tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü iklim
advertisement
T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TÜRKİYE GENELİNDEKİ YAĞIŞ EĞİLİMLERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI Erdem ÇOBAN Danışman Yrd. Doç. Dr. Kemal SAPLIOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ISPARTA - 2013 © 2013 [Erdem ÇOBAN] i ii iii İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................. 1 ÖZET ......................................................................................................................................... vi ABSTRACT................................................................................................................................ vii TEŞEKKÜR ............................................................................................................................... viii ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................................................ ix ÇİZELGELER DİZİNİ .................................................................................................................... xi 1. GİRİŞ ................................................................................................................................ 1 1.1. Konunun Tanıtılması ve Önemi ...................................................................................... 4 1.2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı................................................................................... 6 2. KAYNAK TARAMASI ....................................................................................................... 8 3. MATERYAL VE METHOD ............................................................................................. 13 3.1. Giriş ................................................................................................................................ 13 3.2. Türkiye İklimine Genel Bakış .................................................................................. 13 3.2.1. Türkiye’yi etkileyen hava kütleleri ..................................................................... 14 3.2.2. Türkiye’nin iklimi ................................................................................................. 15 3.2.2.1. Karasal İklim ..................................................................................................... 15 3.2.2.1.1. Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi................................................................. 16 3.2.2.1.2. Doğu Anadolu Karasal İklimi ........................................................................... 16 3.2.2.1.3. İç Anadolu Karasal İklimi ................................................................................. 17 3.2.2.1.4. Trakya Karasal İklimi ....................................................................................... 17 3.2.2.2. Akdeniz İklimi ................................................................................................... 17 3.2.2.3. Marmara (Geçiş) İklimi .................................................................................... 18 3.2.2.4. Karadeniz İklimi ............................................................................................... 18 3.3. Mann-Kendall Trend Testi ....................................................................................... 19 3.4. Regresyon Analizi ..................................................................................................... 20 3.5. Şen Trend Testi ......................................................................................................... 20 4. ARAŞTIRMA VE BULGULAR ........................................................................................ 22 4.1. Giriş ........................................................................................................................... 22 4.2. Mann-Kendall Test İstatistiği ve Regresyon Analizi Sonuçları ............................. 22 4.2.1. Akdeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları............................................................ 22 4.2.2. Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ................................................. 26 4.2.3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ...................................... 32 iv 4.2.4. Ege Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ................................................................... 36 4.2.5. İç Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ....................................................... 40 4.2.6. Karadeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ........................................................ 45 4.2.7. Marmara Bölgesi Trend Analizi Sonuçları .......................................................... 53 4.3. Şen Trend Testi Sonuçları ........................................................................................ 58 4.3.1. Akdeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ........................................................ 58 4.3.2. Doğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları.............................................. 60 4.3.3. Ege Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ............................................................... 63 4.3.4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ................................... 65 4.3.5. İç Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ................................................... 67 4.3.6. Karadeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları .................................................... 69 4.3.7. Marmara Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ...................................................... 73 5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR ........................................................................................... 75 KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 77 ÖZGEÇMİŞ .............................................................................................................................. 80 v ÖZET Yüksek Lisans Tezi İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TÜRKİYE GENELİNDEKİ YAĞIŞ EĞİLİMLERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI Erdem ÇOBAN Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kemal SAPLIOĞLU Özellikle son yıllarda suya olan talebin artması ve buna karşılık su kaynaklarının sınırlı olması, mevcut kaynakların optimum şekilde kullanılması gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Bu yüzden su kaynakları planlama ve projelendirmelerinin çok doğru bir şekilde analiz edilerek yapılması gerekmektedir. Yapılması gerekli analizlerden bir tanesi ise gelecekle ilgili yağış tahminleri ve trendleridir. Bu çalışmamızda, Türkiye’de bulunan 80 yağış ölçüm istasyonundan alınan 19712010 yılları arasındaki veriler ile yağış trendleri belirlemeye çalışmıştır. Bölgedeki yağış trendlerini belirlemeye çalışırken Mann-Kendall, regresyon ve Şen eğilim testlerini kullanılmıştır. Yapılan bu çalışmada bölgedeki istasyonların 13 tanesinde 3 yönteme göre de poz bir trend olduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Mann-Kendall test, Şen Eğilim Testi, Regresyon, Karadeniz Bölgesi, Trend. 2013, 80 Sayfa vi ABSTRACT M.Sc. Thesis INVESTIGATION INTO THE EFFECTS OF CLIMATE CHANGE ON TRENDS OF PRECIPITATION IN TURKEY Erdem ÇOBAN Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Civil Engineering Department Supervisor: Asst. Prof. Dr. Kemal SAPLIOĞLU Especially in recent years, despite an increase in demand for water, water resources are limited and this situation has revealed the need for the optimal use of available resources.Therefore the planning and design of water resources need to be done by detailed analyses.One of the most used analyses in planning and design of water resources is the forecasting of precipitation and trends for future periods. In this study, in the Turkey between the years of 1971 to 2010 with data obtained from 80 precipitation gauge station were tried to be assessed whether there are trends in precipitation regime. In this analysis, the Mann-Kendall, Şen Trend test and regression tests were used. As a result, the analyses showed that 13 out of 80 stations have trend while the others have no trend. Key words: Mann-Kendall test, Sen Trend Testing, Regression, Black Sea Region, Trend. 2013,80 pages vii TEŞEKKÜR Bu tez konusunu öneren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesiyle aşmamda yardımcı olan değerli danışman hocam YRD.DOÇ.DR.KEMAL SAPLIOĞLU’ na teşekkürlerimi sunarım.Araştırmalarımda ve modelleme çalışmalarımda yardımcı olan sayın YRD.DOÇ.DR. HAKAN TONGAL’ a teşekkür ederim.Ayrıca makalesini bizlerle paylaşan ve ŞEN EĞİLİM TEST’ ini literatüre kazandıran değerli hocam PROF.DR.ZEKAİ ŞEN’ e en içten dileklerimle teşekkür ederim.Modelleme çalışmalarımda kullanmış olduğum verilerin temininde yardımcı olan Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğüne Teşekkürü bir borç bilirim.Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan hayat arkadaşım Begüm ‘e ve aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. ERDEM ÇOBAN ISPARTA-2013 viii ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1. Sera gazı etkisinin şematik gösterimi (Türkeş vd., 2003) ........................... 2 Şekil 3. 1.İklim sisteminin temel elementleri (Government of Canada Graphic, 2012) ................................................................................................................................................ 14 Şekil 3. 2. Türkiye İklim Bölgeleri (Atalay.,1997) ........................................................... 16 Şekil 3. 3. Farklı zaman serilerinde Şen eğilim testine göre artış ve azalış trendlerinin grafiksel gösterimi (Şen, 2012) .................................................................... 21 Şekil 4. 1. Adana iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 22 Şekil 4. 2. Kahramanmaraş iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................... 23 Şekil 4. 3. Antalya iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 23 Şekil 4. 4. Burdur iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 23 Şekil 4. 5.Hatay iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 24 Şekil 4. 6. Isparta iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 24 Şekil 4. 7. Mersin iline ait yağış gidiş grafiği....................................................................... 24 Şekil 4. 8. Osmaniye iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 25 Şekil 4. 9. Ağrı iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................... 26 Şekil 4. 10. Ardahan iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 26 Şekil 4. 11. Bingöl iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 27 Şekil 4. 12. Bitlis iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 27 Şekil 4. 13. Elazığ iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 27 Şekil 4. 14. Erzincan iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 28 Şekil 4. 15 Erzurum iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 28 Şekil 4. 16. Hakkari iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 28 Şekil 4. 17. Iğdır iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 29 Şekil 4. 18. Kars iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 29 Şekil 4. 19. Malatya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 29 Şekil 4. 20.Muş iline ait yağış gidiş grafiği .......................................................................... 30 Şekil 4. 21. Tunceli iline ait yağış gidiş grafiği.................................................................... 30 Şekil 4. 22. Van iline ait yağış gidiş grafiği .......................................................................... 30 Şekil 4. 23. Adıyaman iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 32 Şekil 4. 24. Batman iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 32 Şekil 4. 25. Diyarbakır iline ait yağış gidiş grafiği .............................................................. 32 Şekil 4. 26. Gaziantep iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 33 Şekil 4. 27. Kilis iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 33 Şekil 4. 28. Mardin iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 33 Şekil 4. 29. Siirt iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 34 Şekil 4. 30. Şanlıurfa iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 34 Şekil 4. 