İşlem Kuralları ve Hisse Gruplaması Sermaye

İşlem Kuralları ve Hisse Gruplaması
Sermaye Piyasası Kurulunun 30 Ekim 2014 tarihli ve 31/1080 sayılı kararı gereği Borsa İstanbul
Pay Piyasası pazarlarında işlem gören payların belirlenen kriterlere göre A, B, C, D grubu
şeklinde sınıflandırılmasına ilişkin kararının yayınlandığı 30 Ekim 2014 tarihli ve 30 sayılı
Haftalık Bülteni ve Borsa İstanbul’un belirlemiş olduğu A, B, C, D grubu uygulama esasları
aşağıda yer almaktadır.
ABCD Düzenlemesi ile ilgili SPK Duyurusu
I) Kurulumuzun 30.10.2014 tarih ve 31/1043 sayılı kararı:
Payları borsada işlem gören yatırım ortaklıklarının, Kurulumuzun II-17.1 sayılı Kurumsal Yönetim
Tebliği’nin 11’inci maddesinde yer alan yatırımcı ilişkileri bölümünün oluşturulmasına veya bu birimin
görevlerini yerine getirmek üzere çeşitli birimlerin belirlenmesine, bu bölümün ortaklık genel müdürü
veya genel müdür yardımcısına ya da muadili diğer idari sorumluluğu bulunan yöneticilerden birine
doğrudan bağlı olarak çalışmasına, ortaklık nezdinde ilgili hüküm kapsamında bir yönetici ile asgari bir
personel istihdam edilmesine ve anılan yöneticide aranan şartlara ilişkin düzenlemelere en geç
31.12.2014 tarihine kadar uyum sağlamaları gerekmekte olup, belirtilen tarihe kadar uyum sağlamayan
ortaklıklar ve yöneticileri hakkında sermaye piyasası mevzuatı kapsamında işlem tesis edilebileceği
hususunun kamuoyuna duyurulmasına karar verilmiştir.
II) Kurul’un i-SPK.101.1 (30.10.2014 tarihli ve 31/1080 s.k.) sayılı İlke Kararı:
ABC Düzenlemesi olarak bilinen, Borsa İstanbul A.Ş.'de işlem gören payların işlem esaslarının
farklılaştırılmasına yönelik Kurulumuz düzenlemelerinin 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve
ikincil mevzuatın yürürlüğe girmesi, Borsa İstanbul’da işlem gören payların işlem esaslarının yeni
mevzuat, yeni pazarlar ve son yıllarda halka açılmış olan şirketler dikkate alınarak gözden geçirilmesi
sonucunda;
A) Piyasa, platform veya pazar bakımından;
1) Borsa pay piyasasında işlem gören payların işlem esaslarının belirli özellikleri dikkate alınarak
farklılaştırılması ve bunların sınıflandırılması amacıyla söz konusu payların A, B ve C olmak üzere üç
farklı grupta izlenmesine,
2) Pay piyasası dışında kalan; Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP), Serbest İşlem Platformu (SİP), Nitelikli
Yatırımcı İhraç Pazarı ve Gözaltı Pazarı’nda (GP) işlem gören payların genel olarak D Grubu adı altında
izlenmesine ve söz konusu payların içinde bulunduğu piyasa, platform veya pazarın özellikleri dikkate
alınarak farklı işlem esaslarına tabi tutulmasına,
B) Fiili Dolaşımdaki Pay (FDP) değeri bakımından, Borsa tarafından belirlenen değerleme dönemi
itibarıyla FDP değerinin ortalaması;
1) 30 milyon TL ve üzerinde olan payların, A Grubuna dahil edilmesine,
2) 30 milyon TL’nin altında ancak 10 milyon TL ve üzerinde olan payların B Grubuna dahil edilmesine,
3) 10 milyon TL’nin altında olan payların C Grubuna dahil edilmesine,
C) Mevcut veya ilave kurallar bakımından;
1) A Grubu payların;
i) Sürekli müzayede işlem yöntemine tabi olmasına,
ii) Kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerine konu olabilmesine,
2) B Grubu payların;
i) Sürekli müzayede işlem yöntemine tabi olmasına,
ii) Kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerine konu olabilmesine,
iii) Belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun %100’ü oranında özkaynak bulundurma
şartına tabi olmasına, buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş işlemleri sonucunda, belirli
bir anda B grubu paylarda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %100’ü oranında net varlığının
bulunmasının zorunlu olmasına, ayrıca bu paylarda gerçekleştirilen işlemlerde hiçbir suretle ve yatırım
kuruluşu yönetim kurulu kararı ile de olsa müşteri bazında veya genel olarak özkaynak oranlarının
değiştirilememesine ve teminat alınmaksızın emir kabul edilememesine,
iv) Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerinde
özkaynak oranının hesaplanmasında en çok %50’si oranında özkaynak olarak kabul edilebilmesine,
3) C Grubu payların;
i) Piyasa yapıcısı veya likidite sağlayıcısına sahip olması durumunda sürekli müzayede işlem yöntemine
tabi olmasına,
ii) Piyasa yapıcısı veya likidite sağlayıcısına sahip olmaması durumunda tek fiyat işlem yöntemine tabi
olmasına,
iii) Kredili alım işlemi veya açığa satışa konu olmamasına,
iv) Belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun %100’ü oranında özkaynak bulundurma
şartına tabi olmasına, buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş işlemleri sonucunda, belirli
bir anda C grubu paylarda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %100’ü oranında net varlığının
bulunmasının zorunlu olmasına, ayrıca bu paylarda gerçekleştirilen işlemlerde hiçbir suretle ve yatırım
kuruluşu yönetim kurulu kararı ile de olsa müşteri bazında veya genel olarak özkaynak oranlarının
