Elektrik ve Elektronik Çalışmaları için Mültimedya Laboratuarı
advertisement
Elektrik ve Elektronik Çalışmaları için Mültimedya Laboratuarı Versiyon 4 Kullanıcı Kılavuzu DesignSoft Elektrik ve Elektronik Çalışmaları için Mültimedya Laboratuarı Versiyon 4 Kullanıcı Kılavuzu © Copyriht 1994-2005 DesignSoft Inc. Tüm Hakları Saklıdır. DesignSoft www.edisonlab.com 2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ.......................................................................................................... ................5 2. PROGRAMIN KURULMASI........................................................................................7 2.1 Yazılım ve Donanım İhtiyaçları.................................................................. .................7 2.2 Edison Programının Kurulumu....................................................................................7 2.2.1 Tek Kullanıcılı Kurulum............................................................................................7 2.2.2 Network Kullanımı İçin Kurulum...............................................................................8 3. EDITÖRLERİN KULLANILMASI................................................................ .................9 3.1 Ekran Düzeni..............................................................................................................9 3.2 Parçalar......................................................................................................................9 3.3 Parçaların Çalışma Alanına Yerleştirilmesi............................................... .................9 3.4 Deneysel Devre Tahtasının Kullanılması.................................................. .................10 3.5 Rafların Seçilmesi..................................................................................... .................12 3.6 Tellerin Eklenmesi, Silinmesi ve Düzenlenmesi.........................................................12 3.7 Çalışma Alanındaki Parçaların Seçimi, Taşınması ve Silinmesi............... .................13 3.8 Edison Kontrol Paneli.................................................................................................14 3.9 Diyagramların Çizilmesi............................................................................. ................14 3.10 Formüllerin Oluşturulması........................................................................................15 4. BAŞLARKEN.............................................................................................. ................16 4.1 Devre Kurma ve Devre Analizi....................................................................................16 4.2 Geçici Rejim Kipi.........................................................................................................17 4.3 AC Analiz................................................................................................... .................18 4.4 AC Karakteristikler..................................................................................... .................19 4.5 Deneysel Devre Tahtası Kullanarak Devre Kurma.................................... .................19 5 PARÇALAR.................................................................................................................22 5.1 Konektör....................................................................................................................22 5.2 Basit Anahtar............................................................................................. .................22 5.3 Basma Düğmesi........................................................................................ .................22 5.4 Diğer Anahtarlar........................................................................................ .................22 5.5 Röleler....................................................................................................... .................22 5.6 Piller............................................................................................................................22 5.7 Güç kaynakları............................................................................................................23 5.8 Dirençler......................................................................................................................23 5.9 Potansiyometreler (Ayarlı Direnç)...............................................................................23 5.10 Elektrik Lambaları................................................................................... .................23 5.11 Elektrik Motorları......................................................................................................24 5.12 Kondansatörler........................................................................................ ................24 5.13 Bobinler....................................................................................................................24 5.14 Ölçü Aletleri............................................................................................. ................24 5.15 Arttırma/azaltma butonlarının kullanımı................................................... ................24 5.16 İşaret Üreteçleri....................................................................................... ................25 5.17 Osilaskop................................................................................................ .................25 5.18 İşaret Analizörü........................................................................................................25 5.19 Hoparlör................................................................................................. ..................26 5.20 Yarıiletken Ekipmanlar.............................................................................................26 5.21 Sigortalar................................................................................................ .................26 5.22 Deney Tahtası........................................................................................ .................27 6. KOMUTLAR.................................................................................................................28 6.1 Dosya........................................................................................................ .................28 6.1.1 Yeni.......................................................................................................................28 3 6.1.2 Aç........................................................................................................... ...............28 6.1.3 Kaydet...................................................................................................................28 6.1.4 Farklı Kaydet.........................................................................................................28 6.1.5 Deney Setini Aç.................................................................................... ................28 6.1.6 Problem Setini Aç................................................................................. ................28 6.1.7 Dosya Gönderimi................................................................................. .................28 6.1.8 Ekranın Kopyalanması..........................................................................................29 6.1.9 Yazdır....................................................................................................................30 6.1.10 Yazıcı Ayarları.......................................................................................................30 6.1.11 Çıkış......................................................................................................................30 6.2 Düzen........................................................................................................ .................30 6.2.1 Raf Seçimi.............................................................................................................30 6.2.2 Arka Plan Resmi.................................................................................. .................30 6.2.3 Makro................................................................................................... .................30 6.2.4 Parametreleri Değiştir.......................................................................... .................31 6.2.5 Sil......................................................................................................... .................31 6.2.6 Tümünü Onar........................................................................................................31 6.2.7 Yenile................................................................................................... .................31 6.3 Seçenekler..................................................................................................................31 6.3.1 Ses Efektleri..........................................................................................................31 6.3.2 Hataları Göster......................................................................................................31 6.3.3 Raf Renkleri......................................................................................... .................31 6.3.4 Tel Renkleri...........................................................................................................31 6.3.5 Taşırken Telleri Muhafaza Et............................................................... .................32 6.3.6 Rafların Üzerindeki İpuçları...................................................................................32 6.3.7 Devrelerin Üzerindeki İpuçları...............................................................................32 6.3.8 Tüm Devrelerin Bacaklarını Önceden Birleştir......................................................32 6.3.9 Gizli Devre Bağlantıları........................................................................ .................32 6.3.10 Gizli Deneysel Devre Tahtası Bağlantıları........................................... .................32 6.3.11 Şemaların Saklanması..........................................................................................32 6.3.12 Çıkarken Seçenekleri Kaydet................................................................................32 6.4 Onarım........................................................................................................................32 6.5 Deneyler.................................................................................................... .................32 6.6 Problemler................................................................................................. .................33 6.7 Yardım....................................................................................................... .................33 6.7.1 İçindekiler..............................................................................................................33 6.7.2 Konu Arama......................................................................................... .................33 6.7.3 Yardımın Kullanımı............................................................................... ................33 6.7.4 Başlangıç............................................................................................. .................33 6.7.5 Program Hakkında............................................................................... .................33 7. ŞEMA ANALİZÖRÜ....................................................................................................34 7.1 Şema Analizörü Nedir? ..............................................................................................34 7.2 Örnek Devreler ile Deneyler...................................................................... .................34 7.3 Mouse Kullanarak Devrelerin Şemaların Düzenlenmesi........................... .................34 7.4 Ölçü Birimleri............................................................................................. .................35 7.5 Basit Ekran Formatları................................................................................................36 7.6 Devre Elemanlarının Yerleşimi.................................................................. .................37 7.7 Uygulamalar.............................................................................................. .................38 7.7.1 Devre Şeması Düzenlenme................................................................. .................38 7.7.2 Analizlerin Başlatılması.........................................................................................40 7.7.3 Dijital Devrelerin Analizi...................................................................... ..................43 7.7.4 Etkileşim Konumunda Devrelerin Testi................................................ .................46 8 Deney Setleri ve Problemlerin Derlenmesi.................................................................47 8.1 Deney Seti Derlenmesi.............................................................................. .................47 8.2 Problem Seti Derlenmesi........................................................................... .................49 4 1. GİRİŞ Edison elektrik ve elektronik öğrenmek için benzersiz bir ortam sağlamaktadır. Öğretmenler, öğrenciler ve elektronikle uğraşanlar dijital olarak oluşturulmuş donanımlar ile lehim yapmadan devrelerini oluşturarak, ölçüm alabilir, ses ve animasyon yaratabilir ve devrelerini kolaylıkla test edebilmektedir. Tüm bunları gerçek çalışma düzleminde olduğu gibi üç boyutlu olarak gözlenebilmektedir. Ayrıca Edison öğrencilerin ve öğretmenlerin kullanabilmesi için 100’ün üzerinde problem ve deney düzeneğini içersinde hazır bulundurmaktadır. Bilgisayar ortamında gerçek yapıya benzer pilleri, Ledleri, dirençleri, lojik kapıları ve karmaşık devreleri seçerek kolaylıkla devreler oluşturulabilmektedir. Çalışma sayfasına donanım seçilerek sürüklenebilir veya gerçek sanal bordun üzerine bağlanabilmektedir. Bord üzerinde gizli bağlantılar istenirse gözlenebilmektedir. Donanımlar Mouse yardımıyla bağlanabilmekte ve devre çalıştırılarak test, ölçüm ve hata durumları hemen gözlenebilmektedir. Bunlara ek olarak, Edison standart şema diyagramlarını ve ekranlarını otomatik olarak hazırlamaktadır. Edison’un şema editörü ve devre analizörü kullanıldığı zaman, daha gelişmiş devre analiz programlarıyla karşılaştırıldığında çok benzer olduğu görülecektir. Buna eke olarak sanal ölçümlerde ekran üzerinde küçük bir ekrandan