31. Afyonkarahisar iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................... 36 Şekil 4. 32. Aydın iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 36 Şekil 4. 33. Denizli iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 36 Şekil 4. 34. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 37 Şekil 4. 35. Kütahya iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 37 Şekil 4. 36. Manisa iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 37 Şekil 4. 37. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 38 Şekil 4. 38. Uşak iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 38 Şekil 4. 39. Aksaray iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 40 ix Şekil 4. 40. Ankara iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 40 Şekil 4. 41. Çankırı iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 40 Şekil 4. 42. Eskişehir iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................ 41 Şekil 4. 43. Karaman iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 41 Şekil 4. 44. Kayseri iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 41 Şekil 4. 45. Kırıkkale iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 42 Şekil 4. 46. Kırşehir iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 42 Şekil 4. 47. Konya iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 42 Şekil 4. 48. Nevşehire ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 43 Şekil 4. 49. Niğde iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 43 Şekil 4. 50. Sivas iline ait yağış gidiş grafiği........................................................................ 43 Şekil 4. 51. Yozgat iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 44 Şekil 4. 52. Amasya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 45 Şekil 4. 53. Artvin iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 45 Şekil 4. 54. Bartın iline ait yağış gidiş grafiği...................................................................... 46 Şekil 4. 55. Bayburt iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 46 Şekil 4. 56. Bolu iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 46 Şekil 4. 57. Çorum iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 47 Şekil 4. 58. Düzce iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 47 Şekil 4. 59. Giresun iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 47 Şekil 4. 60. Gümüşhane iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................ 48 Şekil 4. 61. Karabük iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 48 Şekil 4. 62. Kastamonu iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................. 48 Şekil 4. 63. Ordu iline ait yağış gidiş grafiği........................................................................ 49 Şekil 4. 64. Rize iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 49 Şekil 4. 65. Samsun iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 49 Şekil 4. 66. Sinop iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 50 Şekil 4. 67. Tokat iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 50 Şekil 4. 68. Trabzon iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 50 Şekil 4. 69. Zonguldak iline ait yağış gidiş grafiği .............................................................. 51 Şekil 4. 70. Balıkesir iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 53 Şekil 4. 71. Bilecik iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 53 Şekil 4. 72. Bursa iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 54 Şekil 4. 73. Çanakkale iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 54 Şekil 4. 74. Edirne iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 54 Şekil 4. 75. İstanbul iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 55 Şekil 4. 76. Kırklareli iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................ 55 Şekil 4. 77. Kocaeli iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 55 Şekil 4. 78. Sakarya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 56 Şekil 4. 79. Tekirdağ iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 56 Şekil 4. 80. Yalova iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 56 Şekil 4. 81. Türkiye’nin regresyon analizine göre yağış trendindeki değişimler ............ 58 Şekil 4. 82. Türkiye’nin Mann-Kendall testine göre yağış trendindeki değişimler ......... 58 Şekil 4. 83.Akdeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları ................................................................. 60 Şekil 4. 84.Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ....................................................... 63 x Şekil 4. 85.Ege Bölgesi Şen Testi sonuçları ......................................................................... 65 Şekil 4. 86.Güney Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ........................................... 66 Şekil 4. 87.İç Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ............................................................. 69 Şekil 4. 88.Karadeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları.............................................................. 72 Şekil 4. 89.Marmara Bölgesi Şen Testi sonuçları ............................................................... 74 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4. 1.Akdeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler.................................. 25 Çizelge 4. 2. Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .................... 31 Çizelge 4. 3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ...... 35 Çizelge 4. 4. Ege Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .......................................... 38 Çizelge 4. 5. İç Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ........................... 44 Çizelge 4. 6. Karadeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ............................ 52 Çizelge 4. 7. Marmara Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .............................. 57 xi 1. GİRİŞ Yaklaşık olarak 6 milyar yaşındaki dünyamızın farklı dönemlerinde çeşitli nedenlerden dolayı iklimsel değişikliğe uğradığı görülmüştür. Günümüzdeki iklim değişikliği hariç, daha önceki iklim değişikliklerinde insanoğlunun katkısı çok fazla değildir. Ancak günümüzdeki iklim değişikliği büyük oranla insanoğlunun bilinçsiz sanayileşme politikaları neticesinde oluşmuş bir değişimdir. Sanayi devrimiyle birlikte başlayan bu tahribat, teknolojinin gelişmesi, ormanların tahribatı, gittikçe artan nüfus vb. etmenlerden kaynaklı karbon emisyonunun artışı ile geriye dönülemez bir senaryonun yaşanmasına sebebiyet verebileceği düşünülmektedir. Özellikle kömür, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların kullanımının çoğalması karbon gazı emisyonunu hızlı bir şekilde arttırmaktadır. Güç ve üretim amaçlı enerji ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yakılan fosil yakıtlar nedeniyle yılda yaklaşık yedi milyar ton karbon atmosfere bırakılmaktadır (Godrej, 2003). Şekil 1’de görüleceği üzere, güneşten gelen dalgalı ısınımın bir kısmı doğrudan atmosfer tarafından uzaya verilmekte, bir kısmı da yeryüzü tarafından emilmektedir. Bu emilme sonucu yeryüzü ısınmakta, ısınan yeryüzünden salınan uzun dalgalı ısınımın önemli bir kısmı tekrar atmosfer tarafından emilmektedir. Atmosferde yer alan sera gazlarının, kısa dalgalı güneş ışınımlarına karsı çok geçirgen, yeryüzünden verilen uzun dalgalı ışınımlara karşı ise biriken sera gazları nedeniyle daha az geçirgen olması sera etkisi oluşmaktadır (Öztürk, 2002). 1 UZAY GÜNEŞ Güneş ışıması Güneş ışımasının bir bölümü atmosferden, bulutlardan ve Yer'in yüzeyinden uzaya geri yansıtılır. Mezosfer Stratosfer Troposfer Bulutlar, subuharı ve aerosollerce emilme Gelen ışınımın çoğu yeryüzünde emilir ve onu ısıtır. YER Kızılötesi ışınımın bir bölümü, sera gazlarıve bulutlarca emilir ve yeniden salınır. Bunun sonucunda yeryüzü ve alt atmosfer ısınır. Yeryüzünden uzun dalgalı kızılötesi ışınım yayılır. Şekil 1.1. Sera gazı etkisinin şematik gösterimi (Türkeş vd., 2003) Bu sera etkisi sonucunda, dünyanın denge sıcaklığı, ısının atılamamasından dolayı arttığı görülmektedir.. Bu sıcaklık artışı her 10 yılda ortalama 0.05 ila 0.17 °C arasında bir artış göstermiştir. Bu artış muhtemelen son 1000 yıl içerisindeki diğer tüm yüzyıllık ısınma oranlarının üzerine çıkmıştır (EEA, 2004a). Yeryüzünü çevreleyen atmosfer tabakası, dünyanın canlı yaşamına ev sahipliği yapmasını sağlayan temel yapıtaşlarından birisidir. Doğal sera etkisi olarak adlandırılan süreç; atmosferde bulunan su buharı, karbondioksit ve diğer gazların, güneşten gelen ışınımların yeryüzüne ulaşmasına izin vermesi, ancak yer yüzeyinden geri salınan uzun dalgalı yer ışınımını emerek ya da tutarak yerkürenin ısı dengesinin düzenlenmesi olarak tanımlanmaktadır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2005). Atmosferde yer alan sera gazlarının en önemli görevi; ısıyı tutarak dünyaya makul bir sıcaklık seviyesi kazandırmaktır. Atmosferde bulunan sera gazlarının, bu görevi yerine getirebilmesi için, doğal konsantrasyonlarının değişmemesi gerekmektedir. Atmosferi oluşturan ana gazların doğal konsantrasyonu; azot (% 78.08), oksijen (% 20.95) ve argon (0.93) seklindedir. Karbondioksit; Azot, 2 Oksijen ve Argon’a kıyasla daha az bir miktara sahip olmakla birlikte, dördüncü önemli gazdır (% 0.03) (Türkes, 2001). İklim modelleri kullanılarak yapılan çalışmaların sonuçlarına göre, gelecekte çok daha ciddi sıcaklık artışlarının görülmesi beklenmektedir. IPCC’ nin hazırladığı bir raporda iki farklı iklim modeli kullanılarak geleceğe yönelik projeksiyonlar yapılmış ve gelecekte beklenen sıcaklık artışları ile ilgili iki farklı sonuç elde edilmiştir. İlk projeksiyona göre, 2100 yılında iklimde 1990 yılına oranla 1.4 ila 5.8 °C arasında bir sıcaklık artışı beklenmektedir. İkinci projeksiyona göre ise, yine 2100 yılında 1990 yılına oranla 1.0 ila 3.5 °C arasında bir sıcaklık artısı beklenmektedir (IPCC, 2001a:) Geçtiğimiz yüzyılda Avrupa’da deniz seviyesinde yıllık olarak ortalama 0.8 mm ila 3.0 mm arasında artış gözlenmiştir. Ayrıca bu yükselmenin devam edeceği ve 1990 ile 2100 yılları arasında deniz seviyesindeki yükselme oranının 20. Yüzyılda yaşanan yükselme oranından 2.2 ila 4.4 kat daha fazla olacağı tahmin edilmektedir.(EEA, 2004a:7).. Küresel ısınmanın etkilerinin çok ciddi boyutlara ulaşabileceği düşünülmektedir. Bu etkilerin bütün ekosistem içerisinde karada ve denizde doğaya uyum sağlamış birçok canlı türünün tükenmesine yol açabilmesi bile mümkündür. Böyle bir durumda ise insanoğlunun yaşamı üzerinde yıkıcı etkiler meydana getirebilecektir. Özellikle buzullardaki erimeden kaynaklı deniz seviyelerindeki yükseliş deniz suyunun temiz su kaynaklarına karışıp temiz suların kirlenmesine yol açabileceği düşünülmektedir. Ayrıca bu durumun yanı sıra deniz suyunda meydana gelebilecek sıcaklık artışları fırtınalarda sayısal ve şiddetsel artışlara yol açması beklenmelidir. Bu durumların genel olarak insanoğluna etkisi, insanların yaşam alanlarını bırakarak büyük göçlere sürüklenmesi olarak karşımıza çıkabilecektir. Küresel ısınmanın bir başka etkisi de sıcaklık artışları orman yangınlarının artmasına yol açacak olmasıdır. Bu durum ormansızlaşmaya sebebiyet vereceğinden erozyon, toprak kayması, orman tabiatının bozulması gibi birçok felaketi beraberinde getirebilecektir. 3 Geçmiş döneme ait sıcaklık verileri ve gelecek döneme ait sıcaklık tahmin sonuçları oldukça küçük değerler gibi görünse de, canlı yasamı için ciddi anlamda tehditler oluşturabilecek boyuttadır. Örneğin; sağlıklı bir insanın vücut ısısı 36.7 °C’dir. Bu vücut ısı değerinin 36.7 °C’ den 37 °C’ ye yükselmesi ile ortaya çıkan 0.3 0C’ lık fark insanın kendisini hasta hissetmesi için yeterlidir (Godrej, 2003) Ayrıca oluşacak olan kuraklıklardan dolayı efektif yağışlardaki azalış akiferlerin beslenememesine neden olacaktır. Ayrıca toprak neminin yeterince sağlanamaması da tarımı kötü etkileyecektir. belirtilmiş olan bu senaryolar gerçekleştiğinde dünya üzerinde birçok insan göç etmek zorunda kalacak bu da belli bölgelerde ki aşırı yığılmalardan kaynaklı ulaşım, sağlık, istihdam gibi kentsel problemlere yol açacaktır. Önümüzdeki yıllarda ülkeler arasında su savaşlarının ortaya çıkacağı da varsayılan durumlardan biridir. Bütün doğal çevresel olaylarda ki denge değişeceğinden faturasını can ve mal kayıpları olarak ödeyeceğimiz ciddi kötü senaryolar insanlığı beklemektedir. İklimsel değişiklikler sonucunda bazı yerlerde kuraklık artışı oluşacakken bazı yerlerde de çok fazla yağış yağması sonucu bir takım doğal felaketler meydana gelebilecektir. 