04U1.Vücudumuz 7-10/32-42

ZZZKD\DWLPL]IHQFRP
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
DUYU ORGANLARIMIZ
Çevremizdeki de¤ifliklikleri alg›lamam›z› sa¤layan organlara duyu organlar›
denir. Duyu organlar› d›fl uyart›lar› al›p sinir merkezlerine ileterek insan›n çevresi ile olan ba¤lant›s›n› sa¤lar. Göz, kulak, burun, dil ve deri olmak üzere befl duyu organ›m›z vard›r.
1. Nas›l Görürüz?
Göz, cisimleri görmemizi sa¤layan duyu organ›m›zd›r. Göz, insanda bafl bölgesinde yer al›r. Al›n, elmac›k ve burun kemikleri aras›ndaki göz çukuruna yerleflmifltir. D›flar›dan bak›ld›¤›nda görme iflini gerçeklefltiren göz yuvarla¤› ve yard›mc› yap›lardan olufltu¤u görülür.
Alttaki flekilde görüldü¤ü gibi göze yard›mc› organlar kafllar, kirpikler, göz
kapaklar›, göz yafl› bezleri ve göz kaslar›d›r. Kafllar› gözleri al›ndan süzülen
terlerden korur, kirpikler ve göz kapaklar› göze yabanc› maddelerin kaçmas›n›
engeller. Göz yafl› bezleri, göz yafl› salg›lar› ile gözün d›fl yüzeyinin kurumas›n›
önler. Gözü hareket ettiren üç çift kas, gözü sa¤a, sola, yukar› ve afla¤› hareket
ettirir.
Göz yuvarla¤› genel olarak küre fleklindedir. Göz yuvarla¤› d›fltan içe do¤ru
sert tabaka, damar tabaka ve a¤ tabaka olmak üzere üç tabakadan oluflur.
Sert Tabaka
Göz yuvarla¤›n› en d›fltan saran beyaz renkli, kal›n tabakad›r. Bu tabaka gözün yuvarlak fleklinin bozulmas›n› önler ve gözü d›fl etkilerden korur. Sert
tabakada kan damarlar› bulunmaz. Sert tabaka göz yuvarla¤›n›n ön k›sm›nda
incelir, küreselleflir ve saydam bir yap› kazan›r. Bu bölüme kornea ad› verilir.
Kornea mercek gibi ›fl›¤›n k›r›lmas›n› ve göz bebe¤ine geçmesini sa¤lar. Sert tabakan›n di¤er k›s›mlar› beyaz olup göz ak› ad›n› al›r.
32
Ünite – 1
ZZZKD\DWLPL]IHQFRP
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Damar Tabaka
Sert tabakan›n alt›nda yer al›r. Siyah renkli, ince gevflek yap›l› ve esnekli¤i
az olan bir tabakad›r. Bu tabakada gözü besleyen kan damarlar› bulunur. Damar
tabakan›n üst ve alt yüzeyindeki hücrelerde bol miktarda renk maddesi vard›r. Bu
hâliyle damar tabaka, gözün içinin karanl›k olmas›n› sa¤lar.
Damar tabaka, gözün ön taraf›na do¤ru düzleflerek iris ad›n› al›r. ‹ris, göze
rengini veren k›s›md›r (siyah, ela, yeflil, mavi gibi). ‹risin ortas›ndaki aç›kl›¤a göz
bebe¤i denir. Düz kaslardan yap›lan irisin d›fl ortamdan gelen ›fl›¤a göre kas›l›p
gevflemesi sonucu göz bebe¤i küçülüp büyür. Böylece göze giren ›fl›k miktar›
ayarlan›r. ‹risin arkas›nda bulunan ve düz kaslardan oluflmufl ç›k›nt›ya ise kirpiksi cisim denir.
A¤ Tabaka (Retina)
Gözün görmeyi sa¤layan k›sm›d›r. Görme sinirlerinin oluflturdu¤u ince saydam bir tabaka fleklindedir. A¤ tabakada çok say›da koni ve çubuk (çomak) fleklinde görme hücreleri (almaç = reseptör) vard›r.
A¤ tabakadaki görme sinirleri birleflerek göz yuvarla¤›n›n arka k›sm›ndan d›flar› ç›kar ve beyne gider. Sinirlerin gözden d›flar› ç›kt›¤› yerde görme hücreleri
yoktur. Bu bölgeye kör nokta denir. Gözün saydam k›s›mlar›ndan geçerek, ›fl›k
ekseninin a¤ tabakaya de¤di¤i yere sar› leke (sar› benek) denir. Görüntü sar›
lekede meydana gelir. Bu bölge gözün ›fl›¤a en duyarl› bölgesidir. Sar› leke, kör
noktan›n hemen üzerinde yer al›r. Sar› lekedeki çubuk fleklindeki hücreler ›fl›¤a
duyarl›d›r. Bu hücreler ›fl›¤›n az oldu¤u ortamlarda cisimleri görmemizi sa¤lar.
Koni fleklindeki hücreler cisimlerin rengini alg›lamam›za yard›mc› olur.
A¤ tabakan›n ön k›sm›nda göz merce¤i bulunur. ‹nce kenarl› bir mercek olan
göz merce¤i cisimlerden gelen ›fl›nlar› k›rarak cisimlerin ters görüntüsünün sar›
leke üzerinde oluflmas›n› sa¤lar. Göz merce¤i, kaslardan oluflmufl kirpiksi cisme
s›k›ca tutunmufltur. Bu kaslar›n hareketi ile göz merce¤i fliflkinleflip kal›nlaflarak
yak›ndaki ve uzaktaki cisimlerin görüntüsünün sar› leke üzerinde oluflmas›n›
sa¤lar. Bu olaya göz uyumu denir.
Saydam tabaka (kornea) ile iris aras›ndaki k›sma ön oda, iris ile göz merce¤i aras›ndaki k›sma arka oda denir. Ön ve arka odalar›n içi ›fl›¤›n k›r›lmas›na yard›mc› olan saydam bir s›v› ile doludur. Göz yuvarla¤›n›n içi de ›fl›¤› k›r›c› özelli¤e
sahip peltemsi bir madde (cams› cisim = göz s›v›s›) ile doludur.
Görevi ve Sa¤l›¤›
Göz, cisimleri görmemizi sa¤layan organ›m›zd›r. Herhangi bir cisimden gelen
›fl›nlar, saydam tabakay›, ön oday›, göz bebe¤ini, göz merce¤ini ve cams› cismi
geçerek sar› lekeye gelir. Sar› lekede cismin ters görüntüsü oluflur. Bu görüntü
a¤ tabakadaki görme hücrelerini uyar›r. Bunlar da görme sinirleri ile beynin görme merkezine iletilir. Beyin cismin görüntüsünü düz olarak alg›lamam›z› sa¤lar.
Normal gören kiflilerde görüntü, a¤ tabakan›n üzerindeki sar› leke üzerine
düfler. Böyle gözlere normal (emetrop) göz denir.
33
Ünite – 1
ZZZKD\DWLPL]IHQFRP
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
Do¤ufltan ya da sonradan kazan›lan çeflitli görme kusurlar› vard›r. Bunlardan
baz›lar›n› inceleyelim.
1. Miyopluk (Uzak görmezlik): Bu kiflilerde ya gözün önden arkaya çap›
uzun ya da göz merce¤i normalden daha fliflkindir. Böyle kiflilerde görüntü sar›
lekenin önüne düfler. Miyop kifliler yak›n› iyi gördükleri hâlde uza¤› net göremezler. Miyop göz kusuru, kal›n kenarl› (›raksak) merceklerden yap›lm›fl gözlük kullan›larak düzeltilebilir. Iraksak mercek sar› lekenin önünde oluflan görüntünün sar› leke üzerinde oluflmas›n› sa¤lar.
Miyop göz kusuru ve düzeltilmesi
2. Hipermetropluk (Yak›n görmezlik): Baz› kiflilerde gözün önden arkaya
olan çap› do¤ufltan k›sa veya göz merce¤inin fliflkinli¤i normalden azd›r. Bu kiflilerde görüntü sar› lekenin (retinan›n) gerisine düfler. Böyle kifliler uza¤› iyi gördükleri hâlde yak›n› net göremezler. Hipermetrop göz kusuru, ince kenarl› (yak›nsak) merceklerden yap›lm›fl gözlük kullan›larak düzeltilebilir. Yak›nsak mercek
›fl›nlar› k›rarak cismin görüntüsünün sar› leke üzerinde oluflmas›n› sa¤lar.
Hipermetrop göz kusuru ve düzeltilmesi
3. Prespitlik: ‹nsanlarda 40-45 yafllar›nda beliren göz kusurudur. Yaflla
birlikte göz merce¤inin esnekli¤i yavafl yavafl azal›r. Göz uza¤› iyi gördü¤ü
hâlde yak›na uyum sa¤lamakta zorluk çeker. Kusur, hipermetrop göz kusurunda oldu¤u gibi ince kenarl› mercekle düzeltilir.
4. Astigmatizm: Göz korneas›ndaki bozulmalar sonucu ›fl›¤› düzgün k›ramaz. Bu da cisimlerin görüntüsünün bulan›k ve bozuk alg›lanmas›na neden Astigmat göz flekildeki
olur. Silindirik caml› gözlükle tedavi edilebilir.
çizgileri farkl› siyahl›kta
görür.
34
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
5. Daltonizm (Renk körlü¤ü): Çeflitli renklerin birbirinden ay›rtedileme
di¤i, bir hastal›kt›r. En s›k rastlan›lan› k›rm›z› ve yeflil renklerin kar›flt›r›lmas›d›r. Anne ve babadan genler yoluyla çocu¤a geçer, kal›tsal oldu¤u için tedavisi mümkün de¤ildir.
6. fiafl›l›k: Göz kaslar›n›n uyumlu çal›flmamas› sonucu ortaya ç›kar.
Özel gözlüklerle veya ameliyatla düzeltilebilir.
7. Katarakt: Genelde ileri yafllardaki kiflilerde görülür. Bu hastal›kta göz
merce¤i donuklafl›r, saydaml›¤›n› kaybeder (perde inme). Görmenin zor oldu¤u durumlarda göz merce¤i ameliyatla ç›kart›l›r ve mercek yerine geçe- K›rm›z› yeflil renk körlü¤ü
olan kifli flekildeki befl
cek gözlükler kullan›l›r.
say›s›n› okuyamaz.
Trahom: Mikropla bulaflan ve tedavi edilmedi¤inde körlü¤e neden olan bir hastal›kt›r.
Göz sa¤l›¤›n› korumak için flunlara dikkat edilmelidir:
✔ Kitap okurken, ders çal›fl›rken ›fl›¤›n yeterli olmas›, ›fl›¤›n do¤rudan de¤il dolayl› olarak ulaflmas› gereklidir.
✔ Hareket hâlindeki tafl›tlarda okumak gözler için zararl›d›r.
✔ Okunan kitap gözlere ortalama 30 - 35 cm uzakl›kta tutulmal›d›r.
✔ Kitap okurken ve televizyon seyrederken gözler zaman zaman kapat›larak dinlendirilmelidir.
✔ Günefle ve parlak cisimlere do¤rudan bak›lmamal›d›r.
✔ Televizyon yak›ndan seyredilmemelidir.
✔ Tahtadaki yaz›lar› görmekte güçlük çeken ö¤renciler mutlaka gözlerini muayene ettirmelidir.
✔ Gözler temiz tutulmal›, toz ve mikroplardan korunmal›d›r.
2. Nas›l ‹flitiriz?
Kulak, iflitme ve denge organ›m›zd›r. Kulaklar bafl bölgesinde, yanlarda ve flakak kemi¤ine gömülmüfl durumdad›r. Kulak, d›fl kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç k›s›mdan oluflur.
a. D›fl Kulak
D›fl kulak, sesleri toplay›p orta kula¤a iletmekle görevlidir. Üç k›s›mdan oluflmufltur.
Kulak kepçesi: Kula¤›n d›fltan görünen k›sm›d›r. Genifl ve k›vr›nt›l› bir yap›dad›r. K›k›rdaktan yap›lm›fl oldu¤undan esnektir. Kulak k›vr›mlar› ses dalgalar›n›
toplamaya ve sesin yönünü bulmam›za yard›m eder. Kulak kepçesi, alt k›sm› içi
ya¤la dolu kulak memesi ile sona erer.
D›fl kulak yolu: Kulak kepçesini kulak zar›na ba¤layan 2 - 3 cm uzunlu¤unda ve (S) fleklinde k›vr›k bir kanald›r. Kulak yolunun içinde bulunan k›llar, d›flar›dan gelen toz, toprak ve zararl› maddeleri tutar. Kulak yolunun çeperlerinde bulunan ya¤ bezleri, ter ve kulak kiri bezleri, sar› renkli bir s›v› salg›lar. Bu s›v› kulak yolu çevresinin yumuflak ve kaygan olmas›n› sa¤lar.
Kulak zar›: ‹nce, saydam, ortas› hafifçe içe do¤ru çökük bir zard›r. Bu zar d›fl
kulak yolu ile gelen ses titreflimlerini orta kula¤a iletir.
35
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
b. Orta Kulak
fiakak kemi¤i içerisinde bulunan bezelye büyüklü¤ünde bir odac›kt›r. D›fl kula¤›n orta kulakla birleflme yerinde kulak zar› bulunur. Orta kulakta birbirine ba¤l› vücudumuzun en küçük üç kemi¤i bulunur. Bunlar çekiç, örs ve üzengi kemikleridir. Çekiç kemi¤i kulak zar›, üzengi kemi¤i iç kula¤a aç›lan oval pencere ile
temas hâlindedir. Bu kemikler ses dalgalar›n›n kulak zar›nda oluflturdu¤u titreflimleri kuvvetlendirerek iç kula¤a iletir. Orta kulak, oval pencere ve yuvarlak
pencere (orta kula¤›n salyangoza aç›ld›¤› k›s›m) ile iç kula¤a ba¤lan›r. Ayr›ca orta kulak bir kanal (östaki borusu) ile geniz bofllu¤una (yuta¤a) aç›l›r. Östaki kanal›n›n a¤z›, a¤›z aç›l›nca aç›l›r ve içinden geçen hava orta kula¤a girer. Böylece d›fl hava bas›nc› ile orta kulaktaki hava bas›nc› dengelenir ve kulak zar›n›n y›rt›lmas› önlenir.
Orta kula¤›n görevi, kulak zar›na ulaflan ses dalgalar›n› iç kula¤a iletmektir.
c. ‹ç Kulak
fiakak kemiklerinin içerisine yerleflmifltir. ‹çinde hem iflitme hem de denge organlar› bulunur. ‹flitme olay› burada gerçekleflir. Kemik dolambaç ve zar dolambaç olmak üzere iki bölümden oluflur.
Kemik dolambaç: Kemikten oluflan bu yap›n›n üç parças› vard›r. Bunlar dal›z, yar›m daire kanallar› ve salyangozdur. Dal›z, kemik dolambac›n tam ortas›nda yer al›r.
Yar›m daire kanallar›: Bunlar kendi üzerlerine k›vr›lm›fl yar›m daire kanallar›
fleklindedir. Kanallar›n dal›za aç›lan yerlerinde ampul fleklinde bir tak›m fliflkinlikler vard›r. Yar›m daire kanallar› üç tane olup biri dikey di¤erleri yatay konumdad›r. ‹çindeki s›v› ve tüysü oluflumlar yard›m›yla vücudun durumunu ve dengesini
alg›lamam›z› sa¤lar.
Salyangoz: Dal›z›n alt›ndad›r ve kemiklerin flekli salyangoz kabu¤una benzer.
36
Ünite – 1
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
Zar dolambaç: Kemik dolambac›n içinde yer al›r. Zar dolambac›n dal›za
rastlayan k›sm› tulumcuk ve kesecik denilen torbadan oluflmufltur. Bunlardan
tulumcuk yar›m daire kanallar›yla, kesecik salyangozla birleflmifltir.
Zar dolambac›n salyangoz içerisindeki uzant›s› kanal fleklindedir. Bu zar›n
üzerinde iflitme hücrelerini tafl›yan korti organ› bulunur.
‹ç kula¤›n iflitme ve denge olmak üzere iki görevi vard›r.
‹flitme: ‹ç kula¤›n sesleri alg›lama yeri salyangoz bölgesidir. Orta kulaktan
oval pencere yoluyla iç kula¤a gelen ses dalgalar› salyangozdaki kulak s›v›s›n›
titrefltirir. Bu titreflimler korti organ›ndaki iflitme hücrelerini uyar›r. Uyar›lar iflitme
sinirleri ile beyindeki iflitme merkezine iletilir. Beyin sesi alg›lar.
Denge: Yar›m daire kanallar› ve dal›z denge organ›d›r. Yar›m daire kanallar›n›n içi s›v› ile doludur. Bu s›v›da çok say›da hareketli al›c›lar vard›r. Vücudun durumuna göre s›v› hareket edince içindeki al›c›lar beyine mesaj gönderir. Beyin
beyinci¤i uyararak denge sa¤lan›r. ‹nsan kendi ekseni etraf›nda döndü¤ünde bafl› döner. Kendisi dönmeyi durdursa bile bir süre daha kendisini dönüyor hisseder. Bunun nedeni yar›m daire kanallar›ndaki s›v›n›n çalkalanmas›d›r.
Kula¤›m›z›n Sa¤l›¤›
Kulak sa¤l›¤›n› korumak için flunlara dikkat edilmelidir.
✔ Kulak i¤ne, çöp gibi sert cisimlerle kar›flt›r›lmamal›d›r. Bu durum kulak zar›n›n zedelenmesine veya
delinmesine neden olabilir.
✔ Yüksek tonda müzik uzun süre dinlenilmemelidir.
✔ Kula¤a ve kafaya vurmaktan kaç›n›lmal›d›r.
✔ Suya dalarken kulaklar›n korunmas› unutulmamal›d›r (Kulak vazelinli pamukla kapat›lmal›d›r.).
✔ Üst solunum yolu hastal›klar›nda mikroplar östaki kanal›ndan orta kula¤a geçebilir. Burada mikroplar orta kulak iltihab›na neden olur. Orta kulak iltihab› tedavi edilmezse sa¤›rl›kla sonuçlanabilir.
✔ Kulak yolu d›flar›dan gelen toz ile kirlendi¤inde iflitmede zorluk yarat›r. Böyle durumlarda kulak, sa¤l›k kurulufllar›nda y›kat›lmal›d›r.
3. Nas›l Koku Al›r›z?
Burun, solunum ve koku alma organ›m›zd›r. Uç k›sm› k›k›rdak, arka k›sm› kemikten oluflmufltur. Burun
bofllu¤u sapan kemi¤i ve buna ba¤l› k›k›rdak ile ikiye
ayr›lm›flt›r. Burun bofllu¤u önden iki delikle d›flar›ya, arkadan yuta¤a aç›l›r.
Burun bofllu¤unun yan duvarlar› k›vr›ml›d›r. Buralarda mukus salg›s› yapan epitel hücreleri ve bu hücreler
aras›nda burun k›llar› vard›r. Kan damarlar› aç›s›ndan
zengin bu k›s›m, soluk havas›n› ›s›t›r, toz ve topraktan
temizler. Mukus salg›s› da kuru havan›n nemlenmesini
ve solunuma uygun hâle getirilmesini sa¤lar.
sinüs
bofllu¤u
sa¤ burun
deli¤i
koklama sinirleri
sar› bölge
burun
deli¤i
Burun kesiti
Her iki burun bofllu¤unun üstünde koku alma alan› yer al›r. Bu alana sar› bölge denir. Burada koku alma hücreleri bulunur.
37
koku
so¤anc›¤›
kalbur
kemi¤i
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
Kokuyu alg›layabilmemiz için o maddeden ayr›lan gaz hâlindeki moleküllerin
solunum havas› ile buruna gelmesi, koklama alan›ndaki s›v›da çözünmesi gerekir. Sar› alandaki mukus içinde çözünen koku maddeleri, s›v› içindeki duyu hücrelerini uyar›r. Bu uyar› sinirler arac›l›¤›yla beynin koklama merkezine iletilir. Böylece maddenin kokusu alg›lanm›fl olur.
Bir maddenin kokusu uzun süre buruna gelirse burun bir süre sonra bu kokuyu alg›layamaz hâle gelir. Böylece insan›n kötü kokulardan rahats›z olmamas›
sa¤lan›r.
Burun Sa¤l›¤›
Burun solunuma yard›mc› olan ve koku almam›z› sa¤layan organ›m›zd›r. Bu
nedenle sa¤l›¤› önemle korunmal›d›r. Burunda görülen hastal›klar flunlard›r.
1. Sinüzit: Burnun iki yan›nda ve al›n bölgesinde sinüs denilen 4 adet boflluk bulunur. Bunlar›n buruna aç›lan kanallar› t›kan›rsa sinüzit denilen iltihaplanmalar olur. Bu durum sürekli bafl a¤r›lar›na yol açar. Doktor kontrolünde tedavisi
yap›lmal›d›r.
2. Nezle: Burundaki mukus zarlar›n›n iltihaplanmas› sonucu mukus salg›s›
yapan hücrelerin afl›r› miktarda mukus salg›lamas›yla bafllar. Virüslerin neden oldu¤u bir hastal›kt›r. Saman nezlesi de ilkbahar yaz aylar›nda görülen bir alerjidir.
Solunum bornumuza yerleflen polenler ak›nt›lara ve ardarda gelen hapfl›rmalara
neden olur. Afl› ile ya da ilaçlarla tedavi edilebilir.
3. Burun kemi¤i e¤rili¤i: Bu kiflilerde sürekli burun t›kan›kl›¤› vard›r. Ameliyatla düzeltilebilir.
Burun sa¤l›¤›n› korumak için afla¤›da belirtilen hususlara özen gösterilmelidir.
✔ Burun kar›flt›r›lmamal›, burundan k›l kopart›lmamal›d›r.
✔ Burun t›kan›kl›¤›n› açmak için sürekli burun damlas› kullan›lmamal›d›r. S›k kullan›lmas› al›flkanl›k
yapt›¤›ndan sa¤l›¤a zararl›d›r.
✔ Keskin kokulu maddeler yak›ndan koklanmamal›d›r.
✔ Hapfl›r›rken burun ve a¤›z mendille kapat›lmal›d›r.
4. Dilimimizle Nas›l Tat Al›r›z?
Dilimiz, yedi¤imiz, içti¤imiz maddelerin tatlar›n› almam›z› sa¤lar. Ayr›ca konuflmaya, çi¤nemeye ve yutmaya yard›m eder.
Dil, bafl bölgesinde a¤z›n içine yerleflmifltir ve önü serbesttir. Arka k›sm›ndan
ise dil kemi¤i ile alt çeneye ba¤l›d›r.
38
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Dil daral›p geniflleyebilen, uzay›p k›vr›labilen çizgili kaslardan yap›lm›flt›r. Üzerini epitel doku örter. Epitel hücrelerinin
aras›na tat alma memecikleri denilen hücreler vard›r. Tat alma
memecikleri dil üzerinde mantars›, çanaks› ve ipliksi biçime
sahip papilla denen yap›larda bulunur.
Dil tatl›, ekfli, ac› ve tuzlu gibi tatlar› ay›rt etmemizi sa¤lar.
Bu tatlar dilin belli k›s›mlar›ndaki tat memecikleriyle al›n›r. Dilin
arka k›sm› ac›, arka yan kenarlar› ekfli, uç k›sm› tatl›, ön yan k›s›mlar› ise tuzlu maddeleri ay›rt eder. Dil ayr›ca besinlerin s›cakl›k ya da so¤ukluk duygular›n›n alg›lanmas›na da yard›mc› olur.
Dilimizin Sa¤l›¤›
Dilimizin sa¤l›¤›n› korumak için çok so¤uk ve özellikle çok s›cak yiyecek ve
içeceklerden kaç›n›lmal›d›r. A¤›z ve difl temizli¤ine gereken önem verilmelidir.
Aksi hâlde dilde iltihaplanmalar ve aft (pamukcuk) oluflabilir.
5. Derimizle Nas›l Alg›lar›z?
Deri, dokunma duyusu organ›m›zd›r. Ayr›ca vücudumuzu örter ve d›fl etkenlerden korur. Ter salg›layarak boflalt›m›na ve vücut s›cakl›¤›n›n ayarlanmas›na
yard›mc› olur. Deri, üst deri ve alt deri olmak üzere iki tabakadan oluflur.
Üst deri (epidermis): Derinin en üst tabakas›d›r. Çok katl› epitel hücrelerinden oluflmufltur. ‹çinde kan damarlar› bulunmaz. Üst deri, korun (boynuzsu) tabaka ve malpigi tabakas›ndan oluflur.
Korun tabakas›: Ölü hücrelerden oluflmufltur. Ölü hücreler zamanla keratin
denen boynuzsu bir maddeye dönüflür. Ovaland›¤› veya y›kand›¤›nda pul pul dökülür.
Malpigi tabakas›: Korun tabakas›n›n alt›nda yer al›r. Canl› hücrelerden oluflmufltur. Bu hücreler üst derinin ölen hücreleri yerine yenilerini oluflturur. Ayr›ca
bu tabaka hücreleri, deriye renk veren boya maddelerini (pigmentleri) de üretir.
Beyaz ›rkta deriye renk veren bu maddeler azd›r. T›rnak, k›l, süt ve ya¤ bezleri
de üst deriden oluflur.
39
Ünite – 1
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
Alt deri (dermis): Alt deride bol miktarda k›lcal damarlar, sinir telleri, dokunma cisimcikleri, ya¤ ve ter bezleri, k›l kökleri ve ürperme kaslar› yer al›r. Derinin
en alt›nda ya¤ kümeleri bulunur. Bu ya¤ kümeleri derinin yumuflak ve esnek kalmas›n› sa¤lar. Çarpmalara karfl› vücudumuzu korur. Ayr›ca vücudun ›s›ca yal›t›m›na yard›mc› olur.
Deri, dokunma cisimcikleri ile de duyu organ› görevi görür. Deride befl çeflit
dokunma duyusu ay›rt edilir. Bunlar, bas›nç duyusu, s›cakl›k duyusu, so¤ukluk
duyusu, a¤r› duyusu ve dokunma duyusudur. Bu duyular derinin her yan›na eflit
da¤›lmam›flt›r. A¤r› ile ilgili sinir uçlar› di¤erlerine göre daha fazlad›r. K›llar›n yak›nlar›nda, parmak uçlar›nda ve dil ucundaki yerlerde bas›nç duyarl›l›¤› fazlad›r.
K›llar›n diplerindeki boflluktan derimize giren hava k›lcal damarlar ile temas
ederek kana kar›fl›r. Böylece deri solunumu gerçekleflir. Bu özelli¤i ile deri solunuma da yard›mc› olur.
✔
✔
✔
✔
✔
Deri Sa¤l›¤›
Derinin sa¤l›¤›n› korumak için;
Derinin görevini tam yapabilmesi için temizli¤e çok önem verilmelidir.
Deri solunumunun süreklili¤i aç›s›ndan belli aral›klarla mutlaka y›kan›lmal›d›r.
Deri yan›klardan korunmal›d›r. Derisinin 2/3 ü yanm›fl kiflinin yaflam› tehlikeye girer.
Özellikle ergenlik ça¤›nda ya¤ bezlerinin iltihaplanmas› nedeni ile oluflan sivilceler kesinlikle s›k›lmamal›d›r.
Günün uygun saatlerinde günefllenilmelidir. Deride lekeler olufltu¤unda mutlaka doktora baflvurulmal›d›r.
40
ZZZKD\DWLPL]IHQFRP
Fen ve Teknoloji
KONU TARAMA TEST‹
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
Ünite – 1
5. Afla¤›dakilerden hangisine kornea ad› verilir?
1 – 6
1. Duyu organlar›ndan biri olan gözün a¤
tabakas› için afla¤›da belirtilenlerden
hangisi do¤rudur?
A) Görme sinirlerin bulundu¤u ve üzerinde
görüntünün olufltu¤u tabakad›r.
B) Göz bebe¤ini oluflturan tabakad›r.
C) Korneay› oluflturan tabakad›r.
D) Gözde irisi oluflturan tabakad›r.
A) Damar tabaka
C) Saydam tabaka
B) Sert tabaka
D) A¤ tabaka
6. Afla¤›dakilerden hangisi gözün yard›mc›
organlar›ndan de¤ildir?
A) Göz yafl› bezleri
C) Kafllar
B) Kirpikler
D) ‹ris
7. Astigmatizm, gözün hangi k›sm›n›n görev
yapmamas› sonucu oluflan bir göz kusurudur?
2. I. Saydam tabakan›n bir ad› da kornead›r.
II. Damar tabaka gözün önünde irisi oluflturur.
III. Kornea ›fl›¤› k›rarak, ›fl›¤›n göz bebe¤ine
düflmesini sa¤lar.
IV. Görüntü göz yuvarla¤› içinde oluflur.
Gözle ilgili yukar›daki bilgilerden hangileri yanl›flt›r?
A) Yaln›z I
B) Yaln›z IV
C) II ve III
D) I ve II
A) Saydam tabaka
B) Göz merce¤i
C) Göz bebe¤i
D) ‹ris
8. Göz kusurlar›ndan hangisi göz tabakalar›yla ilgili de¤ildir?
A) Astigmatizm
B) Hipermetrop
C) Miyop
D) fiafl›l›k
9. Göz kusurlar›ndan hangisi, silindirik mercekle düzeltilebilir?
3. Göz yuvarla¤›n›n optik eksen do¤rultusunda uzamas›yla oluflan göz kusuru ve
bu kusurun giderilmesi için kullan›lan
mercek çeflidi afla¤›dakilerden hangisidir?
göz kusuru
mercek çeflidi
A) Miyop
Kal›n kenarl›
B) Hipermetrop
‹nce kenarl›
C) Miyop
‹nce kenarl›
D) Hipermetrop
Kal›n kenarl›
A) Miyop
B) Hipermetrop
C) Astigmatizm
D) fiafl›l›k
10. Afla¤›da orta kula¤›n ba¤lant›l› oldu¤u yerler
verilmifltir.
Bunlardan hangisi yanl›flt›r?
A)
B)
C)
D)
4. Göz yuvarla¤›n›n çap› önden arkaya do¤ru uzam›fl veya merce¤i normalden fazla
kubbeleflmifl ve k›r›c› gücü artm›fl olan
bir gözde, hangi göz kusuru vard›r?
A) Hipermetrop
B) Astigmat
C) Miyop
D) fiafl›l›k
Kulak zar› ile kulak yoluna
Oval pencere ile iç kula¤a
Östaki borusu ile a¤›z bofllu¤una
Yuvarlak pencere ile yar›m daire kanallar›na
11. Afla¤›daki yap›lardan hangisi iç kulakta
bulunur?
A) Kulak zar›
C) Üzengi kemi¤i
41
B) Östaki borusu
D) Salyangoz
Fen ve Teknoloji
VÜCUDUMUZDAK‹ S‹STEMLER
12. Afla¤›daki bilgilerden hangisi do¤rudur?
17. Afla¤›dakilerden hangisi dilin görevlerinden de¤ildir?
A) Kula¤›m›z›n yap›s›nda bulunan iflitme sinirleri kemik dolambac›n dal›z k›sm›nda
bulunur.
B) Kula¤›m›z›n yap›s›nda bulunan yar›m
daire kanallar› dengemizi sa¤lar.
C) Ses gaz ortamda s›v› ortamdan daha
h›zl› yay›l›r.
D) Ses dalgalar›n›n bir engele çarp›p geri
dönmeleri olay›na sesin yans›mas› denir.
A)
B)
C)
D)
Tat alma organ›d›r.
Tükürük salg›lar.
Konuflmaya yard›m eder.
Besinlerin lokma hâline dönüfltürülmesine yard›mc› olur.
18. Afla¤›da verilenlerden hangisi deri için
yanl›flt›r?
A) Vücut ›s›s›n›n ayarlanmas›na yard›mc›d›r.
B) Dokunma duyusu organ›d›r.
C) Korun (keratin) tabakas› ölü hücrelerden
oluflur.
D) Ter bezleri, ya¤ bezleri ve duyu cisimcikleri malpigi tabakas›nda bulunur.
13. I. Koku alg›lamak
II. Burun bofllu¤unu nemli tutmak
III. Burunla al›nan havay› temizlemek
Burun bofllu¤una mukus salg›layan epitel hücrelerinin ve burun k›llar›n›n görevi
yukar›dakilerden hangileridir?
A) Yaln›z I
C) I, II ve III
Ünite – 1
B) II ve III
D) Yaln›z II
19. Afla¤›daki duyu organ› çiftlerinden hangilerinde alg›lama kimyasal özellik gösterir?
14. Afla¤›dakilerden hangisi derimizin görevlerinden de¤ildir?
A) Vücudu d›fl etkilerden korumak
B) Solunuma yard›mc› olmak
C) Boflalt›ma yard›mc› olmak
D) Vücuda flekil vermek
A) Göz ve kulak
C) Burun ve dil
B) Kulak ve burun
D) Dil ve deri
20. Afla¤›dakilerden hangilerinin meydana
getirdi¤i rahats›zl›k giderilebilir?
I. Kulak zar›ndaki y›rt›lman›n
II. Orta kulaktaki kemiklerin birbirine kaynamas›n›n
III. ‹flitme sinirlerinin görev yapmamas›n›n
15. Derimize renk veren maddeler derinin
hangi k›sm›nda yer al›r?
A) Malpigi tabakas›nda
B) Üst derinin her yerinde
C) Alt derinin her yerinde
D) Ya¤ bezlerinde
A) Yaln›z I
C) II ve III
16. Dilin tat almas› ile ilgili olarak afla¤›da verilenlerden hangisi yanl›flt›r?
A) Dilin ön k›sm› tatl›y› alg›lar.
B) Dilin arka k›sm› ac›y› alg›lar.
C) Dilin uç yan kenarlar› tuzluyu alg›lar.
D) Dilin ortas› ekfliyi alg›lar.
1. A
2. B
3. A
4. C
5. C
6. D
B) I ve II
D) l, II ve III
7. A 9. C 11. D 13. B 15. A 17. B 19. C
8. D 10. D 12. A 14. D 16. D 18. D 20. B
Tarih:......./......../200..... • Do¤ru:........ • Yanl›fl: ........• Net: .........
42