değiştirilememesine ve teminat alınmaksızın emir kabul edilememesine,
v) Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerinde
özkaynak olarak kabul edilmemesine,
4) D Grubunda Gelişen İşletmeler Piyasasına (GİP) dahil olan payların;
i) Piyasa yapıcısına sahip olması durumunda sürekli müzayede işlem yöntemine tabi olmasına,
ii) Piyasa yapıcısına sahip olmaması durumunda tek fiyat işlem yöntemine tabi olmasına,
iii) Kredili alım işlemi veya açığa satışa konu olmamasına,
iv) Belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun %100’ü oranında özkaynak bulundurma
şartına tabi olmasına, buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş işlemleri sonucunda, belirli
bir anda D grubu paylarda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %100’ü oranında net varlığının
bulunmasının zorunlu olmasına, ayrıca bu paylarda gerçekleştirilen işlemlerde hiçbir suretle ve yatırım
kuruluşu yönetim kurulu kararı ile de olsa müşteri bazında veya genel olarak özkaynak oranlarının
değiştirilememesine ve teminat alınmaksızın emir kabul edilememesine,
v) Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerinde
özkaynak oranının hesaplanmasında en çok %50’si oranında özkaynak olarak kabul edilebilmesine,
5) D Grubunda Serbest İşlem Platformu (SİP) veya Nitelikli Yatırımcı İşlemleri Pazarına (NYİP) dahil
olan payların;
i) Tek fiyat işlem yöntemine tabi olmasına,
ii) Kredili alım işlemi veya açığa satışa konu olmamasına,
iii) Belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun %100’ü oranında özkaynak bulundurma
şartına tabi olmasına, buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş işlemleri sonucunda, belirli
bir anda D grubu paylarda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari % 100’ü oranında net varlığının
bulunmasının zorunlu olmasına, ayrıca bu paylarda gerçekleştirilen işlemlerde hiçbir suretle ve yatırım
kuruluşu yönetim kurulu kararı ile de olsa müşteri bazında veya genel olarak özkaynak oranlarının
değiştirilememesine ve teminat alınmaksızın emir kabul edilememesine,
iv) Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerinde
özkaynak olarak kabul edilmemesine,
v) Brüt takas uygulamasına tabi olmasına,
6) D Grubunda Gözaltı Pazarına dahil olan payların;
i) Tek fiyat işlem yöntemine tabi olmasına,
ii) Kredili alım işlemi veya açığa satışa konu olmamasına,
iii) Belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun %100’ü oranında özkaynak bulundurma
şartına tabi olmasına, buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş işlemleri sonucunda, belirli
bir anda D grubu paylarda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %100’ü oranında net varlığının
bulunmasının zorunlu olmasına, ayrıca bu paylarda gerçekleştirilen işlemlerde hiçbir suretle ve yatırım
kuruluşu yönetim kurulu kararı ile de olsa müşteri bazında veya genel olarak özkaynak oranlarının
değiştirilememesine ve teminat alınmaksızın emir kabul edilememesine,
iv) Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış, ödünç alma veya ödünç verme işlemlerinde
özkaynak olarak kabul edilmemesine,
Ç) Bu kapsamda; A, B, C ve D gruplarında yer alan paylara ilişkin sınıflandırma ve kuralların aşağıdaki
tabloda özetlenen şekliyle kabul edilmesine,
D) Düzenleme kapsamındaki diğer hususlara ilişkin olarak;
1) Yukarıdaki kurallara ek olarak Borsa tarafından belirlenen değerleme dönemi içerisinde ve hesaplama
yöntemi ile Borsa fiyatı pay başına net aktif değerinin 1,5 katı ve üzeri olan menkul kıymet yatırım
ortaklıklarının B Grubu’na, Borsa fiyatı pay başına net aktif değerinin 2 katı ve üzeri olan menkul kıymet
yatırım ortaklıklarının C grubuna dahil edilmesine,
2) Payların sınıflandırılması ve gruplar arası geçiş işlemlerinin belirlenecek değerleme dönemi ve veri
seti üzerinden Borsa tarafından yapılmasına,
3) Borsa’ya ilk defa kote olan şirket paylarının grubu belirlenirken; halka arz edilen payların değerinin
dikkate alınmasına ve söz konusu payların değerlendirme sonrası dahil oldukları grupların kurallarına
göre işlem görmesine,
E) Söz konusu düzenlemenin 2 Ocak 2015 tarihi itibarıyla uygulamaya başlanmasına,
F) Kurulumuzun (1) 23.07.2010 tarihli ve 21/657 sayılı, (2) 23.09.2010 tarihli ve 28/821 sayılı
Kararlarının 2 Ocak 2015 tarihi itibarıyla yürürlükten kaldırılmasına
karar verilmiştir.
III) Kurul’un i-SPK.128.9 (30.10.2014 tarihli ve 31/1059 s.k.) sayılı İlke Kararı:
23.07.2010 tarihli ve 21/655 sayılı Kurulumuz kararı ile 19.08.2010 tarihli ve 24/729 sayılı Kurulumuz
kararında fiili dolaşımdaki pay oranı kavramı dışında tutulacak payları tanımlayan “Şirket sermayesinin
%5 ve daha fazlasına sahip olan gerçek ve tüzel kişi ortakların sahip olduğu” ifadesinin, 2 Ocak 2015
tarihinde yürürlüğe girecek yeni ABC Düzenlemesi kapsamında yapılacak hesaplamalardan itibaren
kullanılmak üzere “Şirket sermayesinin %10 ve daha fazlasına sahip olan gerçek ve tüzel kişi ortakların
sahip olduğu” şeklinde değiştirilmesine karar verilmiştir.