1.1. Konunun Tanıtılması ve Önemi Suyun akılcı ölçülerde ve kurallara uygun olarak kullanılması su yönetiminin başlıca sorunlarından bir tanesidir. Dünya ekonominse ve artan nüfusa hizmet etmek amacı ile mühendisler tarafından çeşitli su yapıları yapılmaktadır. Ancak bu yapılar inşa edilirken çeşitli senaryolar hayata geçirilerek en optimum çözümlere ulaşılarak, hem ihtiyaçları en uygun şekilde karşılayacak hem de ekonomik olacak çözümler için çalışılmaktadır. Bu çalışmalardan sağlıklı sonuçlar elde edebilmek için ise doğru ve çok sayıda veri elde edilebilmesi gerekmektedir. Ayrıca elde edilen bu veriler kullanılarak gelecekte bu verilerin trendlerinin tahmin edilebilmesi de son derece önemli bir konudur. 4 Mühendislikte yapılan hesapların oldukça doğru ve güvenilir sınırlar içerisinde bulunması gerekir. Çünkü su yapılarının maliyeti çok fazla olduğundan, çok büyük emniyet katsayıları ile yapılması beklenemez. Bu hem yapının pahalı olmasına hem de gereksiz zaman kaybına neden olmaktadır. Hidroloji, su yapı ve kaynaklarının geliştirilmesi ile ilgili plan, proje, inşaat ve işletme aşamalarındaki suyun miktarı ve özellikleri ile ilgili her türlü sorulara cevap vermeye yarar. Hidrolojik çalışmalarda diğer mühendislik dallarında olduğu gibi büyük emniyet katsayılarına müsaade edilmediğinden hesapların kabul edilebilir doğrulukta yapılması gerekmektedir (Türktemiz, 2008). Bu konuda yeterli sonuçlara varılması için özellikle yağış, akış ve buharlaşma gibi temel hidroloji değişkenlerinin zaman ve alan ölçümlerinin dikkatli ve yeterli doğrulukta yapılması gerekmektedir. Hidrolojik olaylar büyük ölçülerde ve birçok belirsizliği ihtiva ettiği için laboratuarda model ve deneylerin yapılması çok fazla mümkün olmamaktadır. İşte bu sebeple, hidroloji değişkenlerinin doğada yeterli sıklıktaki zaman aralıklarında ölçümlerinin yapılarak geçmiş yani tarihi veri dizisi şeklinde kayıt edilmesi çok büyük önem arz eder. İşte bunun zorunlu bir sonucu olarak ta, hidroloji çalışmalarının başarı ile yapılması için noktaların sıkı şekilde takip edilmesi gereklidir (Bayazıt, 1986; Şen, 2002). 1. Yağış, akış, buharlaşma gibi temel hidroloji değişkenlerinin değişik istayon ve zamanlarda yeterli sıklıkta ölçümlerinin sürekli olarak yapılması. 2. Ham olan ölçüm verilerinin basit birtakım istatistik ve veri güvenirliği sınamalarına tabi tutarak işlenmiş bilgilerin bilgisayar ortamında elde edilmesi; değişik hidroloji verileri arasında oluşabilecek ilişkilerin istatistik ve regresyon yöntemleri ile işlenerek bulunması ve böylece ampirik ilişkilerin ortaya çıkarılması. 3. Ölçümlerden yararlanarak gerekli matematik modellemelerin yapılması sonucu hidrolojik değişkenliğin ortaya çıkmasına sebep olan kanunların bulunmasına çalışılması; uygun görülen modellerden elde edilecek 5 tahminler ile yapılan ölçümlerin kıyaslanarak geliştirilen moldellerin iyileştirilmeye çalışılması. 4. Belirlenen gelecek zaman aralıklarında incelenen hidroloji olayının tekrar görülmesi ve istenmeyen bazı davranışların ortaya çıkma yüzdelerinin ve sıklıklarının hesaplanması için ihtimaller hesabı ilkelerinden yararlanılması. Kuzey ve güney yönlerden gelen hava hareketleri ülkemize her yıl aynı miktarda ulaşmamaktadır. Bu yüzden yağış ve diğer meteorolojik büyüklüklerin miktarında da yıllık farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bazı yıllarda güneyli hava hareketinin fazla ve art arda olması sonucunda kuraklık belirtileri görülmesine karşın kuzeyli hava hareketlerinin yoğunlaşması durumunda yaz aylarında dahi havaların serin ve yağışlı geçmektedir. Bu tür belirsiz ve dengesiz hareketler kullanılabilecek su miktarını etkilemekte ve planlamayı zorlaştırmaktadır. Su kaynaklarının planlanmasında akılcı ve optimum yöntemlerin kullanılması ise suyun miktar ve kalitesinin zaman, yer ve diğer hidrolojik değişkenlerle birlikte belirlenebilmesi ile mümkün olabilecektir. Ayrıca bu verilerin gelecekte nasıl bir seyir izleyeceği de önemli bir konudur. 1.2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı Özellikle son yıllarda hızını arttırarak devam eden küresel iklim değişikliğinin Ülkemize olan etkileri ve bu etkinin boyutlarının araştırılması su kaynakları yönetimi açısından son derece önemlidir. Bu amaçla sıcaklık, akış, buharlaşma ve yağış gibi pek çok hidrolojik bileşenin trendlerinin belirlenmesi geleceğe yönelik tahmin yapmak açısından gereklilik arz etmektedir. Bu çalışmada Ülkemizde bulunan şehir merkezlerine ait 80 yağış ölçüm istasyonundan alınan son 40 yılın verilerine trend testleri uygulanarak yağışlardaki azalış veya artış oranları araştırılmaya çalışılmıştır. Mann- Kendall ve regresyon testi uygulanan verilere göre Türkiye genelinde bir eğilim haritası 6 çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca verilere, Şen (2012) tarafından literatüre katılan Şen trend testide uygulanmış, elde edilen sonuçlar Mann- Kendall testi sonuçları karşılaştırılmıştır. Çalışmanın bu kısmına kadar, iklim değişikliği, iklim değişikliğinin su kaynakları projelerine etkisi ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde, Türkiye de dünyada trend analizleri ile yapılan çalışmalar ayrıntılı bir şekilde özetlenmiştir. Üçüncü bölümde, Türkiye’nin iklimi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ayrıca modelleme kısmında kullanılan Mann-Kendall Test istatistiği, Regresyon analizi ve Şen testi ile ilgili detaylı bilgiler anlatılmıştır. Dördüncü Bölümde, Tüm yağış verilene uygulanan trend testlerinin sonuçları bölgesel olarak özetlenmiş ve irdelenmiştir. Beşinci bölümde ise, bu çalışmadan elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. 7 2. KAYNAK TARAMASI Günümüzde suya olan talep, hızlı nüfus artışı ve buna paralel olarak tarımsal ürünleri arttırma çabası ve sanayileşme nedeniyle hızla artmaktadır. Buna karşın eldeki su kaynakları bazı bölgelerde oldukça sınırlıdır ve bu kaynaklardan en iyi şekilde faydalanmak gerekmektedir. Türkiye Ulusal İklim Değişikliği Belgesinde (2010) iklim değişikliği ile ilgili konularda yapılan çalışmaların arttırılması, ulaşılan sonuçların tartışılması şeklinde bir strateji belirtilmiştir. İklim değişimi yüzey ve yer altı su kullanımın artmasına ve buharlaşmanın fazlalaşmasına neden olmaktadır (Bahadır, 2011). İklim değişimi ile ilgili problemlerin çözümünde en önemli tatlı su kaynaklarımız olan yağışlar, akarsular, göller ve yer altı su kaynaklarının iyi bir şekilde irdelenmesi ve planlanması gerekmektedir. Bu planlamalardaki en önemli etmenlerden birisi ise gelecekte bu tatlı su kaynaklarının trendlerinin belirlenmesidir. Trend değişimleri önceden belirlenerek çeşitli tedbirler alınabilecektir. Örneğin yaz aylarında akarsularda azalma yönünde meydana gelen trend değişimi genellikle yer altı sularının seviyesindeki alçalmadan meydana gelmektedir ki, bununda başlıca sebeplerinden bir tanesi bilinçsiz kuyu açılmasıdır. Böyle bir durumda kuyu açılması kontrol altına alınarak trendin azalıştan artış yönüne döndürülmesi mümkün olabilecektir. Trend artışında da şayet trend de ciddi bir artış gözleniyorsa ve bu artış bir takım zararlara yol açabilecekse bunun da tedbirinin önceden alınması gerekmektedir. Bunun gibi daha birçok örnek vermek mümkündür. Bu nedenle Türkiye’de ve Dünyada yağış, sıcaklık, akım ve hazne su seviyeleri trendleri ile ilgili çok fazla çalışma yapılmıştır. Partal ve Kahya (2006), yaptıkları çalışmada Türkiye genelindeki 96 yağış ölçüm istasyonundan aldıkları verileri Sen T testi ve Mann-Kendall testi gibi parametrik olmayan metotları kullanarak yıllık ortalama ve aylık yağış miktarlarında meydana gelen trend değişimlerini incelemişlerdir. Çalışmada özellikle Ocak, Şubat ve Eylül aylarının yanı sıra yıllık ortalama yağış miktarlarında önemli derecede değişiklikler olduğu gözlemlenmiştir. Yıllık bazda 19 istasyonda önemli derecede azalma trendi gözlemlenirken sadece 3 8 istasyonda artış trendi gözlemlenmiştir. En çok değişiklik gözlemlenen ay yıllık 14 istasyonda azalma trendine girmiş ocak ayı olarak ifade edilirken, en az trend değişikliği olan ay ise 1 azalma ve 1 artış trendi ile ağustos ayı olarak gösterilmiştir. Türkeş ve arkadaşları (2007) yaptıkları çalışmada Türkiye genelindeki 111 yağış ölçüm istasyonundan alınan veriler ile yağış yoğunluğu dizilerindeki uzun süreli değişiklikleri ve eğilimleri, zaman ve alandaki özellikleri dikkate alarak çözümlemeye çalışmışlardır. Yağış verilerinin homojenliğini kontrol etmek amacı ile Kruskal-Wallis türdeşlik sınamasını kullanmışlardır. Ayrıca çalışmanın gerçek amacı olan yağış toplamı ve yoğunluğu dizilerindeki eğilimleri ise MannKendall sıra ilişki sınaması yöntemini kullanarak incelemişlerdir. Yıllık toplam yağış ve yağış yoğunluğunda özellikle Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde yüksek miktarda azalış gözlemlemişlerdir. Genel olarak kış mevsimi yağışlarında azalma eğilimi bulunmasına karşın diğer mevsim yağışlarında genel bir artış eğilimi olduğunu ifade etmişlerdir. Diğer bir bulgu ise yağış yoğunluğunda tüm mevsimlerde bir azalma etkisi söz konusudur ve bu azalma toplam yağışlarda bulunan azalmadan hem alansal hemde istatiksel bakımdan çok daha kuvvetlidir. Kış toplam yağışlarında gözlemlenen azalma Akdeniz’de, yağış yoğunluğu miktarında gözlemlenen azalma ise Karadeniz’de en kuvvetlidir. Son olarak 1950 yılından sonra yağış yoğunluğundaki azalma eğiliminin kuvvetlendiğini gözlemlemişlerdir. Karabulut ve Cosun (2009), yaptıkları çalışmada Akdeniz bölgesinde yer alan Kahramanmaraş bölgesinde bulunan meteoroloji istasyonlarından alınan veriler üzerinde çalışmışlardır. Bu bölgede bulunan Kahramanmaraş, Afşin, Elbistan, Göksun, Andırın, Nurhak ve Pazarcık yağış ölçüm istasyonlarına ait 1975-2005 yılları arasındaki yıllık, aylık ve mevsimsel veriler üzerinden yağış trendi belirlemeye çalışmışlardır. Bu çalışmada Mann-Kendall, lineer regresyon, yağış değişikliği ve değişim katsayısı gibi istatistiksel metotlar kullanarak yağış eğrilerini analiz etmişlerdir. Bulunan sonuçlarda çalışma alanında yıllık yağış miktarında çok küçükte olsa azalış bulunmasına rağmen istatistiksel anlamda 9 pozitif veya negatif bir trendin oluşmadığı gözlemlenmiştir. Mevsimsel olarak bakıldığında ise kış, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde çalışma periyodu boyunca yağışlarda çok önemsiz bir azalış gerçekleşirken sonbahar mevsiminde istatistiksel bakımdan önemsiz oranda bir artış eğilimi olduğu görülmüştür. Gönençgil ve İçel (2010), Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyışlarında yer alan 11 meteoroloji istasyonundan aldıkları 1975-2006 yılları arasındaki verilere tek yönlü varyans analizi uygulayarak yıllık ve mevsimsel trend değişikliklerini gözlemlemişlerdir. Yaptıkları analizlerde bu bölgede yağışlı gün sayısı ve miktarında yıllık bazda kuvvetli bir azalma eğilimi olduğunu bu azalmanın ise ilkbahar ve kış mevsimlerinde daha belirgin olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca yaz aylarında toplam yağışların durağan olduğu ancak yağışlı gün sayısı ve sağanak halinde yağan yağışlarda da zayıfta olsa bir artış eğilimi olduğu da bir başka tespitleridir. Son olarak Akdeniz kıyılarındaki en önemli yağış dönemleri olan ilkbahar ve kış aylarında yağış miktarındaki azalma eğilimi dolayısı ile Doğu Akdeniz kıyıları için olası bir kuraklık tehlikesinin olduğu da çalışmada belirtilen bir ayrıntıdır. Bahadır (2011), yapmış olduğu çalışmasında Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinin sıcaklık ve yağış verilerini ARIMA ile modellemiştir. Çalışmada 1992 yılında yaşanan soğuk yıldan sonra sıcaklıkta sürekli bir artış olduğunu belirtmiştir. Sadece sera gazları etkisi incelendiğinde 2050 yılına kadar bölgedeki sıcaklık artışının 1-3 0C arasında olacağı, sera gazındaki sülfat parçacıklarındaki değişimler dikkate alındığında ise bu artışın 1-2 0C arasında olacağı ifade edilmiştir. Yağış analizlerinde ise Gaziantep dışında tüm şehirlerde azalma eğilimi olduğu ancak bu eğilimin istatistiksel olarak çok güçlü bir eğilim olmadığı görülmüştür. 