TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

İBN ZEKRI et-TiLiMSANI
r
İBN ZEKRİ et- TİLİMSANI
(.dL.....cJ;jf ı.SÇj 0/f)
Ebü'l-Abbas Ahmed b. Muhammed
b. Zekrl et-Tilimsani
(ö. 900/1494)
L
Maliki fakihi.
_j
Cezayir'in Oran (Vehran) bölgesindeki Tilimsan şehrinde doğdu. Zekrl adı Zekeriyya'nın Mağrib'deki kullanımı olup Zikrl
şeklinde de telaffuz edilir. Küçükyaşta babasını kaybeden İbn Zekrl, ailesinin geçimini sağlamak için bir dokumacının yanında çalışmaya başladı. Zekasını ve kabiliyetini farkeden devrin tanınmış alimlerinden İbn Zagü'nun yönlendirmesi ve
ailesinin geçimini sağlayacağını belirtmesi üzerine onun ders halkasına katıldı. Ayrıca Kasım b. Said el-Ukbanl ve Muhammed b. Abbas el-Ubbadl'nin derslerine
devam etti. Başta fıkıh ve fıkıh usulü olmak üzere kelam. tefsir ve Arap dili alanlarında yetişerek devri n önde gelen alimlerinden biri oldu. Aralarında Ahmed Zerrük el-Fasl. İbn MerzQk Hafidü'l-Hafid,
İbnü'l-Hac el-Mennavl ve Ahmed b. Etaallah gibi alimierin de bulunduğu birçok
ta! ebe yetiştirdi. Kelam alimi Ebu Abdullah Muhammed b. Yusuf es-Senüsl ile kelam konularında çeşitli tartışmalar yapan
İbn Zekrl. Maliki mezhebinde kendine has
tercih ve ictihadlarda bulunmuş. fetvalarından bir kısmı Venşerlsl'nin e1-Mi'ydrü'1-mu'rib (1-XIII, Beyrut 1401/1981) adlı
eseri içinde günümüze ulaşmıştır.
İbn Zekrl Safer 900'de (Kasım 1494) Tilimsan'da vefat etti ve Ubbad köyünde
defnedil di. Venşerlsl ve İbnü'I-Kadl ölüm
tarihini 899, İbn Asker 906 (1500) olarak
vermekle birlikte talebesi Ahmed b. Etaallah onun 900 yılında öldüğünü belirtmiş (Ahmed Baba ei-Tinbüktl, s. ı 30), C.
Brosselard da TIIimsan'daki Arapça kitabeler üzerine yaptığı çalışmalar sırasında
İbn Zekrl'nin bu tarihi taşıyan mezar kitabesini bularak fotoğrafını yayımiarnıştır
(Ef2 Suppl.[ing.]. s. 402-403). Mezarı meş­
hur bir ziyaretgah olup TIIimsan'da ona
nisbetle anılan Cami u Sldl Zekrl adlı bir
cami bulunmaktadır.
Eserleri . 1. Bugyetü'Hd1ib ii şer]J.i
'A]fideti İbni'1-Ifdcib. Cemaleddin İb­
nü'I-Hacib'in eserinin şerhi olup muhtelif nüshaları günümüze ulaşmıştır
(Brockelmann, ı. 539; M. Abid el-Fas!,
Il. 373-374). Z. Mu]J.aşşı1ü (Mükemmilü)'l-ma]fiişıd mimmd bihi tu'teberü '1-
460
'alfii'id. Kelama dair 1500 beyitlik bir eser
olup eserin şerhedilmesi için EbQ Abdullah es-SenQsl'ye götürüldüğü, onun da
bunu müellifinden başkasının şerhede­
meyeceğini söylediği rivayet edilir (İbn
Asker, s. 120). Çeşitli yazma nüshaları bulunan esere (Derenbourg,III, 137; Brockelmann, Il. 357) Ahmed b. Ali ei-MencQr
Na?:mü'1-ferd'id ve mübdi'1-fevd'id
ii şer]J.i Mu]J.aşşı1i'1-ma]fiişıd adıyla bir
şerh yazmış. daha sonra da bunu ihtisar
etmiştir. Mu]]taşaru Na?:mi'1-ferd'id'in
Fas Hizanetü'I-Karaviyyln'de bazı nüshaları mevcuttur (M. Abi d el-Fas!, II. 326327, 345) . 3. Şer]J.u'1- Vara]fiit. İmamü'I­
Haremeyn ei-Cüveynl'nin fıkıh usulüne
dair eserinin şerhi olup Brockelmann tarafından Giiyetü'1-merdm bi-şer]J.i mu]faddimeti'1-imdm şeklinde kaydedilmiş ­
tir (GAL Suppl., I, 672).
Kaynaklarda müellifin Mesd'ilü '1-]fazd'
ve'1-fütyd adlı bir eserinden de söz edilir.
Brockelmann ve M . Hac -SadOk'un İbn
Zekrl'nin eserleri arasında gösterdiği
(a.g.e., II, 357; Ef2 Suppl. [ing.]. s. 403),
klasik kaynaklarda adı geçmeyen e1-Mesd'ilü'1- 'aşr'ın (Bugyetü '1-mai):aşıd ve l].ulaşatü'l·meraşıd) Muhammed b. Ali esSenüsl'ye ait olduğu anlaşılmaktadır (Ay ide İbrahim Nusayr, s. 1 12; Saur, IV, 2227;
Vikor, s. 167).
BİBLİYOGRAFYA :
Venşerlsl, Vefeyat(nşr.