A, B, C ve D Grubu Şirketler:
İşlem Kuralları ve İşleyiş Esasları
Borsa İstanbul Seans Saatleri
BİST Pay Piyasası (PP) Seans Saatleri
PP (Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı, İkinci Ulusal Pazar, Serbest İşlem Platformu ) ve GİP
1. Seans
Açılış Seansı
Emir Toplama
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi ve Açılış İşlemleri
Piyasa Yapıcı-İlk Kotasyon Girişi
Sistem-Otomatik İlk Kotasyon Atama
Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Yöntemi
Tek Fiyat Seansı
Emir Toplama
Tek Fiyatın Belirlenmesi
09:15-12:30
09:15-09:35
09:15-09:30
09:30-09:35
09:30-09:34
09:34-09:35
09:35-12:30
09:35-12:30
09:35-12:30
12:30-(+)
PP (Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı, İkinci Ulusal Pazar, Gözaltı Pazarı, Serbest İşlem
Platformu ) ve GİP
2. Seans
Açılış Seansı
Emir Toplama
Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi ve Açılış İşlemleri
Piyasa Yapıcı-İlk Kotasyon Girişi
Sistem-Otomatik İlk Kotasyon Atama
Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Yöntemi
Tek Fiyat Seansı
Emir Toplama
Tek Fiyatın Belirlenmesi
Kapanış Seansı
Emir Aktarımı
Emir Toplama
Kapanış Fiyatlarının Belirlenmesi
Kapanış Fiyatından/Tek Fiyattan İşlemler
Toptan Satışlar Pazarı
Resmi Müzayede İşlemleri (**)
Birincil Piyasa İşlemleri
14:00-17:40
14:00-14:15
14:00-14:10
14:10-14:15
14:10-14:14
14:14-14:15
14:15-17:30
14:15-17:33
14:15-17:30
17:30-17:33
17:30-17:40
17:30-17:33
17:33-17:36
17:36-17:38
17:38-17:40
10:30-12:00
10:30-12:00
10:30-12:00
Rüçhan Hakkı Kuponu Pazarı Pay Payın bulunduğu pazarın içinde, aynı seans süresince
gerçekleştirilecektir. RHKP’deki menkul kıymetler açılış-kapanış seansına dahil edilmez.
*: İşlemlerin tamamlanmasına bağlı olarak değişebilecek bir süreyi ifade eder.
**: Gözaltı Pazarı seansı; resmi tatil nedeniyle sadece ilk seansın yapılmasının söz konusu olduğu
günlerde birinci seans süresi dahilinde (09:15 - 12:40 saatleri arasında) yapılacaktır.
***: ME, MF, MV, MC kodlarıyla yapılan resmi müzayede işlemleri için geçerli olan seans saatlerini
ifade eder.
Not: Yarım iş günü olması nedeniyle tek seans yapılacak günlerde seans, kapanış seansı ile bitirilecek
olup, kapanış seansı süreci aşağıdaki şekilde uygulanacaktır.
• Emir aktarım aşaması - (3 dakika, 12.30 - 12.33)
• Emir toplama aşaması - (3 dakika, 12.33 - 12.36)
• Fiyat belirleme ve kapanış seansı işlemleri aşaması - (2 dakika, 12.36 - 12.38)
• Kapanış fiyatından / tek fiyattan işlemler aşaması - (2 dakika, 12.38 - 12.40)
EMİR TİPLERİ
Normal Emirler
İşlem birimi halinde verilmiş, küsuratsız, tam olarak 1 lot (1 adet ya da 1 TL nominal) ve katlarından
oluşan emirlerdir. Normal emirleri dört ayrı gruba ayırmak mümkündür. Ancak tüm çeşitlerde bir
fiyat limiti söz konusudur.
Normal Emirler
Limit Fiyatlı Emirler
Fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir. Girildiği anda kısmen veya
tamamen işlem olmazsa, gerçekleşmeyen kısım fiyat ve zaman
öncelik sıralamasına uygun olarak payın bekleyen (pasif) emirleri
arasına yazılır.
Kalanı İptal Et Emirleri Fiyat ve miktarın girildiği, ancak sisteme gönderildiği anda hiç
işlem görmezse tamamının, kısmen işlem gördüğü durumda
(KİE)
görmeyen kısmın emir dosyasına pasif olarak yazılmayarak, sistem
tarafından otomatik olarak iptal edildiği bir emir türüdür.
Özel Limit Fiyatlı Emirler Emir miktarının "sıfır-0" olarak girildiği, sadece fiyat verilerek
sisteme aktarılan emirlerdir. Varsa daha iyi fiyat
(OLFE)
seviyelerindekilerden başlamak üzere belirtilen fiyata kadar olan
bütün emirleri karşılamak amacı ile girilir. Eğer girildiği anda işlem
yapılabilecek emir yoksa pasife yazılmayarak anında sistem
tarafından otomatik olarak iptal edilir.
Özel Limit Değerli Emirler Özel limit fiyatlı emirlerin belirli bir tutar sınırı konmuş şeklidir.