2023 yılında meydana gelecek yağışların yaklaşık olarak %4-5 civarında kalacağı öngörülmüştür. Bahadır ve Özdemir (2011), Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunan Trabzon ve Rize’ye ait mevsimsel yağış dağılımlarını ve bu dağılımların eğilimlerini 10 gözlemlemişlerdir. Çalışmada Matris ve Marjinal analiz yöntemleri kullanılarak mevsimsel değişim ve yağış dağılışını, ARIMA modeli kullanarak ta yağış eğilimlerini tespit etmeye çalışmışlardır. Matris analizlerine göre Trabzon’da %1 hata payı ile yıllık ortalama 830 mm yağış gözlemlenirken, Rize’de %2 hata payı ile 2235 mm yağış meydana geldiği görülmüştür. Trend değişimlerine bakıldığında her iki bölgede de yağış eğiliminde artış gözlemlenmiştir. Bu artış miktarının ise Trabzon’da 15 yıl için 130 mm Rize’de 15 yıl için 120 mm olarak öngörmüşlerdir. Bahadır (2011), Türkiye’nin kuzey – güney yönlü bir hattı boyunca 3 farklı iklim tipini karakterize edecek şekilde 6 farklı istasyon üzerinde Box – Jenkins tekniğini uygulayarak sıcaklık ve yağışta meydana gelebilecek artış miktarlarını öngörmeye çalışmıştır. Bu çalışmada önümüzdeki 15 yıllık dönemde Karadeniz iklim bölgesinde 0,3 0C Karasal ve Akdeniz iklim bölgelerinde de 0,5-0,6 0C artış beklenmekte olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca bu dönemde Karadeniz iklim bölgesinde 25 – 50 mm, diğer iki bölgede ise 2 – 100 mm artış öngörmüştür. Groleau ve arkadaşları (2007), Kanada da ocak ve şubat aylarında yağan ve oldukça yıkıcı sellere neden olabilen yağışların trendi üzerine bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada, 60 adet hava gözlem istasyonundan alınan veriler kullanılmış ve bu verilere Mann-Kendall testi uygulanmıştır. Sonuç olarak bölgedeki 60 istasyonun 25’inde artış eğilimi görülmüş bunların ise 18 tanesinde %5 önem derecesine göre trendinin pozitif yönlü olduğu düşünülmüştür. Ayrıca çalışmada 9 istasyon için yağışlı gün sayısında da önemli derecede bir artış meydana geldiği gösterilmiştir. Tabari ve arkadaşları (2011), İran’ın doğusu, güneyi ve güney doğusunu kapsayan 13 istasyonun 1966-2005 yılları arasındaki verilerini kullanarak bir iklim değişimi çalışması yapmışlardır. Bu çalışmada yıllık minimum, ortalama ve maksimum sıcaklıkların yanı sıra yıllık ortalama yağış miktarlarındaki değişimler incelenmiştir. İncelemelerde Mann-Kendall, Mann-Whitney ve Mann11 Kendall sıralama istatistik testinin sonuçlarının ortalaması alınarak bir sonuca ulaşılmıştır. Bu sonuçlara göre 1970’li yılların başlangıcından itibaren ortalama sıcaklıklarda 0.412 0C, maksimum meydana gelen sıcaklıklarda 0.452 0C ve minimum meydana gelen sıcaklıklarda da 0.493 0C artış meydana geldiği belirtmişlerdir. Ancak çalışmada yıllık yağış miktarlarının düzensiz oluşundan dolayı yağış için her hangi bir artış veya azalış trendi belirlenememiştir. Yıllık değişkenlikte ortaya çıkan farklılıkların değerlendirilmesinin artık mümkün olabileceğine işaret edilmektedir. Küresel ısınmanın sonucu olarak gerçekleşen mevsimsel ve yıllık yağış toplamlarının nispi değişkenliğinde dünya genelinde bir artış görülmektedir (Hulme ve Jenkins, 1998) 12 3. MATERYAL VE METHOD 3.1. Giriş Bu çalışmada, Türkiye genelinde 80 şehir merkezinden alınan 40 yıllık yağış verileri kullanılmıştır. Bu bölümde Türkiye’nin iklimi genel olarak tanıtıldıktan sonra bölgesel bazda iklim hareketleri incelenmiştir. Daha trend analizi için kullanılan Mann- Kendall, Regresyon ve Şen testleri hakkında açıklayıcı ve kısa bilgiler verilmiştir. 3.2. Türkiye İklimine Genel Bakış İklimin temel elemanları sıcaklık, yağış, nispi nem, güneşlenme süresi ve şiddeti, basınç, rüzgâr hızı ve yönü, buharlaşma gibi parametrelerdir. Bunlar gözlenebilen ve ölçülebilen parametrelerdir. İklimlerin oluşmasında bu parametreler üzerine doğrudan veya dolaylı olarak etkili olan; fakat ölçülemeyen bazı etkileşimler de söz konusudur. Bu etkileşimler; kara-deniz, deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri, volkanik gazlar, insan aktiviteleri, arazi kullanımı, gelen ve yansıyan ışınlar gibi etmenlerdir (Şekil 1). Bu elemanlar tek başlarına ve birbirleri ile ilişki halinde atmosferi etkilemekte; kısa vadede hava olaylarını, uzun vadede ise dünya üzerinde çok çeşitli iklim tiplerinin oluşmasını sağlamaktadırlar. 13 Şekil 3. 1.İklim sisteminin temel elementleri (Government of Canada Graphic, 2012) 3.2.1. Türkiye’yi etkileyen hava kütleleri Türkiye’nin bulunduğu sahada ve yakın çevresinde belli hava kütleleri yer alır. Ülkemizin hava ve iklim şartları üzerinde esas olarak bu hava kütleleri rol oynarlar. Türkiye kış aylarında kutupsal, yaz aylarda tropikal hava kütlelerinin etkisi altındadır. Sibirya üzerinden gelen cP hava kütlesi karasal karakterli soğuk ve kurudur. Kış aylarında sis ve ayaza neden olur, bazen Karadeniz'i geçerken nem kazanarak orografik yağışlar yapabilir. Atlas Okyanusundan gelen mP hava kütlesi ise Avrupa ülkeleri ve Balkanları geçerek Ülkemizi etkiler. Yerde belirgin olmayan A.B. Sistemleri ile gelmedikleri için kararsızlık yağışları yapar. Yağış olarak Karadeniz sahilinde yağmur iç kesimlerde kar bırakabilir. Akdeniz Üzerinden geldiğinde ise daha fazla etkili olur ve her türlü yağışı bırakır. 14 mT hava kütlesi sıcak ve nemli karakterli olduğu için batı bölgelerimizde oldukça fazla yağış bırakır. cT hava kütlesi ise K. Afrika üzerinden gelir karasal sıcak ve kurudur. Kuzey sistemlerle karşılaşırsa Akdeniz cephesini oluşturup yağış bırakabilir. Diğer taraftan Akdeniz'den geçerken yeterli ölçüde nem kazandığı takdirde yine yağış yapması söz konusudur. Zaman zaman gördüğümüz çamur yağışları da bu hava kütlesinin ülkemizi etkilemesinin bir sonucudur. 3.2.2. Türkiye’nin iklimi Türkiye ılıman kuşak ile subtropikal kuşak arasında yer alır. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, dağların uzanışı ve yeryüzü şekillerinin çeşitlilik göstermesi, farklı özellikte iklim tiplerinin doğmasına yol açmıştır. Yurdumuzun kıyı bölgelerinde denizlerin etkisiyle daha ılıman iklim özellikleri görülür. Kuzey Anadolu Dağları ve Toros sıradağları deniz etkilerinin iç kesimlere girmesini engeller. Bu yüzden yurdumuzun iç kesimlerinde karasal iklim özellikleri görülür. Dünya ölçüsünde yapılan iklim tasniflerinde kullanılan ölçütler esas alınarak, ülkemizde Karasal İklim (a, b, c, d), Akdeniz İklimi, Marmara (geçiş) İklimi ve Karadeniz iklimi tipleri ayırt edilebilir (Atalay, 1997): 3.2.2.1. Karasal İklim Yaz ile kış arasında sıcaklık farkı fazla, yağışlar genellikle ilkbahar ve kış mevsiminde gerçekleşmekte, yazın kuraklık egemen olmaktadır. Bu iklim; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya'nın iç kısmında hüküm sürmektedir. Yağış ve sıcaklık özelliklerine bağlı olarak karasal iklim dört alt tipe ayrılabilir. 15 Şekil 3. 2. Türkiye İklim Bölgeleri (Atalay.,1997) 3.2.2.1.1. Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi Yazları çok sıcak, kışları ise nadiren soğuk geçer. Doğal bitki örtüsü, düşük rakımlı düzlüklerde cılız bozkırlar ve kuraklığa dayanıklı çalılardan oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 3.7°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 29.8°C, yıllık ortalama sıcaklık 16.4°C dır. Ortalama yıllık toplam yağış 565.7mm dır ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %2.6 dır. Yıllık ortalama nispi nem %53.6 dır. Bölgede nispi nem oranının düşük olması buharlaşma miktarını artırmakta ve yaz yağışları zaten az olan bölgede, yaz kuraklığı oldukça yoğun ve uzun sürmektedir. 3.2.2.1.2. Doğu Anadolu Karasal İklimi Kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun, yazı serin geçer. Ancak düşük rakımlı sahalarda yazın sıcaklık yüksektir. Soğuk periyot boyunca bu bölge kar altındadır ve don olayı sık görülür. Doğal bitki örtüsü, yüksek rakımlı yerlerde çayırlardan, düşük rakımlı yerlerde ise bozkırlardan ve bunların çevresindeki yüksek kesimlerde kuru ormanlardan oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama 16 sıcaklığı –4.2°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 24.2°C, yıllık ortalama sıcaklık 10.2°C dir. Ortalama yıllık toplam yağış 579.4mm dir ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %9.5 dir. Yıllık ortalama nispi nem %60.2 dir. 3.2.2.1.3. İç Anadolu Karasal İklimi Yazları biraz sıcak, kışları soğuktur ve soğuğun şiddeti Orta Anadolu’nun doğu kısmına doğru artmaktadır. Doğal bitki örtüsü, yaz kuraklığından dolayı alçak kısımlarda bozkırlardan, yüksek kesimlerde ise kuru ormanlardan oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı -0.7°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 22°C, yıllık ortalama sıcaklık 10.8°C dir. Ortalama yıllık toplam yağış 413.8mm dir ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %14.7 dir. Yıllık ortalama nispi nem %63.7 dir. 3.2.2.1.4. Trakya Karasal İklimi Yazı sıcak ve kışı nispeten soğuk geçer. Doğal bitki örtüsü kuru ormanlardan oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 2.8°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 23.9°C, yıllık ortalama sıcaklık 13.2°C dır. Ortalama yıllık toplam yağış 559.7mm dır ve yağışların çoğu kış, ilkbahar ve sonbahar mevsimindedir. Bölgede az da olsa yazın da yağış olur. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %17.6 dır. Yıllık ortalama nispi nem %69.6 dır. 3.2.2.2. Akdeniz İklimi Bu iklim, Ege Bölgesi'nin büyük bir bölümü ile İç Anadolu'nun batı kesiminde ve Akdeniz Bölgesi'nde Torosların güneye bakan kesimlerinde etkilidir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Kıyı kuşağında kar yağışı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kışlar karlı ve soğuk geçer. Kıyı kuşağının doğal bitkisini, sıcaklık ve ışık isteği yüksek ve kuraklığa dayanıklı 17 olan kızıl çam ve bunların tahrip edildiği yerlerde her zaman yeşil olan makiler oluşturur. Yüksek yerlerde ise iğne yapraklı karaçam, sedir, ve köknar ormanları hakimdir. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6.4°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 26.8°C, yıllık ortalama sıcaklık 16.3°C civarındadır. Ortalama yıllık toplam yağış 725.9mm dir ve yağışların çoğu kış mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %5.7 dir. Bu yüzden bölgede yaz kuraklığı hakimdir. Yıllık ortalama nispi nem %63.2 dir. 3.2.2.3. Marmara (Geçiş) İklimi Marmara Bölgesi'nin kuzey Ege'yi de içine alacak şekilde güney kesiminde görülür. Kışları Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir. Bu özelliklerden dolayı Marmara iklimi, karasal Karadeniz ve Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. Buna bağlı olarak doğal bitki örtüsünü alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler, yüksek kesimlerde kuzeye bakan yamaçlarda Karadeniz bitki topluluğu özelliğindeki nemli ormanlar oluşturmaktadır. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 4.9°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 23.7°C, yıllık ortalama sıcaklık 14.0°C dir. Ortalama yıllık toplam yağış 595.2mm dir ve yağışların çoğu kış mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %11.7 dir. Yıllık ortalama nispi nem %73 dır. 3.2.2.4. Karadeniz İklimi Bu iklim tipi Karadeniz Bölgesi'nin kıyı ve dağların kuzeye bakan kesimleri ile Marmara Bölgesi'nin Karadeniz kıyı kuşağında etkilidir. Yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkı fazla değildir. Yazlar nispeten serin, kışlar ise kıyı kesiminde ılık, yüksek kesimlerde karlı ve soğuk geçer. Her mevsimi yağışlı olup su sıkıntısı görülmez. Doğal bitki örtüsünü, kıyı bölümünde geniş yapraklı nemli ormanlar ve yüksek kesimlerde ise soğuk ve nemli şartlarda yetişen iğne yapraklı ormanlar oluşturur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 4.2°C, sıcak ay 18 olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 22.1°C, yıllık ortalama sıcaklık 13.0°C dır. Ortalama yıllık toplam yağış 842.6 mm dır. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %19.4 dır. Yıllık ortalama nispi nem %71 dır. 3.3. Mann-Kendall Trend Testi Mann – Kendall testi parametrik olmayan bir trend testidir (Mann, 1945; Kendall 1975). Data dağılımından bağımsızdır. Trendin olup olmadığı, zaman serileri ile kurulan sıfır hipotezine göre test edilir. Bu hipoteze göre H0 hipotezi trendin yok olduğu varsayımı üzerine kurulur. Bu aşamadan sonra teste uygulanacak zaman serileri iki gurup olarak bölünürler. Bu bölünmede X1, X2, ….Xn serisinden Xi ve Xj çiftleri ayrılır. Bir sonraki aşamada ise i<j iken Xi <Xj şartını sağlayan serideki toplam veri sayısı P ve Xi >Xj serideki toplam veri sayısı ise M olarak sınıflandırılır. Bu değerlere göre test istatistiği ise S=P-M olarak tanımlanmaktadır. n>10 için Kendall korelasyon katsayısı: (3.1) (3.2) Denklem 3.2 ile hesaplanan z değeri normal dağılımda istenilen (α) önem dercesine karşılık gelen z/2 değerinden küçük ise sıfır hipotezi kabul edilir ve verilerin bir trende sahip olmadıkları görülür. Ancak bulunan bu değer z/2 değerinden büyük bir değere karşılık gelirse bu durumda hipotez red edilir ve trend olduğu kabul edilir. ayrıca S=P-M değerinden elde edilen S değeri negatif ise azalış yönünde bir trendin olduğu, pozitif ise de artış yönünde bir trend olduğu kabul edilir (Yue and et al, 1993; Tongal, 2012). 