C vitamini ile birlikte oksidasyondan koruduğu
düşünülmektedir. K vitamini kanın pıhtılaşması için gereklidir. Yağda eriyen vitaminlerin fazlalığı, uzaklaştırılmayıp
vücut yağında depolandığından, aşırı miktarlarda birikimi toksik etkiler yaratabilmektedir.
7
Vitamin C
Öğrenci Kılavuzu
Kimyasal ismi L-askorbik asit’ tir. Genellikle yeşil sebzelerde özellikle limongillerde bol miktarda bulunur. En zengin
kaynakları, limon, portakal, yeşilbiber, domates, maydanoz, bezelye, muz, karaciğer ve süttür.
Vitamin C yüksek bitkilerde ve hayvanlarda D-glukoz’ dan sentez edilir. Yani ön maddesi glukoz’ dur. İnsanların askorbik
asiti sentezleyemeyip dışarıdan almak zorunda olmalarının sebebi; vücutta askorbik asiti’ in sentezini katalize eden Lglukanolakton oksidaz (laktonaz) enziminin bulunmamasıdır.
Askorbik asidin bağırsaklardan emilmesi, monosakkaritlerinkine benzer. Bu vitamin hücre zarını yağda eriyebilen
dehidroaskorbik asit biçiminde geçer ve hücrede tekrar askorbik aside indirgenir.
C vitamini yetersizliğinde kendini diş ve diğer organ kanamaları ile belli eden skorbüt hastalığı meydana gelir. Dişlerde
ve damakta yapı bozukluğu görülür. Asıl yapı bozukluğu, hücre temel yapı maddesi mukopolisakkaritlerin yapımının
bozulmasından ileri gelir. Kollajen oluşumu güçleşir. Bunun nedeni C vitamini yetersizliği sonucu prolinden
hidroksiprolinin oluşamamasıdır. Yine C vitamini yetersizliğinde kemiklerde osteoporotik değişmeler meydana gelir.
Eritropoiezis’ in azalması sonucu anemi oluşur. Yüksek askorbik asit dozları ile uzun süre tedavilerde parçalanma ürünü
olarak meydana gelen okzalik asit, okzalat taşlarının oluşumuna yol açabilir.
b) Deney Süresince Uyulması Gereken Kurallar

Laboratuvar dersinde uyulması gereken genel kurallar dışında kit içerisinde bulunan kimyasal malzemeler
eldivensiz kullanılmamalıdır.

Deney süresince kullanılan kimyasallar ile istenmeyen bir müdahale olması durumunda bulaşan bölge bol
sabun ve su ile yıkanmalıdır.

Kullanılan kimyasalların solunmamasına özen gösterilmeli, deneyin yapıldığı laboratuvar havalandırılmalıdır.

Deneyler tamamlandıktan sonra verilen tablolara sonuçları yazılmalı ve üzerinde tartışılmalıdır.

Deney sonu verilen sorular işlenen konuyu ve yapılan deneyi pekiştirici niteliktedir. Deney tamamlandıktan
sonra soruların çözülmesi ve cevaplarının tartışılması önerilmektedir.

Laboratuvar sorumlusu olmadan kit kullanılmamalıdır.
8
Öğrenci Kılavuzu
c) Deneyin Yapılışı

Kit içerisinde verilmiş olan 4 adet deney tüpü içerisine pastör pipeti yardımıyla 2’ şer ml indofenol çözeltisi
eklenir.

Deney tüpleri üzerine pastör pipeti yardımıyla 1. tüpe % 1’ lik, 2. tüpe % 0,1’ lik, 3. tüpe % 0,05’ lik ve 4. tüpe
% 0,03 ‘lük askorbik asit çözeltilerinden damla damla ilave edilir.
(NOT: Her bir damla sonrası tüp hafifçe çalkalanmalıdır.)

Kontrol amacıyla hazırlanmış olan % 1, % 0,1, % 0,05 ve % 0,03 ‘lük askorbik asit çözeltileri üzerine ilave edilen
damla sayıları verilen tabloya yazılır.

Vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örnek sayısı kadar deney tüplerinin içerisine pastör pipeti yardımıyla
2’ şer ml indofenol çözeltisi eklenir.

Deney tüpleri üzerine pastör pipeti yardımıyla vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örneklerden damla
damla ilave edilir.
(NOT: Her bir damla sonrası tüp hafifçe çalkalanmalıdır.)

Vitamin C miktarı belirlenmek istenilen örneklerin üzerine ilave edilen damla sayıları verilen tabloya yazılır.

Askorbik asit çözeltileri ve vitamin C miktarı belirlenecek örneklerin tabloya not edilmiş damla sayıları
kıyaslanarak örneklerin vitamin C miktarları tartışılır.
Örnekler
Damla Sayısı
% 1 ‘lik askorbik asit çözeltisi
% 0,1 ‘lik askorbik asit çözeltisi
% 0,05 ‘lik askorbik asit çözeltisi
% 0,03 ‘lik askorbik asit çözeltisi
Vitamin C miktarı belirlenecek örnek 1
Vitamin C miktarı belirlenecek örnek 2
9