Miktar "Sıfır-0" olarak girilir. "Fiyat" girilir. Emre maksimum
(OLDE)
işlem değeri "TL" olarak yazılır. Bu tür emirler için "Maksimum
Değer" kısıtı (limit), emir miktarıdır. Sistem, belirtilen tutardan
fazla olmamak şartıyla, girilen limit fiyat seviyesini de dikkate alıp,
en iyi fiyatlı emirlerden itibaren işlem gerçekleşmesine olanak
sağlayacaktır. Eğer belirtilen fiyat seviyesine ulaşmadan girilen
tutar karşılandıysa, daha fazla işlem olmasına sistem izin
vermeyecektir. Bu emir türü de pasife yazılamayan yani girildiği
anda karşı tarafta emir varsa işlem gören, aksi takdirde otomatik
olarak sistem tarafından iptal edilen bir emir türüdür.
Açılış Fiyatlı Emirler (AFE)
Kapanış
(KAFE)
Fiyatlı
Açılış seansı süresince yalnızca miktar belirtilerek fiyatsız girilen
emirlerdir. Açılış fiyatından işlem görürler. Öncelik açısından açılış
fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelir; kendi
aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar.
Emirler Kapanış seansı süresince yalnızca miktar belirtilerek fiyatsız girilen
emirlerdir. Kapanış fiyatından işlem görürler. Öncelik açısından
kapanış fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelir;
kendi aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar.
Özel Emirler
Borsa Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymet bazında belirlenen pay sayısını aşan ve başka bir özel
emir ile eşlendiğinde Borsa İstanbul yetkilisinin onayıyla gerçekleştirilen, bölünmez bir bütün olarak
işlem gören emirlerdir. Her bir pay için Borsa tarafından ayrı ayrı belirlenen miktarın üzerindeki emirler
özel emir şeklinde verilebilir. Özel emir miktarı, ödenmiş sermayenin en fazla %10’una kadar olabilir.
Özel emirler kısmi olarak eşleştirilemezler. Sisteme girilen özel emirler eşleştirilmeden önce istenildiği
zaman iptal edilebilir. Özel emir işlemleri tescil edilmez, ancak işlem hacmi ve işlem miktarı
hesaplamalarında dikkate alınır. Özel emir sisteme girildiğinde, değiştirildiğinde, eşlendiğinde veya
iptal edildiğinde tüm üye temsilcilerine bilgi içerikli mesajla duyurulur.
Emir Geçerlilik Süreleri
Günlük Emir
“Günlük Emir” olarak adlandırılmasına ve günde iki seans olmasına rağmen,
yalnızca verildiği seans sonuna kadar sistemde işlem görmek üzere
bekleyebilen emir türüdür. Seans sonuna kadar işlem görmezse, iptal
edilecektir. Sistem, aksi belirtilmedikçe, bütün emirleri günlük emir olarak
kabul edecektir. Emrin kısmen karşılanması durumunda, geriye kalan
karşılanmamış miktar seans sonuna kadar bekletilecek ve yine
karşılanmamışsa, sistem tarafından iptal edilecektir.
Anlık Emir
Emre iliştirilen bu koşul, emrin sisteme girildiği anda mümkün olan miktarının
karşılanması ve kalan kısmının da pasife yazılmadan iptal edilmesi anlamına
gelmektedir. Dolayısıyla bu emir türü sadece girildiği an için geçerli olan bir
emir türüdür. KİE, OLFE ve OLDE türü emirler de anlık emir olarak
nitelendirilebilir.
Tarihli Emir
Emrin, karşılanmak üzere belirli bir tarihe kadar sistemde durmasını sağlar.
Mevcut uygulamada emrin maksimum geçerlilik süresi emrin girildiği iş günü
ile sınırlıdır. İlk seansta tarihli olarak girilen emir ikinci seansta da geçerli
olacaktır. Ancak ikinci seansta da eşleşmez ise gün sonunda iptal edilecektir.
İkinci seans içinde verilecek 1 günlük emir sadece ikinci seans için geçerli
olacak ve gün sonunda iptal edilecektir.
FİYAT ARALIĞI
Baz Fiyat, Fiyat Aralığı
"Baz fiyat" bir payın bir seans süresince işlem görebileceği alt ve üst fiyat limitlerinin belirlenmesine
esas teşkil eden fiyattır. “Baz fiyat” bir önceki seans “ağırlıklı ortalama fiyat”ının en yakın fiyat adımına
yuvarlanması ile hesaplanır. "Fiyat adımı" her pay fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat
değişimidir.
Bir pay için seans içinde önerilebilecek en düşük ve en yüksek fiyatlar o payın "fiyat aralığı"nı oluşturur.
Fiyat marjı %10’dur. Baz fiyata +/- fiyat marjının uygulanması ile (%10 üstü ve %10 altı şeklinde) her
seans için ilgili payın/kıymetin fiyat aralığı hesaplanmış olur. Bu hesaplamalar sistem tarafından
otomatik olarak yapılır. Üst sınır, uygun olan üst fiyat adımına, alt sınır ise alt fiyat adımına yuvarlanarak
belirlenir. Rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat marjı %25’tir.
Fiyat Adımları
Fiyat adımı, her menkul kıymetin fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimini ifade
eder. Teşekkül ettirilen pazarlarda arzın ve talebin karşılaştırılması ancak Borsa Yönetimi tarafından
payların işlem birimi fiyatlarına göre belirlenecek fiyat adımları ile verilen fiyatlarda yapılır. Her payın
"fiyat adımı" o payın bir önceki seans ağırlıklı ortalama fiyatından hesaplanan baz fiyatı üzerinden
belirlenir.