Muhammed Hacd),
Ra bat ı 396/1976, s. ı 53; İbn Asker eı-Mağribi,
Deu!;ıatü'n-naşir(nşr. Muhammed Hacd). Rabat
ı397/1977, s . ı ı9-ı2ı; İbnü ' I-Kadl. Lal):tü'l-fera'id (nşr. Muhammed Hacd), Rabat ı396/1976,
s. 274; a.mlf., Dür re tü '1-/;ıical, I, 90; Ahmed Baba et-Tinbüktl. Neylü'l-ibtihac, Trablus ı408/
ı989, I, ı29-ı30; Keşfü'?·?Unün, ll, ı ı57; Versilanl. Nüzhetü'l-en?ar {1 fcıZli 'ilmi't-tar11} ue 'lal}bar(nşr. İbn EbG Şeneb). Cezayir ı908, s. 2ı,
2 ı O; H. Derenbourg, Les manuscrits arabes de
l'Escurial, Paris ı928 , 111, ı25, ı37 ; Hifnavl. Ta'ri{ü'l-l}alef bi-ricali's·selef, Beyrut ı402/ı982, 1,
42-45; Mahluf, Şeceretü'n-nür, s. 267; Brockelmann, GAL Suppl., I, 539, 672; ll, 357; Abbas b.
İbrahim, el-İ'lam, ll, 239; Adil Nüveyhiz. Mu'cemü a'lami'l-Ceza'ir, Beyrut ı400/1980, s. ı59;
a.mlf .. Mu'cemü'l-mü{essir1n, I, 72; M. Abid elFas!. Fihrisü mal}tütati ljizaneti'l-J)arauiyyin,
Darülbeyza ı400/1980, II, 326-327, 345, 373375;Ayide İbrahim Nusayr, el-Kütübü'l-'Arabiyyetü'llet1 nüşiret {1 Mışr beyne 'amey 19001925, Kahire ı 983,s. ı ı2; Zirikli, el·A'lam (Fethullah). 1, 23 ı; K. G. Sa ur. Catalogue collectif
des ouurages en la~gue arabe, Paris ı 984, IV,
2227; Knut S. Vikor. "The Saniisiyya Tradition",
Arabic Literature of Africa 1: The Writings of
Eastern Sudanic A{rica to c. I 900 (nşr. R. S.
O"Fahey). Leiden ı994, s . ı67; M. Hadj-Sadok,
"Ibn Zakri", Ef2 Suppl. (İng . ). s. 402-403.
Iii
AHMET ÖZEL
r
İBN ZEKVAN
(..:ıf~.:,0/ f)
Kurtubalı
L
Beni Zekvan ailesinde yetişen
bazı kadı ve vezirler.
_j
Ailenin kökeni hususunda farklı görüş­
ler vardır. İbnü'I-Faradl, bu aile mensuplarının Kurtuba'ya (Cordoba) Endülüs'ün
Ceyyan (Jaen) şehrinden geldiğini kaydeder (Tarf/].u 'ulema'i'l-Endelüs, ı. 405). İbn
Said ei-Mağribl ise İbn Hayyan'a atfen
Kurtuba civarındaki FahsülbellQt (Los Pedroches) Berberlleri'nden olduklarının söylendiğini, ancak onların kendilerini Beni
Süleym'den (Mudarl Arap kabilelerinden
Kays Aylan'ın bir kolu [İbn Hazm , s. 263,
4681) saydıklarını belirtir ( el-Mugrib, ı.
2 ı 5). İbn Beşküval ve Nübahl de bu vela
bağını dikkate alarak Beni Zekvan mensuplarını Ümevl nisbesiyle zikretmişler­
dir. Beni Zekvan, Kurtuba'ya yerleştik­
ten sonra şehrin önemli aileleri arasına
girmiş . halifelik döneminin son safhası
ve mülükü't-tavaif döneminin ilkyılların ­
da birkaç kadı ve devlet adamı yetiştir­
miştiL
Ebu Bekir (Ebu Muhammed) Abdullah
b. Herseme b . Zekvan ei-Ümevi (ö . 370/
980). Kaynaklarda Beni Zekvan ailesinden tanıtılan ilk şahıstır. Tahsilini Kurtuba'da Hasan b. Sa'd, Kasım b. Asbağ. Ahmed b. Ubade ve diğer bazı alimlerden
Arap dili, hadis ve fıkıh okuyarakyapmış.
ilmi kadar cesaretiyle de meşhur olmuş­
tur. 370'te (980) Abdülmelik b. Münzir'in
vefatı üzerine onun yerine Hacib İbn Ebu
Amir ei-MansQr tarafından "huttatü'rred" kadılığına (normal kadıların çözmekte güçlük çektikleri veya tereddüde düş­
tükleri meselelere bakma işi) tayin edildi
ve bundan dolayı "sahibü'r-red" unvanını
aldı; ancak aynı yıl içinde vefat etti (ibnü'l-Faradl. ı. 405; ibn Beşküval, ı. 37; E.
Levi- Provençal, lll. 145). İki oğlu ve iki torunu da onun gibi devlet hizmetinde bulundu.
Ebü'l-Abbas Ahmed b. Abdullah b. Herseme b. Zekvan (ö. 413/1022). 342 (953)
yılında doğdu; ailenin en meşhur ferdidir. Babası Abdullah ile Endülüs'ün önde
gelen fakihlerinden Kadı Muhammed b.
Zerb ve diğer bazı alimlerden ders alarak
yetişti; genç yaşta kadılar şurasına dahil
edildi. Bilinen ilk resmi görevi FahsülbeiIQt kadılığıdır. Babasının ölümünden sonra onun yerine ll. Hişam'ın hacibi İbn EbQ