F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(2), 109-117, 2003 Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı Hikmet ESEN, Mustafa İNALLI* Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Makina Eğitimi Bölümü, 23119, ELAZIĞ * Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, 23119, ELAZIĞ [email protected]., *[email protected]. Özet Bu çalışmada, Elazığ iklim şartlarında bir konutun toprak kaynaklı ısı pompası (TKIP) ile ısıtılmasında performans analizi yapılmıştır. Analizde Bin (Aralık) yöntemi kullanılmıştır. TKIP tasarımında kullanılan dış hava sıcaklıkları, toprak sıcaklıkları ve toprak özellikleri, 1999 - 2000 ısıtma sezonu için Elazığ ili Meteoroloji Bölge Müdürlüğü’nden alınmıştır. Tasarım esnasında TKIP’ ın, performans değeri çeşitli parametrelere bağlı olarak değerlendirilmiş ve ısı pompasının yatay olarak döşenen toprak kaynaklı ısı değiştiricisi boru boyu 256 metre bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Toprak kaynaklı ısı pompası (TKIP), tasarım, bin (aralık) yöntemi Performance of a Closed Loop Horizontal Ground Source Heat Pump System in Elazığ Climate Abstract In this study, a ground source heat pump (GSHP) used to heat a house located in Elazığ is designed. For this purpose, the BIN method was used. The design parameters such as outdoor air temperature, soil temperature, and soil properties used in design of the GSHP, are taken from Elazığ Meteorological Station for the heating season of 1999-2000. The performance of GSHP was evaluated for various parameters, and the pipe length of ground coupled horizontal heat exchanger was found to be 256 meter. Keywords: Ground source heat pump (GSHP), design, bin method. 1. Giriş Konutların ısıtılmasında yerel, doğal ve de temiz enerji kaynaklarının kullanımı yoğun araştırma konusudur. Yer altı toprak ısısından yararlanma en umut verici seçenek olarak gözükmektedir. Yeraltı toprak sıcaklığı ısıtma sezonunda doğal olarak düşse de, yardımcı enerji kaynakları kullanılarak ısıtılacak ortama verilecek ısı miktarı daha da artırılabilir. Isının atılacağı ortama göre daha düşük seviyede olan bu enerjinin en verimli ve en uygun bir biçimde ısıtmada kullanılması ise ısı pompaları ile mümkündür. Isı pompalarının ekonomik yönden uygulanabilir olduğu kanıtlanmış durumdadır [1]. Toprak ısısı ile genellikle müstakil, az katlı, kent dışı konutların ısıtılması söz konusudur. Isı kaynağı olarak toprağın kullanılması, diğer sistemlere göre daha pahalıdır. Isı, toprak altına gömülen borulardan doğrudan soğutucu akışkana veya salamuraya transfer edilir. Toprak altı ısı değiştirgeci (TID) genellikle yatay ve düşey şekillerde yerleştirilir. Toprağın bileşimi, yoğunluğu, içerdiği nem miktarı ve gömme derinliği, TID’nin seçimini ve boyutlandırılmasını etkiler. Toprak özelliklerinin zamana bağlı olarak değişmesi H. Esen ve M. İnallı projelendirmede güçlük yaratan sebeplerden birisidir. Ayrıca ısı pompası da çalıştırıldığı andan itibaren toprağın özelliklerini etkiler. Ancak, toprak sıcaklığının havaya göre genellikle daha uygun aralıklarda ve kararlı değişimde bulunması TKIP’lerin hava kaynaklı ısı pompalarına göre avantajı olmaktadır [2]. Literatürde bu konuda başarı ile sonuçlandırılmış birçok araştırma ve uygulamalar bulunmaktadır. Topraktan ısı kaynağı olarak faydalanma fikri 1940’lı yıllarda ortaya atıldı. Bu konuda pek çok deneysel ve teorik çalışmalar mevcuttur. Ingersoll [3] ve daha sonraları Penrod [4] tarafından, topraktan borular vasıtasıyla ısı çekilmesinin matematiksel olarak modellenmesi yapıldı ve Kelvin Çizgisel Kaynak Teorisi kullanılarak topraktaki sıcaklık dağılımını elde edildi. Daha sonra, Kelvin Çizgisel Kaynak Teorisini esas alan birkaç model daha geliştirildi: (Eskilson modeli (1987), Basit Çizgisel Kaynak Modeli (1948), Hart-Couvillion Modeli (1986), Kavanaugh Modeli (1991)). Son zamanlarda çoğu TKIP çalışmalarında “Uluslararası Toprak Kaynaklı Isı Pompası Birliği” (IGSHPA) tarafından geliştirilen “GLHEPRO” isimli profesyonel TID dizayn yazılımı kullanıldı. Derinlik, boru aralığı, yatay ve düşey sistemlerde ısı değiştiricilerin tipleri ve farklı fiziksel özellikleri gibi faktörler bu çalışmalarda incelendi [5,6]. Türkiye’de, bir çok teorik çalışma üniversitelerde devam etmekte olup; yapılmış deneysel çalışmalar olarak ise; Orta Doğu Teknik Üniversitesinde kurulmuş yatay tip TID düzeneği, Atatürk Üniversitesinde tesis edilmiş su-su kaynaklı jeotermal ısı pompası düzeneği ve Ege Üniversitesinde hem ısıtma hem de soğutma yapabilen düşey U tipi ısı değiştirgeçli ısı pompası düzeneği üzerinde yapılmış araştırmalar örnek verilebilir [7]. Yapılan bu çalışmada ise, Elazığ ilinin 1999-2000 ısıtma sezonundaki günlük ortalama saatlik toprak sıcaklıkları, saatlik dış hava sıcaklıkları ve toprak özellikleri Elazığ Meteoroloji Bölge Müdürlüğünden alınarak [8], Elazığ ilindeki bir konutun ısı kaybı hesaplandıktan sonra, Bin Yönteminin kullanılması ile [9] bu konutun ısıtılması için kullanılacak TKIP ve TID’nin dizaynı için en uygun tasarım yapılmaya çalışıldı. 2. Konut Isıtmada Kullanılan TKIP Sisteminin Modellenmesi Alternatif ısıtma sistemi olarak en uygun ısı pompası sisteminin belirlenebilmesi bakımından, ısı pompası aylık çalışma oranları (fa) ve ısı pompası yıllık yararlanma oranı (xy) değerlerinin hesaplanması gerekir. (fa) değeri, TID’ ın boyutlandırılmasında, (xa) değeri ise, ısıtma sisteminin ekonomikliğini belirlemede başlıca parametredir. 2.1. Bin Yöntemi Bir konutun ısıtılmasında, (fa) ve (xa) değerlerinin hesaplanması için ASHRAE tarafından Bin Yöntemi önerilmiştir. Bin Yöntemi kullanılırken hesaplamaların kolayca yapılabilmesi için öncelikle 13 sütunlu, sırasıyla; dış hava sıcaklığı orta değerleri, konut UkA değeri, denge sıcaklığı, konut ısı kaybı, ısı pompası ısıtma kapasitesi, ısı pompası çalışma oranı, ısı pompası enerji tüketimi, ısıtma saatleri sıklığı, ısı pompası saatlik enerji tüketimi, saatlik konut ısı kaybı, ek ısı ihtiyacı, dolaşım pompası enerji tüketimi ve topraktan çekilen net ısı değerlerinden oluşan bir tablo hazırlandı (Tablo 1). (fa) ve (xa) değerleri ise aşağıdaki eşitliklerle hesaplandı: 110 Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı fa = Σ(Isı Pompası Çalışma Oranı x Isıtma Saatleri Frekansı) / (dönem süresi [h/ay]) (1) xa = Σ( Binanın Isı Kaybı - Ek Isı İhtiyacı ) / Σ (Binanın Isı