19 3.4. Regresyon Analizi Regresyon analizi ise iki farklı değişkenin ayrı eksenlere yazılarak elde edilen grafiğin çözümüne dayalıdır. Elde edilen grafiği en iyi şekilde ifade eden bir çizgi seçilmesi ve bu çizginin eğiminin belirlenmesi gereklidir. (3.3) Burada sabit bir değer iken eğimi ifade eder. Bu denklem trend analizlerinin belirlenmesinde kullanılır ise buradaki azalış veya artış miktarını ifade eder (Davidson ve MacKinnon, 2003; Saplıoğlu, 2010; Uzundurukan, 2001). 3.5. Şen Trend Testi Şen (2012) tarafından Kartezyen koordinat sistemini üzerinde 1:1 çizgisine bağlı bir trend analiz metodu ortaya konmuştur. Buradaki 1:1 çizgisi ve bu çizgiye yakın bölgeler trendin olmadığı kısmı ifade etmektedir. 1:1 çizgisinin her iki tarafında da üçgensel alanlar mevcuttur. bu üçgensel alanlar trendin oluşumu ve yönü ile ilgili bilgiler içerir (Şekil 3.3). Öncelikle zaman serili veriler sayıları eşit olan iki gruba ayrılır. Bu serilerden birincisi zaman serisini başlangıcından orta noktadaki veriye kadar olan zaman aralığındaki veriler, ikincisi ise orta noktadaki veri ile zaman serisinin son verisi arasındaki verilerdir. Bu verilerin her ikisi de kendi içerisinde büyükten küçüğe sıralanır. Birinci grup veriler x eksenine ikinci grup verilerde y eksenine gelecek şekilde saçılım diyagramları oluşturulur. Son olarak bu saçılım diyagramının tam ortasından 1:1 çizgisi geçirilir. Saçılım diyagramında elde edilen sonuçlar 1:1 çizgisinin altında kalırsa trendin azalma yönünde olduğu. Üzerinde ise trendin artış yönünde olduğu kabul edilebilir. Ayrıca 1:1 çizgisi üzerinde veya bu çizgiye yakın değerler alındığı görülürse bu durumda da trend de herhangi bir eğilimin 20 olmadığı söylenebilmektedir. Bunların dışında saçılımdaki diyagramındaki değerlerin 1:1 çizgisinin her iki tarafına da dağılım mevcut ise bu durumda grafiğin şekline göre sadece düşük değerlerde veya sadece büyük değerlerde artış ve azalış trendleri mevcuttur gibi yorumlarda yapılabilmektedir (Şen 2012, Şen 2013 a ve Şen 2013 b). Şekil 3. 3. Farklı zaman serilerinde Şen eğilim testine göre artış ve azalış trendlerinin grafiksel gösterimi (Şen, 2012) 21 4. ARAŞTIRMA VE BULGULAR 4.1. Giriş Bu bölümde, daha önceki bölümde anlatılan Mann-Kendall test istatistiği, Regresyon analizi ve Şen trend testlerini 80 yağış ölçüm istasyonu üzerine uygulamaları ve bu uygulamalardan elde edilen sonuçlar çizelge ve şekiller ile özetlenmeye çalışılmıştır. İlk olarak Mann-Kendall ve regresyon analiz sonuçları bulunarak yorumlanmış, daha sonrada Şen testi sonuçları elde edilerek diğer test sonuçları ile kıyaslanmıştır. 4.2. Mann-Kendall Test İstatistiği ve Regresyon Analizi Sonuçları 4.2.1. Akdeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 850 y = 0,6835x - 716,56 800 Yağış (mm) 750 700 650 600 550 500 1970 1980 1990 Zaman (Yıl) 2000 Şekil 4. 1. Adana iline ait yağış gidiş grafiği 22 2010 1200 y = 2,6456x - 4551,5 1100 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 Şekil 4. 2. Kahramanmaraş iline ait yağış gidiş grafiği 2000 1800 y = 3,4054x - 5693,4 yağış(mm) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 2010 Şekil 4. 3. Antalya iline ait yağış gidiş grafiği 700 600 y = 1,7821x - 3128,8 yağış(mm) 500 400 300 200 100 0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 4. Burdur iline ait yağış gidiş grafiği 23 2005 2010 1900 y = 1,7368x - 2356,4 yağış(mm) 1700 1500 1300 1100 900 700 500 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 2010 Şekil 4. 5.Hatay iline ait yağış gidiş grafiği y = 0,3241x - 140,05 750 yağış(mm) 650 550 450 350 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 Şekil 4. 6. Isparta iline ait yağış gidiş grafiği 1000 900 y = 1,6806x - 2773,8 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 200 1970 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 7. Mersin iline ait yağış gidiş grafiği 24 2010 850 y = 0,6947x - 738,91 800 yağış(mm) 750 700 650 600 550 500 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 Şekil 4. 8. Osmaniye iline ait yağış gidiş grafiği Çizelge 4. 1.Akdeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Adana 642,49 59 0,675 Yok 0,6835 3,05 Kahramanmaraş 710,09 10 1,246 Yok 2,6456 12,46 Antalya 1081,19 76 0,873 Yok 3,4054 10,42 Burdur 414,24 146 1,689 Yok 1,2355 9,83 Hatay 1094,85 94 1,083 Yok 1,7368 4,89 Isparta 500,65 109 0,640 Yok 0,3241 1,57 Mersin 569,06 56 0,640 Yok 1,6806 9,73 Osmaniye 642,42 61 0,699 Yok 0,6947 3,11 Akdeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 8 ilin hepsinin azda olsa yağış miktarlarında bir artış olduğu gözlemlenmiştir. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında 0,6 – 1,7 arasında değerler aldığı gözlemlenmiştir. Bu değer ise Z testine göre %95 güven aralığında istatistiksel yönden anlamlı bir trend artışı olmadığını göstermektedir. Ancak burdur ilindeki trend artışı % 90 güven aralığında istatistiksel yönden bir değişim olduğunu göstermektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında 100 25 yıllık süre sonunda Kahramanmaraş %12,46 lık yağış artışı ile en çok artış gösterecek bölge olarak görülmüştür. Aynı süre baz alındığında Isparta bölgesi %1,57 lik yağış artışı ile bölgenin en az yağış artışı gözlemlenen bölgesidir. Yıllık verilere bakıldığında ise 3,04 mm lik yağış artışı ile Antalya yıllık değişimin en yüksek olduğu bölgedir. Yine yıllık değişimlere bakıldığında 0,32 mm lik artışla en az değişim gösteren Isparta bölgesi olmuştur. yağış(mm) 4.2.2. Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 800 y = -1,7669x + 4039,6 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 Zaman (Yıl) 2000 2005 2010 2005 2010 Şekil 4. 9. Ağrı iline ait yağış gidiş grafiği 900 y = 5,3425x - 10083 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 10. Ardahan iline ait yağış gidiş grafiği 26 1600 y = 0,7754x - 597,95 yağış(mm) 1400 1200 1000 800 600 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 11. Bingöl iline ait yağış gidiş grafiği 1900 y = -0,4331x + 2076,6 yağış(mm) 1700 1500 1300 1100 900 700 500 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 12. Bitlis iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = -1,6202x + 3625,4 yağış(mm) 700 600 500 400 300 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 Şekil 4. 13. Elazığ iline ait yağış gidiş grafiği 27 650 600 y = 1,3749x - 2361,9 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 zaman(yıl) 1995 2000 2005 2010 Şekil 4. 14. Erzincan iline ait yağış gidiş grafiği 600 y = -0,6166x + 1634,1 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 2005 2010 Şekil 4. 15 Erzurum iline ait yağış gidiş grafiği 1100 y = -0,5509x + 1833,9 1000 900 yağış(mm) yağış(mm) 550 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 Şekil 4. 16. Hakkari iline ait yağış gidiş grafiği 28 400 y = 0,6962x - 1125,4 yağış(mm) 350 300 250 200 150 100 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 yağış(mm) Şekil 4. 17. Iğdır iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = 5,0386x - 9538,1 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 Şekil 4. 18. Kars iline ait yağış gidiş grafiği 650 600 y = -2,2003x + 4755,8 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 19. Malatya iline ait yağış gidiş grafiği 29 1100 y = 1,5833x - 2391,5 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 Şekil 4. 20.Muş iline ait yağış gidiş grafiği y = 2,552x - 4277,9 1200 1100 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 21. Tunceli iline ait yağış gidiş grafiği 550 y = 1,1697x - 1942,2 500 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 22. Van iline ait yağış gidiş grafiği 30 Çizelge 4. 2. Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Ağrı 519,13 -58 -0,687 Yok -1,7669 -11,32 Ardahan 547,77 275 3,192 Var 5,3425 33,77 Bingöl 937,74 -84 0,967 Yok 0,7754 2,21 Bitlis 1208,71 18 0,198 Yok -0,4331 -1,98 Elazığ 398,85 -28 -0,337 Yok -1,6202 -15,08 Erzincan 374,82 88 1,013 Yok 1,3749 12,26 Erzurum 404,19 -1 0 Yok -0,6166 -6,14 Hakkâri 733,91 0 -0,011 Yok -0,5509 -1,94 Iğdır 256,46 109 1,258 Yok 0,6962 8,88 Kars 484,99 244 2,831 Var 5,0386 36,02 Malatya 375,185 -130 -1,526 Yok -2,2003 -21,45 Muş 752,20 128 -1,479 Yok 1,5833 6,73 Tunceli 797,77 144 1,666 Yok 2,552 10,60 Van 384,06 124 1,433 Yok 1,1697 10,05 Doğu Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 8 ilin yağış miktarlarında bir artış olduğu, 4 ilde azalma olduğu, 2 ilde ise değişim olmadığı gözlemlenmiştir. Mann-Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında Kars ve Ardahan illerindeki trendlerdeki artışın %95 güven aralığında bulunması bu bölgelerdeki trend değişiminin istatistiksel yönden de bir vurgusu olmuştur. Diğer taraftan yapılan lineer regresyon modellerine bakıldığında önümüzdeki 100 yıllık süreçte Kars ilinin ortalama yağış miktarında %36,02 lik bir artış meydana geleceği Ardahan ilinde de %33,77 oranında artış olacağı öngörülmektedir. Malatya ilinde ise %21,45 lik bir azalış dikkat çekmektedir. Regresyon sonucu bulunan değerlerin Mann- Kendall testinde bulunan sonuçları desteklemesi bu bölgedeki değişimin çok ciddi boyutlarda olduğunu göstermektedir. Yağış artışı olan bölgelerin Karadeniz bölgesine ve Van gölüne yakın bölgeler olması, azalış olan bölgelerin ise karasal bölgeler olması büyük su kütlelerinin trend değişimlerinde etkin bir rol aldığının bir göstergesi olduğunu düşündürmektedir. 31 4.2.3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 1200 y = 1,0413x - 1379,9 1100 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 23. Adıyaman iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = -1,6997x + 3851,9 yağış(mm) 700 600 500 400 300 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 24. Batman iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = -1,7918x + 4049,3 yağış(mm) 700 600 500 400 300 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 25. Diyarbakır iline ait yağış gidiş grafiği 32 1000 y = 1,2502x - 1930,4 900 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 26. Gaziantep iline ait yağış gidiş grafiği 850 y = -1,9433x + 4351,1 yağış(mm) 750 650 550 450 350 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 27. Kilis iline ait yağış gidiş grafiği 1200 y = -6,644x + 13870 yağış(mm) 1000 800 600 400 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 28. Mardin iline ait yağış gidiş grafiği 33 1100 y = 0,5005x - 314,68 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 29. Siirt iline ait yağış gidiş grafiği 850 y = -1,0881x + 2601,8 yağış(mm) 750 650 550 450 350 250 150 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 30. Şanlıurfa iline ait yağış gidiş grafiği 34 Çizelge 4. 3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Adıyaman 686,14 96 1,106 Yok 1,0413 4,65 Batman 465,96 -56 -0,664 Yok -1,6997 -13,61 Diyarbakır 475,17 -43 -0,512 Yok -1,7918 -14,05 Gaziantep 551,84 78 0,897 Yok 1,2502 7,30 Kilis 479,85 -76 -0,897 Yok -1,9433 -15,03 Mardin 642,09 -154 -1,805 Yok -6,644 -37,30 Siirt 674,99 56 0,640 Yok 0,5005 1,91 Şanlıurfa 431,84 -36 -0,431 Yok -1,0881 -9,62 Güney Doğu Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 3 ilin azda olsa yağış miktarlarında bir artış olduğu, 4 ilde ise az miktarda azalma olduğu 1 ilde ise %90 güven aralığında bir azalış olduğu gözlemlenmiştir. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında 1,805 lik Z değeri ile Mardin ilinin %95 güven aralığında olmasa bile %90 güven aralığında bir azalmaya maruz kaldığı gözlemlenmiştir. Diğer illerde ise artış ve azalışlar istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında 100 yıl sonunda ortalama yağış yüksekliği değerlerinde Mardin ilinde %37,3 lük, kilitse %15,03 lük, Diyarbakır ilinde %14,05 lik ve Batman ilinde %13,61 lik azalış dikkat çekmektedir. Özellikle Mardin ili için yıllık 6,6 mm civarındaki bu azalış diğer illere göre çok daha dikkat çekicidir. Bölgede yağış miktarında artış olan iller az olup bu illerdeki artış oranı da sınırlı miktardadır. 35 4.2.4. Ege Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 550 y = 1,6716x - 2914,5 500 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 2010 Şekil 4. 31. Afyonkarahisar iline ait yağış gidiş grafiği 1000 y = 1,2875x - 1941,1 900 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 2010 yağış(mm) Şekil 4. 32. Aydın iline ait yağış gidiş grafiği 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 y = 0,5193x - 485,16 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 33. Denizli iline ait yağış gidiş grafiği 36 2010 1050 y = 1,0576x - 1421,2 950 yağış(mm) 850 750 650 550 450 350 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 Şekil 4. 34. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği 750 y = -1,9453x + 4414,9 700 yağış(mm) 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 2005 2010 Şekil 4. 35. Kütahya iline ait yağış gidiş grafiği 1100 y = -2,9757x + 6617,7 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 36. Manisa iline ait yağış gidiş grafiği 37 1700 yağış(mm) 1500 1300 1100 900 700 y = -0,8173x + 2760,5 500 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 2010 Şekil 4. 37. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği 750 700 yağış(mm) 650 600 550 500 450 400 350 1970 y = 0,6056x - 670,96 1980 1990 2000 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 38. Uşak iline ait yağış gidiş grafiği Çizelge 4. 4. Ege Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Afyonkarahisar 409,40 168 1,975 Var 1,6716 13,72 Aydın 620,79 57 0,652 Yok 1,2875 6,62 Denizli 545,90 38 0,431 Yok 0,5193 2,65 İzmir 681,92 10 0,104 Yok 1,0576 4,77 38 Kütahya 547,84 -128 -1,502 Yok -1,9453 -13,27 Manisa 699,23 -166 -1,965 Var -2,9757 -15,76 Muğla 1131,97 -4 -0,058 Yok -0,8173 -3,27 Uşak 532,11 100 1,153 Yok 0,6056 3,31 Ege bölgesindeki iller analiz edildiğinde 5 tane ilin artış eğiliminde 3 tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmüştür. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında AfyonKarahisar’ da %95 güven aralığında trend artışı olduğu, Manisa ilinde ise %95 güven aralığında bir azalış olduğu tespit edilmiştir. Diğer illerdeki artış ve azalış miktarları ise %95 güven aralında istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında Afyonkarahisar ilinde gelecekteki 100 yıllık dönem baz alındığında ortalama yağış yükseklinde %13,72’lik bir artış olacağı öngörülmektedir. Manisa ve Kütahya illerinde ise sırası ile %15,76 ve %13,27 lik bir azalma olacağı düşünülmektedir. 39 4.2.5. İç Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 550 y = -0,6678x + 1667 yağış(mm) 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Zaman (Yıl) yağış(mm) Şekil 4. 39. Aksaray iline ait yağış gidiş grafiği 600 550 500 450 400 350 300 250 200 1970 y = -0,5936x + 1577,2 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) yağış(mm) Şekil 4. 40. Ankara iline ait yağış gidiş grafiği 600 y = -0,05x + 493,71 550 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 41. Çankırı iline ait yağış gidiş grafiği 40 500 y = -1,9156x + 4171,3 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 42. Eskişehir iline ait yağış gidiş grafiği 550 y = -1,5589x + 3429,9 500 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) yağış(mm) Şekil 4. 43. Karaman iline ait yağış gidiş grafiği 650 y = 0,4669x - 537,2 600 550 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 44. Kayseri iline ait yağış gidiş grafiği 41 2005 2010 650 600 y = -0,824x + 2014 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 45. Kırıkkale iline ait yağış gidiş grafiği 550 y = -0,2692x + 908,97 500 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 46. Kırşehir iline ait yağış gidiş grafiği 550 y = -1,1586x + 2622,5 500 yağış(mm) 450 400 350 300 250 200 150 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 47. Konya iline ait yağış gidiş grafiği 42 600 550 y = -0,9079x + 2220,4 yağış(mm) 500 450 400 350 300 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 48. Nevşehire ait yağış gidiş grafiği 500 y = 1,2669x - 2195,5 450 yağış(mm) 400 350 300 250 200 150 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 49. Niğde iline ait yağış gidiş grafiği 600 y = 1,5555x - 2651,7 550 yağış(mm) 500 450 400 350 300 250 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 Zaman (yıl) Şekil 4. 50. Sivas iline ait yağış gidiş grafiği 43 850 y = 1,4044x - 2203,8 yağış(mm) 750 650 550 450 350 1970 1980 1990 2000 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 51. Yozgat iline ait yağış gidiş grafiği Çizelge 4. 5. İç Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Aksaray 338,05 -76 -0,897 Yok -0,669 -7,71 Ankara 395,33 -43 -0,512 Yok -0,5936 -6,02 Çankırı 588,87 -6 -0,081 Yok -0,05 -1,01 Eskişehir 361,95 -226 -2,644 Var -1,9156 -19,43 Karaman 327,03 -123 -1,444 Yok -1,5589 -17,57 Kayseri 389,66 70 0,803 Yok 0,4669 3,52 Kırıkkale 374,11 -84 -0,990 Yok -0,824 -8,50 Kırşehir 375,01 -54 -0,640 Yok -0,2692 -3,25 Konya 316,86 -80 -0,943 Yok -1,1586 -13,64 Nevşehir 410,86 -38 -0,454 Yok -0,9579 -8,96 Niğde 322,33 115 1,328 Yok 1,2669 13,18 Sivas 439,02 108 1,246 Yok 1,55 7,52 Yozgat 589,88 72 0,827 Yok 1,4044 7,70 44 İç Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde 4 tane ilin artış eğiliminde 8 tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında bu artış ve azalışlarda sadece Eskişehir’deki azalışın %95 güven aralığında azalış yönünde bir trend ifade ettiği görülmektedir. Diğer illerdeki artış ve azalış miktarları ise %95 güven aralında istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında Eskişehir ilinde gelecekteki 100 yıllık dönem baz alındığında ortalama yağış yükseklinde %19,43 lük bir azalış olacağı öngörülmektedir. 4.2.6. Karadeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 700 y = 2,5675x - 4654,6 650 yağış(mm) 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 Zaman (Yıl) Şekil 4. 52. Amasya iline ait yağış gidiş grafiği 1000 y = 3,4709x - 6187,6 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 53. Artvin iline ait yağış gidiş grafiği 45 1400 y = 3,1714x - 5279,5 1300 yağış(mm) 1200 1100 1000 900 800 700 600 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 54. Bartın iline ait yağış gidiş grafiği 650 y = 3,3228x - 6171,2 600 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 250 200 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) yağış(mm) Şekil 4. 55. Bayburt iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = -0,3305x + 1202,4 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 56. Bolu iline ait yağış gidiş grafiği 46 2010 600 y = 0,0134x + 424,71 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 57. Çorum iline ait yağış gidiş grafiği 1100 y = -1,7489x + 4292,8 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 400 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 58. Düzce iline ait yağış gidiş grafiği 1800 1700 y = 5,0943x - 8870,6 yağış(mm) 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 59. Giresun iline ait yağış gidiş grafiği 47 700 650 y = 1,468x - 2460,7 yağış(mm) 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 60. Gümüşhane iline ait yağış gidiş grafiği 900 y = -0,2815x + 1063,8 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 61. Karabük iline ait yağış gidiş grafiği 700 650 y = 0,555x - 620,66 yağış(mm) 600 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 zaman(yıl) Şekil 4. 62. Kastamonu iline ait yağış gidiş grafiği 48 2010 1250 y = 1,6019x - 2148 yağış(mm) 1150 1050 950 850 750 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 63. Ordu iline ait yağış gidiş grafiği 2800 y = 7,4644x - 12622 yağış(mm) 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) yağış(mm) Şekil 4. 64. Rize iline ait yağış gidiş grafiği 900 y = 2,8415x - 4966,8 850 800 750 700 650 600 550 500 450 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 65. Samsun iline ait yağış gidiş grafiği 49 1000 y = 5,4546x - 10187 900 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 66. Sinop iline ait yağış gidiş grafiği 600 y = 2,0408x - 3621,2 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 67. Tokat iline ait yağış gidiş grafiği 1100 y = 4,8764x - 8878,7 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 68. Trabzon iline ait yağış gidiş grafiği 50 yağış(mm) 1700 y = 2,8635x - 4488,5 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 69. Zonguldak iline ait yağış gidiş grafiği Karadeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde 14 tane ilin artış eğiliminde 4 tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında bu artış ve azalışlarda sadece artış yönünde olanlardan 7 tanesinde %95 güven aralığında bir trend oluştuğu sonucuna varılabilmektedir. Mann-Kendall test istatistiğine göre en anlamlı artışlar sırası ile Trabzon, Bayburt, Giresun, Amasya, Sinop, Artvin, Rize ve Tokat illerinde görülmektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında ise önümüzdeki 100 yıllık dönemde %28 lik bir artışla Sinop ili en fazla değişim gösterecek illerin başında gelmektedir. Yıllık 7,4 mm lik değişim miktarı ile yağış artışının en yüksek olacağı il olarak karşımıza çıkmaktadır. Rize ilinde ortalama olarak 2200 mm civarında bir yağış meydana geldiği düşünülürse ve artış oranında yıllık 7,4 mm olduğu düşünülürse 100 yıllık süreçte bu bölgeye düşen yağış miktarının 3000 mm leri aşması beklenmektedir. 51 Çizelge 4. 6. Karadeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Amasya 453,25 220 2,551 Var 2,5675 19,31 Artvin 718,49 196 2,271 Var 3,4709 16,37 Bartın 1037,61 50 0,570 Yok 3,1714 10,09 Bayburt 440,48 253 2,936 Var 3,3228 25,96 Bolu 549,06 -33 -0,396 Yok -0,3305 -2,84 Çorum 450,15 -34 -0,407 Yok 0,0134 -0,61 Düzce 816,94 -102 -1,200 Yok -1,8479 -8,71 Giresun 1264,99 252 2,924 Var 5,0943 13,52 Gümüşhane 460,42 100 1,153 Yok 1,468 10,56 Karabük 503,75 -27 -0,326 Yok -0,2815 -2,69 Kastamonu 480,56 43 0,489 Yok 0,555 3,37 Ordu 1035,44 136 1,572 Yok 1,6019 4,76 Rize 2236,29 183 2,120 Var 7,4644 11,09 Samsun 690,69 156 1,805 Yok 2,8415 13,83 Sinop 666,29 206 2,388 Var 5,4546 28,23 Tokat 438,69 178 2,062 Var 2,0408 15,73 Trabzon 823,06 270 3,134 Var 4,8764 20,23 Zonguldak 1216,65 60 0,687 Yok 2,8635 7,61 Karadeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde 14 tane ilin artış eğiliminde 4 tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmüştür. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında artış için 0,118 ila 0,741 arasında değerler aldığı gözlemlenmiştir. Bu değerler ise Z testine göre %9 ila 44 güven aralığında trend de bir artış olduğunu göstermektedir. Azalmalarda ise Z değeri -0,281 ila -0,074 arasında değerler almıştır. Bu ise % 6 ila 22 güven aralığında bir azalma olduğu anlamına gelmektedir. Ancak bu değerler istatistiksel olarak bir trend değişimini göstermemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında Rize ili 254,16 mm lik yağış artışı ile en çok artış gösteren Düzce ili ise 90,95 52 mm lik yağış azalışı ile en çok azalış gösteren illerdir. Ayrıca bölgede dikkati çeken en önemli bulgulardan birisi ise azalış eğiliminde olan illerin bölgenin batısını kapsaması buna karşın Doğu Karadeniz kıyılarındaki artışın ülke çapındaki en büyük değerlere ulaşmasıdır. yağış(mm) 4.2.7. Marmara Bölgesi Trend Analizi Sonuçları 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 1970 y = -1,2415x + 3009,1 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 70. Balıkesir iline ait yağış gidiş grafiği 600 y = -0,3508x + 1141,2 yağış(mm) 550 500 450 400 350 300 1970 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 71. Bilecik iline ait yağış gidiş grafiği 53 2010 900 y = 0,8849x - 1083,4 850 yağış(mm) 800 750 700 650 600 550 500 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2005 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 72. Bursa iline ait yağış gidiş grafiği 1000 y = -0,3706x + 1327,7 900 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 73. Çanakkale iline ait yağış gidiş grafiği 1000 900 y = 0,9946x - 1399,2 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 74. Edirne iline ait yağış gidiş grafiği 54 2010 1300 1200 y = 1,6101x - 2366,6 1100 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 1970 1980 1990 2000 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 75. İstanbul iline ait yağış gidiş grafiği 800 y = -0,5497x + 1644,8 yağış(mm) 700 600 500 400 300 1970 1975 1980 1985 1990 1995 zaman(yıl) 2000 2005 2010 Şekil 4. 76. Kırklareli iline ait yağış gidiş grafiği 1200 1100 y = 1,8739x - 2919,5 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 1970 1980 1990 zaman(yıl) 2000 Şekil 4. 77. Kocaeli iline ait yağış gidiş grafiği 55 2010 1200 y = 1,2807x - 1714,1 1100 1000 yağış(mm) 900 800 700 600 500 1970 1980 1990 2000 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 78. Sakarya iline ait yağış gidiş grafiği 900 y = 1,2889x - 1996,9 yağış(mm) 800 700 600 500 400 300 1970 1980 1990 2000 2010 zaman(yıl) Şekil 4. 79. Tekirdağ iline ait yağış gidiş grafiği 1200 1100 y = 0,4257x - 121,79 yağış(mm) 1000 900 800 700 600 500 400 1970 1980 1990 2000 zaman(yıl) Şekil 4. 80. Yalova iline ait yağış gidiş grafiği 56 2010 Çizelge 4. 