görülebilmektedir. Ayrıca Daha duyarlı analizlerin yapılabilmesi için yeterli sayıda data alınmasına olanak sağlamaktadır. Sonuç ekranını kullanarak, analizi yapılan devrenin eksenleri, yazı tipi, renkleri değiştirilebilmektedir. Bu ekrandan istenirse yazıcıya çıktı gönderilebilir veya başka herhangi programa kes/yapıştır yapılarak taşınabilmektedir. Edison programının getirdiği en büyük yenilik, sadece devrenin akım ve gerilimini hesaplamayıp bunun yanında lineer olarak değişen devreler için sonuçların matematiksel olarak nasıl oluşturulduğu veya tanımlandığını gösterebilmesidir. Örnek olarak, ohm yasasının nasıl kullanıldığını öğrenebilir, bir filtre çıkışının frekans ile nasıl değiştiğini görebilir, kondansatörün zamana bağlı olarak nasıl şarj olduğunu matematiksel olarak görülebilmektedir. Edison’un içinde bulunan birçok değişik konudaki elektrik ve elektronik deneylerini görebilir, okuyabilir ve sesli olarak duyabilirsiniz. Edison’un içinde bulunan problem kısmındaki örnekleri kullanabilirsiniz. Edison ayrıca kendi deneylerinizi ve problemlerinizi yaratabilmenize olanak sağlamaktadır. Edison oyun oynamak ile ciddi tasarımlar arasında bir köprü kurmaktadır. Öğrenciler ve elektronik ile uğraşanlar Edison’u kullanmaktan zevk alarak gerçek devre tasarımlarını oluştururken ilk adımları atacaklardır. 5 Edison en azından Pentium tabanlı bir işlemci ile Windows 95, 98, Windows ME, Windows NT ve Windows 2000 altında çalışabilmektedir. Daha hızlı bir bilgisayar veya ekran kartı ile daha hızlı grafikler elde edilebilecektir. Pentium II ve Pentium III işlemci tavsiye edilmektedir. Bir soru sormanız veya yardıma ihtiyacınız olduğunda sadece bu kullanma kılavuzuna bağlı kalmaksızın programın içinde bulunan yardım menüsünden yararlanabilirsiniz. Bazı bilgiler sadece bu yardım menüsünün içinde bulunmaktadır. 6 2. KURULUM 2.1. Yazılım ve Donanım İhtiyaçları Minimum Sistem İhtiyaçları • En az 32 MB RAM’e sahip Pentium işlemcili bilgisayar • 20 MB boş bellek kapasitesi • Yazıcı portu • 16 Bit Yüksek Çözünürlüklü VGA ekran kartı • Mouse • MS Windows 95 veya daha üst bir işletim sistemi Önerilen Donanım • Pentium III işlemcili veya daha hızlı bilgisayar • 64 MB Ram ve 100 MB boş bellek alanı • 24 Bit gerçek renkli hızlı VGA ekran kartı • Sound Blaster Pro veya uyumlu ekran kartı • Windows 2000 veya daha hızlı işletim sistemi 2.2. Edison Programının Kurulumu 2.2.1. Tek Kullanıcılı Kurulum Yerel belleğinize programı kurmak için Edison kurulum programını kullanmanız gerekmektedir. Kurulum CD sini CD sürücüye yerleştiriniz. Kurulum programı otomatik olarak çalışacaktır. Eğer çalışmaz ise başlat menüsünden çalıştır seçip aşağıdaki komutu oluşturunuz: D: SETUP (Enter) (CD sürücünüz D olarak belirtilmiş ise) Kurulum programı çalışacaktır. İstediğiniz dili seçiniz. Edison butonuna bastığınızda, demo butonlarıyla beraber yeni bir pencere görünecek ve bu pencerenin altında bulunan kurulum butonu oluşacaktır. Kurulum butonuna basarak oluşacak yeni komutları onaylayınız. Program bir donanım koruma anahtarı tarafından korunduğundan, programı çalıştırmadan önce koruma anahtarını USB bağlantıya veya LPT1; LPT2 protlarından birisine bağlayınız. Yazılım koruma anahtarını bilgisayarınızın paralel portuna taktığınızdan emin olunuz. Koruma anahtarının erkek pinlerini bilgisayarın içine gelecek şekilde yerleştiriniz. Genellikle yazıcınızı koruma anahtarının diğer tarafına bağlayabilirsiniz. Elektrik motorunun sesini ses kartınızdan tam olarak duyabilmek için Windows MIDI programını kurmanız gerekmektedir. Eğer sizin kullandığınız sürüm yazılım korunmuş kopyası ise, yardım menüsünden yetkilendirme komutunu seçiniz. 7 2.2.2. Network Kullanımı İçin Kurulum • Network sunucunuzda yönetici yetkilerine sahip olarak bağlanın. • Network’unuza bölüm 2.2.1 de açıklandığı gibi EDISON programını kurunuz. Şu anda Edison programını File Server’a başarılı bir şekilde kurdunuz. Bununla birlikte network kurulumunu tamamlamak için sunucu üzerinde kullanacağınız her bir makinelerde özel kurulum programını çalıştırmanız gerekmektedir. • Windows başlat menüsünden çalıştır komutunu seçerek, U:\EDISON\NWSeyup\NSETUP (Burada U şebeke sürücünüzü tanımlamaktadır.) komutunu yazarak komutları takip edinizi. Notlar: • NSETUP’ı çalıştırmadan önce, sunucu üzerinde bulunan her bir kullanıcının Network üzerinde Tina program dizininde olduğundan emin olunuz. • EDISON’un özel şebeke sürümü sadece bir file sürücüsü üzerinde çalışabilecektir. Bir istasyonda çalışacağı zaman NSETUP zaten sistem üzerinde yapılmış olmalıdır. 