Paylarda ve Rüçhan Hakkı Kuponlarında Uygulanan Baz Fiyat Aralıkları ve Fiyat Adımları:
Baz Fiyat Aralığı (TL)
Fiyat Adımı (TL)
0,01 - 10,00
0,01
10,05 - 100,00
0,05
100,50 ve üzeri
0,50
Borsa yatırım fonlarında (BYF) baz fiyat, paylarda olduğu gibi bir önceki seans işlemlerinin ağırlıklı
ortalamasının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile bulunur. BYF Pazarında %10 fiyat marjı
uygulanmaktadır.
Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgelerinde Uygulanan Baz Fiyat Aralıkları ve Fiyat Adımları:
Baz Fiyat Aralığı (TL)
Fiyat Adımı (TL)
0,01 - 10,00
0,01
10,02 - 100,00
0,02
100,25 ve üzeri
0,25
Varantlar ve Sertifikalar
Varant ve Sertifika Pazarlarında baz fiyat yöntemi uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst
limit yoktur (serbest marj uygulanır). Pazarda, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım ve satım
kotasyonları aralığı içinde (kotasyon fiyatları da dahil) gerçekleşir.
Varantlara ve sertifikalara emir ve kotasyon girişlerinde fiyat adımı her fiyat seviyesinde 1 kuruş olarak
uygulanır. Toptan satışlar pazarında gerçekleştirilen işlemlerde tüm fiyat kademelerinde fiyat adımı 1
kuruş olarak uygulanmaktadır.
Baz fiyat aralıkları ile ilişkilendirilerek hesaplanan minimum özel emir miktarları aşağıdaki gibidir:
Minimum özel emir miktarları
Minimum Özel Emir Miktarı
Baz Fiyat (TL)
0,01
-
25,00
Maksimum lot miktarı x 10
25,05
-
50,00
Maksimum lot miktarı x 6
50,05
-
100,00
Maksimum lot miktarı x 3
100,50 ve üzeri
Maksimum lot miktarı x 1
Menkul kıymetin baz fiyatı ve fiyat adımı sayısı dikkate alınarak belirlenen piyasa yapıcı üyenin
verebileceği alış ve satış kotasyon fiyatlarının birbirine olan maksimum farkı (maksimum kotasyon
yayılma aralığı) aşağıda verilmektedir:
Kotasyonların maksimum yayılma aralıkları
Baz Fiyat (TL)
Maksimum Yayılma Aralığı
Adım Sayısı
0,01 – 0,10
2
0,11 – 1,00
4
1,01 – 2,50
6
2,51 – 5,00
8
5,01 ve üzeri
16
LOT BÜYÜKLÜKLERİ
Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler için standart işlem birimi veya standart “lot” büyüklüğü, 1 TL
nominal değerli paydır. Rüçhan hakkı kuponları için bir lot, 1 TL değerli rüçhan hakkı kullanım
kuponunu temsil eder.
Bir payda bir seferde girilebilecek “maksimum lot miktarı” 250, 500, 1.000, 2.500, 5.000, 10.000,
25.000, 50.000, 75.000, 100.000 veya 250.000 lot olmak üzere her pay için her ay yeniden
belirlenmektedir. Maksimum lot miktarını aşan emirler için “Kalanı İptal Et”, “Özel Limit Fiyatlı” ve
“Limit Değerli” emir tiplerinin kullanılması gerekir, ancak bu tip emirlerin TL büyüklüğü 3 Milyon
TL’yi aşamaz.
BORSA DIŞI LOT ALTI İŞLEMLERİ
Borsa dışı lot altı işlemleri, Borsa işlem birimi olan 1 lotun altında kalan miktarlarda ve yalnızca Borsa
dışında yapılan lot altı alım satım işlemleridir. Lot altı alım satımlarda, gerek üye gerekse müşterinin,
tam bir lota tekabül eden alım satımları lot altı işlemi olarak kabul edilir.
Borsa Yönetim Kurulu’nun kararıyla kendi nam ve hesaplarına Borsa dışı lot altı işlemleri yapmaya
kabul edilen ve yetkileri Borsa Bülteni’nde yayınlanan Borsa üyeleri Borsa Dışı Küsürat İşlemi yapmaya
yetkilidir. Borsa dışı lot altı işlemleri Borsa İstanbul’da işlem gören tüm paylar üzerinde yapılabilir.
Yetkili üyeler işlem yapacakları payları Borsa’ya bildirirler. Bildirilen paylar bir aydan kısa bir süre
içinde değiştirilemez. Borsa dışı lot altı işlemlerinde bir payın işlem görebileceği en yüksek ve en düşük
fiyat, birinci seans sonundan ikinci seans sonuna kadar yapılan işlemlerde o günkü ikinci seans için
Borsa’da oluşan fiyat aralığı, ikinci seans sonundan ertesi seans sonuna kadar yapılan işlemlerde ise, bir
sonraki ilk seans için oluşan fiyat aralığı dahilinde olmalıdır.
Serbest marjlı paylarda baz fiyat ve fiyat aralığı hesaplanıncaya kadar Borsa dışı lot altı işlemi yapılmaz.
Yetkili üyenin işlem yapacağı paylarda ilan edeceği alış-satış fiyatları arasındaki maksimum fark, tüm
paylar için %5’tir. Ancak, Borsa’da 0,01 TL fiyat adımının geçerli olduğu paylarda, Borsa’da oluşmuş
fiyat aralığı dâhilinde kalmak kaydıyla, alış-satış fiyat farkı %10’a kadar genişletilebilir.
