Einstein`›n buzdolab›

BD TEMMUZ 2014
Einstein’›n
buzdolab›
İ
Çeviri: MELEK KURT
smi, ‘dahi’ sözü ile
eflanlaml› hale gelen
Alman Fizikçi Albert
Einstein, Nobel Ödüllü
dünya çap›nda tan›nan bir
bilim adam› olmas›ndan
y›llar sonra, o güne dek
yapt›klar›n›n yan›nda
1920’li y›llarda Almanya’da
yaflayan
Albert Einstein, bir gün gaze‘s›radan’ kabul edilebilecek
tede buzdolaplar›ndan s›zan gaz nedeyeni bir u¤rafla girmiflti:
niyle uykular›nda ölen bir ailenin haBuzdolab› gelifltirmek… berini okudu. Anne, baba ve çocukla147
BD TEMMUZ 2014
r›n›n hepsi de, o dönemlerde yeni yeni
yayg›nlaflan ve henüz tam olarak
güvenli kabul edilemeyen mekanik
buzdolaplar›n›n kurban› olmufllard›.
Bu yeni gelifltirilen so¤utucularda
kullan›lanlar (amonyak, sülfürdioksit
ve metil klorhidrat) son derece zehirli
maddelerdi ve s›z›nt› durumunda ölüme yol açabiliyorlard›.
Einstein ö¤rencisi Leo Szilard ile
Okudu¤u haberden etkilenen ve
buzdolaplar› için daha sa¤l›kl› bir yol
bulunabilece¤ine inanan Einstein,
kendisinden 19 yafl küçük Budapeflteli
ö¤rencisi Leo Szilard ile birlikte kollar› s›vad›. Buzdolaplar›yla ilgili problemin sadece zehirli so¤utucular olmad›¤› sonucuna varan Einstein ve Szilard’a göre, esas sorun buzdolaplar›n›n
do¤alar› gere¤i mekanik olmalar›yd›.
Az›c›k mekanik deneyimi olan biri
bilirdi ki, hareket eden parçalar her
türlü sistemde afl›nma ve kopmalara
sebep olurdu. Hareket eden parçalar›
148
ortadan kald›rd›klar›nda sistem belki
de hiç teklemeyecekti.
‹ki büyük fizikçi, termodinamik
bilgilerini, herhangi bir mekanik hareket içermeyen bir so¤utma sistemi
gelifltirmek için kullanabileceklerini
fark ettiler. Çok çeflitli tasar›mlar üreten Einstein ve Szilard, daha umut verici
gözüken üç fikir üzerinde yo¤unlaflmaya
karar verdiler. Mekanik kompresörlerin
kullan›ld›¤› modern
so¤utma sistemlerinin
aksine, birbirinden
ba¤›ms›z üç bilimsel
ilkeye dayanan buzdolaplar› tasarlad›lar:
Elektromanyetizm,
emme ve yay›lma.
Einstein ve genç ö¤rencisi Szilard, 1926’
dan 1933’e kadar buzdolaplar› üzerinde
çal›flt›lar ve 7 farkl› model gelifltirdiler.
Einstein, ilk çal›flma y›llar›n›n büyük
bölümünü ‹sviçre Patent Dairesi’nde
geçiriyor oldu¤undan, tasar›mlar›n›n
patent ifllemlerini zorluk yaflamadan
gerçeklefltirdiler.
Einstein’›n buzdolab› tasar›mlar›n›n hiçbiri, hareket eden parçalar içermiyordu. Buzdolab› için bir indüksiyon pompas› gelifltirmifllerdi ve so¤utma ifllevi için yaln›zca bas›nçl› amonyak, bütan ve su kullan›l›yordu.
Einstein’›n buzdolab›, elektriksiz
çal›fl›yordu…
BD TEMMUZ 2014
Einstein’›n patent baflvurusundaki orijinal so¤utma çevrimi çizimi ve
fiziksel prototipi…
Einstein’›n buzdolab›, elektriksiz
çal›fl›yordu…
Ancak ne yaz›k ki, üretilemedi ve
projeleri sona erdi. Bunun birkaç nedeni vard›. Tüm dünyada yaflanan
ekonomik kriz bir etkendi. Ayr›ca
buzdolab› tasar›mlar› sürekli olarak
geliflmekteydi. Ama esas darbe 1930
y›l›nda keflfedilen Freon’dan geldi.
Freon zehirli olmayan bir so¤utucuydu
ve böylece s›z›nt› tehlikesi ortadan
kalkm›fl oluyordu. Yeni bir buzdolab›
tasar›m›na da ihtiyaç kalmam›flt›.
‹lginçtir ki, bütün bunlar bile
Einstein-Szilard sisteminin sonu olmad›. Onlar›n gelifltirdi¤i marifetli pompa
daha sonra nükleer reaktörlerin so¤utma sistemlerinde kullan›ld›.
Sonuçta, iki bilim adam›, alt› ülkede k›rk beflin üzerinde patent alm›fllard›. Onlar›n buzdolab› sektörüne yapt›¤› büyük katk›, belki o dönemde tam
olarak anlafl›lamad› ya da de¤erlendirilemedi ama günümüzdeki çevre dostu teknoloji aray›fl›, bu iki dehan›n
tasar›mlar›n› yeniden gündeme getirdi.
Almanya’daki Oldenburg ve ‹ngiltere’deki Oxford Üniversite’lerinden
iki ayr› ekip, Einstein’›n gelifltirdi¤i
buzdolab› sistemi üzerinde çal›flmaya
bafllad›lar. Çünkü bugün, buzdolapla149
BD TEMMUZ 2014
Günümüzeki çevre
dostu teknoloji aray›fl›,
bu iki dehan›n
tasar›mlar›n›
yeniden
gündeme getirdi.
r›n›n sald›¤› freonlar›n zararl› sera
gazlardan olduklar› biliniyor.
Einstein’›n kendi tasar›m›nda
kulland›¤› tek enerji girdisi olan mütevaz› bir ›s› kayna¤› yerine ise, günefl
enerjisini kullan›labilmesinin üzerinde
çal›fl›l›yor. Einstein, insanl›¤a 1930’da
b›rakt›¤› bu bir di¤er miras›yla da,
küresel ›s›nman›n önlenmesine ciddi
bir katk› vaat ediyor… •
Oldenburg Üniversitesi’ndeki çal›flma
ekibinden Wolfgang Engels (solda) ve
Dr. Falk Riess…
Mr. Brown
‹kisi de Brüksel'deki Nato karargah›nda çal›fl›yordu; ama hiç karfl›l›kl› oturup
konuflmam›fllard›. Bir gün yemekte rastlant› sonucu ayn› masaya oturdular.
Bir yandan yemek yiyor, bir yandan da günlük ifllerinin ne denli yo¤un oldu¤unu
anlat›yorlard›. Birinci adam “Ben ifllerimi saat befle de¤in bitiriyorum” dedi.
Öteki adam, “Ne güzel” dedi. “Ben
her gün neredeyse gece yar›lar›na de¤in
çal›fl›yorum. ‹flim bir türlü bitmek
bilmiyor. Peki, siz ifllerinizi bu denli erken
nas›l bitirebiliyorsunuz?”
Adam, “Kolay› var” dedi. Adama do¤ru
e¤ilerek “Ama aram›zda kals›n” dedi.
“Kabar›k ya da kar›fl›k bir dosya
geldi¤inde, üzerine ‘Mr. Brown taraf›ndan incelenecek' yaz›p kurtuluyorum.
Nas›l olsa her kuruluflta bir Mr. Brown kesinlikle vard›r.”
Bu aç›klamalar› dinleyen öteki adam bafl›n› kald›rd›, yutkundu ve sinirli bir
biçimde flunlar› söyledi: “Mr. Brown benim!”
Gönderi: SABAHAT ÖNEN
150