Kaybı) (2) 2.2. Tasarım Hesapları Elazığ iklim şartlarında ısıtılacak iki katlı bahçeli bir konutun (200 m2) ısıtma yükü Qk = 17 kW olarak hesaplandı [10]. Konutun bahçe alanı büyük olduğundan TID’nin yatay olarak döşenmesi, bahçe alanını verimli kullanmak bakımından da, tek çukur içerisine dört adet yatay boru döşenmesi kararlaştırıldı. Şekil 1’de gösterildiği gibi üstteki borular, toprak yüzeyinden 1 metre derinliğe gömüldü ve borular arasındaki düşey yükseklik farkı 0.3 metre, çukurun genişliği 0.6 metre ve çukurlar arası mesafe 1 metre olarak seçildi. TID’ın ısı pompasına bağlantısı da Şekil 1’de gösterildi. Boru çapları, paralel borularda 25.4 mm, besleme borularında ise 38.1 mm alındı. TID boru malzemesi polietilen seçildi ve boru ısıl direnci TID’ın tipine göre tablolardan 0.0815 m°C/W olarak alındı [11]. Şekil 1. Direkt genişlemeli TKIP’ın çalışma prensibi. TID boyutlandırılırken toprakla ilgili olarak bilinmesi gereken iki temel parametre, toprağın ısı iletim katsayısı (kg) ve ısıl difüzyon katsayısı (αg)’dir. Elazığ’ın karakteristik nemli kumlu kil toprağı için kg = 2.5 W/m°C ve αg = 6.71x10-7 m2/sn alındı [8]. Elazığ ili için 1999-2000 ısıtma sezonundaki ortalama dış hava ve toprak sıcaklığı değişimi sırasıyla Şekil 2 ve Şekil 3’de verildi. Isıtma kapasiteleri bakımından tasarlanması düşünülen tesisata uygun olan ve BARTL firması [12] tarafından imal edilmiş WB2W tipi ısı pompası kullanıldı. TID boru uzunluğunun fazla olmaması için ısı pompasının, tasarım ayında minimum buharlaştırıcı sıcaklığında olması gerekir [11]. Projelendirmede dış hava sıcaklığı (tp= -10 °C), konut içerisinin ortalama sıcaklığı (tki= 20 °C) alındı. Hesaplarda buharlaştırıcı ve yoğuşturucu sıcaklığı tasarım ayı için sırasıyla -11°C ve 45°C seçildi. Buna göre ısı pompası kapasitesi 5.5 kW ve ısıtma tesir katsayısı 2.8 bulundu. 111 H. Esen ve M. İnallı Buharlaştırıcı sıcaklığına göre TID boru boyu, salamuranın buharlaştırıcıya -4°C sıcaklıkta girmesini sağlayacak şekilde belirlenmektedir. Tablo 1. Bin (Aralık) Yöntemi İle Belirlenen Değerler. A Dış Hava Sıcaklığı Orta Değerleri 0 C B Konut (Qka) Değeri kW / 0C C Denge Sıcaklığı 0 D Konut Isı Kaybı E F Isı Pompası Isı Pompası Isıtma Çalışma Kapasitesi Oranı C (kW) (kW) Qk/(tki-tp) tki-A B*C [12] D/E TOPLAM J K M Konut Isı Kaybı Ek Isı İhtiyacı Isı Pom. Aylık Çalışma Oranı Isı Pom. Aylık Fayda. Oranı (kWh) D*H (kWh) (D-E)*H L Dolaşım Pompası Enerji Tük. (kWh) 0.25*F*H Topraktan Çekilen Net Isı G H I Isı Pompası Enerji Tüketim i Isıtma Saatleri Sıklığı (kW) (ADET) Isı Pompası Saatlik Enerji Tüketim i (kWh) E/COP [10] F*G*H Ay: Ocak,Şubat...vd. (kWh) I*(COP-1)-L 2.3. TID’ın Boyutlandırma Prosedürü Konut ısı kaybının en yüksek olduğu ay tasarım ayı olarak seçilir ki, bu çalışmada, Ocak ayı bulundu. Isı pompasının ısıtma sezonundaki toplam çalışma süresi tahmin edilerek; toprak ısıl direnci Eşitlik (3-5) yardımıyla hesaplandı ve tasarım ayı için Bin yöntemi uygulanarak (fa) değeri bulundu. Eşitlik (6)’dan TID boyu hesaplandı, tahmin edilen ısı pompası çalışma süresinin doğruluğunu kontrol edebilmek için, önce ısıtma sezonu başlangıcı ile tasarım ayı arasındaki aylar için, toprak ısıl