Yetkili üyeler, Borsa dışı küsurat işlemlerinden dolayı müşterilerinden kurtaj talep edemezler. Üyeler
bu işlemler üzerinden, pay kurtaj tarifesi esas alınarak hesaplanacak Borsa payını diğer Borsa payları
ile birlikte öderler.
KREDİLİ İŞLEM, AÇIĞA SATIŞ ve MENKUL KIYMET ÖDÜNÇ İŞLEMLERİ
Açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışına ilişkin emrin
verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile
yerine getirilmesi de açığa satış sayılır.
Açığa satış işlemi gerçekleştirebilmek için emrin baştan açığa satış emri olarak girilmesi gerekir.
Gerçekleşen açığa satış işlemleri Günlük Bülten'de pay bazında, her fiyat seviyesinde miktar ve
sözleşme adedi belirtilerek ilan edilir.
Borsamız düzenlemelerinde “Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul
Kıymet Listesi”, Gözaltı Pazarı ve Serbest İşlem Platformu hariç tutularak Borsa İstanbul Pay
Piyasası’nda işlem gören tüm payları ve borsa yatırım fonlarını kapsayacak şekilde belirlenmiştir.
Dolayısıyla, Borsa İstanbul Ulusal, Kurumsal Ürünler ve İkinci Ulusal Pazarlarında işlem gören paylar
ve borsa yatırım fonları hem kredili hem de açığa satış işlemlerine konu olabilmektedir.
Ancak, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 30.10.2014 tarih ve 31/1080 sayılı kararı gereği oluşturulan ve
Borsamızca duyurularak 2 Ocak 2015 tarihinden itibaren uygulamaya alınan A, B, C, D düzenlemesi
kapsamında C ve D listelerinde yer alan paylar, hangi pazarda işlem gördüğüne bakılmaksızın kredili
işleme ve açığa satış işlemine konu olamamaktadır.
BRÜT TAKAS UYGULAMASI
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından aracı kurumların, iki seans süresince
gerçekleştirilen işlemlerinde, pay ve toplam TL olarak netleştirme yapılmaktadır. Bu çerçevede, aynı
tarihli iki seans süresince, bir payda hem satış hem de alış işlemi yapan aracı kuruluş, satış toplamı alış
toplamına mahsup edilerek çıkan net bakiyeye göre söz konusu pay üzerinden takasa borçlandırılmakta
veya alacaklandırılmaktadır.
Diğer yandan, tüm paylardaki alış veya satışlarının bedelleri ise genel olarak netleştirilmekte ve aracı
kuruluşun alış tutarları fazla ise aracı kuruluş takasa nakit borçlu, satış tutarları fazla ise takastan nakit
alacaklı olmaktadır. Netleştirme uygulaması sayesinde bir payda gün içerisinde alım satım
gerçekleştiren bir yatırımcı sadece gerçekleştirdiği alım veya satım sonucundaki net fark miktarı kadar
teslim yükümlülüğüne tabi olmaktadır.
Takasbank tarafından netleştirme uygulaması kaldırılan paylarda brüt takas uygulaması yapılmakta,
aracı kurum ve yatırımcı bazındaki takas alacakları Takasbank tarafından takas süresinden sonra
dağıtılmaktadır. Brüt takas uygulaması kapsamına alınan paylarda alım yapmak isteyen yatırımcıların
takas tarihinde hesaplarında alımlarını karşılayacak tutarda nakit, satım yapmak isteyen yatırımcıların
takas tarihinde hesaplarında satımlarını karşılayacak miktarda menkul kıymet bulundurması
gerekmektedir.
LİKİDİTE SAĞLAYICILIK
Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin yanı sıra özellikle düşük işlem hacmine sahip
payların likiditesine katkı sağlamak amacıyla geliştirilen “Pay Piyasası’nda likidite sağlayıcılık”
uygulaması 1 Kasım 2012 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
Likidite sağlayıcılık faaliyeti, kapsam dahilindeki payların likiditesini, dolayısıyla payların işlem görme
kabiliyetini artırmaya yönelik isteğe bağlı bir faaliyet olup, fiyat istikrarını sağlamaya yönelik bir
faaliyet değildir. Likidite sağlayıcılığı; Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler
Pazarı’nda yer alan, BIST 30 Endeksi kapsamı dışında kalan, piyasa yapıcılı sürekli müzayede ve tek
fiyat işlem yöntemi ile işlem gören payların haricinde tüm paylarda uygulanabilmektedir.
PAY PİYASASI TAKAS ESASLARI
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş (Takasbank), Borsa İstanbul bünyesinde mevcut piyasalarda
gerçekleşen menkul kıymetler ile ilgili işlemlerin nakit ve menkul kıymet takasını sonuçlandırmak üzere
yetkilendirilmiş merkezi takas kuruluşudur.
•Takas günü T+2 şeklinde, işlemi izleyen ikinci iş günüdür.
•Çoklu netleştirme sistemi uygulanır.
•Ödemeler aynı gün hesaplarda biriken fonlarla yapılır.
•Ödeme karşılığı teslim esası uygulanır.
KAPANIŞ SEANSI
A- Kapanış Seansı
Pay Piyasasında kapanış seansı, kapanış fiyatından işlemler ve tek fiyattan işlemler uygulamaları 2 Mart
2012 tarihinden itibaren devreye alınmıştır.
