Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Eş tanı ve

Ekinci ve ark.
185
_____________________________________________________________________________________________________
Araştırma / Original article
Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu:
Eş tanı ve işlevsellik
Suat EKİNCİ,1 Bedriye ÖNCÜ,2 Saynur CANAT3
_____________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Amaç: Çocuklukta başlayan ve erişkin dönemde de sürdüğü bilinen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda
(DEHB) belirtilerin şiddeti büyümeyle birlikte azalsa veya belirtiler şekil değiştirse de, işlevsellikteki sorunlar sürmektedir. Bu çalışmanın amacı, DEHB tanısı konan erişkinlerde eş tanı yaygınlığını ve işlevsellik düzeyini araştırmaktır. Yöntem: DSM-IV TR tanı ölçütlerine göre DEHB tanısı konan 40 erişkin hasta (18-44 yaş aralığı, %52
erkek, yaş ort. 26.5±8.6) ve bu hastalarla yaş ve cinsiyet açısından eşleştirilmiş 40 sağlıklı kontrol (18-36 yaş aralığı, %55 erkek, yaş ort. 25±4.51) değerlendirmeye alınmıştır. DEHB olguları ve kontrol grubuna Sosyodemografik Veri Formu, SCID-I, Wender Utah Derecelendirme Ölçeği, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği, Hamilton Anksiyete Derecelendirme Ölçeği, Young Mani Derecelendirme Ölçeği, Sosyal Uyum Kendini Değerlendirme
Ölçeği, SCL-90 (Belirti Tarama Ölçeği) uygulanmıştır. DEHB tanısı açısından olgular ikinci bir uzman tarafından
değerlendirilmiştir. Bulgular: DEHB’li erişkinlerde SCID-I ile saptanan eş tanı oranları oldukça yüksekti. En sık
rastlanan eş tanı grubu duygudurum bozukluklarıydı (%50) (%22.5 majör depresyon, %22.5 bipolar bozukluk, %5
distimik bozukluk). Bunu yaygın anksiyete bozukluğu (%22.5), obsesif kompulsif bozukluk (%7.5) ve panik bozukluğu (%7.5) izlemektedir. Çocukluk çağında DEHB belirtileri şiddetli olanların erişkin dönemde işlevsellik düzeylerinin daha düşük olduğu saptanmıştır. DEHB alt tipleri arasında ölçek puanları ve işlevsellik bakımından farklılık
saptanmamıştır. Sonuç: DEHB’ye erişkin dönemde eksen-I tanıları oldukça sık eşlik etmekte ve bu olguların
işlevselliği de olumsuz etkilenmektedir. Erişkin DEHB olan hastaların eş tanılar yönünden değerlendirilmesi ve bu
olguların DEHB açısından tedavisiz kalmaması önemlidir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:185-191)
Anahtar Sözcükler: erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, eş tanı, işlevsellik
Adult attention deficit hyperactivity disorder:
comorbidity and functioning
ABSTRACT
Objective: It is known that adult attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) starts in childhood and goes on in
adulthood. Although the severity of the symptoms in ADHD decreases by growing up or symptoms change their
form, problems in functioning go on. The aim of this study is to search comorbidity and functioning degree in
adults with ADHD. Methods: According to DSM-IV TR diognosis criteria, 40 adult patients with ADHD (aged
between 18-44, 52% male, mean age: 26.5±8.6) and 40 healty controls (aged between 18-36, 55 % male, average age: 25±4.51) matched with those in terms of age and sex are taken into evaluation. Sociodemographic Data
Form, SCID I, Wender Utah Rating Scale, Hamilton Depression Rating Scale Hamilton Anxiety Rating Scale,
Young Mani Rating Scale, Social Adaptation Self-Assessment Scale, SCL-90 (Symptom Check-List) are applied
to whom with ADHD and the control group. Cases are evaluated by a second expert in terms of ADHD diagnosis.