dirençlerini hesaplamak amacıyla ısı pompası çalışma süreleri; ısı pompası karakteristik değerlerini belirlemek amacıyla da SBGS tahmin edildi. Sonra, dikkate alınan aylar için (fa) hesaplandı, hesaplanan TID boyu da kullanılarak Eşitlik (6)’ dan her ay için SBGS bulundu, önce tahmin edilen, sonra da hesaplanan SBGS karşılaştırıldı. Fark 1°C’den küçük oluncaya kadar işlemler tekrarlandı. (fa) yardımıyla ısı pompası toplam çalışma süresi hesaplandı, bu değer kullanılarak TID boyu yeniden belirlendi, hesaplanan boru boyları arasındaki fark % 5’den büyük ise çalışma süresi tekrar tahmin edilerek, tasarım ayı sonundaki ısıtma ayları için de Bin yöntemi ile SBGS değeri bulundu, kontrol sonucu olumsuz ise, ya geri dönülerek ısı pompası minimum buharlaştırıcı sıcaklığı yeniden seçildi ya da geri dönülerek kontrol sonucunun en olumsuz çıktığı ay tasarım ayı olarak alındı. 3. Tartışma ve Sonuçlar Isıtma dönemi başından itibaren, ısı pompasının toplam çalışma süresi 3 ay olarak tahmin edildi. Toprak ısıl dirençleri aşağıdaki eşitliklerle belirlendi, burada Rg toprak ısıl direncini, Rgi i. borunun ayna görüntüsünün toprak ısıl direncini, z paralel boru sayısını (adet) ve Sij i ve j boruları arasındaki mesafeyi göstermektedir. 112 Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı z Rg = ∑R i =1 gi (3) z z R gi = X ij = ∑ I(X ij ) + j=1 2z ∑ I( X j= z +1 ij ) (4) 2.π.k g S ij (5) 2. α g θ 15., 30., 60. ve 90. günler için toprak ısıl dirençleri sırasıyla 0.641, 0.752, 0.895 ve 0.912 m°C/W bulundu, bu değerler kullanılıp bir tablo oluşturularak Ocak ayı için (fa) = 1 olarak tespit edildi. Bunun anlamı, ısı pompası bu ayda 31 gün çalışacaktır. 1 metre derinlik için Ocak ayı ortalama toprak sıcaklığı 9.7°C [8] alındı ve yukarıdaki değerler de kullanılarak aşağıdaki eşitlikten ısıtma için gerekli boru uzunluğu 256 metre olarak belirlendi. ⎡ COP − 1⎤ Q.⎢ ( R p + f .R g ) COP ⎥⎦ ⎣ LH = ve t0 − t LH = 64 m olmaktadır. 4 (6) Çukur içindeki kıvrımların uzunluğu = 2x(Borular arası yatay mesafe) + (Düşey mesafe) = 2x0.6+0.3 = 1.5 m olduğundan, buna göre çukurun boyu, (64-1.5)/4 =15.625 m bulundu. Bu değerin bahçe ölçüleri dikkate alındığında uygun olduğu görüldü. Diğer aylara göre hesaplamalar da bu şekilde yapıldı. Değerler SBGS tahmini değerleri kullanılarak hesaplandı. Dolayısıyla, her ay için tahmin edilen bu sıcaklıkların doğrulukları kontrol edildi. Ekim 1999Nisan 2000 ısıtma dönemine göre yapılan hesaplamalarda Şubat, Mart ve Nisan ayları sonunda ısı pompası çalışma süreleri sırasıyla 123, 152 ve 169 gün olmakta, elde edilen SBGS değerleri tahmin edilen değerlere yakın çıktığından, yeniden bir hesap yapmaya gerek duyulmamış, böylece ısı pompasının minimum buharlaştırıcı sıcaklığı altına düşülmediğinden, sonuç olarak, seçilen yerleştirme tipine göre 256 m’ lik TID boyu uygun bulundu. Isı pompasının yıllık ortalama çalışma ve yararlanma oranları ise, Çalışma oranı (fy) = 169.3 x100 = % 79.85 212 Yararlanma oranı (xy)= 40133 − 14906 x100 = % 62.85 40133 oldu. Elde edilen sonuçlar aşağıda grafikler halinde verildi (Şekil 4-10). 