Kapanış seansı, normal seans sürecinden kalan -kotasyon hariç- tüm emirlerin aktarılması suretiyle,
belirlenmiş zaman dilimi boyunca yeni emirlerin de herhangi bir eşleşme yapılmaksızın Sistem’e kabul
edildiği ve bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan tek bir fiyat
seviyesinin (Kapanış Seansı Fiyatı) hesaplanarak, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden
gerçekleştirildiği, tek fiyat yöntemiyle çalışan özel bir seans uygulamasıdır.
Borsa yatırım fonları, varantlar, sertifikalar ile temerrüt ve rüçhan hakkı kuponu işlem sıraları kapanış
seansına dahil değildir.
Kapanış seansı aşamalarının süreleri ve saatleri aşağıdadır:
• Emir aktarım aşaması – (3 dakika, 17:30 – 17:33)
• Emir toplama aşaması – (3 dakika, 17:33 – 17:36)
• Fiyat belirleme ve kapanış seansı işlemleri aşaması – (2 dakika, 17:36 – 17:38)
• Kapanış fiyatından/ tek fiyattan işlemler aşaması – (2 dakika, 17:38 – 17:40)
Emir Aktarım Aşaması (17:30 – 17:33) : Sürekli müzayede ve piyasa yapıcılı sürekli müzayede
yöntemleri ile işlem gören menkul kıymetlerde Sistem’de işlem görmeden bekleyen (pasif) emirlerin
kapanış seansında yer almalarının sağlanması amacıyla emir aktarımının yapıldığı ve kapanış seansında
geçerli olan fiyat marjlarının hesaplandığı 3 dakikalık süreçtir. Bu süreçte, ilgili tüm menkul kıymetlerde
kotasyon emirleri dışındaki bekleyen tüm emirlerin kapanış seansına aktarımı yapılmakta, kapanış
seansında geçerli olacak fiyat marjları hesaplanmaktadır. Konuya ilişkin olarak yapılmış düzenleme (
Genelge No: 388) uyarınca, kapanış seansında bir menkul kıymete girilecek emirlerin fiyatları menkul
kıymette gerçekleşen son normal emir işlem fiyatının +/- %3’ünden daha farklı olamaz.
Sistem tarafından yürütülen emir aktarım süreci boyunca emir girilemez, bekleyen emirler
değiştirilemez, bölünemez, iptal edilemez.
Emir Toplama Aşaması (17:33 – 17:36) : Sürekli müzayede ve piyasa yapıcılı sürekli müzayede
yöntemiyle işlem gören kıymetlerde bekleyen (pasif) emirlere ilaveten, kapanış seansında fiyat
belirlemeye yönelik olarak yeni alış ve satış emirlerinin Sistem’e iletildiği ancak emirlerin
eşleştirilmediği aşamadır.
3 dakikalık süre boyunca kapanış seansı için emir toplanmakta, iletilmiş emirler mevcut kurallar
dahilinde değiştirilebilmekte, bölünebilmekte ya da iptal edilebilmektedir.
Bu süreçte Kapanış Fiyatlı Emirler (KAFE) de Sistem’e iletilebilmektedir. KAFE emirleri, belirlenen
kapanış fiyatından işlem görmek üzere Sisteme fiyatsız, sadece miktar bilgisi girilerek gönderilen
maksimum lot miktarı sınırlarına uygun alış ya da satış emirleridir. İşlem görmeyen KAFE’ler kapanış
seansı işlemleri aşamasında iptal edilir ve kapanış fiyatından işlemler aşamasına aktarılmazlar.
Kapanış Fiyatı Belirleme ve Kapanış Seansı İşlemleri Aşaması (17:36 – 17:38): Bu aşamada, kapanış
seansında emir toplanmış olan işlem sıralarında kapanış fiyatı belirlenmekte ve sonrasında belirlenen
kapanış fiyatından işlemler gerçekleştirilmektedir. Sürekli müzayededen aktarılmış emirler ile kapanış
seansının emir toplama sürecinde Sistem’e iletilmiş fiyatlı emirler ve KAFE emirleri, belirlenen kapanış
seansı fiyatından eşleştirilmektedir. Belirlenen kapanış seansı fiyatı, ilgili işlem sırasının kapanış
fiyatıdır.
Bu aşamada yeni emir girişi yapılamamakta, bekleyen emirler değiştirilememekte, bölünememekte,
iptal edilememektedir. Gerçekleşen işlemler ve kapanış seansı fiyatları, gerek temsilci ekranlarından
gerekse veri yayın kuruluşları ekranlarından izlenebilmektedir.
Kapanış Fiyatından İşlemler Aşaması (17:38 – 17:40): Kapanış seansında belirlenmiş olan fiyat ile
sınırlı olarak Sistem’e yeni emirlerin girilebildiği ve girilen yeni emirlerin Sistem’de kapanış seansında
işlem görmediği için bu aşamaya aktarılmış kapanış seansı fiyatından beklemekte olan pasif emirlerle
veya bu aşamada girilen emirlerle öncelik kuralları çerçevesinde karşılaşarak işlemlerin
gerçekleştirildiği son aşamadır.
2 dakika sürmekte olan bu aşamada, sadece kapanış seansında işlem görmüş olan kıymetlere emir
girilebilmektedir. Sistem’e girilebilecek yeni alış ve satış emirleri sadece belirlenmiş kapanış fiyatından
olabilmekte ve aynı fiyattaki bir pasif emir ile karşılaşması halinde öncelik sırasına göre işleme
dönüşmekte, işlem görmemesi halinde öncelik kuralları çerçevesinde pasif emir olarak beklemektedir.
Bu aşamada girilen emirler bölünemez, fiyatları değiştirilemez, ancak miktarları artırılıp azaltılabilir
veya iptal edilebilir.