Results: Comorbidity rate in adults with ADHD, which is determined with SCID-I, is rather high. Comorbidity
_____________________________________________________________________________________________________
Uzm.Dr., Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Şanlıurfa
3
Doç.Dr., Prof.Dr., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD, Ankara
Yazışma adresi/Address for correspondence:
Uzm.Dr. Suat EKİNCİ, Şanlıurfa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Şanlıurfa
E-mail: [email protected]
Geliş tarihi: 09.12.2010, Kabul tarihi: 23.05.2011
1
2
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:185-191
186
Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Eş tanı ve işlevsellik
_____________________________________________________________________________________________________
group found most are mood disorders (50%) (22.5% major depression, 22.5% bipolar disorder, 5% distimic
disorder). This is followed by common anxiety disorder (22.5%), obsessive compulsive disorder (7.5%) and panic
disorder (7.5%). It is found that functioning degree of the ones whose ADHD sypmtoms are severe in childhood is
lower in adulthood. Among ADHD subtypes, any difference is not found in terms of scale points and functioning.
Conclusion: ADHD is frequently accompanied with axis I diognosis in adulthood and functioning of these cases
are affected negatively. It is very important to evaluate the patients whose ADHD goes on in adulthood in terms of
comorbidity and to cure of whom in terms of ADHD. (Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:185-191)
Key words: adult attention deficit hyperactivity disorder, comorbidity, functioning
_____________________________________________________________________________________________________
GİRİŞ
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB),
erken çocukluk döneminde başlayan ve temel
belirtileri erişkin dönemde de süren kronik, gelişimsel bir psikiyatrik bozukluktur. Temel belirtileri dikkat dağınıklığı, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik olup, erişkin dönemde de ruhsal ve sosyal alanlar ile eğitim/mesleksel alanlarda sorun1
lar yaşanmasına neden olmaktadır.
Erişkin DEHB'nin yaşam boyu psikiyatrik eş tanı
için önemli bir risk etkeni olduğu,2 DEHB’li erişkinlerde yüksek oranda eş tanı görüldüğü ve
daha fazla tedavi maliyetine neden olduğu çalışmalarda gösterilmiştir.3
Çalışmaların sonuçlarında, erişkin dönemde
DEHB ile en sık birlikte görülen bozuklukların
duygudurum bozuklukları, alkol ve madde kullanım bozuklukları ile anksiyete bozukluklarının
olduğu gösterilmiştir.4,5
DEHB’nin çocukluk döneminde başlaması, erişkin dönemde belirtilerinin büyük oranda sürmesi
ve çeşitli alanlarda işlevselliği bozması, erişkin
dönemde bu bozukluğun belirlenmesinin önemini artırmaktadır. DEHB’nin işlevsellik düzeyine
etkisi ve DEHB alt tipleri arasındaki farklılıklar
yeterince çalışılmamıştır ve bu nedenle çalışma
literatürdeki eksik bir bilgiyi doldurmaya yönelik
olması açısından önem taşımaktadır.
Çalışmada ileri sürülen varsayımlar erişkin
DEHB’de yüksek oranda eksen-I eş tanı görüldüğü, DEHB’nin işlevsellik düzeyini olumsuz
etkilediği ve DEHB alt tipleri arasında eksen-I
psikopatoloji şiddeti açısından fark olmadığıdır.
YÖNTEM
Örneklem
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Poliklinikleri’nde DSM-IV TR tanı ölçütlerine ve klinik
öyküye göre DEHB tanısıyla tedavi görmekte
olan 18-44 yaş arasında, okuduğunu anlayabilecek düzeyde okuma yazma bilen ve çalışmaya
Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:185-191
katılmayı kabul eden 40 erişkin hasta (yaş ort.:
26.5±8.6, %52 erkek) DEHB grubunu oluşturmuştur. DEHB alt tipleri DSM-IV TR tanı ölçütlerine göre belirlenmiş, tanılar erişkin DEHB
konusunda uzman ikinci bir psikiyatri uzmanı
tarafından doğrulanmıştır.
Kontrol grubu olarak yaş ve cinsiyet açısından
DEHB grubuyla eşleştirilmiş, DSM-IV TR tanı
ölçütlerine göre şu anda ve/veya geçirilmiş
eksen-I psikiyatrik bozukluğu olmayan 18-36 yaş
arasında, okuduğunu anlayabilecek düzeyde
okuma yazma bilen, çalışmaya katılmayı kabul
eden 40 sağlıklı yetişkin (yaş ort.: 25.0±4.51,
%55 erkek) çalışmaya alınmıştır. Zeka geriliği
olan, okuryazar olmayan ve çalışmaya katılmayı
kabul etmeyen hastalar çalışmaya alınmamıştır.
DEHB ve kontrol grubuna uygulama öncesi
sözel ve yazılı olarak ayrıntılı bilgilendirilme
yapılmış, bilgilendirilmiş onam formu doldurulmuş, SCID ve diğer ölçekler birinci yazar (SE)
tarafından tek oturumda uygulanmıştır.
Veri toplama araçları
Sosyodemografik Veri Formu: Çalışmaya katılanların nüfus özelliklerini (yaş, cinsiyet, medeni
durum), eğitim, gelir düzeyini ve alkol-madde
kullanım sıklıklarını sorgulayan bir form kullanılmıştır.
DSM-IV eksen-I tanıları koymak için Yapılandırılmış Klinik Tanı Görüşmesi (SCID-I): SCID-I,
DSM-IV eksen-I tanılarının konulması için geliştirilmiş, yarı yapılandırılmış bir görüşmedir ve
6
eğitilmiş görüşmeciler tarafından kullanılır. Altı
modülden oluşmakta ve tamamlanması 25-50
dakika sürmektedir. Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır.7
Wender-Utah Derecelendime Ölçeği (WUDÖ):
Çocukluk çağındaki DEHB belirtilerini değerlendirmek için geliştirilen WUDÖ’nün 25 maddelik
formu uygulanmıştır.8 WUDÖ her maddesinin 04 arasında derecelendirildiği (0=hiç, 4=aşırı) beşli Likert tipinde yanıtlanan bir öz bildirim ölçeğidir. Ölçeğin özgün formunda DEHB tanısı için,
kesme puanı 46 olarak saptanmıştır. WUDÖ’nün
Ekinci ve ark.
187
_____________________________________________________________________________________________________
Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmış olup, kesme puanı 36 olarak belirlenmiştir. Bu kesme noktası alındığında duyarlılık %82.5, özgüllük %90.8 olarak saptanmıştır.9
Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği
(HAM-D): Depresyonun şiddetini saptamak için
yaygın olarak kullanılan 17 soruluk bir testtir.10
Son bir haftadaki depresyon belirtilerini sorgular
ve görüşmeci tarafından uygulanır. Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır.11
Hamilton Anksiyete Derecelendirme Ölçeği
(HAM-A): Genel anksiyete şiddetini belirlemek
için Hamilton tarafından geliştirilenrkullanılan, 13
maddeden oluşan, belirti şiddeti 0-4 arasında
derecelendirilen bir testtir.12 Test görüşmeci
tarafından uygulanır. Türkçe güvenilirlik ve
geçerlilik çalışması yapılmıştır.13
Young Mani Derecelendirme Ölçeği (YMDÖ):
Manik belirtilerin şiddetini belirlemek için uygulanır, 11 maddeden oluşur ve görüşmeci tarafından uygulanır. Young ve ark. tarafından geliştirilmiştir.14 Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır.15
Belirti Tarama Ölçeği (SCL-90): Genel psikiyatrik belirti şiddetini belirlemek için kullanılır.
'Hiç’ ile 'çok fazla’ arasında beşli Likert tipinde
yanıtplanan 90 madde ve 10 alt birimden oluşan
bir öz bildirim ölçeğidir. Sorular, son 3 ay göz
önünde bulundurularak yanıtlanır. Dereogatis
tarafından geliştirilmiştir.16 Ölçeğin Türkçe güvenilirlilik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır.17
Sosyal Uyum Kendini Değerlendirme Ölçeği
(SUKDÖ): İşlevsellik düzeyini belirlemek için
kullanılan 21 maddelik bu ölçeğin, 1. ve 2.
maddelerinden biri meslek durumuna göre doldurulur ve 0-3 aralığında değerlendirilen 20
madde yanıtlanır. Her maddenin puanı toplanarak toplam değere ulaşılır. Ölçeğin puan aralığı
0-60’tır. Kişinin normal bir sosyal işlevselliğe
sahip olması için en az 35 puan alması gerekli
görülmektedir. Bosc ve ark. tarafından geliştiril18
miş olup Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır.19
İstatistiksel değerlendirme
İstatistiksel analizler için SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 13.0 programı kullanıldı. Kategorik değişkenlerin incelenmesinde frekans analizi ve ki-kare testi; sürekli
değişkenlerin, grup içi dağılımlarının normal olup
olmadığını test etmek için Kolmogorov-Smirnov
testi; normal dağılım gösteren sürekli değişkenlerin gruplar arasında fark gösterip göstermediğinin incelenmesinde t-testi kullanıldı. Sürekli
değişkenlerin normal dağılım göstermeyenleri
ise non-parametrik testlerle (Mann-Whitney U)
değerlendirildi. Sürekli değişkenlerin korelasyonları, normal dağılım gösterenlerde Pearson korelasyon analiziyle, göstermeyenlerde Spearman
korelasyon analiziyle test edildi.
BULGULAR
DEHB grubu ile kontrol grubu arasında yaş,
cinsiyet, eğitim ve medeni durum açısından
istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı
(p>0.05) (Tablo1). Olguların %25’i dikkatsizliğin
önde gittiği tip (s=10), %75’i (s=30) bileşik tip
DEHB idi.
DEHB grubunda 27 kişi (%62.5), kontrol grubunda 20 kişi (%50) alkol kullanıyordu. DEHB
grubunda üç kişide (%7.5) madde kullanımı var,
kontrol grubunda yoktu. Alkol ve madde kullanımı DEHB grubunda daha fazla fakat fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (sırasıyla, χ2=3.76,
p>0.05; χ2=3.11, p>0.05) (Tablo1) .
DEHB grubunda 20 hastada (%50) duygudurum
bozukluğu saptandı. Hastaların dokuzunda
majör depresyon (%22.5), dokuzunda iki uçlu
bozukluk (İUB) (%22.5), ikisinde distimik bozukluk (%5) vardı. Dokuz hastada yaygın anksiyete
bozukluğu (YAB) (%22.5), üç hastada panik
bozukluğu (%7.5), üç hastada obsesif-kompulsif
bozukluk (OKB) (%7.5), bir hastada somatoform
bozukluk (%2.5) saptandı. Altı hastada alkol
kötüye kullanımı (%15), üç hastada madde kötüye kullanımı (%7.5) saptandı. Eş tanı sayısına
göre, 23 hastada (%57.5) en az bir eş tanı vardı;
sekiz hastada (%20) bir, dokuz hastada (%22.5)
iki, dört hastada üç (%10), bir hastada dört tanı
(%2.5), bir hastada (%2.5) beş tanı vardı.
SCID-I ile geçirilmiş eksen-I bozukluklarına
bakıldığında, DEHB grubundaki hastaların 18’inde geçirilmiş majör depresif nöbet (%45), dokuzunda İUB (%22.5), dördünde YAB (%10), birinde panik bozukluğu (%2.5), birinde OKB (%2.5),
ikisinde TSSB (%5), birinde alkol kötüye kullanımı (%2.5), birinde madde kötüye kullanımı
(%2.5) saptandı. Eş tanı sayısı açısından, 28’inde (%70) en az bir tanı; 23’ünde (%57.5) bir,
üçünde iki (%7.5), ikisinde (%5) üç tanı vardı.
Tüm ölçek puanlarında DEHB grubu ile kontrol
grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptandı (p>0.05) (Tablo 2).
DEHB grubu ile kontrol grubu arasında tüm
SCL-90 alt ölçekleri ve SCL-90 toplam puanında
istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı
(p<0.001). DEHB grubunda somatizasyon alt
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:185-191
188
Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Eş tanı ve işlevsellik
_____________________________________________________________________________________________________
Tablo 1. Erişkin DEHB ve kontrol grubunun sosyodemografik verilerinin karşılaştırılması
_________________________________________________________________________________
Özellikler
DEHB (s=40)
Sayı
%
Kontrol (s=40)
Sayı
%
Test
p
_________________________________________________________________________________
Yaş (Ort.±SS)
26.5±8.6
25±4.51
t=0.95
>0.05
Cinsiyet (erkek /kadın)
21/19
22/18
χ =0.50
>0.05
χ =7.38
0.0
>0.05
Eğitim
İlkokul
Ortaokul
Lise
Yüksekokul
Üniversite
0
5
24
1
10
Eğitim yılı
11.68±2.21
Meslek
Çalışıyor
Çalışmıyor
Öğrenci
Gelir Düzeyi
0-500 TL
500-1000 TL
1000-1500 TL
1500-2000 TL
2000 TL’den çok
Medeni durum
Bekar
Evli
Boşanmış/ayrı
Alkol kullanımı
Hiç
Nadiren
Sık
2
2
0.0
12.5
60.0
2.5
25.0
0
24
0
0.0
60.0
0
16
0.0
40.0
12.63±2.12
t=-1.96
>0.05
χ =10.33
32.5
5.0
62.5
<0.05
2
χ =7.26
>0.05
2
χ =1.46
>0.05
2
16
11
13
11
0
5
5
6
27
13
0
40.0
27.5
32.5
27.5
0.0
12.5
12.5
15.0
67.5
32.5
0.0
13
2
25
2
1
1
4
7
29
5.0
2.5
2.5
10.0
17.5
72.5
10
1
25.0
2.5
>0.05
20
15
5
χ =3.76
50.0
37.5
12.5
>0.05
0
0
2
χ =3.11
0.0
0.0
2
13
16
11
Madde kullanımı
Var
Yok
32.5
40.0
22.5
3
0
7.5
0.0
_________________________________________________________________________________
Tablo 2. Erişkin DEHB grubu ile kontrol grubunun ölçek puanlarının karşılaştırılması
________________________________________________________________________________________
DEHB grubu Kontrol grubu
Test
p
________________________________________________________________________________________
HAM-D Ölçek puanı (Ortanca±SS)
14±6.69
1±1.51
HAM-A Ölçek puanı (Ortanca±SS
13±8.69
1±1.54
z=-7.44
<0.001
0±3.09
0±0.6
z=-2.42
<0.05
Young Mani Ölçek puanı (ortanca±SS)
z=-7.51
<0.001
WUDÖ puanı (Ortanca±SS)
48.5±19.81
9.5±7.12
z=-6.87
<0.001
SUKDÖ puanı (Ortanca±SS)
37.5±7.12
46.0±4.46
z=-5.36
<0.001
________________________________________________________________________________________
ölçeğinin ortanca puanı 1.04±0.90, kontrol grubunun 0.20±0.32 (z=-4.32, p<0.001); DEHB
grubunda OKB alt ölçeğinin ortanca puanı
2.0±0.77, kontrol grubunun 0.50±0.49 (z=-6.37,
p<0<001); DEHB grubunda kişilerarası ilişkilerAnatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:185-191
de alt ölçeğinin ortanca puanı 1.15±0.99, kontrol
grubunun 0.22±0.50 (z=-5.25, p<0.001); DEHB
grubunda depresyon alt ölçeğinin ortanca puanı
1.39±0.97, kontrol grubunun 0.23±0.42 (z=-5.53,
p<0.001); DEHB grubunda anksiyete alt ölçeği-
Ekinci ve ark.
189
_____________________________________________________________________________________________________
nin ortanca puanı 0.95±0.83, kontrol grubunda
0.20±0.24 (z=-5.80, p<0.001); öfke düşmanlık
alt ölçeği puan ortancası DEHB grubunda
1.18±9.77, kontrol grubunda 0.25±0.41 (z=-5.75,
p<0.001); fobik anksiyete alt ölçeğinin ortanca
puanı DEHB grubunda 0.29±0.61, kontrol grubunda 0.0±0.26 (z=- 3.93, p<0.001); paranoid alt
ölçeğinin ortanca puanı DEHB grubunda
1.5±0.98, kontrol grubunda 0.33±0.46 (z=- 5.25,
p<0.001); DEHB grubunda psikotisizm alt ölçeğinin ortanca puanı 0.65±0.80, kontrol grubunun
0.10±0.26 (z=- 4.35, p<0.001); DEHB grubunda
uyku-yeme bozukluğu alt ölçeğinin ortanca puanı 1.21±0.83, kontrol grubunun 0.29±0.43 (z=5.54, p<0.001); SCL-90 genel toplam puanı
DEHB grubunda 1.31±0.79, kontrol grubunda
0.30±0.30 (t=7.11, p<0.001).
Tablo 3. DEHB alt tiplerinin ölçek puanları
______________________________________________________________________________________
BT (s=30)
DGT (s=10)
Test
p
______________________________________________________________________________________
HAM-D Ölçek puanı (Ortanca±SS)
14±7.01
12.5±5.57
z=-0.97
>0.05
HAM-A Ölçek puanı (Ortanca±SS)
15.2±8.84
11.5±8.05
t=1.15
>0.05
0±1.25
0.5±5.62
z=-1.89
>0.05
49±18.22
39.6±18.22
t=1.31
>0.05
37.5±8.76
z=-0.26
>0.05
Young Mani Ölçek puanı (Ortanca±SS)
WUDÖ puanı (Ortanca±SS)
SUKDÖ puanı (Ortanca±SS)
38.5±6.67
______________________________________________________________________________________
Bileşik tip DEHB (BT) ile dikkatsizlikle giden tip
(DGT) DEHB grupları ölçek puanları bakımından
karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir
fark saptanmadı (p>0.05) (Tablo 3).
BT ile DGT arasında SCL-90 alt ölçek ve SCL90 toplam puanları arasında istatistiksel olarak
anlamlı bir fark saptanmadı. BT grubunda somatizasyon alt ölçek puan ortalaması 1.23±0.89,
DGT grubunda 0.85±0.94 (t=1.13, p>0.05); BT
grubunda OKB ortanca puanı 2.05±0.76, DGT
grubunda 1.8±0.83 (z=-0.32, p>0.05); BT grubunda kişilerarası duyarlılık alt ölçeğinde ortalama puanı 1.5±1.02, DGT grubunda 1.24±0.90
(t=0.71, p>0.05); BT grubunda depresyon puan
ortalaması 1.57±1.03, DGT grubunda 1.38±0.79
(t=0.52, p>0.05); BT grubunda anksiyete ortanca puanı 1.1±0.78, DGT grubunda 0.7±1 (z=0.98, p>0.05); BT grubunda öfke-düşmanlık
ortanca puanı 1.35±11.25, DGT grubunda
1±1.15 (z=-0.76, p>0.05); BT grubunda fobik
anksiyete ortanca puanı 0.29±0.54, DGT grubunda 0.28±0.82 (z=-0.15, p>0.05); BT grubunda paranoid düşünceler alt ölçek ortanca puanı
1.02±1.01, DGT grubunda 1.16±0.93 (z=-0.64,
p>0.05), BT grubunda uyku-yeme bozukluğu alt
ölçek ortanca puanı 1.29±0.85, DGT grubunda
1.07±0.76 (z=-0.59, p>0.05) SCL-90 toplam
puanı ortancası BT grubunda 1.2±0.80, DGT
grubunda 0.97±0.76 (z=-0.79, p>0.05).
TARTIŞMA
Çalışmada, DEHB grubunda eksen-I eş tanıla-
rının yüksek oranda olduğu saptandı. DEHB’li
erişkinlerde eş tanı sıklığını araştıran önceki
çalışmalarda majö depresyon %16-31, distimik
bozukluk %12-37 ranında bulunmuştur.20,21 Bu
çalışmada, majör depresyon görülme oranı
önceki çalışmalara benzerken, distimik bozukluk
oranı daha düşüktür. Bu durum, örneklem sayısından kaynaklanabileceği gibi, örneklemin yapısından da kaynaklanıyor olabilir.
Millstein ve ark. İUB eş tanısını %17,22 Kessler
ve ark. ulusal ek tanı araştırmasında %19 oranında bulmuştur.23 Çalışmamızda İUB eş tanısı
%22.5 oranında saptanmış olup önceki çalışmalardan biraz daha yüksektir.
Çalışmamızda, DEHB olgularının %22.5’inde
YAB, %7.5’inde OKB, %7.5’inde panik bozukluğu saptanmıştır. Daha önceki çalışmalarda
bildirilen eş tanı oranları YAB için %21, panik
bozukluğu için, %11, OKB için %7 ve özgül fobi
için %11’dir.24,25 Çalışmamızda bulunan anksiyete bozukluğu eş tanı oranı daha önceki çalışmalarla uyumludur.
Çalışmamızda altı hastada (%15) alkol kötüye
kullanımı, üç hastada (%7.5) madde kötüye
kullanımı, iki hastada alkol ve madde bağımlılığı
(%5) saptandı. Shekim,26 %34 alkol bağımlılığı
ve kötüye kullanımı, %30 madde kötüye kullanımı bulmuştur. Schubiner, 114 DEHB’li erişkinle yaptığı bir çalışmasında, %36 alkol bağımlılığı/kötüye kullanımı, %21 kannabis kullanımı,
%11 kokain veya diğer uyarıcılar, %5 çoklu ilaç
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:185-191
190
Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Eş tanı ve işlevsellik
_____________________________________________________________________________________________________
bağımlılığı saptamıştır.27 Erişkin DEHB ile alkol
ve madde kullanım bozukluklarını araştıran
önceki çalışmalarla bu çalışmada elde edilen
bulgular karşılaştırıldığında, bu çalışmada alkol
ve madde kullanım bozuklukları oranı daha
düşük saptanmıştır. Ülkemizde alkol ve madde
kullanımının düşük olması bu bulguların bir
nedeni olabilir.
Örneklem grubunun psikiyatri kliniğine başvuran
DEHB grubu olması nedeniyle, çalışmada elde
edilen eksen-I eş tanı oranlarının tüm erişkin
DEHB grubuna genellenemeyeceğini belirtmeliyiz. Yapılan çalışmalarda DEHB olan erişkinlerin, tedaviye yönelik yardım arama çabalarının
daha çok eş tanılar nedeniyle olduğu belirtil28
mektedir. Bu nedenle, psikiyatri kliniğine başvuran erişkin DEHB hastalarında eş tanı oranı
daha yüksek olabilmektedir. DEHB’li erişkinlerde
eş tanı oranlarının epidemiyolojik çalışmalar ile
elde edilmesi, bulguların tüm erişkin DEHB grubuna genellenebilmesini sağlayacaktır.
Bu çalışmada, WUDÖ ve SUKDÖ arasında
negatif bir korelasyon bulundu (r=-0.606,
p=0.01). Çocukluk dönemindeki DEHB belirtileri
şiddetli olan hastalarda, işlevsellik düzeyinin
daha düşük olduğu saptandı.
BT ile DGT DEHB alt tiplerinin ölçek puanları
karşılaştırıldığında, istatistiksel olarak anlamlı bir
farklılık saptanmadı. Çalışmada, dikkatsizlikle
giden tipte örneklem boyutu küçüktü (s=10).
DEHB alt tiplerini karşılaştırmak için geniş ölçekli araştırmalara gereksinme vardır.
Sonuç
Bu çalışmada DEHB olan erişkinlerde, yüksek
oranda psikiyatrik eş tanı olduğu ve DEHB’nin
erişkin dönemde de işlevselliği olumsuz etkilediği görülmektedir.
DEHB alt tipleri karşılaştırıldığında, psikopatoloji
şiddeti bakımından istatistiksel olarak anlamlı
farklılık saptanmadı. Örneklem boyutunun küçük
olması nedeniyle, alt tipler ile ilgili elde ettiğimiz
sonuçların büyük örneklem grupları ile test
edilmesi gerekmektedir.
DEHB’li olan erişkinlerde, tedaviye rağmen yüksek eksen-I eş tanı oranı görülmektedir. DEHB
işlevsellik düzeyini olumsuz etkilemektedir. Erişkin DEHB eş tanılarını belirlemek ve bunlara
yönelik tedaviler hastaların yaşam kalitesini artıracak ve tedavi maliyetini azaltacaktır.
KAYNAKLAR
1. Wender PH. Attention deficit hyperactivity disorder in
adults. New York, Oxford University Press, 1995, p.122143.
Psychiatry 1993; 50:885-890.
9. Öncü B, Ölmez Ş, Şentürk V. Wender-Utah Derecelendirme Ölçeği Türkçe formunun erişkin dikkat eksikliği ve
hiperaktivite bozukluğunda geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16:252-259.
2. McGough JJ, Smalley SL, McCracken JT, Yang M,
Del'Homme M, Lynn DE, et al. Psychiatric comorbidity in
adult attention deficit hyperactivity disorder: findings
from multiplex families. Am J Psychiatry 2005; 162:
1621-1627.
10. Hamilton M. A rating scale for depression. Journal of
Neurology, Neurosurgery, Psychiatry 1960; 23:56-62.
3. Secnik K, Swensen A, Lage MJ. Comorbidities and costs
of adult patients diagnosed with attention-deficit hyperactivity disorder. Pharmacoeconomics 2005; 23:93-102.
11. Akdemir A, Örsel S, Dağ İ, İşcan N, Özbay H. Hamilton
Depresyon Derecelendirme Ölçeğinin geçerliliği, güvenilirliği ve klinikte kullanımı. 3P Dergisi 1996; 4:251-259.
4. Torgersen T, Gjevan B, Rasmussen K. ADHD in adults:
A study of clinical characteristics, impairment and comorbidity. Nord J Psychiyatry 2006; 60:38-43.
12. Hamilton M. The assesment of anxiety states by rating.
Br J Med Psychol 1959; 32:50-55.
5. Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Murphy J,
Ysuang MT. Attention deficit hyperactivity disorder and
comorbid disorders: issues of overlapping symptoms.
Am J Psychiatry 1995; 152:1793-1799.
6. First MB, Spitzer RL, Gibbon M, Willams JBW, Benjamin
LS. Structured Clinical Interview for DSM IV axis I
Disorders (SCID-I), Clinical Version. Washington D.C.,
American Psychiatric Press, 1997.
7. Çorapçıoğlu A, Aydemir O, Yıldız M, Esen Danacı A,
Köroğlu E. DSM IV Eksen I bozuklukları için yapılandırılmış klinik görüşmenin Türkçeye uyarlanması ve güvenilirlik çalışması. İlaç ve Tedavi Dergisi 1999; 12:33-36.
8. Ward MF, Wender PH, Reimherr FW. The Wender Utah
Rating Scale: An aid in the retrospective diagnosis of
childhood attention deficit hyperactivity disorder. Am J
Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:185-191
13. Yazıcı MK, Demir B, Tanrıverdi N, Karaağaoğlu E, Yolaç
P. Hamilton Anksiyete Değerlendirme Ölçeği: Değerlendiriciler arası güvenirlik ve geçerlilik çalışması. Türk
Psikiyatri Dergisi 1998; 9:114-117.
14. Young RC, Bigss T, Ziegler A. Rating Scale for mania:
realiability, validity and sensitivity. Br J Psychiatry 1978;
133:429-435.
15. Karadağ F, Oral ET, Aran Yalçın F, Erten E. Young Mani
Derecelendirme Ölçeğinin Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2001; 13:107-114.
16. Derogatis LR. SCL-90: Administration, scoring and procedure manual-I for the revised version. Baltimore, MD,
John Hopkins Univ. Clinical Psychometrics Unit, 1977.
17. Dağ İ. Belirti tarama listesinin (SCL-90-R) üniversite
öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Türk Psikiyatri
Dergisi 1991; 2:5-12.
Ekinci ve ark.
191
_____________________________________________________________________________________________________
18. Bosc M, Dubini A, Polin V. Development and validation
of a Social Functioning Scale, the Social Adaptation
Self-Evaluation Scale. Euro Neuropyschopharmacol
1997; 7(Suppl.1):57-70.
19. Akkaya C, Sarandöl A, Esen Danacı A, Sivrioğlu YE,
Kaya E, Kırlı S. Sosyal Uyum Kendini Değerlendirme
Ölçeği (SUKDÖ) Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi 2008; 19:292-299.
20. Murphy K, Barkley RA. Attention deficit hyperactivity
disorder adults: comorbidities and adaptive impairments.
Compr Psychiatry 1996; 37:393-401.
21. Biederman J, Wilens T, Mick E, Milberger S, Spencer TJ,
Faraone SV. Psychoactive substance use disorders in
adults with attention deficit hyperactivity disorder
(ADHD): effects of ADHD and psychiatric comorbidity.
Am J Psychiatry 1995; 152:1652-1658.
22. Millstein RB, Wilens TE, Biederman J, Spencer TJ.
Presenting ADHD symptoms and subtypes in clinically
refered adults with ADHD. J Atten Dis 1997; 2:159-166.
23. Kessler RC, Adler L, Barkley R, Biederman J, Conners
CK, Demler O. The prevalence and correlates of adult
ADHD in the United States: results from the National
Comorbidity Survey Replication. Am J Psychiatry 2006;
163:716-723.
24. Biederman J, Faraone SV, Spencer TJ. Patterns of
psychiatric comorbidity, cognition and psychosocial functioning in adults with attention deficit hyperactivity disorder. Am J Psychiatry 1993; 150:1792-1798.
25. Pary R, Lewis S, Matuschka PR, Rudzinskiy, Safi M,
Lippmann S. Attention deficit hyperactivity disorder in
adults. Ann Clin Psychiatry 2002; 14:105-111.
26. Shekim WO, Asarnow RF, Hess E, Zaucha K, Wheeler
N. A clinical and demographic profile of a sample of
adults with attention deficit hyperactivity disorder,
residual state. Compr Psychiatry 1990; 31:416-425.
27. Schubiner H, Tzelepis A, Milberger S, Lockhart N,
Kruger M, Kelley BJ, et al. Prevalence of attentiondeficit/hyperactivity disorder and conduct disorder
among substance abusers. J Clin Psychiatry 2000;
61:244-251.
28. Fayyad J, de Graff R, Kessler R, Alonso J, Angermeyer
M, Demyttenaere K. Cross-national prevalence and
correlates of adult attention deficit hyperactivity disorder.
Br J Psychiatry 2007; 190:402-409.
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2011; 12:185-191