113 25 Nis.00 Ara.99 15 Oca.00 Şub.00 10 Mar.00 5 Nis.00 2 Topraktan Çekilen Net Isı COP 1 Nis.00 Mar.00 Şub.00 Ara.99 Oca.00 Kas.99 0 Şekil 6. Topraktan çekilen net ısı ve COP değişimi COP Nis.00 4 3 2 Isı Pompası Enerji Tük. COP COP 3 COP 4 5 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1 0 Nis.00 Isı Pompası Enerji Tüketim (kWh) Şekil 5. Isı pompasının çalışma günü ve COP değişimi. 5 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Eki.99 Topraktan Çekilen Net Isı (kWh) Şekil 4. Isı pompası kapasitesi ve COP değişimi Mar.00 Nis.00 Mar.00 Şub.00 Oca.00 Ara.99 0 Eki.99 0 1 0 Eki.99 1 Şub.00 Isı Pom Kap COP 2 Çalı şma Günü COP Şub.00 2 3 Oca.00 6 4 Ara.99 3 5 Ara.99 8 35 30 25 20 15 10 5 0 Kas.99 4 Çalışma Günü 10 Şekil 3. Toprak derinliğine göre aylık ortalama toprak sıcaklığı değişimi COP 5 Kas.99 Isı Pompası Kapasitesi (kW 12 2 50 Derinlik (cm) Şekil 2. Ekim 1999- Nisan 2000 dönemi ortalama dış hava sıcaklık değişimi 4 100 Aylar 20 0 10 Şub.00 Kas.99 5 Ara.99 Eki.99 20 Eki.99 16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 Eki.99 -4 Toprak Sıcaklığı (C) Ortalama Dış Hava Sıcaklığı ( C) H. Esen ve M. İnallı Şekil 7. Isı pompası enerji tüketimi ve COP değişimi 114 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 5 3 2 Ek Isı İhtiyacı COP Nis.00 Mar.00 Şub.00 Oca.00 Ara.99 Kas.99 Şekil 9. Ek ısı ihtiyacı ve COP değişimi tüketimi ve COP değişimi 5 9000 4,5 8000 4 7000 3,5 6000 3 5000 2,5 4000 2 Konut Toplam Isı Kaybı COP 3000 2000 COP 10000 Konut Toplam Isı Kaybı (kWh) 1 0 Eki.99 Şekil 8. Dolaşım pompası enerji tüketimi ve COP değişimi COP 4 Nis.00 Mar.00 Şub.00 Oca.00 Ara.99 Kas.99 Dolaşım Pom. Enerji Tük. COP Ek Isı İhtiyacı (kWh) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 COP 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Eki.99 Dolaşım Popası Enerji Tüketimi (kWh) Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı 1,5 1 1000 0,5 Nis.00 Mar.00 Şub.00 Oca.00 Ara.99 Kas.99 0 Eki.99 0 Şekil 10. Konut toplam ısı kaybı ve COP değişimi Şekil 2 ve Şekil 4’den görüldüğü gibi COP değeri ile ortalama dış hava sıcaklıklarının değişimi benzerdir. Aynı biçimde COP ile ısı pompası kapasitesinin değişimi de orantılıdır. Isı pompasının aylık çalışma günü sayısının artması yani zamanla topraktan çekilen ısının azalması Şekil 5 ve Şekil 6’dan açıkça görüldüğü gibi COP değerini de düşürmektedir. Şekil 7’de ısı pompası enerji tüketiminin dış hava sıcaklığının azalması ile arttığı ve COP ile de ters orantılı olarak değiştiği görülmektedir. Dış hava sıcaklığının düştüğü aylarda ısı pompası konut ısı yükünü karşılamak için daha çok çalışır ve bundan dolayı toprak içerisindeki ısıyı taşımak için Şekil 8’den görüldüğü gibi dolaşım pompasının çalışma süresi uzamaktadır. Konutun ek ısı ihtiyacının da konutun ısı kaybının en yüksek olduğu ayda (Şekil 10) maksimum değerde olduğu görüldü (Şekil 9). Isı pompasının, ısıtma aylarında 212 günlük bir dönemde toplam 169.3 gün çalıştığı, topraktan çekilen net ısının 16477.37 kWh, ısı pompası enerji girdisinin 7840 kWh, dolaşım pompasının enerji girdisinin 1009 kWh, ek ısı ihtiyacının 14906 kWh, konut ısı ihtiyacının 40133 kWh olduğu hesaplanmakta, ısıtma ayları boyunca ısı pompasının % 79.85 oranında 115 H. Esen ve M. İnallı çalıştığı ve bu dönemde ısıtma için ısı pompasından % 62.85 oranında faydalanıldığı görüldü. Sonuç olarak; konutun ısı kaybının, dış hava sıcaklığının düşmesi ile yükseldiği ve diğer parametreleri önemli ölçüde etkilediği gözlemlendi. Böylece tasarımı yapılan ısı pompasının bölgenin meteorolojik değerlerinden oldukça etkilendiği ve toprağın ısıl ve nem özelliklerinin iyileştirilmesi ve daha fazla yıl için hesaplamaların yapılması ile ileriki çalışmalarda daha iyi sonuçlara varılacağı görüldü. Semboller A : Isının geçtiği yapı bileşenlerinin yüzeyi (m 2 ) COP : Isıtma tesir katsayısı fa : Isı pompası aylık çalışma oranı I(X) : X değeri için integral değeri kg : Toprağın ısı iletim katsayısı (W/m 0 C ) LH : Isıtma durumunda gerekli toprak ısı değiştiricisi uzunluğu (m) Q : Isı pompası ısıtma kapasitesi (W) Qk : Konut Isı Yükü (W) r : Boru yarıçapı (m) Rp : Boru ısıl direnci (m 0 C / W ) Rg : Toprak ısıl direnci (m 0 C / W ) R gi : i. borunun ayna görüntüsünün toprak ısıl direnci (m 0 C / W ) S ij : i ve j boruları arasındaki mesafe (m) t0 : Etkilenmemiş toprak sıcaklığı ( 0 C ) t : Salamuranın buharlaştırıcıya giriş sıcaklığı ( 0 C ) tki : Konut içerisinin ortalama sıcaklığı ( 0 C ) tp : Projelendirmede esas alınan dış hava sıcaklığı ( 0 C ) Uk : Binanın ısıl geçirgenliği (W/m 2 0 C ) X : r / 2 α g .θ xa : Isı pompasından aylık yararlanma oranı xy : Isı pompasından yıllık yararlanma oranı z : Paralel boru sayısı (adet) αg : Toprağın ısıl difüzyon katsayısı (m2/sn) θ : Zaman (h, gün) 116 Elazığ İklim Şartlarında Yatay Borulu Toprak Kaynaklı Isı Pompasının Performansı Kaynaklar 1. A. Hepbaşlı, A. Ö. Ertöz, Geleceğin teknolojisi: yer kaynaklı ısı pompaları, Makine Müh. Odası Bildirisi, Teskon Program Bildirileri 31, 1999. 2. B. Kılkış, Kent dışı konutlarda ısı pompası kullanımında toprak ısısından yaralanma yöntemleri, Isı Bilimi ve Tekniği Dergisi, 4, 1, 21-25, 1981. 3. L. R. Ingersoll, F. T. Adler, H. J. Plass, A. C. Ingersoll, Theory of earth heat exchangers for the heat pump, HRAC, pp. 113 – 122, May, 1950. 4. E. B. Penrod, Conditioning with the heat pump, Kentucky Eng., XVIII, (3), 1956. 5. J. D. Spitler, C. Yavuztürk, S. J. Rees, Proceedings of the Terrasstock 2000, vol. 1, 165 – 170, Stuttgart, August 28 - September 1, 2000. 6. J. D. Spitler, PH. D., P. E., A design tool for commercial building ground loop heat exchangers, Oklahoma State University Stillwater, U.S.A., Proceedings of the fourth İnternational Heat Pumps in Cold Climates Conference, Aylemer, Qubec, 2000. 7. A. Hepbaşlı, M. Eltez, H. Duran, Current status and future directions of geothermal heat pumps in Turkey, Ege Üniversitesi Geothermal Heat Pump Congress Bulletin, March, 2001. 8. Elazığ Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Bülteni, Dış hava ve toprak sıcaklıkları, 2000. 9. ASHRAE Temel Kitabı, Bölüm 28, Tesisat Müh. Derneği Teknik Yayınlar 2, 1998. 10. TS 825, Isı Kaybı Hesabı, Resmi Gazete, 14 Haziran 1999. 11. H. Ataman, Toprak kaynaklı bir ısı pompası tesisinin tasarımı ve optimizasyonu, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1991. 12. Bartl Firması Pompa Katalogları,7900 Ulm., GMBH, Almanya, 1987. 117 H. Esen ve M. İnallı 118