B- Tek Fiyattan İşlemler (17:38 – 17:40)
Tek fiyat yöntemiyle işlem görmekte olan menkul kıymetlerde, 2. seansın sürekli müzayede bölümünde
yapılan 2. tek fiyat belirleme aşaması sonrasında, bu aşamada belirlenen fiyat seviyesinden işlem
görmediği için kalan emirlerle tek fiyattan işlemler süreci boyunca sadece belirlenen bu fiyat
seviyesinden Sistem’e girilecek emirlerin karşılaşarak işlemlerin belirlenmiş olan sabit fiyattan
gerçekleştirildiği seans aşamasıdır.
Pay Piyasası pazarlarında ve Serbest İşlem Platformunda tek fiyat yöntemi ile işlem görmekte olan
menkul kıymetlerde, sadece ikinci seansın son bölümünde, 2. tek fiyat belirleme aşaması sonrasında
uygulanmaktadır.
Birinci seansta uygulanan tek fiyat işlem yönteminde ve saatlerinde herhangi bir değişiklik söz konusu
değildir.
Uygulama aşamalarının süreleri ve saatleri aşağıdadır:
• Tek fiyat belirleme ve tek fiyat seansı işlemleri aşaması – (3 dakika, 17:30-17:33)
• Tek fiyattan işlemler aşaması – (2 dakika, 17:38 - 17:40)
Tek Fiyat Belirleme ve Tek Fiyat Seansı İşlemleri Aşaması (17:30 – 17:33): Tek fiyat yöntemiyle işlem
gören kıymetlerde Sistem’e iletilmiş olan emirler bu aşamada eşleştirilerek tek fiyat belirlenmektedir.
Belirlenen fiyattan işlemlerin gerçekleştirilmesinden sonra, seansın son bölümü olan tek fiyattan
işlemler aşamasına kadar tek fiyat yöntemi ile işlem gören kıymetlere emir iletilememekte, bekleyen
pasif emirlerde ise herhangi bir değişiklik, bölme ya da iptal yapılamamaktadır.
3 dakikalık süre zarfında yapılacak kopyalama ve diğer teknik işlemler 17:33’te sona ermekte, saat
17:38’de tek fiyattan işlemler aşaması başlamaktadır.
Tek fiyattan işlemler aşaması (17:38 – 17:40): İkinci seansın 2. tek fiyat aşamasında belirlenmiş olan
tek fiyat ile sınırlı olarak Sistem’e iletilebilen yeni alış ve satış emirlerinin Sistem’de bu fiyattan
beklemekte olan (pasif) emirlerle veya bu aşamada girilen yeni emirlerle öncelik kuralları çerçevesinde
karşılaşarak, işlemlerin belirlenmiş olan bu fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği son aşamadır.
2 dakika sürmekte olan bu aşamada, sadece seansın tek fiyat belirleme aşamasında işlem görmüş olan
menkul kıymetlere emir girilebilmektedir. Sistem’e girilebilen limit fiyatlı yeni alış ve satış emirleri
sadece belirlenmiş tek fiyattan olabilmekte ve bir pasif emir ile karşılaşması halinde öncelik sırasına
göre işleme dönüşmekte, karşılaşmazsa pasif olarak beklemektedir.
C- Diğer Değişiklikler
• İkinci seansın açılıştaki emir toplama süresi, kapanış seansı uygulamasının devreye alınmasından
itibaren 5 dakika kısaltılmak suretiyle 15 dakikadan 10 dakikaya indirilmiştir.
• Kapanış seansının devreye alınması ile birlikte 385 sayılı Genelgemizde ayrıntılı olarak düzenlenmiş
olan Açılış Fiyatlı Emirler (AFE) de açılış seansına fiyatsız emir iletimi imkanını sağlamak üzere
devreye alınmıştır.
• Varantlar ve borsa yatırım fonlarında ikinci seansta işlemler, sürekli müzayede bölümünün bitimi olan
17:30’da sona ermekte ve ilgili kıymetlerin sırasında gerçekleşen son işlemin fiyatı, kapanış fiyatı
olmaktadır.
• Açılış seansı kapsamında yer alan borsa yatırım fonları, kapanış seansı uygulamasının devreye
alınması ile birlikte birinci ve ikinci seansta açılış seansı kapsamından çıkarılmış olup, sadece sürekli
müzayede bölümünde piyasa yapıcılı olarak işlem görebilmektedir. Bu menkul kıymetlerde otomatik
ilk kotasyon uygulama esasları mevcut durumda olduğu gibi devam etmektedir.
• Özel emirler eşlendikleri anda otomatik olarak işleme dönüşmektedir.
• Borsa İstanbul Otomatik Sıra Durdurma Sistemi tarafından sürekli müzayede ve piyasa yapıcılı sürekli
müzayede yöntemine tabi pay sıralarında saat 17:15’ten sonra yapılacak durdurmalarda, durdurulan
payın sırası kapanış seansı başlangıcına kadar kapalı kalmakta, kapanış seansı sürecinde işleme
açılmaktadır.
Söz konusu düzenlemelerin tamamı Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) için de geçerlidir.
İşlem Kuralları Bildirim Formunu okuduğumu ve anladığımı; Sermaye Piyasası Kurulu
düzenlemeleri çerçevesinde aracı kuruluşlarca yapılması gereken bildirimin tarafıma iş bu Form
ile yapıldığını kabul ve beyan ederim.
Tarih:
Adı Soyadı/Unvanı:
İmza: