TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

KUR'AN
sürelerden seçilmiş ayetleri
hadisler tarzında birer dörtlük halinde nazma çekmiştir. Min sCıreti't­
Tevbe, "Beladır sekr-i mal ü rnekr-i dünya 1 Olur malikleri bi'l-cümle hali k 1 Hitab eyler Huda ol gafiline 1 Ve huztüm
ke'llezl hazCı ülaik." Yayımlanan ilk şiir­
lerinden biri. "Ey nüsha-i canı ehl-i dlnin 1
Ey nasih-i şanı münkirlnin" mısralarıyla
başlayan yirmi sekiz beyitlik "Kur'an'a
Hitab" şiirinin dışında seçtiği ayetlerin
manasını müstakil manzumeler halinde
nazma çeken Mehmed Akif, Safahat'ın­
da bu tarz birçok şiire yer verdiği gibi
pek çok beytinde de Kur'an'ı anlatan geleneksel çizgide beyitler kaleme almış.
bu sebeple de Kur'an şairi olarak tanın­
mıştır (b k. Safahat [haz Ertuğru 1 Düzdağ[. istanbul ı 987. s. 575-576). Aynı dönemde Ziya Gökalp'in "Tevhid ", "Mevlid Duası"; Mehmed Emin Yurdakul'un
"Bu Kitab'dır: Her insana için dışın öğ­
reten" mısraıyla başlayan "Kur'an -ı Kerim" ve "Ordudan Bir Ses" şiirleri de konuyla ilgili örneklerdir.
da
çeşitli
kırk
Cumhuriyet'ten sonraki Türk edebiyada bazı yazar ve şairlerin eserlerinde Kur'an ayetleri açık ve zımnl olarak etkisini göstermiştir (örnekler için bk.
Tural. s. 399-400). Bunlar arasında Arif
Nihat Asya'nın bazı rubaileri, Ali Ulvi Kurucu'nun Gümüş Tül ve Alevler kitabındaki birçok şiiri, Sezai Karakoç'un Kur'an'daki "ölümden sonra diriliş: Ba's" hükmünün manasını genişleterek insanlığın
dirilişi düşüncesine dayanan pek çok şiiri
ve nesir yazıları, Turan Oflazoğlu'nun asilere hitaben IV. Murad'a söylettiği, "Kur'an'dır bu" tekrirlerini ihtiva eden söylevi (IV. Murad, Ankara I 988, s. 75-76). Nazan Bekiroğlu'nun Yusuf ile Züleyha ve
tında
İsimle Ateş Arasında adlı romanları
sayılabilir.
Ayrıca Behçet Kemal Çağlar ' ın "SCıre­
lerdeki şiiriyeti elden geldiğince kaybetmemeye. metnin havasıyla kavramından
ayrılmamaya çalışarak" hazırladığını
belirttiği Kur 'an-ı Kerim'den İlhamlar
(istanbul, ts.) adlı kitabı Cumhuriyet devrinde yaygınlaşan manzum meal çalışma­
larına öncülük etmesi bakımından zikre
değer bir örnektir.
BİBLİYOGRAFYA :
Seyyid Nesimi Divanı 'ndan Seçmeler (haz.
Kemal Edip Kürkçüoğlu). Ankara 1984, s. 29;
Osman Şems Efendi Divan ı 'ndan Seçmeler
(haz. Kemal EdipKürkçüağ i u). istanbul1996, bk.
İndeks; Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi (istanbul ı 926), istanbul 1980, s. 5, 85-95, 119-130;
Mithat Cemal [Kuntay]. fvlehmed Akif. istanbul
1939, s. 224-225; Agah Sırrı Levend , Divan Edebiyatı, istanbul 1984, s. 1O1-1 04; amlf .. Türk
Edebiyalı Tarihi (Ankara 1984). 1, 24; Fevziye
Abdullah Tansel. Tanzimat Devri Edebiyalı 'nda Dini Şiirler, Ankara 1962, s. 26, 65-66; Ali
Nihad Tarlan, Şey hi Divanını Telkik, istanbul
1964, bk. indeks; Mehmed Çavuşoğlu, Necati
Bey Divan ı 'nın Tahlili, istanbul 1971, s. 30-32;
Nihad Sam i Banarlı. Resimli Türk Edebi-yalı
Tarihi, istanbul 1971, 1, 81, 102, 127, 489 490; Harun Tolasa. Ahmed Paşa 'nın Şiir Dünyası, Ankara 1973, s. 20-23; Mehmet Yılmaz,
Edebiyalımızda islami Kaynaklı Sözler, istanbul 1992; Emine Yeniterz i. Divan Şiirinde
1'/a 'l, Ankara 1993, s. 91 -142; Necla Pekolcay
v.dğr., İs lami Türk Edebiyatında Şek il ve
Nevilere Giriş, İstanbul 1994, s. 240-253; Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Edebiyat Yazıları,
istanbul1997, s. 195-196; Mustafa Uzun. "Kur'a n ve Edebiyat (Türk Edebiyatı)", Kur 'a n
ve Tefsir Araştırmaları ll, istanbu l 2001, s. 2138; a.mlf .. "İstişhad", 1'/esil, IV /44, i stanbu l
1980, s. 32-33; M. Ertuğrul Düzdağ. İslik/al
Şairi Mehmet Akif Ersoy, istanbu l 2002, s. 15;
Şecaattin Tura!, Cumhuriyet Devri Türk Şii­
rinde Din Duygusu, İstanbul 2003, s. 399400; Muhammet Yelten. "Anadolu Sahasın­
da Yapılmış Sure Tefsirleri ve Bu Tefsirlerin
Türk Dili Açısından önemi", ilmi Araşt ırma­
lar, sy. 9, istanbul 2000, s. 249-254; Kazım
Yetiş, "Belagat (Türk Edebiyatı)", DİA, V, 384385; a.mlf .. "Belagat-ı Osmaniyye", a.e., V,
387 -388; Ömer Faruk Akün, "Divan Edebiyatı",
a.e., IX, 389 .
liJ
MusTAFA UzuN
XIII . LiTERATÜR
Kur'an-ı Kerim üzerine yapılan çalışma­
lar, biri Kur'an ' ın açıklanması ve yorumuyla ilgili eserler, diğeri Kur'an'ın toplanıp
mushaf haline getirilmesi, tertibi, muhtevası ve özellikleri, k.ıraati, dil ve üsiCıbu,
i 'cazı. fezaili gibi onu çeşitli yönlerden inceleyen eserler olmak üzere başlıca iki
gruba ayrılır. Bu iki alanda oluşan zengin
literatüre Batı'da Kur'an üzerine yapılan
çalışmaları da eklemek gerekir.
A) Tefsirler. Kur'an'a dair en hacimli
çalışmalar olması bakımından tefsirler
Kur'an literatürü içerisinde önemli bir
yer işgal eder. Hz. Peygamber'in Kur'an
yorumu önceleri sözlü hadis rivayetlerinin bir parçası olarak varlığını sürdürürken hadislerin tedvini üzerine
"Kitabü't-Tefslr" adıyla ayrı bir bölüm
olarak hadis mecmualarında yerini aldı.
Zamanla tefsir ilmi hadisten ayrılarak
müstakil hale geldi ve özgün eserler vücuda getirildi.
1. Rivayet Tefsirleri. ResGl-i Ekrem'in
ve ashabın Kur'an yorumlarını ihtiva eden
ve bizzat sahabe tarafından kaleme alı­
nan herhangi bir çalışma bulunmuyarsa
da onlardan gelen rivayetler derlenerek
bazı tefsir kitaplarının oluşturulduğu bi-
linmektedir. Bunların en meşhuru F1rCı­
zabadl tarafından derlenen İbn Abbas
tefsiridir. İbn Abbas'ın yorumları bazı
çağdaş araştırmacılar tarafından da kitap
haline getirilmiştir. Tabiln müfessirlerine nisbet edilen tefsir sayısı fazla olmakla
birlikte bunların kendi telifleri mi yoksa
talebelerinin derlemeleri mi olduğu hususu . tartışmalıdır. Kaynaklarda Hasan-ı
Basri'ye izafe edilen bir tefsire henüz
rastlanamamışsa da çeşitli kaynaklarda
dağınık halde bulunan yorumları derlenerek yayımlanmıştır ( Tefsirü '1-J-jasan elBaşri, nşr. MuhammedAbdürrahlm.l-11,
Kah ire 1992) Mücahid b. Cebr'e nisbet
edilen ve iki ayrı neşri yapılan eser de
( Te{sirü 'i-imam Mücahid b. Cebr, nşr. M.
A. Ebü'n-Nll, 1989 [Darü' I-Fikri 'l- islamiJ; Te{sirü'l-Mücahid, nşr. Abdurra hman Sureti, I-Il , Beyrut. ts.). büyük bir
ihtimalle Mücahid'den sonra bir araya getirilmiştir. Tebeü't-tabilnden Mukatil b. Süleyman'a ait Tefsirü Mu)satil b. Süleyman (n ş r. Abdu llah Ma hmud
Şehhate, 1-V, Kahire 1979) müellifinin
elinden çıkan ilk tam Kur 'an tefsiridir.
Bunu Süfyan es-Sevrl. Yahya b. Sellam
ve Abdürrezzak es-San'anl'nin eserleri takip eder. Bunların ardından kaleme alınan daha sistemli tefsirlerin başında Muhammed b. Cerlr et-Taberi'nin
Cô.mi'u'l-beyô.n'ı gelir. Eser. gerek metodu gerekse muhtevasının zenginliğiyle
rivayet tefsirlerinin temel kaynağı olmuş­
tur. Rivayet tefsirlerinin diğer önemli örnekleri arasında Ebü'I-Leys es-Semerkandl, Sa'lebl, Vahidl. Ferra ei-Begavl, Ebü'IFerec İbnü'I-Cevzl, İbn Atıyye ei-Endelüsl, Ebü'I-Fida İbn Keslr. SüyCıtl. İbn Akile,
Sıddlk Hasan Han. Cemaleddin el-Kasım!
ve Melihabadl'nin eserleri anılabilir.
2. Dirayet Tefsirleri. Tarihi eski olmakla birlikte gelişmesi rivayet metodundan
sonraya kalan dirayet metoduna göre
yazılmış tefsirlerin ilk örnekleri Mu'tezile
ekolü alimlerince kaleme alınmıştır. ll.
(VIII.) yüzyıldan itibaren telif edilen lugavl tefsirleri bu kategori içerisine almak
mümkündür. İşarl ve batıni tefsirler geniş anlamda dirayet yönteminin ürünleri
sayılırsa da (aş. bk.) bunların dirayetin
ana çizgisinden farklı özellikleri bulunmaktadır. Dirayet metodunun kullanıldı­
ğı tefsirlere örnek olarak Matürldl, Fahreddin er-Razi, Kadi Beyzavl, Ebü'I-Berekat en-Nesefi, Hazin, Ebu Hayyan ei-Endelüsl. Mahalli ve SüyCıtl, Bikal. EbüssuCıd Efendi, Şehabeddin Mahmud el-AlCı­
si, Elmalılı Muhammed Hamdi, Muhammed Tahir b. AşCır, MevdCıdl, Emin Ahsen
417
KUR'AN
Islahi, Said Hawa. Vehbe ez-Zühayll ve
Süleyman Ateş tarafından yazılan eserler zikredilebilir.
3. LugaviTefsirler.ll. (VIII.) yüzyılın oritibaren Arap dili üzerine yapılan köklü çalışmalar. Kur'an dilini tanı­
ma ve Kur'an ' ı dil bakımından yorumlama gibi hususları da içine almış . il k dilcilerin pek çoğu aynı zamanda Kur' an ' ın
dili ve edebi yönüyle ilgili çalışmalar yapmıştır (il k te li fl er için bk. ibnü 'n-Ned!m ,
s. 37-3 8, 45 -9 7; C e rr a h oğ lu, TefsirTarihi,
1, 272- 279), Garlbü'I-Kur'an'a dair günümüze ulaşan eserler içerisinde İbn Kuteybe, İbnü ' I-Mülakkın ve Fahreddin et-Turayhl'nin G aribü 'l-Kur'an'ları. Mekkl b.
Ebu Talib'in el-'Umde, Ragıb el-isfahanl'nin el-Müfreddt, İbnü'I-Cevzl'ni n elErib, Ebu Hayyan ei-Endelüsl'nin TuJ:ıfe ­
tü'l-erib ve ibnü't-Türkmanl'nin Behcetü'l-erib 'i önemlidir (di ğe rl e ri için bk. Ali
Şevva h İ s h a k .. III. 289 - 308; Ab dü 1hamId
Seyyid Taleb. tür. yer. ; DİA , XIII , 380). İ 'ra­
bü'I-Kur'an hakkında Slbeveyhi'nin el -Kitab, Ahfeş ei-Asgar' ın el-Kitabü 'l-Ferid,
Nehhas ' ın İ'rabü'l-Kur'an v.e İbn Haleveyh'in İ'ra bü §eld§i n e sure adlı eserleri anılmalıdır (g e ni ş bi lgi için bk . DİA,
XXII , 376- 379). Ferra ile Ahfeş ei-Evsat'ın
Me'ani 'l-Kur'an, Zeccac ' ın Me'ani'lKur'an ve i'rabüh, Mahmud b. Ebü'IHasan en-Nisaburl'nin el-İ'caz ü 'l-be­
y an 'an m e'ani'l-Kur'an adlı çalışma­
ları da günümüze ulaşmıştır. Ma'mer b.
talarından
Müsenna ' nın Mecaz ü 'l- Kur'an ' ı , İbn
Kuteybe'nin Te'vflü müşkili'l- Kur'an'ı ,
Şerif er-Radi'nin Tel}]işü 'I-bey an ii mecazati'l-Kur 'an'ı da önemli lugavl tefsirlerdendir. Başta Zemahşerl'nin el-Keş­
ş af'ı olmak üzere bazı dirayet tefsirleri
de lugavl tefsirlerin özelliklerini taşımak­
tadır.
Beylerbeyi camii'nde Kur'an okumaya mahsus rahleler
418
4. İşiiri ve Tasavvufi Tefsirler. Tasawuf
ehli Kur'an tefsirinde batıni yorumları öne
çıkarmıştır. Tefsir ilminde bir otorite ve
tasawuf tarihinde önemli şahsiyetlerden
biri kabul edilen Hasan-ı Basri. batıni yorumları öne çıkarmamakla birlikte bazı
açıklamaları sebebiyle ilk dönem işarl tefsirlerinde görüşlerine geniş yer verilmiş ­
tir. Kur'an'ı sistematik olarak tefsir eden
ilk mutasawıfın Sehl et-Tüsterl olduğu
kaydedilir. Onun günümüze ulaşan Tefsirü'l-Kur'ani'l-'a?im' i ile Süleml'nin Jja ]fa'i]fu 't-tefsir, Kuşeyrl'nin Le ta'ifü'l-işa­
rat, Ruzbihan-ı Sakli'nin 'Ara'isü 'l-beydn,
Necmeddln-i Daye'nin Te 'vilat-ı Necmiy y e (Baf:ırü '1-f:ıaka'ik ue'l-me'anf) , Hüseyin
Vaiz-i Kaşifi' nin Tefsir-i Jjüseyn i (Mevahib-i 'Aliyy e) , Ni'metullah b . Mahmud
Nahcuvanl'nin el-FevatiJ:ıu'l-ilahiyye, ismail Hakkı Bursevl'nin Ruhu'I-b eyan ve
Eşref Ali Tehanevl'nin Beyanü 'l-Kur'ô.n
adlı eserleri önemli tasawufi tefsirlerdendir. Muhyiddin İbnü'I-Arabl'nin eserlerinde de işarl tefsirin geniş örnekleri vardır
(M . Hü seyin ez-Zeheb!, ll , 337- 41 6 ; At eş ,
İşarf Te{sirOkulu, t ür. yer.; DİA, XXI II , 42442 8 ).
S. Mezhebi Tefsirler. Ehl-i sünnet
şında
dı­
yer alan mezhep ve fırkalar içinde
tefsir ilmine en fazla katkıda bulunan ekol
Mu'tezile olmuştur. Bu mezhebin hareketi uzun soluklu olmamışsa da ilk dönemde yazı lan dirayet tefsirleri içerisinde önemli bir yeri vardır. Ebu Bekir eiEsam ve Ebu Ali ei-Cübbal'nin tefsirleri .
Ebu Müslim el-isfahanl'nin Cami'u 't-te'vil'i, Kadi Abdülcebbar'ın Ten zihü 'l-Kur'an 'ani'l-meta'in' i ile Müt e şabihü'l­
Kur'an ' ı ve Zemahşerl'nin e l-Ke şş afı
Mu'tezile ekolünün önemli tefsirleridir.
Sonuncusunun Sünni müfessirler üzerinde de geniş etkisi olmuş ve hakkında
çalışmalar yapılmıştır. Şla alimleri de birçok Kur'an tefsiri hazırlamışlardır. imamiyye Şlası'ndan Muhammed el - Bakır.
Cabir ei-Cu'fi, Zeyd b. Ali. Ca'fer es-Sadık
ve Ebü'I-Hasan ei-Askerl'ye çeşitli tefsirler nisbet edilmişse de (İbnü ' n- Ned Tm, s.
36 ; Brockelm ann , GAL, 1, 20 3; Suppl. , 1,
104,3 13-3 14, 333; Go ldziher, s. 30 3- 304 )
bugün mevcut olan en eski Şii tefsirleri ,
Muhammed b. Hacer ei-Becahtl'nin 311'de (923) tamamladığı Bey anü 's-sa'ade
fi maMmi'l-'ibdde'si ile Ali b. İbrahim
b. Haşim ei-Kumml'nin eseridir. Bu konuda en yaygın olanı ise Tabersl'nin Me cma'u'l-b eyan'ıdır. Ebu Ca 'fer et-Tusl'nin Tetsirü't-Tibyan ' ı , Feyz-i Kaşanl'nin
Te fsirü 'ş-şdti's i , Muhammed Hüseyin Tabatabal'nin el-Mizan fi tetsiri'l-Kur'an ' ı
diğer önemli çalışmalar arasında sayılabi­
lir. Şla'nın Zeydiyye koluna mensup alimler çok sayıda tefsir kaleme almış olup
(M . Hü sey in ez-Ze heb!, ll , 280-2 84; Ce rra h oğ l u, Te{sir Tarihi, 1. 504 - 50 9 ) bunların
en meşhuru Şevkani'nin rivayet ve dirayet metodunu birlikte kullandığı FetJ:ıu '1-]fadir'idir. Harici alimlerinin de birçoğu günümüze ulaşmayan tefsirleri vardır. Muhammed b . Yusuf Ettafeyyiş ' in
Himyanü'z-z ad'ı, özellikle İbazıyye kolunun görüşlerini ortaya koyması bakı­
mından dikkate değer bir çalışmadır
(M. Hüseyin ez-Ze hebT, ll , 3 14-33 6 ; mezhebi t efsirl er için ay rı c a b k. Go ldzih er. s.
286- 336 )
6. ilmi, İçtimai, Edebi Tefsirler. Batı'­
da gözlenen bilimsel ve sosyolojik geliş­
meler, özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısın­
dan itibaren yazılan Kur'an tefsirlerini
değişik şekillerde etkilemiştir. MisyonerIerin yoğun faaliyet gösterdiği Hint alt
kıtasında Seyyid Ahmed Han, Arap dünyasında Muhammed Abduh ve Muhammed Reşld Rıza bu harekete öncülük
etmişlerdir. Ahmed Mustafa ei-Meragi'nin Tefsirü'l-M eragi'si , Seyyid Kutub'un Fi ?.ılali 'l-Kur'ô.n'ı ve Tantavi
Cevherl'nin el-Cev ahir'i bu türün diğer
örnekleri dir.
7. Ahkam Ayetleri Tefsirleri. Kur'an'ın
yalnız
ahkama dair ayetleri üzerine yazı­
lan tefsirlerin tarihi bir hayli eskidir. Konuyla ilgili ilk sistematik eser Mukatil b.
Süleyman ' ın Tefsirü'l-JJ.am si mi'e aye
mine'l-Kur'an'ıdır. imam Şafii (Ahm ed
b. Hü seyin ei-Beyhaki tarafınd a n derlenmi ş tir). Ebu Ca'fer et-Tahavl, Cessas, Kiya el-Herrasl ve Ebu Bekir ibnü'I-Arabl'nin AJ:ıkamü 'l-Kur' a n'ları, Süyutl'nin
el-İklil'i ilk dönemden itibaren yazılan
önemli ahkam tefsirleridir. Kurtubl'nin
el-Cami' li- aJ:ıkdmi'l-Kur'an . adlı geniş
tefsiri de ahkam ayetlerinin yorumuna
geniş yer vermesi sebebiyle aynı kategoride değerlendirilebilir. Son dönemde kaleme alınan eserler içerisinde Sıddlk
Hasan Han'ın Neylü'l-meram, Mehmed
Vehbi Efendi'nin Ahkam-ı Kur 'aniyye,
Zafer Ahmed Tehanevl, Muhammed İdrls
Kandehlevl, Muhammed Şefi' ve diğerle­
rinin birlikte yazdıkları AJ:ıkdmü'l-Kur­
'an, Muhammed Ali es-Sayis'in Tefsiru
ayati 'l-af:ıkam ve Muhammed Ali esSabunl'nin Rava'i'u'l-beyan'ını saymak
mümkündür (a y rı ca bk. AHKAMü'I-KUR'AN; M . Hü seyin ez-Ze hebT, ll , 4 30-4 73;
t efsirl erl e il gili daha g eni ş bil gi için bk.
TEFSİR ) .
KUR'AN
B) Kur'an İlimleri . Erken dönemlerden başlayarak Kur'an ilimleriyle ilgili
müstakil eserler kaleme alınmıştır. Özellikle lll. (IX.) yüzyıldan itibaren bu çalış­
malarda önemli bir artış olmuş ve MekkiMedenl, esbab-ı nüzul, nasih-mensuh,
Kur'an'ın isimleri, toplanması. çoğaltıl­
ması ve tertibi, su re ve ayet bilgileri, münasebatü'l-ayat ve's-süver. kıraat ve tecvid bilgileri, fezailü'l-Kur'an, havassü'lKur'an, vücuh-nezair, emsalü'I-Kur'an.
aksamü'l-Kur'an. üslübü'l-Kur'an, muhkem-müteşabih. i'cazü'I-Kur'an gibi ilimIerle diğer konularda yüzlerce eser meydana getirilmiştir (DİA'daki ilgili maddeler yanında ayrıca b k. ibnü'n-Nedlm, s. 2742; Taşköprizade , ll, 380-595; Sı d dik Hasan
Han, ll, ı 72-202) Bir dönemde bu ilimler
tek tek ele alınırken özellikle IV. (X.) yüzyıldan itibaren "ulumü'l-Kur'ari" başlığıyla
kapsamlı müstakil eserler yazılmıştır. İb­
nü'l-Merzüban'ın el-Ijô.vi, Ali b. İbrahim
b. Said el-Havfi'nin el-Burhô.n ve İbnü'l­
Cevzl'nin Fünilnü'l-efnô.n'ı bu alandaki
ilk eserlerdendir. Ancak daha sistematik
ve geniş çalışmalar Zerkeşi'nin el-Burhô.n'ı ile başlamış, Süyutl'nin el-İt~iin'ı,
İbn Akile'nin ez-Ziyô.deve'l-if:ısô.n'ı, Zürkanl'nin Menô.hilü '1- 'irfô.n'ı ile devam
etmiştir (bu alandaki eserler için bk.
ULÜMÜ'l-KUR'AN; Subhl es-Salih, s. 12 ll 26; Turgut, s. 12-67). Kur'an'a dair fikri
ve ilmi mahiyette çeşitli dillerde yazılan
kitap ve makaleler ise sayılamayacak kadar çoktur(bu çalışmaları tanıtan eserler
için bk. KİTABİYAT [Tefsir])
C)
Batı'da
Kur'an ve Tefsir
Araştırma­
ları. Hıristiyan ve yahudilerin İslam'la il-
gili çalışmalarının tarihi sahabe dönemine kadar gitmekteyse de sistematik Kur'an araştırmaları daha sonradır. Başlan­
gıçtan XIX. yüzyıla kadar yapılan çalışma­
larda en temel konu Hz. Peygamber'in
kişiliği ve onun Kur'an'la ilişkisi olmuş .
Kur'an ise ilahi kaynaklı olmayan ve Hz.
Muhammed'le ona yardım edenler tarafından uydurulan bir kitap olarak nitelendirilmiştiL Ancak Batılılar'ın gerek Kur'an gerek Resul-i Ekrem'le ilgili iddiaları
arasında ayrıntıda bir birlik olmadığı görülmektedir. I. (VII.) yüzyılda Kur'an'a ve
ResGl-i Ekrem'e dair ilk eleştiri, Yuhanna
ed-Dımaşki diye bilinen John of Damascus (Jean Damasee ne [ö. 7501) tarafından
De Haeresibus adlı kitapta yapılmış (Da- ·
rıiel, s. 13-15). onu Theodore Ebu Kurre
(ö. 825) takip etmiştir (ilk eserler için b k.
Harman, s. 98-99). 781'de Bağdat'ta Abbasl halifesiyle bir tartışma yapan Doğu
Suriye Kilisesi piskoposu Timothy, Kur'an
ve Hz. Peygamber'le ilgili nisbeten ılımlı
düşünceler ortaya koymuş ve Kur'an'ın
Allah'ın kelamı olabileceğini ifade etmiştir (görüşleri için bk. Cate, s. 197-200;
Browne, XXI 1ı 93 ı J, s. 38-45) Abdülmeslh
b. İshak el-Kindl'nin (111./IX . yüzy ıl) Peter
the Venerable diye bilinen ve Fransız
alimi Pierre Maurice de Montboissier tarafından ortaya çıkarılan Risô.le'si ilk dönem tartışmaları açısından önemlidir. Sir
William Muir, bu çalışmayı The Apology
of al-Kindi adıyla İngilizce'ye çevirerek
(London ı 882) tekrar ilim dünyasına sunmuştur (Cate, s. 176-180). Eserde Kur'an'ın kaynağı ve ResGl-i Ekrem'in konumuyla ilgili geniş bilgiler bulunmakla birlikte iddialar gerçekleri yansıtmaktan
uzaktır. Ayrıca kitabın Kindl'ye nisbeti de
şüphelidir (Daniel, s. 22, 29-30, 327). Bizanslı münazaracı Nicetas of Byzantium,
Refutation du Coran adlı eserinde Kur'an'ın vahiy ürünü olmadığını iddia etmiş­
tir(Harman, s. 100). IX. yüzyıldayaşayan
Theophane le Confesseur, ResGl-i Ekrem'in saralı bir hasta olduğunu ileri sürmüş. onun bu görüşü sonraki hıristiyan
yazarlar tarafından da benimsenerek günümüze kadar gelmiştir. İspanya'da sistemli Kur'an ve İslam araştırmalarını baş­
latan Peter the Venerable, İngiliz Robertus Ketenensis ile Dalmaçyalı Hermannus'u Kur'an'ı Latince'ye çevirmeye teşvik
etmiştir. İkisinin 1143 yılında (baskısı:
Bale ı 543) yaptıkları ortak çeviri (Watt,
Bell's Introduction to the Qur'an, s. ı 73)
uzun yıllar kullanılmış, İtalyanca, Almanca
ve Hollandaca Kur'an tercümelerine kaynaklık etmiştir (Cerrahoğlu, AÜİFD, XXXI
1 ı 989], s. ı05). Bu kötü ve tarafgir tercümenin (Cate, s. ı84) etkisiyle Batı'da Kur'an hakkında çeşitli reddiyeler yazılmıştır
(lslamochrlstlana, V 1 ı 979], s. 3 ı 2). Kur'an'ı 1290'da Latince'ye çeviren Oorniniken misyoner Riccoldo da Monte di Croce,
Confutatio Aleorani adlı eserinde Peter the Venerable'in görüşlerini takip etmiştir. Onun Kur'an'la ilgili olarak öne
sürdüğü eleştirilerin bir kı smı İncil'i de
ilgilendirmektedir. Ayrıca Kur'an'ın kaynağı olarak hem şeytanı hem Tanrı'yı göstermesi ciddi bir çelişkidir (Ca te, s. 21 ı,
2 ı 5). Alexandre du Pont'un Le Roman
de Mahon (Mahomet) adlı kitabı da pek
çok iftira ve iddiayı içermektedir (Arnaldez, s. 45-46) . Nicolas de Cuse 1461'de
Cribratio Aleorani adıyla bir eser yazmış (nşr. Ludwig Hageman, Hamburg
ı 986), XV. yüzyıl şarkiyatçılarından
Ludovico Marraccio ise Kur'an'ı Aleorani
textus universus adıyla Latince'ye ter-
cüme etmiştir (Daniel, s. ı65, 32ı-322).
Martin Luther, Kur'an'ın ve İslam'ın ilahi
yapısını tamamen inkar eder ve bunları
Osmanlı Türkleri'nin şahsında değerlendi­
rip Türkler' i katillikle suçlar. Esasta Peter
the Venerable ve Riccoldo da Monte di
Croce'nin görüşlerini benimsemekle
birlikte nisbeten daha yumuşak bir üsICıp kullanan Luther fikirlerini On War
Against the Turks (tre. Charles M. jacobs,
Luther's Works, ed. Helmut T Lehmann,
Philadelphia ı 967, XLVI, 157-205) adlı kitabında ortaya koymuştur(Cate, s. 2ı ı2 ı 2; Akdemir, XXXI 11989], s. 188- ı 89)
Voltaire'in eserlerinde de Kur'an ve Hz.
Peygamber'le ilgili aşırı düşünceler yer
alır (Cerrahoğ lu, XXX I ll989J,s. ı 16-l 17).
Kur'an'a ve Hz. Peygamber' e yönelik
olarak XVIII. yüzyılın sonuna kadar devam
eden katı eleştiriler XIX. yüzyılda yeni bir
üslCıp tarzına bürünmüştür. Özü aynı olmakla birlikte daha bilimsel ve objektif
görünen bu tarz, diyaloga zemin hazırla­
manın bir yolu olarak kullanılmıştır. Bu
XVI. yüzyıla ait bir Osmanlı Kur'an cüzleri mahfazası lTİEMI
419
KUR'AN
dönemde çoğu kilise menşeli olan İngiliz
misyoner-oryantalistleri daha faal bir durumdadır. Karl Gottlieb Pfander'in münazara türündeki Balance of Truth adlı
çalışması (London 1867) misyonerierin
önemli kaynaklarındandır. Hintli alim
Rahmetullah el-Hindl'nin İ?hô.rü '1-]J.ak
adlı kitabı Pfander'in iddialarına cevap
niteliğindedir (DiA, XXIII. 507-508). Bu dönemde Kur'an'la ilgili çalışma yapan Batılı alimler ve eserleri şunlardır: Gustav
We il, Historisch- Kritische Einleitung in
denKoran (Leipzig 1844, 1872): Aloys
Sprenger, The Life of Mohammad from
Original Sources(Allahabad ı 851). Das
Le ben und die Lehre des Muhammad
(Berlin 1861-1865). Mohammad und der
Koran (Hamburg 1889); John Davenport,
AnApology for Mohammad and the
Koran (London 1869): Stanley LanePoole, The Speeches and Tab l e-Talk of
the Prophet Mohammad (London ı 882;
başta girişi olmak üzere çeş itli bölümlerinde Hz. Peyga mber-Kur'an ilişkisine yer
ve rilmiştir); Arthur N. Wollaston. Half
Hours with Muhammad (London I 886):
Charles Catler Torrey, The CommercialTheological Terms in the Koran (Leiden 1892; Kur'an'ın bölgesel kültürün bir
ürünü olduğu tezini ispat için yazılmıştır);
Hubert Grimme. Mohammad (Münster
I 892- ı 895): T. D. Hughes. Notes on Muhammadanism: Being Outlines of the
Religious System of Islam (London
1894 ): E. M. Wherry, A Comprehensive
Commentary on the Quran (London
1896: 188l'de Hindistan'da yazılan kitabın
"Muhammad the Authorofthe Quran"js.
I 07 -ı ı O1 başlığı öze ll i kle dikkat çeke r);
Edward Seli. Essays on Islam (Madras
I 901, s: 218-24 I). The Life of Mohammad (London I 9 I 3), The Histarical
Development of the Qur'an (London
1923,4. bs.).Inspiration (Madras 1930);
Hartwig Hirsc'hfield, NewResearches in
the Composition and Exegesis of the
Qoran (London 1902); J. Murdoch (ed.),
Selections from the Koran with an Introd~ction Cobio~s Expl~natory Notes
anda Review of th e Who le (LondonMcıdras · ı 902; kitabın "Reasons for Denying the Koraı:ı: to be the Word of God" js.
I 31 - I 861 adlı bölümü dikkate değerdir); I.
Schapiro: Die lw[wadischen.Elem.e nte
im erziihlendenteil des Korans(Leipzig
ı 907): William Henry Teinple Gairdner.
The Qur' ani c Doctrine ot Miı.n (M ad ra s
191 3). The Qur' ani c Doctrine ot Salvation (Madras I 9 14), The Qur'anic DoctrineotSin(Madras 1914). TheQur'anic
420
Doctrin e of Gad (Madras I 9 I 6): Frank
Ballard, Why not Islam (London, ts.
!The Epworth Press j) ; H. U. Weitbrecht
Stanton, The Teaching of the Qur'an
with an Account ot i ts Growth and a
Subjectlndex{London -New York I 919);
Josef Horovitz. Koranische Untersuchungen (Berlin-Leipzig 19 26): Regis
Blachere. Le probleme de Mahomet
{Paris 1952). Le Coran (1-111 , Paris 19471950), Introduction au Coran (Paris
1959); H. Spencer. Islam and the Gospel
ofGod(Delhi 1956); JacqueJomier, The
Bible and the K oran { Fransızca'dan tre.
Edward P. Aroez. NewYork I 964); Maxime
Rodinson. Mahomet {Paris ı 967).
ingiliz Doğu Hint Şirketi'nin bir görevlisi olan iskoçyalı Sir William Muir'in The
Lite ot Mahomet (1-IV. London 18581861) ve The C oran : lls Composition
and Teaching and the Testimony it
Bears to the Holy Scriptures {London
18 78) gibi çalışmaları şarkiyatçılar üzerinde çok etkili olmuştur (Cate, s. 2 18-226).
Muir. Kur 'a n ve Hz. Peygamber'le ilgili
birçok tutarsız iddiasına rağmen Kur'an ' ın
en azından halifelerden sonraki korunmuşluğuna dikkat çekmekte ve bunun
başka bir kitaba nasip olmadığını belirtmektedir (M Beyyum i Mehran. s. 31). Ayrıca aralarındaki bazı ihtilaflara rağmen
bütün islam mezhepleri için tek bir Kur'a n'ın geçerliliğine dikkat çekmektedir
(M. Abdullah Dra z, s. 36-37) Yine iskoçyalı olan Richard Beli, Th e Qur'an:
Translated with a Critica] Rearrangement ot the Surahs (1-11, Edinburgh
I 937- I 939) ve An Introduction to the
Qur'an {Edinburgh 1953, 195 8. I 963)
adlı eserlerinde hem Kur'an'ın kaynağı
hem tertibiyle ilgili aşırı görüşler ortaya
koymuştur. Bu görüşler öğrencisi olan
Watt'ın dahi eleştirisine maruz kalmıştır
(Watt, JRAS 1ı 9571. s. 46-56). Kur'an tarihi, mushaflar ve kıraatler üzerine çalı­
şan Avustralya asıllı Amerikalı şarkiyatçı
Arthur Jeffery'in Materials for the History ot the Text ot the Qur'an (Leiden
1937, İbn EbQ DavOd'unKitabü'l-MeşaJ:ıif'i
il e birlikte) , The Qur'an as Scripture
(New York 1952). The Foreign Vocabulary otthe Qur'an ( Baroda 1938: Kah i re
1957) ve Mu]faddimetdn ii 'uW.mi'lKur'ô.n : Ve hümô. Mu]faddimetü Kitô.bi'l-Mebô.ni ve Mu]faddimetü İbn
'Atıyye (Kahire 1954, ı 989) adlı çalışma­
ları onun sahaya olan hakimiyetini göstermektedir. Ancak son eserinde yer alan
tahrifler ilmi kişiliğine gölge düşürmüş­
tür (DiA , XIX, 339).
Louis Massignon ve Giulio Basetti -San i
(The Koran in the LightofChrist: A Chris·
tian lnterpretation of the Sacred Book of
Islam, Ch ica go 1977) çok sayıda çağdaşla­
rının aksine Kur'an'la ilgili daha ılımlı bir
tavır sergilemektedirler (Akdemir. XXXI
119891. s. 198-201 ). Benzer ılımlı yaklaşım
Wilfred Cantwell Smith. William Montgomery Watt ve Kenneth Cragg tarafından da ortaya konulmuştur. Smith
Questions ot Religious Truth (New York
1967. özellikle kitabın "Is the Qur'an the
Word of God" adlı IV. bölümü). Towards
a WorldTheology(London 198 1) . On
Sharing Religious Experience: Possibilities of InterfaithMutuality (ed. J D.
Gort, Grand Rapids 1992. "Can Believers
Share the Qur'an and the Bible as Word
of God", s. 55-63) ve What is Scripture:
A Comparative Approach (London
ı 993) adlı eserlerinde görüşlerini açıkla­
mıştır. Watt. son dönemde Kur'an'a dair
en çok çalışma yapan Batılı ilim adamlarındandır. Onun Truth in th e Religions
(Ed i n bu rgh I 963). Companian to th e
Qur'an (London I 967). Whatis Islam?
(London I 968). Islamic Rev elation in
the Modem World (Edinburgh 1969)
ve Bell's Introduction to the Qur'an
(Edinburgh 1970) adlı eserleri Kur'an
araştırmalarına yeni bir yaklaşım tarzı
getirmiştir. Ancakyine de Kur'an'ın kaynağıyla ilgili, tarih boyunca sürdürülen
çizgi onun eserlerinde de ince bir tarzda
korunmuştur. Kenneth Cragg'ın The Call
of the Minaret (New York 1956). San d als
at the Mosque (N e w York 1959). Th e
Dome and the Rock(London 1964). The
House of Islam (Belmont-California
I 969). The Event of the Qur'an; Islam in
i ts Scripture (London 1971). The Min d
of the Qur'an (London I 973). Muhammad and the Christian: A Question of
Response (London I 984), Readingsin
the Qur'an (London 1988) ve Returning to Mount Hira': Islam in Contemporary Themes (London I 994) adlı eserleri tam bir Kur'an araştırmaları külliyatıdır. Bunlarda Kur'an ayetleri, oluşan islam toplumu olgusu ile birlikte tutarlı ve
ılımlı bir biçimde ele alınmaya çalışılmış­
tır.
Batılılar. baştan
beri Kur'an'a Allah dı­
bir kaynak arama çabası içerisinde
olmuşlardır. Bazı yazarlar Kur'an'ın Yahudilik'ten alınma uydurma bir kitap olduğunu söylerken bazıları köken olarak
Hıristiyanlığı göstermektedir. Bu muhtevada yazılan geniş literatürden özellikle son yüzyıl içerisinde kaleme alınanları
şında
KUR'AN
şöylece özetlemek mümkündür: Abraham Geiger. Was hat Mohammed aus
dem Judenthume aufgenommen?
(Bonn 183 3: Leipzi g 1902: ing. tre. F M.
Young, Muhammad and Judaism, Madra s 1898: New York 1970) : Hartwig Hirschfield, Jüdische Elemente imKoran
(Berlin 1878): Clair Tisdall, The Original
Sources of the Qur'an (London 1905) ve
The Sources of Islam ( Farsça' dan tre.
Wi lliam Muir, Edinburgh ı90 2): Richard
Beli, The Origin of Islam in Its Christian
Environment (London 1926): Charles
Catler Torrey. The Jewish Foundations
of Islam (New York 1933 , 1967); Rudi Paret, Grenzen der Koran Forschung
(Stuttgart 1950). Muhammed und der
Koran (Stuttgart 1957) ve Der Koran:
Kommentar und Konkordanı (Stuttgart
197 ı); Abraham 1. Katsh. Judaism in Islam, Biblical and Talmudic Backgrounds of the Qur'an and its Commentaries (New York 1954) ve Judaism
and the Koran (New York 1962); Harris Birkeland. Old Muslim Opposition
against Interpretation of the Koran
(Os lo ı 955) ve The Lord Guideth: Studies on Primitiv e Islam (Oslo 1956):
John Wansbrough , Qur'anic Studies:
Sources andMethods of Scriptural Interpretation (Oxford 1977); Haim Schwarzbaum. Biblical and Extra- Biblical
Legends in Islami c Folk- Literature
(Walldorf- Hessen 1982): Christoph Luxenberg, Die syro-aramaische Lesart
des K oran : ein Beitrag zur Enschlüsselung der Koransprache(Berlin 2000).
Genel olarak Hz. Muhammed'in peymeselesinin tartışıldığı yukarıdaki çalışmalardan
başka Kur'an tarihi, Kur'an'ın tefsiri. kıra­
at. Arap dili- Kur'an ilişkisi gibi konulara
dair çalışmalar da yapılmıştır. Alman şar­
kiyatçısı Theodor Nöldeke'nin Geschichte
des Qorans adlı eseri (Göttingen ı 860)
Kur'an tarihi çalışmaları açısından önemli
bir çalışmadır. Bu sebeple eseri genişlet­
me çalışmaları devam etmiş, başta öğ­
rencisi Friedrich Schwally olmak üzere
bazı alimler tarafından esere yeni ciltler
eklenmiştir (Leipzig 1909, ı 919: Gotthelf
Bergs tras ser' in eki : Leipzig 1926, Ot to
Pretzl'in eki: Leipzig 1938 ). John Surton'un
The Calleetion of the Qur'an 'ı da (Cambridge 1977) buna dair bir çalışmadır.
lgnaz Goldziher'in Die Richlungen der
Islamisehen Koranauslegung adlı eseri
de (Le iden ı 920: Arapça tre. Abdülhallm
en-Necdlr, Me?ahibü 't-te{sfri'l-İslamf, Kahire ı 955: Türkçe tre. Mustafa i s lam oğlu.
gamberliğiyle Kur'an'ın ilahlliği
İslam Te{sir Ekolleri, istanbul 1997) tefsir
tarihi açısından önemlidir. Kitapta ilk dönemden XX. yüzyılın başlarına kadar tefsir tarihi ve tefsir çeşitleri bütün yönleriyle ele alınıp değerlendirilmiştir.
XX. yüzyılda Kur'an, tefsir ve kıraatle
ilgili pek çok klasik eserin neşri yapılmış ­
tır. Mesela Gotthelf Bergstrasser. ibn Haleveyh'in Mul]taşar fi şevfı??i'l-Kur­
'fın'ını (Kah i re ı 934) ve ibnü'I-Cezeri'nin
Gaye tü 'n-nihfıye'sini (Kah i re 1932- 1935.
eseri öğrencisi O. Pretzl tamamlamıştır),
Otto Pretzl Dani'nin et-Teysir'ini (istanbul 19 30), Arthur Jeffery ise ibn Ebu
Davud'un Kitfıbü'l-MeşfıJ:ıif'ini (Kah i re
1937) yayımlamıştır. Tefsirler ve tefsir
tarihiyle ilgili çalışma yapanlar arasında
Jacques Jomier (Le commentaire coranique de Manar. Tendances modernes
de /'ex egese coranique en Egypte, Pari s
1954). J . M. S. Baljan (Modern Muslim
Koran lnterpretation 1880-1960, Leiden
1961). Kenneth No lin (The ltqan and i ts
Sources : A Study of Al-ltqan {i 'Ulüm alQur'an by Jalal al-Din al-Suyüti with
Special Re{erence to Al-Burhan {i 'Uiüm
al-Qur' an by Badral-Din al-Zarkashi,
doktora tezi , 1968, Hartfo rd Seminary),
Helmut Ga1je (Koran und Koranexegese,
Zü ri ch -Stuttgart 197 ı; ingilizce tre. Aiford
T. Welch. Th e Qur'an and i ts Exegesis, Los
Angeles ı 976). J. J. G. Jansen (The lnterpretation of the Koran in Modern Egypt,
Le iden ı 974). Gerhard Böwering (The
Mystical Visian of Existence in Classical
Islam: The Qur'anic Hermeneutics of the
Su{ı Sahl al-Tustari, Berlin 1980). Andrew
Rippin'in (Approaches to the History of
the lnterpretation of the Qur'an, Oxford
1988) ve Jacques Berque (el-~ur'an v e
'ilmü'l-ktra'a, Fransızca'dan tre. Münzir
i yaş!, Beyrut ı 996) adı geçmektedir, Narman Daniel'in Islam and the West (Edinburgh ı 960, 1993; Oxford 1997). Edward
Said'in Orientalism (London- New York
ı 978) ve Moritz Steinschneider'in Palemische und Apologetischeliteratür in
Arabischer Sprache (California ı 966)
adlı eserleriyle ansiklopedilerden Th e
Encyclopaedia of Islam ve Th e Encyclopedia of Religion, dergilerden The
Muslim World, Islam o- Christiana,
Journal of Royal Asiatic Society, BuJIetin of the School of Oriental and African Studes, Batılılar'ın Kur'an ve islam
eleştiri tarihi açısından önemli kaynaklardır.
islam dünyasında şarkiyatçıların Kur'an
konu alan müstakil eserler
telif edilmiştir. Neclb Akiki 'nin el-Müsçalışmalarını
teşrikün (1-111, Ka h i re ı 980). Mustafa esSi bal'nin Müsteşrikler ve Hedefleri (tre.
Kemal Çobanbeyli. ista nbul 197 ı). irfan
Abdülhamld'in el-Müsteşrikün ve'l-İs­
lfım (Bağdad 1969) , Muhammed Salih
Sundak'ın el-Müsteşrikün ve tercümetü'l-Kur'fıni 'l-Kerim (Beyrut 1980). Mahmud Harndi ez-Zakzuk'un el-İslfım ve'listişrfık (Kah i re ı 984). Muhammed Bakır
ei-Hakim'in el-Müsteşrikün ve şübühfı­
tühüm J:ıavle'l-Kur'fın ( Beyrut ı 985),
Ahmad von Denffer'in 'Ulilm al-Qur'an
(Leicester 1985, s. 158-164). Nezir Hemdan'ın er-Resul fi kitfıbfıti'l-müsteşrikin
(Cidde 1986). Muhammed Hüseyin Ali Sagir'in el-Müsteşrikün ve'd-dirfısfıtü'l­
K ur' fıniyye ( Beyrut 1986). Ömer Lutfi
Alim'in el-Müsteşrikün ve'l-Kur'fın
(Malta 199 1). Abdülazlm ibrahim Muhammed ei-Martal'nin İttirfı'ü'l-müsteşrikin
'ale'l-İslfım (Kahire 1992),Abdurrahman
Bedevi'nin Mevsu'a tü '1-müsteşrikin
(Beyrut. ts.). Jabal Muhammad Buaben'in
Image ot the Prophet Muhammad in
the West: a Study ot Muir, Margoliouth
and Watt (Leicester ı 996). Abdülaziz Hatip'in Kur'an ve Peygamber Aleyhindeki İddialara Cevaplar (i sta nbul 1997)
ve Selahattin Sönmezsoy'un Kur'an ve
Oryantalistler (Ankara 1998) adlı kitaplarında bu konu işlenmektedir. Şarkiyat­
çıların Kur'an görüşleri bazı makalelerde
de ele alınmıştır: S. Vahiduddin, "Richard
Bell's Study of the Qur'an: A Critical Analysis" (/Q, XXX ı 19561. s. 263-272): ismail
Cerrahoğlu. "Oryantalizm ve Batı 'da Kur'an ve Kur'an ilimleri Üzerine Araştırma­
lar" (bk bibl); Fahad. "A Critique of Orientalis m: lt s History and Approach "
(HI, XV/4 ı ı 9921. 53-7 3); Mohammad A.
Chaudhary, "Orientalism on Variant Readings of the Qur'an: The Case of Arthur
Jeffery" (The American Journal of Islami c
Social Sciences, Xll/2 ı Herndan ı 995J, s.
170- ı 84): Abdüssettar Gür!, "~uran -ı f:lakim Müsteşri~n ki Na~ar meyn" (Fikr u
Na?ar, XXXVJJ/3! islamabad 20001. s. 79102)
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü 'n-Nedim. el-Fihrist (Teceddüd). s. 2742 , 45-97; Taşköprizade, Mi{tat:ıu 's-sa'ade,
ll , 380-595; Brockelmann. GAL, 1, 203; Suppl.,
1, 104, 313-314, 333 ; 1. Goldziher. Me?fıhi­
bü 't -te{s lri ' l-islaml (tre. Abdü Jh altm Neccar).
Kahir e 1374/1955, s. 286-336; Süleyman Ateş .
Süleml ve Tasavv ufi Te{siri, istanbul 1969, s.
13-31; a.mlf.. işarl Te{sir Okulu, Ankara 1974,
tür. yer.; Subhi es-Salih. Mebft/:ıiş ff 'ulumi'llfur'an, Beyrut 1974, s. 121-126; P. O'Hair Cate.
Each Other's Scripture: Th e Muslims Views of
the Bible and the Christians Views o{the Qur'an (d oktora tezi. 1974). Faculty of the Hartford
421
KUR'AN
Seminary Foundation, s. 176-186, 196, 197200, 211-212, 213, 215, 218-226; M. Hüseyin
ez-Zehebl, et-Tefsfr v e'l-müfess iriin , Kahire
1396/1976, ll, 280-284,314-416, -430-473 ; Sıd ­
dlk Hasan Han, Ebcedü 'l-'uliim (nşr. Abdü lcebbar Zekkar). Dımaşk 1978, ll , 172-202; M. BeyyCımi Mehran. Dirasal taril)iyye mine'l-J<:ur'ani'l-Kerimff biladi'l-'Arab, Riyad 1400/1980, s.
31 ; M. Abdullah Draz, Kur'an 'ın Aniaşılmasına
Doğru (tre. Sa lih Akdemir), Ankara 1983 , s. 3637; Ali Şewah İshak, Mu'cemü muşanne{ati'l­
J<:ur'ani'l-Kerim, Riyad 1404/1984, lll, 289-308;
R. Arnaldez, "I.; image du prophete Muhammad
dans la culture française" , Uluslara rası Birinci
İs la m Araştırmaları Sempozyumu, İ z mir 1985,
s. 45-46; Abdülhamid Seyyid Taleb, Caribii '1J<:ur'an: Rica lühii ve menahicühüm min İbn
'Abbas 'ila İbn /jayy an, Küveyt 1986; İsmail
Cerrahoğlu , Tefsir Tarihi, Ankara 1988, I, 272-
279, 327-343 , 504-509 ; ll , 173-178; a .mlf.,
"Oryantalizm ve Batı'da Kur'an ve Kur'an ilimleri Üzerine Araştırmalar", AÜİFD, XXXI ( 1989).
s. 105, 116-117; a .mlf., "Garlbü'l-Kur' an", DİA ,
Xlll, 379-380; Sadreddin Gümüş , Kur'an Tefsirinin Kayna kları, İstanbul 1990; Ali Turgut, Tefsir Usulü ve Kaynakları , İ s tanbul 199 1, s. 1267; W. Montgomery Watt, Bel/'s Introduction
to the Qur'an, Edinburgh 1991 , s. 173; a.mlf ..
"The Dating of the Qur'an: A Review of Richard Bell's Theories", JRAS ( 1957). s. 46-56;
Mustafa Bilgin, Tefsirde Mutezile Ekolü (doktora tezi, 1991). UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Veli
Kayhan, Kur'an Ilimlerinin Doğuşu ve Geliş ­
mesi (doktora tezi , 199 1). MÜ Sosya l Bilimler
Enstitüsü; Ömer Faruk Harman, " Hıristiyanla­
nn İslam'a B akışı" , Asrımızda Hıristiy a n-Müs­
lüman Münasebetleri (h az. ismail Kurt). İstan­
bul 1993, s. 98-99, 100 ; Şaban Karataş, Ş ia'da
ve Sünni Kaynaklarda Kur'an Tarihi, İsta nbul
1996; M. Abdülazlm ez-Zürkani, Menahilü'l-'ir{an (nşr. FevvazAhmed ZemeriT) , Beyrut 1417/
1996, I, 33; N. Daniel, Islam and the West, Ox-
ford 1997, s . 13 - 15,22,29-30 , 165,32 1-322,
327; L. E. Browne, "The Patriarch Timothy and
the Caliph al-Mahdi", MW, XXI ( 1931). s. 38-45;
Mazher ud-Din Siddiqi, "Sa me Aspects of the
Mu'tazili Interpretation of the Qur'an" , IS, ll
( 1.963). s. 95-120; W. A. Bülefeld, "Same Recent
Contributions to Qur'anic Studies: Selected
Publications in English, French and Germen,
1964-1973" , MW, LXIV/ 2 (19 74). s. 79-102;
LXIV/ 3 ( 1974). s . 172-179; lslamochristiana, V,
Roma 1979,s. 312; A. Rippin, "The Present Status of Tafsir Studies", MW, LXXII/3-4 ( 1982 ). s.
224-238; Salih Akdemir, "M üsteşrikl erin Kur- ·
'an-ı Kerim ve Hz. Muhammed (SAV)'e Yaklaş ımları ", AÜİFD, XXXI ( 1989), s. 188-189, 198201; Mohammad A. Chaudhary, "Orientalism
on Yariant Readings of the Qur'an : The Case of
Arthur jeffery" , The American Journal oflslamic Social Sciences, Xll/ 2 , Herndan 1995, s .
170-184; Abdüssettar GCırl, " ~uran - ıl:laklm
Müsteşri~in ki Nazar meyn", Fikr o Naıar,
XXXVII/3, İsliimabad 2000, s. 79-102; Zafer lshaq Ansari , "Scientific Exegesis of the Qur'an",
Journal of Qur'anic Studies, 111 /1, · London
2001, s. 91-104; Abdülhamit B i rışık, "İbn Atıy­
ye el-Endelüsl", DİA, XIX, 339 ; a .mlf .. "İ'ra­
bü'I-Kur'an", a.e. , XXII , 376-379; Süleyman
Uludağ, " i şa rl Tefs ir ", a.e., XXIII, 424-428 ;
Mehmet Aydın, "İzharü ' l-Hak", a.e., XXIll, 507508.
~ ABDÜLHAMİT BiRIŞIK
422
KURAN, Ahmet Bedevi
(1884-1966)
L
Jön Türkler üzerine
eserlerle tanınan tarihçi.
yayımladığı
~
Babasının görevli bulunduğu· Trabzon'­
da doğdu. Kulalı Seyyid İbrahimzade ailesine mensup olup babası Hacı Mehmed
Nuri Efendi'dir. Babasının memuriyeti dolayısıyla çocukluk yıllarını Kula'da geçirdi.
İlk tahsilini burada yaptıktan sonra Akhisar'da rüşdiyede iken bir arkadaşının daveti üzerine İstanbul'a gitti; Şubat 1898'de İstanbul'da Eyüp Baytar Rüşdiyesi'ne
kaydoldu. 1901'de burayı bitirince Kuleli
İdadlsi'ne girdi. Okulun henüz ikinci sını­
fında iken bazı arkadaşlarıyla birlikte sıra­
dan bir öğrenci topluluğu olmaktan öteye geçmeyen ihtilalci Askerler Cemiyeti
adlı gizli bir teşkilat kurdu. Hava değişi­
mi için gittiği Manisa'da tanıştığı Hasan
adlı bir gençten dinlediği Yunanlılar'ın Girit mezalimiyle ilgili hatıralar onda milli
şuurun uyanmasında rol oynadı. İstan ­
bul'a döndüğünde siyasi faaliyetlerini sürdürdü; bir ara ll. Abdülhamid'e suikast
düzenlemeyi planlayan bir teşebbüste
bulundu . 1905'te Kuleli 'den mezun oldu,
aynı yıl Mekteb-i Harbiye'ye girdi. Burada
siyasi faaliyetleri daha da şekillendi. Eylül 1904'te Cem'iyyet-i İnkılabiyye'nin kuruluşu ile yüksek öğrenim talebeleri arasında siyasi faaliyetlerin hızlanması üzerine başlatılan takibat sonucu bazı arkadaşlarıyla birlikte tevkif edildi. mvanıharp
önünde yaptığı savunmada ağır tenkitlerden dolayı padişaha suikast düzenlemek suçu ile idama mahkum oldu. Ancak
sekiz ay kadar süren bir hapis hayatından
sonra 24 Temmuz 1908'de ll. Meşruti­
yet'in ilanı üzerine serbest bırakıldı.
Okuldan mezun olmak üzere tekrar Mekteb-i Harbiye'ye döndü, bu sırada yine bazı olaylara karışınca bir kısım arkadaşıyla
birlikte tekrar tutuklandı. 31 Mart Vak' ası'nın başladığı günlerde serbest bıra­
kıldıysa da az sonra yeniden tevkif edildi.
21 Ağustos 1909'da yapılan muhakeme
sonunda askerlikten uzaklaştırıldı ve beş
yıl sürgün cezasına çarptırıldı. Hapsedildiği Bekir Ağa Bölüğü'nden kaçarak Galata rıhtımından bindiği bir vapurla İsken­
deriye'ye gitti; oradan Kahire'ye geçip eski Jön Türkler'den Şerefeddin MağmQ ­
ml. Abdullah Cevdet, Necmeddin Arif ve
Baha Bey ile buluştu ; onların yardımıyla
burada bazı varlıklı ailelerin çocuklarına
verdiği özel derslerle geçimini sağladı.
Ardından kendisi gibi Mısır'a sığınmış za-
bitlerle birlikte Fas ordusunun yetiştiril­
mesi için Hidiv ll. Abbas Hilmi'nin talebiyle Fas'a gitti; yedi ay burada kaldı. Fransa'nın baskısı üzerine bu faaliyete son verilince Fas'tan ayrıldı. Arkadaşları Mısır'a
dönerken o daha önce haberleştiği Prens
Sabahaddin'in yanına Paris'e gitti. Burada Şerif Paşa tarafından yayımlanan
Meşrutiyet gazetesinde musahhihlik
yapmaya başladı. İtalya'nın Trablusgarp'a saldırdığı günlerde ciddi bir şekil­
de hastalandı, iyileşince okul arkadaşla­
rından Celal Preveze'nin daveti üzerine
Üsküp, Selanik yoluyla Manastır'a gitti
(Mayı s ı 912).
22 Temmuz 19 12'de Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükümetinin kurulmasından
sonra diğer İttihat ve Terakki muhalifleri gibi istanbul'a döndü. Gerek Ahmed
Muhtar Paşa gerekse Kıbrıslı Kamil Paşa
hükümeti zamanında daha çok Sabahaddin Bey'in çevresinde siyasi faaliyetlere
katıldı. Babıali Baskını'nın (2 3 Ocak ı 91 3)
ardından yakalanıp idam isteğiyle yargılandı , fakat müebbet kürek cezasına
çarptırıldı, Badrum Hapishanesi'ne gönderildi. Buradan kaçma planları yaparken
diğer mahkumlarla beraber Sinop Hapishanesi'ne yollan dı. Sayıları 600'ü bulan ve
hemen hepsi Mahmud Şevket Paşa ' nın
katli dolayısıyla hapsedilen Sinop Kalesi'ndeki on beş arkadaşıyla birlikte tehlikeli
bir deniz yolculuğun u göze alarak 1914
Mayısı sonlarında Sivastopara kaçtı. ı.
Dünya Savaşı'nın başlaması ve Almanya'nın Fransa'ya savaş ilan etmesi üzerine
bazı arkadaşlarıyla birlikte Cenevre'ye
gitti. Birkaç ay sonra İngiltere'den Fransa'ya dönen Sabahaddiiı Bey'in davetini
alınca Paris'e geçti. Sabahaddin Bey'in
münferit sulh teşebbüslerine katılmak
için bir ara Atina ve Selanik'e gittiyse de
savaş yıllarını Paris ve Cenevre'de geçirdi.
Mütarekeyi takip eden günlerde İsviç­
re'de bulunan Ahmet Bedevi, birkaç arkadaşıyla birlikte burada Türk Menfaatlerini Koruma Cemiyeti'ni kurdu ve Türkiye'nin haklarını savunan bazı yayınlar
çıkardı. Sabahaddin Bey'den aldığı özel
talimatla 23 Kasım 1919'da istanbul'a
döndü, bundan sonraki siyasifaaliyeti daha çok Sabahaddin Bey'in çevresinde geçti. İlk resmi görevi olan Gebze kaymakamlığına yine bu sırada tayin edildi. Bu görevinde iken çevredeki Rum çetecilerle mücadele eden Kuva-yi Milliyecil er' e yardım
ettiği gerekçesiyle Eylül 1920'de Damad
Ferid Paşa tarafından görevinden alındı.
Cumhuriyet'in ilanı üzerine İstanbul'da