7. Marmara Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler Şehir Ortalama S Z Yağış(mm) Trend Yıllık 100 Z(0,95) Değişim Yıllık (mm) Değişim (%) Balıkesir 540,08 -83 -0,978 Yok -1,2415 -8,84 Bilecik 447,31 -72 -0,850 Yok -0,3508 -3,49 Bursa 682,43 4 0,034 Yok 0,8849 3,87 Çanakkale 588,875 16 0,174 Yok -0,3706 -2,94 Edirne 579,71 12 0,128 Yok 0,9946 5,35 İstanbul 841,10 62 0,710 Yok 1,6101 6,05 Kırklareli 550,74 -74 -0,873 Yok -0,5497 -4,24 Kocaeli 812,85 58 0,664 Yok 1,8739 7,44 Sakarya 837,66 46 0,524 Yok 1,2807 4,69 Tekirdağ 568,18 33 0,372 Yok 1,2889 7,31 Yalova 730,91 -16 -0,198 Yok 0,4257 1,35 Marmara bölgesindeki iller analiz edildiğinde 7 tane ilin artış eğiliminde 4 tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Ancak bunlardan hiçbir tanesi Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında %95 güven aralığında bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında ise önümüzdeki 100 yıllık dönemde Tekirdağ bölgesinin %7,31 lik bir artış göstereceği, Balıkesir ve çevresinin ise %8,94 lük bir azalışla bölgede yağışı en fazla azalacak yer olacağı öngörülmüştür. 57 Şekil 4. 81. Türkiye’nin regresyon analizine göre yağış trendindeki değişimler Şekil 4. 82. Türkiye’nin Mann-Kendall testine göre yağış trendindeki değişimler 4.3. Şen Trend Testi Sonuçları Çalışmanın son kısmında Türkiye genelindeki 80 istasyona ait veriler Şen (2012) tarafından teklif edilmiş olan Şen eğilim testi ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bölümde Şen eğilim testi ile elde edilen sonuçlar, Mann-Kendall ve Regresyon analizleri ile elde edilen sonuçlarla kıyaslanmaya çalışılmıştır. Bölgesel olarak Şen eğilim testinin uygulamaları aşağıda sırası ile gösterilmiştir. 4.3.1. Akdeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.83’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Antalya, Burdur, Kahramanmaraş ve Mersin yağış ölçüm istasyonlarından alınan verilerin zamansal serisinde bir artış olduğu görülmektedir. Ancak bu artış oranları 1:1 çizgisine çok yakın olduğu görülmektedir. Diğer 4 istasyondan alınan veriler için yapılan değerlendirmelerde değerlerin çoğunun 1:1 çizgisi ile çakıştığı görülmektedir. Bu bölge için Şen eğilim testi ile Mann-Kendall ve Regresyon testlerinin uyumlu olduğu görülmektedir. Ancak Mann-Kendall testine göre en çok artış oranı bulunan Hatay ölçüm istasyonuna ait Şen eğilim 58 testi sonuçlarının örtüşmediği görülmektedir. Bunun başlıca sebebi olarak ta 1976 yılında meydana gelen ve bölge ortalamalarının çok üzerinde meydana (a)Adana 860 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) gelen ekstrem yağış verisi gösterilebilir. 740 620 500 950 700 450 450 (c)Antalya 1500 1050 600 600 1050 1500 700 950 1200 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 500 620 740 860 1971-1990 yağış verileri(mm) 1950 (b)Kahramanmaraş 1200 (d)Burdur 650 500 350 200 200 1950 350 500 650 1971-1990 yağış verileri(mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) (e)Hatay 2050 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) Şekil 4.83 (Devam) 1550 1050 550 550 1050 1550 2050 (f)Isparta 750 600 450 300 300 1971-1990 yağış verileri(mm) 59 450 600 750 1971-1990 yağış verileri(mm) (g)Mersin (h) Osmaniye 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1000 750 500 250 250 500 750 850 700 550 400 450 1000 600 750 900 1971-1990 yağış verileri(mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 83.Akdeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları 4.3.2. Doğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.84’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Ağrı, Erzurum ve Malatya yağış ölçüm verilerinde bir azalış trendi görülmektedir. Buna karşın Ardahan, Erzincan, Kars, Muş, Van ve Tunceli yağış ölçüm verilerinde de bir artış gözlemlenmiştir. Bu sonuçla ile Mann-Kendall ve Regresyon testi sonuçları karışatırıldığında Ağrı ve Erzurum daki Şen eğilim testi sonuçlarının MannKendall trend analizi sonuçları ile desteklenmediği, ancak Mann-Kendall testindeki bu sonuçların aynı zamanda Regresyon testi sonuçları ile de uyumlu olmadığı görülmektedir. Azalış eğilimindeki bu farklılığa karşın artış eğilimlerinin tamamının bütün göstergelerce ortak olarak ifade edildiği görülmektedir. Ayrıca Mann-Kendal trend testine ve regresyon analizine göre trendin %95 güven aralığında var olduğu kabul edilen Kars ve Ardahan yağış ölçüm istasyonlarından alınan veriler uygulanan Şen eğilim testi grafiklerindeki değerlerinde 1:1 çizgisinden çok uzak değerler alması Şen eğilim testinin trend göstergesinin güçlü olduğunu göstermektedir. 60 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (a)Ağrı 850 700 550 400 400 550 700 (b)Ardahan 950 750 550 350 850 350 1971-1990 yağış verileri(mm) (c)Bingöl 750 950 (d)Bitlis 1900 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1600 550 1971-1990 yağış verileri(mm) 1500 1250 1100 900 550 700 700 550 900 1250 1600 1971-1990 yağış verileri(mm) 1100 1500 1900 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4.84(Devam) (e)Elazığ 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 600 450 300 150 150 300 450 600 (f)Erzincan 650 500 350 200 200 1971-1990 yağış verileri(mm) 350 500 650 1971-1990 yağış verileri(mm) 61 450 350 250 250 350 450 (h) Hakkari 1200 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (g)Erzurum 550 900 600 300 550 300 (ı)Iğdır 400 300 200 100 100 200 300 600 900 1200 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) (j)Kars 850 650 450 250 400 250 1971-1990 yağış verileri(mm) 450 650 850 1971-1990 yağış verileri(mm) (k)Malatya 500 400 300 200 200 300 400 (l)Muş 1200 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) Şekil 4.84(Devam) 500 950 700 450 450 1971-1990 yağış verileri(mm) 700 950 1200 1971-1990 yağış verileri(mm) 62 (m)Tunceli 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1250 1000 750 500 500 750 1000 1250 (n)Van 550 450 350 250 250 1971-1990 yağış verileri(mm) 350 450 550 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 84.Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları 4.3.3. Ege Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.85’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Afyonkarahisar yağış ölçüm istasyonu verilerinde bir artış görülürken Kütahya ve Manisa’da bariz bir azalış söz konusudur. Muğla, İzmir ve Aydın yağış ölçüm istasyonlarında ise azalışın daha sınırlı miktarlarda olduğu gözlemlenmiştir. Şen eğilim testi sonuçlarını Mann-Kendall testi sonuçları ile karşılaştırdığımızda trend artışının %95 güven aralığında olduğu Afyonkarahisarın Şen eğilim testi sonuçları da açık bir şekilde trendin oluştuğunu göstermektedir. Aynı şekilde Mann-Kendall test sonuçlarında %95 güven aralığında azalma trendi gözlemlenen Manisa yağış ölçüm sonuçlarının da şen eğilim testi sonuçları ile desteklendiği görülmektedir. Şen eğilim testi sonuçlarında açık bir şekilde trend gözüken Kütahya yağış ölçüm Mann-Kendall test sonuçlarında %90 güven aralığına yakın bir değerde olduğu ve trend kriterinin %90 alınması durumunda bir trend söz konusu olabileceği düşünülmüştür. Ayrıca regresyon testi sonuçları ile Şen eğilim testi sonuçlarının da büyük ölçüde uyum sağladığı görülmüştür. 63 450 300 150 150 300 (b)Aydın 1050 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (a)Afyonkarahisar 600 450 800 550 300 600 300 (c)Denizli 750 450 300 300 450 600 800 1050 (d)İzmir 1050 600 550 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 750 800 550 300 300 1971-1990 yağış verileri(mm) 550 800 1050 1971-1990 yağış verileri(mm) (e)Kütahya 750 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) Şekil 4.85. (Devam) 600 450 300 300 450 600 750 (f)Manisa 1100 850 600 350 350 1971-1990 yağış verileri(mm) 600 850 1100 1971-1990 yağış verileri(mm) 64 (g)Muğla 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1900 1500 1100 700 700 1100 1500 (h)Uşak 800 650 500 350 1900 350 1971-1990 yağış verileri(mm) 500 650 800 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 85.Ege Bölgesi Şen Testi sonuçları 4.3.4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.86’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Mardin, Kilis ve Batman yağış ölçüm istasyonlarındaki verilerin trendin de azda olsa bir azalma söz konusudur. Gaziantep ölçüm istasyonundan alınan verilerde ise azda olsa bir artış söz konusudur. Diğer ölçüm istasyonlarından alınan veriler ise gene itibari ile 1:1 çizgisine oldukça yakındır. Şen eğilim testine göre en belirgin azalışa sahip olan Mardin yağış ölçüm istasyonu verileri Mann-Kendal testi %95 güven aralığında olmasa da %90 lık bir güven aralığında azalmayı işaret etmektedir. Ayrıca regresyon testine bakıldığında yıllık 6,6 mm lik bir azalışta Şen eğilim testinin trend oluşumu hakkında doğru bilgiler alabileceğimiz bir test (a)Adıyaman 1200 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) olduğunu göstermektedir. 950 700 450 450 700 950 1200 (b)Batman 800 600 400 200 200 1971-1990 yağış verileri(mm) 65 400 600 800 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (c)Diyarbakır 850 650 450 250 250 450 650 (d)Gaziantep 1050 800 550 300 850 300 (e)Kilis 850 650 450 250 250 450 650 550 800 1050 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) (f)Mardin 1200 950 700 450 850 450 1971-1990 yağış verileri(mm) 700 950 1200 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4.86. (Devam) (g)Siirt 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1150 900 650 400 400 650 900 1150 (h)Şanlıurfa 950 700 450 200 200 1971-1990 yağış verileri(mm) 450 700 950 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 86.Güney Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları 66 4.3.5. İç Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.87’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Aksaray, Eskişehir, Karaman, Kırşehir, Kırıkkale, Konya ve Nevşehir yağış ölçüm istasyonlarından alınan verilerde azalma söz konusudur. Geri kalanlardan Yozgat dışındakiler ise 1:1 çizgisi üzerindedir. Yozgat yağış ölçüm istasyonundaki verilerde ise düşük yağış verilerinde bir artış, yüksek yağış verilerinde ise bir azalış söz konusudur. Mann-Kendall testine göre %95 güven aralığında azalış trendine girdiği gözlemlenen Eskişehir yağış ölçüm istasyonu verilerindeki trendi şen eğilim testi sonuçları da kuvvetli (a)Aksaray 500 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) desteklemektedir. 400 300 200 200 300 400 500 350 200 200 500 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (c)Çankırı 450 300 150 150 300 450 350 500 650 1971-1990 yağış verileri(mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 600 (b)Ankara 650 600 (d)Eskişehir 550 450 350 250 250 1971-1990 yağış verileri(mm) 350 450 550 1971-1990 yağış verileri(mm) 67 şekilde 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (e)Karaman 500 400 300 200 200 300 400 (e)Kayseri 550 450 350 250 500 250 1971-1990 yağış verileri(mm) 350 450 550 1971-1990 yağış verileri(mm) (g)Kırıkkale 650 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) Şekil 4.87. (Devam) 500 350 200 200 350 500 450 350 250 650 250 (ı)Konya 350 250 150 150 250 350 350 450 550 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 450 (h)Kırşehir 550 450 (j)Nevşehir 650 500 350 200 200 1971-1990 yağış verileri(mm) 350 500 650 1971-1990 yağış verileri(mm) 68 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (k)Niğde 600 450 300 150 150 300 450 (l)Sivas 600 500 400 300 600 300 1971-1990 yağış verileri(mm) 400 500 600 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) Şekil 4.87. (Devam) (m)Yozgat 950 750 550 350 350 550 750 950 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 87.İç Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları 4.3.6. Karadeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.88’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Amasya, Artvin, Bartın, Bayburt, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon, Zonguldak ve Giresun yağış ölçümü verilerinde bir artış söz konusudur. Çorum ve Karabük yağış ölçüm verilerinde ise bir azalış görülmektedir. Diğer ölçüm istasyonu verileri ise 1:1 eğrisinin hemen üzerinde bulunmaktadır. Şen eğilim testi sonuçları MannKendall test sonuçları ile karşılaştırıldığında, Mann-Kendall trend testine göre %95 güven aralığında trend oluşmuş olan tüm ölçüm verilerinin Şen eğilim testine göre de azalış gösterdiği görülmüştür. Bölge için Şen eğilim testi, Mann- 69 Kendall testi ve Regresyon testi sonuçları birlikte incelendiğinde özellikle kıyı (a)Amasya 750 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) şeridinde yağışlarda ciddi derecede bir artış olduğu görülmektedir. 600 450 300 300 450 600 (b)Artvin 1100 850 600 350 750 350 (c)Bartın 1350 1150 950 750 750 950 1150 550 400 250 1350 250 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 500 350 350 500 650 800 550 700 (f)Çorum 700 550 400 250 250 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4.88. (Devam) 70 400 1971-1990 yağış verileri(mm) (e)Bolu 650 1100 (d)Bayburt 700 1971-1990 yağış verileri(mm) 800 850 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 600 400 550 700 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (g)Düzce 1100 900 700 500 500 700 900 1100 (h)Giresun 1850 1550 1250 950 950 1971-1990 yağış verileri(mm) 550 400 250 400 550 700 500 400 300 300 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 650 500 350 500 650 400 500 600 1971-1990 yağış verileri(mm) (k)Kastamonu 350 1850 600 1971-1990 yağış verileri(mm) 800 1550 (j)Karabük 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (ı)Gümüşhane 700 250 1250 1971-1990 yağış verileri(mm) 800 (l)Ordu 1350 1150 950 750 750 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4.88. (Devam) 71 950 1150 1350 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (m)Rize 2700 2350 2000 1650 1650 2000 2350 (n)Samsun 900 750 600 450 2700 450 1971-1990 yağış verileri(mm) (o)Sinop 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1050 800 550 300 300 550 800 1050 400 300 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 500 500 700 900 400 500 600 1971-1990 yağış verileri(mm) (r)Trabzon 700 900 500 300 900 750 (p)Tokat 600 1971-1990 yağış verileri(mm) 1100 600 1971-1990 yağış verileri(mm) 1100 (s)Zonguldak 1700 1400 1100 800 800 1971-1990 yağış verileri(mm) 1100 1400 Şekil 4. 88.Karadeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları 72 1700 1971-1990 yağış verileri(mm) 4.3.7. Marmara Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları Şekil 4.89’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Bursa, Edirne, Kocaeli, Sakarya ve Tekirdağ yağış ölçüm istasyonlarındaki veriler için az miktarda artış olduğu Balıkesir ve Kırklareli’nde ise az miktarda bir azalış olduğu görülmüştür. Mann-Kendall ve Regresyon testlerinde de bu bölgede bir trend oluşumu gözlemlenmemiştir. Bölgede Şen eğilim testi ile diğer testler arasında genel olarak benzerlik görülmese de Şen testindeki verilerin 1:1 eğim çizgisine yakın değerler alması trendin Şen eğilim testine göre de mevcut (a)Balıkesir 800 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) olmadığını göstermektedir. 650 500 350 350 500 650 450 300 800 300 (c)Bursa 800 650 500 500 650 800 450 600 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 950 (b)Bilecik 600 950 (d)Çanakkale 850 700 550 400 400 1971-1990 yağış verileri(mm) 550 700 850 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4.89. (Devam) 73 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) (e)Edirne 950 750 550 350 350 550 750 (f)İstanbul 1250 1000 750 500 950 500 (g)kırklareli 900 1000 1250 (h)Kocaeli 1250 700 1000 500 300 300 500 700 750 500 900 500 1971-1990 yağış verileri(mm) (ı)Sakarya 1200 1000 800 600 600 800 1000 750 1000 1250 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 750 1971-1990 yağış verileri(mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1991-2010 yağış verileri (mm) 1971-1990 yağış verileri(mm) 1200 (j)Tekirdağ 900 700 500 300 300 1971-1990 yağış verileri(mm) 500 700 1971-1990 yağış verileri(mm) Şekil 4. 89.Marmara Bölgesi Şen Testi sonuçları 74 900 5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR Suyun en optimum şekilde kullanılabilmesi su yönetiminin başlıca sorunlarından bir tanesidir. Dünya ekonomisi ve artan nüfusa ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile mühendisler tarafından çeşitli su yapıları yapılmaktadır. Bu yapılar inşa edilirken çeşitli etütler yapılarak en optimum çözümlere ulaşılarak, hem ihtiyaçları en uygun şekilde karşılayacak hem de ekonomik olacak çözümler üretilmektedir. Bu çalışmalardan sağlıklı sonuçlar elde edebilmek için ise doğru ve çok sayıda veri elde edilebilmesi gerekmektedir. Ayrıca elde edilen bu verilerin eğilimi ile gelecek için muhtemel senaryolar da üretilmesi gerekmektedir. Bu yüzden trend analizleri su mühendisliği için çok önemli bir konudur. Bu çalışmamızda Türkiye genelindeki 80 şehir merkezinden alınan yıllık toplam yağış ölçüleri kullanılarak, ülke çapında geniş bir trend analizi yapılmıştır. Analizlerde Mann-Kendall, Regresyon ve Şen eğilim testleri kullanılmıştır. Detayları grafik ve tablolar ile dördüncü bölümde verilen bu analizlerin sonuçları maddeler halinde aşağıda verilmiştir. 1- Akdeniz Bölgesi incelendiğinde bu bölgede hiçbir ölçüm istasyonu verilerinin Mann-Kendall test istatistiğine göre bir trend oluşturmadığı görülmüştür. Şen eğilim testi sonuçlarının da Mann-Kendal testini desteklediği sonucuna varılmıştır. Bu testler arasındaki uyumsuzluk sadece Hatay ilinde mevcut gözükmesine karşın, bu uyumsuzluğa 1976 yılında meydana gelen ekstrem yağışın sebep olduğu düşünülmüştür. Ayrıca regresyon analizine göre bölgede 2 istasyon için önümüzdeki 100 yıllık dönemde %10’un üzerinde bir yağış artışı beklenmektedir. 2- Doğu Anadolu Bölgesi incelendiğinde Mann-Kendall test istatistiğine göre 2 tane ilde pozitif yönde trend mevcuttur. Ayrıca Regresyon analizine bakıldığında %10’un üzerinde 3 tane negatif trend ve 5 tane Pozitif trend mevcut olduğu görülmüştür. 3- Güney Doğu Anadolu Bölgesinde genel olarak Mann-Kendal testine herhangi bir trend bulunmamasına rağmen azalma yönünde bir eğilim 75 gözükmektedir. Regresyon analizinde önümüzdeki 100 yıllık dönemde 4 tane ilde %10’dan fazla azalış beklenmesi de bunun göstergesidir. 4- Ege Bölgesi ise hem azalış trendi hemde artış trendi gösteren tek bölgedir. Bu bölgedeki yağış istasyonlarından birinde trend azalışı varken diğerinde artış gözlemlenmektedir. 5- İç Anadolu Bölgesinde de genel eğilim azalış yönündedir. Bu bölgede incelenen yağış ölçüm istasyonlarından sadece bir tane ölçüm istasyonunda azalış yönünde %95 güven aralığında trend oluşmasına rağmen genel bir düşüş eğilimi mevcuttur. 3 tane ilde önümüzdeki 100 yıl içerisinde %10 dan fazla azalış beklenmektedir. 6- Karadeniz Bölgesi en fazla trend artışı gösteren ve küresel iklim değişikliğinden yağış artışı yönüyle en çok etkilenen bölgedir. Bu bölgemizde 8 ilde her üç yönteme göre de pozitif yönde bir trend mevcuttur. 11 ilde ise önümüzdeki 100 yıllık süreçte %10’dan fazla yağışlarda bir artış öngörülmektedir. 7- Marmara Bölgesi yaşanan bu iklim değişikliğinden en az etkilen bölgedir. Yöntemlerden hiçbirine göre bir azalış veya artış tespit edilememiştir. 8- Yapılan çalışmada literetüre Şen tarafından yeni katılan Şen eğilim testinin de Mann-Kendall testi ile kıyaslandığında kullanılabilir olduğu görülmüştür. Ayrıca bu testin pratik olarak kullanılabilmesi yeni veriler eklendikçe eski grafiklerin güncellenmesinin kolay olması da yöntemin bir başka avantajı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülke genelinde 13 istasyonda pozitif veya negatif trend oluştuğunun görülmesi yeni gelecek verilerle tekrarlanması ve trenddeki değişim hızının belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca aylık bazda veriler elde edilerek bu değişimlerin mevsimsel olarak ta tespit edilmesinin su kaynakları yapılarının planlanması açısından daha doğru olacağı düşünülmüştür. 76 KAYNAKLAR Atalay, İ., 1997, Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları. Bahadır, M., 2011., Güneydoğu Anadolu Proje (GAP) Alanında Sıcaklık ve Yağış Trend Analizi, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi,4, 46-59. Bahadır M., 2011, Kızılırmak Nehri Akım Değişimlerinin İstatistiksel Analizi, International Periodical For The Literature and History Of Turkish Or Turkic Volume 6/3 summer 2011, 1339-1356,TURKEY. Bahadır, M., Özdemir M. A., 2011. Trabzon ve Rize’de Yağışın Mevsimsel Değişimlerinin Marginal ve Matrix Yöntemleri ile Belirlenmesi ve Trend Analizleri. Uluslar ,Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4,17, 457-473. Bahadır M., 2011. Türkiye’de İklim Değişikliğinin İklim Bölgelerine Yansımasında Kuzey-Güney Yönlü Sıcaklık ve Yağış Değişimi Öngörüleri. Akademik Bakış Dergisi,26, 1-18. Bayazıt, M., 1986. Hidrolojide İstatistik Yöntemler, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası. ÇOB,2005. Sürdürülebilir Kalkınma Sürecinde Çevre Yönetimi, Çevre ve Orman Bakanlığı, İklim Değişikliği Alt Komisyon Raporu, 33,Ankara. Davidson, R., MacKinnon J.G., 2003, Econometric Theory and Methods, Oxford University Press, New York. EEA, 2004. Impacts of Europe’s Changing Climate, An Indicator- Based,Assesment, Report,2, 101,Copenhagen, Denmark. Gloleau A., Mailhot A., Guillaume T., 2007. Trend analysis of winter rainfall over Southern Quebec and Nev Brunswick , Atmosphere –Ocean 45(3), 153162,Canada. Godrej, D.,2003. Küresel İklim Değişimi , Çev. Ohannes Kılıçdağı,143s, Metis Yayınları, İstanbul. 77 Göneçgi B., İçel G., 2010. Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyılarında toplam yağışlarda görülen değişimler. Türk Coğrafya Dergisi,55,1-12. Hulme, M,. Jenkins G,. 1998.Climate Change Scenarios For The United Kingdom,Scientific Report, UKCIP Technical Report,1, Climatic Research Unit, University of East Anglia,80, Norwich, United Kingdom. IPCC,2001. Third Assessment Report Climate Change 2001: The Scientific Basis, Cambridge University Press, 882, Cambridge,UK. Karbulut M., Cosun F., 2009. Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi., Coğrafi Bilimler Dergisi 7(1), 65-83. KENDALL, M. G., 1975. Rank Correlation Methods, Charles Griffin, London. MANN, H. B.,1945. Non-Parametric Test Against Trend, Econometrika,13, 245259. Öztürk, K., 2002. Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi,1,47-65. Partal T., Kahya E., 2006. Trend Analysis in Turkish Precipitation Data. Hydrlogical Proceses,20, 2011-2026. Saplıoğlu, M.,2010. An Accident Prediction Model For Urban Uncontrolled Intersections, Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel Univercity, Isparta, Turkey. Şen, Z., 2002. Su Bilimi Temel kavramları, Su Vakfı. Şen, Z., 2012. Innovative trend analysis methodology, Journal of Hydrologic Engineering, 17(9), 1042-1046. Şen, Z., 2013. Square Diogonal Trend Test Procedure. 6th International Perpective on Water Resources & The Environment. January, 07-09. Şen, Z., 2013. Trend Identification Simulation and Application, Journal of Hydrologic Engineering, doi: 10.1061/(ASCE)HE.1943-5584.0000811. 78 Tabari H., Somee B. S., Zadeh M. R., 2011. Testing For Long-Term Trends in Climatic Variables in Iran,Atmospheric Research, 100, 132-140. Tongal, H. 2012. The Examination of Nonlinearity, Stochasticity and Uncertainty Properties of Streamflows with The Mathematical Based Methods. Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel Univercity, Isparta, Turkey. Türkeş, M., 2001.Küresel iklimin Korunması, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Türkiye, Tesisat Mühendisliği, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Süreli Teknik Yayın, Ocak-Şubat 2001, 61, 14-29,İstanbul. Türkeş ve Diğerleri, iklim Değişikliğinin Bilimsel Değerlendirilmesi, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Seminer Notları.ErişimTarihi:03.04.2005.http://www.meteor.gov.tr/2003/arge/i klimdegis/iklimdegis2.htm. Türkeş M., Koç T., Sarış F., 2007. Türkiye’nin Yağış Toplamı ve Yoğunluğu Dizilerindeki Değişiklerin ve Eğilimlerin Zamansal ve Alansal Çözümlemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(1), 57-73. Türkiye Cumhuriyeti Ulusal İklim Değişikliği Belgesi (2010-2020).Erişim Tarihi:13.06.2012 http://www.tarimreformu.gov.tr/iklim/dosya/strateji.pdf . Türktemiz, B., 2008. ‘Baraj Haznelerine Giren Akımların Yapay Sinir Ağları (YSA) ile Tahmini, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Uzundurukan, S.,2001. A Study Directed at Determination of Some Geotechnical Properties of Fine Graded Soils with Empirical Expressions Rely on SPT and DPT Data, Master Thesis, Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel Univercity, Isparta, Turkey. Yue,S., Zou,s., Whittemore D,. 1993. Non-Parametric Trend Analysis of Water Quality Data of Rivers in Kansas, Journal of Hydrology, 37. 79 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Erdem ÇOBAN Taranmış Fotoğraf (3.5cm x 3cm) Doğum Yeri ve Yılı : BORNOVA, 1987 Medeni Hali : Bekâr Yabancı Dili : İngilizce E-posta : [email protected] Eğitim Durumu Lise : Muğla Turgutreis Lisesi , 2005 Lisans : SDÜ, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Yüksek Lisans : SDÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Mesleki Deneyim FSM YAPI DENETİM -ISPARTA 2011-…….. (halen) Yayınları Saplıoğlu K.,Çoban E.,2013.Karadeniz Bölgesi Yağış Serilerinin Trend Analizi.VII.Ulusal Hidroloji Kongresi,26-27 Eylül 2013 ,Isparta(Basım aşamasında). 80