8 3. EDİTÖRÜN KULLANILMASI 3.1. Ekran Düzeni Edison 4 iki panelli ekran düzenine sahiptir. Sol ana pencere çalışma alanının 3 boyutlu görüntüsüyle her iki tarafındaki “bileşen raflarını” içerir. Raflardaki parçaları üzerlerine farenin sol düğmesine tıklayarak alabilirsiniz. Bu parçaları çalışma alanına taşıyıp farenin sol düğmesine tekrar tıklayarak bırakabilirsiniz. Herhangi bir parçayı devre tahtasının üzerine taşıdığınızda devre tahtasına takılan bileşen halini alacaktır (olanaklı ise). Sağ panel aynı parçaları şematik simgelerle ifade eder. Şemaya ihtiyacınız yoksa 3 boyutlu parçaların bulunduğu sol pencerenin tüm ekranı kaplamasını sağlayabilirsiniz. Şematik simgelere bir kez aşinalık kazandıktan sonra yalnızca Edison’un Şematik Analizörünü kullanmak isteyebilirsiniz. Bunu başla menüsündeki demo (yalnızca demoyu çalıştırır) veya Edison 4 klasöründeki Şema Analizörüne basarak çalıştırabilirsiniz. Sağ ve sol panellerin ikisi de kaydırma düğmeleri kullanılarak kaydırılabilir. 3.2. Parçalar Edison Programında aşağıdaki parçalar mevcuttur. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Lehimsiz devre tahtası Konektör Basit Anahtarlar Basmalı butonlar Alternatif anahtarlar Röleler Piller DC Güç Kaynağı Direnç (Renk kodlu veya isimlendirilmiş) Potansiyometre (Ayarlı direnç) Elektrik Lambası Elektrik motoru Kondansatör Bobin Ölçme aletleri ( Voltmetre, ampermetre, ohmmetre ve multimetre) İşaret üreteci Osilaskop İşaret analizörü Hoparlör İki kutuplu transistor ler (NPN, PNP) Gelişmiş transistor ler (NMOS, PMOS) Diyot LED Lojik kapılar (AND, Or, NAND, NOR, NOT) Toprak Amplifikatör (741) Zamanlayıcı (555) Flip-floplar (D, JK, Latch) 3.3. Parçaların Çalışma Alanına Yerleştirilmesi Edison komutlarının birçoğu fareyle yürütülür. Sol fare düğmesi önemli bir rol üstlenir. Örneğin sol fare düğmesini kullanarak parçaları tutabilir, ayarlarını değiştirebilir, bir bileşen seçebilir veya bir kontrol çubuğunu taşıyabilirsiniz. Sağ fare düğmesi bir hareketi kesmek veya bileşenlerin kendi menülerini açmak için kullanabilirisiniz. 9 Raftaki bir parçayı imleci üzerine getirerek ve sol fare düğmesine basarak tutabilirsiniz. Parçayı çalışma alanındaki istediğiniz yere taşıyıp tekrar sol fare düğmesine basarak yerleştirebilirsiniz. Parçayı taşırken sol faresine basılı tutmak gerekli değildir. Parçalar taşınırken Ctrl veya + tuşlarıyla döndürülebilir. Ayrıca yine parçalar taşınırken Shift veya – tuşlarıyla alternatif bir parça seçilebilir. Örneğin 9 V piller için Duracell, Varta ve GP markalarından birisi, 1.5V kalem pilleri için pil muhafazası seçilebilir. Genelde sayısal klavyenin bulunmadığı diz üstü bilgisayar kullanıcıları için Ctrl tuşu + tuşunun, Shift tuşu ise – tuşunun yerine kullanılabilir. Bir parçayı yerleştirdikten sonra döndürmek veya eşdeğer bir parçayla değiştirmek istiyorsanız, parçanın üzerine tıklayınız, sağ fare düğmesine tıklayınız ve popup menüdeki Taşı seçeneğini seçiniz. Bu şekilde parçayı döndürebilir veya eşdeğeriyle değiştirebilirsiniz. Parçanın yerleştirilmesini iptal etmek için sağ fare tuşuna veya Esc tuşuna basınız. Herhangi bir parça üzerine başka bir parça yerleştiremezsiniz. Sol tarafa bir bileşen yerleştirirken, şema simgesi de sağ tarafa yerleştirilir. Şematik simgeyi istediğiniz gibi taşıyabilirsiniz, sağ tarafta (şema tarafı) tellerle bağlayabilirsiniz. Bu durum sol taraftaki orijinal yerleşimi etkilemeyecektir ve orijinal bağlantılar eskisi gibi kalacaktır. Bu tekniği otomatik olarak oluşturulmuş şematik diyagramların daha net ve okunaklı olması için kullanabilirsiniz. 3.4. Deneysel Devre Tahtasının Kullanılması Edison’un en göze çarpan yeniliklerinden birisi de sanal devre tahtasıdır. Deneysel devre tahtaları elektronik devreleri test etmek için ve denemek için kullanılmaktadır. İçeriden birbirine bağlı birçok bağlantı noktası grubu sağladıkları için kullanımı oldukça elverişlidir. Tek yapılması gereken bileşenleri takıp devreyi tamamlamak için bağlantıları gerçeklemektir. Edison’un sanal devre tahtası devre kurmayı oldukça basit bir hale getirir çünkü istenildiğinde devre tahtasının iç bağlantıları ve yerleştirilmiş parçaların nasıl bağlandığı gösterilebilir. Edison 4’ün başlangıç ekranında deneysel devre tahtası bulunmaz. Önceki bölümde anlatıldığı gibi, parçaları çalışma masasına sürükleyip bırakabilir ve farenizi kullanarak bu parçaları tellerle birbirine bağlayabilirsiniz. Bu teknik, takip edilmesinin kolay olması nedeniyle devrenin işleyişini anlayabilmek için daha iyi bir tekniktir. Ancak çalışma masanızda gerçek bir devre montajı gerçekleştirmek istiyorsanız bir havyaya, özel bağlantı parçalarına ve tellere ihtiyacınız olacaktır. Gerçek bir devreyi deneysel devre tahtasında monte etmek çok daha kolaydır. Çalışma masasına devre tahtasını yerleştirmek için Dosya/Yeni komutunu kullanınız ve Devre tahtası kullan onay kutusuyla devre tahtası kullanımını aktif hale getiriniz. Burada ayrıca devre tahtasının boyutunu temel tahtanın katları olarak seçebilirsiniz. 10 Devre tahtası yerleştirebilirsiniz. kullanıyorken parçaları bunun üzerine veya çalışma masasının üzerine Belirli bileşenlerin (pillerin, anahtarların, ölçü aletlerinin, v.b.) devre tahtası ve çalışma masası üzerindeki görünümü aynıdır. Takma uçları bulunan diğer bileşenler (dirençler, kapasitörler, transistorlar, tüm devreler, v.b.) devre tahtasına getirildiklerinde şekil değiştirirler. Bu parçaların uçları devre tahtası üzerindeki deliklere otomatik olarak bağlanır. Bu şekildeki bir parçayı devre tahtası üzerinde taşırken bağlantı telleri bileşenin gövdesini takip eder ve delikten deliğe sıçrar. Kontrolü ele alıp uçları otomatik olarak belirlenen konumlarından farklı yerlere takmak için Space tuşuna basınız. Bu sayede uçları serbestçe fareyle seçip istenilen yerlere bağlayabilirsiniz. Space tuşuna tekrar basarak, tüm uçları teker teker veya tüm bileşeni bir anda taşıyabilirsiniz. Tüm uçları istenilen şekilde konumlandırıldığında sol fare tuşuna basarak bileşeni yerleştirebilirsiniz. Uçlarının teker teker taşınmasına izin vermeyen tümdevreler gibi parçalar bulunmaktadır, çünkü bu uçlar gerçek parçalarda olduğu gibi sabit konumlara sahiptir. Edison’un çok elverişli bir özelliği de devre tahtasına yerleştirilmiş bir bileşeni veya terminal telini taşımanız gerektiğinde sürükleyip bırakarak bunu gerçekleştirebilirsiniz. Bileşen gövdesi üzerindeyken veya devre tahtasına takılmış telin ucundayken sol fare düğmesine tıklayınız, taşırken fare düğmesini basılı tutunuz ve istenilen yere ulaştığınızda düğmeyi serbest bırakınız. Yavaş ve küçük hareketlerle bağlantıları gerçekleştirip bileşenin “lastik” uç tellerini değiştiriniz. Hızlı ve büyük hareketler bileşeni devre tahtasından sökecek ve “lastik teller” gidecektir. Bu durumda bileşeni yeni bir bileşen gibi taşıyıp tekrar yerleştirebilirsiniz. Sürükleyip bırakmayla aynı şekilde, devre tahtasına takılmış bir telin uç noktasını hareket ettirebilirsiniz. İmleç telin uç noktasını sürükleyecek konuma geldiğinde sürüklemek için sol fare düğmesini basılı tutup istenilen konuma getiriniz. 11 simgesi halini alır. Uç noktayı Aynı zamanda telin izlediği yol da iç tutucularını sürükleyerek değiştirilebilir. İmleç telin iç noktasını sürükleyecek konuma geldiğinde el simgesine dönüşür. Bir iç noktanın değiştirilmesi telin izlediği yolu düz tutmak amacıyla komşu noktaları da değiştirecektir. Seçenekler menüsünde deneysel devre tahtalarının kullanılmasıyla ilgili birkaç seçenek bulunmaktadır. Düzenleme hızınızı ve verimliliğinizi arttırabileceği için bu seçenekleri gözden geçirip deneyiniz. Önceden bağlanmış tümdevre bacakları Bu seçenek devredeyse program tümdevreyi hareket ettirirken tümdevre bağlantılarını lastik çizgiler halinde gösterecektir. Bu zorlu bir grafiksel görevdir, bu nedenle hızlı bir bilgisayara ve grafik kartına ihtiyacınız olacaktır. Bu özellik devre dışı olarak varsayılmıştır. Gizli devre bağlantıları Program kullanılan iç devre tahtası bağlantılarını gösterir. Bu, parçalarınızın uygun konumlara yerleştirilip yerleştirilmediğini kontrol etmenize yarar. Gizli deneysel devre tahtası bağlantıları Fareyi deneysel devre tahtasının üzerinde hareket ettirirken, Edison fare altındaki iç devre tahtası bağlantılarını gösterir. Bu özellik devre kurma ve düzenleme sırasında işe yararken, bazı durumlarda (örneğin sunumlar sırasında) gereksiz olabilir. Böyle durumlarda bu özelliği devre dışı bırakabilirsiniz. 3.5. Rafların Seçilmesi Edison’daki bileşenler 3 boyutlu pencerenin alt ve üst kısımlarındaki raflar olarak adlandırılan bölümlerinde gruplandırılmıştır. Bileşen raflarını rafların arka planlarına tıklayarak değiştirebilirsiniz. Sol tıklamak rafları ileri yönde, sağ tıklamak ise geri yönde değiştirir. İşaret tahtası rafının (metin girişi için kullanılan çeşitli boylardaki tahtalar) yalnızca Düzen.Raf Seç menüsünden seçilebileceğini aklınızda bulundurunuz. Bir bileşenin ne olduğunu anlamak için fareyi üzerine getirip bileşen ismini veren ipucuna bakınız. Bu ipucu Seçenekler menüsünden Rafların üzerindeki ipuçları komutuyla devre dışı bırakılabilir veya devreye alınabilir. 3.6. Tellerin Eklenmesi, Silinmesi ve Düzenlenmesi Parçaları deneysel devre tahtası üzerine yerleştirdikten sonra birbirlerine telle bağlamak gerekir. Teli bağlamak için imleci küçük bir daire halini alacak şekilde bileşenin terminallerinden birisinin üzerine getiriniz. Sol fare düğmesine tıklayınız ve teli çizmeye başlayınız. Çizdiğiniz eğrileri Edison düzgün bir hale getirecektir. Telin diğer ucunu bağlamak için imleci ikinci terminal üzerine getirip sol fare düğmesine tıklayınız. Telin başlangıç ve bitiş terminali aynı zamanda devre tahtasının boş bir terminali de olabilir. Fare devre tahtasının üzerindeyken imleç küçük daire halini almaz ancak yine de teli burada başlatıp sonlandırabilirsiniz. Bir düğüme üç veya daha fazla tel bağlayacaksanız, bu düğümün yanına bir konektör koyup buradaki terminalleri kullanarak daha net bir tasarım meydana getirebilirsiniz. Könektörü anahtarların bulunduğu rafta bulabilirsiniz. Telin izlediği yol doğru değilse sağ fare düğmesine basıp adım adım geri alabilirsiniz. Ayrıca tüm teli Esc tuşuna basarak iptal edebilirsiniz. Herhangi bir teli kaldırmak için ilk önce o teli seçmeniz gerekmektedir. Tutma imlecini telin herhangi bir noktasına getirip sol fare düğmesine tıklayınız. Tel yeşile dönecektir. Delete tuşuna basarak teli silebilirsiniz. Seçtiğiniz bir teli geri bırakmak istiyorsanız herhangi bir fare düğmesine veya Esc tuşuna basınız. Herhangi bir telin silinmesi tele sağ tıklayarak da gerçekleştirilebilir. Bu durumda bir popup menü karşınıza çıkacaktır ve Sil seçeneğini seçmeniz gerekmektedir. 12 Tellerin izlediği yolları değiştirebilirsiniz. Tutma imlecine benzeyen bir el simgesi gördüğünüzde sol fare düğmesine tıklayınız ve fareye serbestçe hareket ettirirken düğmeye basılı tutunuz. Edison’un telin izlediği yolu düzenlediğine veya farenizi yeni bir yolun üzerine getirirseniz yeni yol oluşturduğuna dikkat ediniz. Aynı zamanda telin bağlantı noktalarını (iki uçtaki) sürükle bırak özelliğiyle değiştirebilirsiniz. İmleç bir şeklini alır. Devre tahtasına olan bağlantıların telin uç noktasını sürükleyecek konuma getirildiğinde dışında, ilk önce telin iç noktasına tıklayarak teli seçmeniz gerekmektedir. (Aksi takdirde, telin ucuna tıklamak aynı terminalden yeni bir telin başlatılmasına neden olur.) Telin uç noktası bağlantı noktalarının dışında bir noktaya bırakılırsa işlem geri alınır. Edison 4’te telleri çizerken, aynı anda şematik diyagramda da oluşturulduğunu aklınızda tutunuz. Edison elle çizdiğiniz telleri mümkün olduğunca dik açılarla çizmeye çalışır. Şema üzerinde bir göz gezdiriniz ve şemadaki tel bağlantılarının kabul edilebilir olup olmadığını kontrol ediniz. Kabul edilebilir değilse sağ tarafa gidip telleri isteğe göre değiştiriniz. Bunu gerçekleştirmek için önce teli seçiniz, daha sonra taşıma noktalarını kullanarak sürükleyip bırakınız. Aynı zamanda elle çizilen telin rengini ve genişliğini de değiştirebilirsiniz: Bunun için tel üzerine çift tıklayarak diyalog kutusunda görünen parametreleri ayarlayınız. Deneysel devre tahtası üzerindeki gizli bağlantılar şematik diyagramda otomatik olarak görünür ve Seçenekler menüsündeki Gizli devre bağlantıları anahtarı açıksa devre tahtası üzerinde de görüntülenir. 3.7. Çalışma Alanındaki Parçaların Seçilmesi, Taşınması ve Silinmesi Herhangi bir parçayı seçmek için imleci parçanın üzerine getiriniz. İmleç “ok” şeklinden? simgesine dönüştüğünde sol fare düğmesine tıklayınız. Parça seçildiğinde etrafında yeşil bir çerçeve belirir. Özellikle düğmeleri veya ekranları bulunan bazı bileşenler için bazı alanların üzerine sol tıklamanın ikinci bir işlevi olabileceğine dikkat ediniz, örneğin anahtarın düğmesi. Parçanın çeşidine göre belirli bir bölgede sol tıklama anahtar konumunu değiştirir, potansiyometreyi döndürür, parametreyi arttırır, v.s. Böyle alanların üzerindeyken imleç denilecektir. el simgesi halini alır. İzleyen metinde böyle alanlara “aktif” alanlar İmlecin “ok” şeklinde veya ? şeklinde olduğu alanlar “nötr” alanlar olarak adlandırmaktadır çünkü basit bir tıklama bir seçimle sonuçlanacaktır. İmleç ? şeklindeyse, bileşenin çift tıklanarak görülebilecek ve değiştirilebilecek parametrelere sahip olduğu anlaşılır. Çoklu seçim: Bileşenleri birer birer seçerken Ctrl tuşuna basılı tutunuz. Bir veya birden fazla parçayı silmek istiyorsanız bunları yukarıda bahsedilen yolla seçip Delete tuşuna basınız. Seçilen bileşenlerin tamamı silinecektir. Bir parçayı silerken bu parçayı bağlayan tüm bağlantı telleri de beraberinde silinir – çalışma masasında bağlı olmayan tel bırakılmaz. Bir parçayı yeni bir konuma taşırken, İmleci bileşenin seçme alanı üzerine getirip sol fare düğmesine basılı tutunuz. Sol fare düğmesine basılı tutarak parçayı sürükleyebilir ve yeni konumuna bırakabilirsiniz. Edison’da bir parça sürüklendikten sonra tüm tellerin de parçayla beraber taşındığına dikkat ediniz. Tabi bu durum yalnızca Seçenekler menüsündeki Taşıma sırasında telleri muhafaza et anahtarı açıksa gerçekleşir. Bir parçayı diğer bir taşıma yöntemi de sağ fare tuşuna basarak Taşı komutunun da içinde bulunduğu küçük bir popup menüyü açmak, Taşı komutuna tıklamak ve parçayı farenin düğmesine basılı tutmaya gerek kalmadan taşımaktır. Parçayı yeni konumuna bırakmak için sol fare düğmesine tıklayınız. Bu popup menü aynı zamanda Sil komutunu da içerir. Bu komutu kullanarak bir parçayı seçmeden silebilirsiniz. Edison’un oldukça elverişli bir özelliği de bir bileşeni veya devre tahtasına takılı bir terminal telini taşırken sürükle bırak özelliğini kullanabilmenizdir. Bunun için sol fare düğmesine, bileşen gövdesi veya devre tahtasına takılı terminal telinin ucu üzerindeyken basıp, taşıma boyunca da basılı tutup istenilen konuma gelindiğinde düğmeyi serbest bırakınız. Yavaş ve küçük hareketler, bağlantıların yapılmasını sağlar ve bileşenlerin “lastik” terminal tellerini değiştirir. Hızlı ve büyük hareketler bileşeni devre tahtasından söker, “lastik teller” gider ve bileşen yeni bir bileşenmiş gibi taşınıp yerleştirilebilir. 13 3.8. Edison Kontrol Paneli Edison’un üç farklı çalıma kipi bulunmaktadır. Varsayılan çalışma kipi tüm akımlar ve gerilimlerin ya sabit olduğu ya da sinüzoidal olarak değiştiği DC/AC kipidir. Edison, DC akımların/gerilimlerin DC değerlerini ve AC alternatif akımların/gerilimlerin efektif veya tepe değerlerini gösterir. Edison’un gelişi güzel değişen akımların bulunduğu devrelerin (örneğin, dolan kapasitörlerin bulunduğu devreler) işleyişlerini benzetmek için kullanılan iki çalışma kipi daha vardır. Bu kipler aşağıda gösterilen şekilde kontrol panelinden seçilir DC/AC kipi Tek geçici kipi Sürekli geçici kipi Başlat/Durdur düğmesi DC/AC kipi Edison akımları ve gerilimleri hesaplar ve ölçü aletleri aracılığıyla gösterir. Animasyonlu bileşenler (lamba, motor, LED, v.b.) gerçek ortalama gerilime veya akıma göre çalışır. Tek geçici kipi Başlat/Durdur düğmesine veya devre tahtası üzerindeki herhangi bir anahtara basma Edison’a sıfır zamanından Edison kontrol panelinde ayarlanan zamana kadar sürecek tek bir benzetimin yürütülmesini söyler. Gerçek çalışma süresi kontrol panelinin en alt satırında görüntülenir. Kontrol panelinde ayarlanan zamanın gerçek çalışma süresini de etkiler. Varsayılan benzetim süresi, bilgisayar elveriyorsa 1 saniyedir. Örneğin, kontrol panelindeki değer 1 dakika olarak ayarlanırsa 1 milisaniyelik sürecin benzetim zamanı 1 saniye olacaktır. Analiz çalışırken animasyonlu bileşenler anlık akımlarına ve gerilimlerine göre işleyecektir. Bu kipin önemli bir kullan amacı benzetilen prosesin diyagramını veya formülünü elde etmektir. Benzetim sona erdiğinde, (Başlat/Durdur düğmesi ortaya çıkar), imleci bir voltmetre, ampermetre veya Osilaskop üzerine getiriniz. Sağ fare düğmesine basıp popup menüden Diyagram ‘ı seçiniz. Benzer şekilde Formülleri seçerek prosesi tanımlayan matematiksel formülü elde edebilirsiniz. Sürekli geçici kipi Başlat/Durdur düğmesine veya devre tahtası üzerindeki herhangi bir anahtara basma Edison’a sürekli bir benzetim yürütmesini söyler. Analizin hızı Edison kontrol panelindeki zaman değerine bağlıdır. Bu değer ne kadar büyükse simülasyon zamanı o kadar hızlıdır. Bu çalışmanın analizi sırasında animasyonlu bileşenler anlık akımlarına ve gerilimlerine göre çalışacaktır. Başlat/Durdur düğmesine basılınca benzetim birden durmaz: benzetim yalnızca kontrol panelinde ayarlanan zaman değerinin bir sonraki tam sayı katına gelince duracaktır. Benzetimi biran önce durdurmak istiyorsanız, DC/AC düğmesine basınız. En son analizin diyagramını (kontrol panelinin en altında ayarlanan analiz zamanıyla belirtilen süreyi kapsayan) görmek için, imleci ölçme aleti veya Osilaskop üzerine getirip sağ fare düğmesine tıklayınız. 3.9. Diyagramların Çizilmesi Benzetim sırasında zaman fonksiyonunu gerçek zamanlı olarak gösteren osiloskopa ek olarak, benzetim sona erdiğinde yüksek kaliteli diyagramlar elde edebilirsiniz. Tek veya sürekli bir benzetim sona erdiğinde (Başlat/Durdur düğmesi ortaya çıkar), imleci bir voltmetre, ampermetre veya osiloskop üzerine getirip sağ fare düğmesine tıklayınız. Daha sonra popup menüden Diyagram’ı seçiniz. 14 3.10. Formüllerin Elde Edilmesi Yeni Edison 4’ün en yenilikçi özelliklerinden birisi de gerilimlerin ve akımların hesaplanmasının yanı sıra, doğrusal devreler için bu sonuçların nasıl elde edildiğini ve matematiksel olarak tanımlandığını göstermesidir. Bu DC/AC kipinde, programın sayısal değerlerin nasıl elde edildiğini gösteren ayrıntılı bir çözüm sağladığı anlamına gelmektedir. İmleci bir voltmetre veya ampermetre üzerine getirerek sağ fare düğmesine tıklayınız ve Formülleri seçiniz. AC formüllerini elde etmek için AC kipinde multimetre üzerine tıklayarak Formülleri seçmeniz gerekmektedir. Bunun yalnızca dirençler, kapasitörler, bobinler ve piller içeren doğrusal devreler için mümkün olduğuna dikkat ediniz. Transistorlar, diyotlar ve tümdevreler gibi doğrusal olmayan bileşenlere izin verilmez. Doğrusal olmayan bu bileşenlerin çoğunda sonucu formüllerle tanımlamak mümkün olmaz. Bununla birlikte sistemdeki Şema Analizöründe formülleri elde etmek için yarı-iletkenlerin basitleştirilmiş modelleri kullanılabilir. Edison’da formüller iki yoldan elde edilebilir. İşaret Analizörü üzerine tıklayarak doğrusal devreler için geçiş karakteristiklerini elde edebilirsiniz: Karmaşık frekansın, s=jω, bir fonksiyonu olarak devrelerin kuvvetlendirmesini veya zayıflamasını tanımlayan fonksiyonlar. Örneğin, bir filtrenin frekans cevabını elde edebilirsiniz. Osiloskop, voltmetre veya ampermetre üzerine tıklayarak zaman cevabını, seçilen gerilimi veya akımı zamanın bir fonksiyonu olarak tanımlayan formüller biçiminde elde edebilirsiniz. Örneğin, dolan bir kapasitörün gerilimini veya akımını zamanın bir fonksiyonu olarak elde edebilirsiniz. 15 4. BAŞLARKEN Edison’u başlatmak için Başla düğmesine tıklayınız, Edison 4 klasörünü seçip Edison üzerine tıklayınız. Ekranın sol taraftaki Dosya menüsünden Aç komutunu seçiniz. Karşınıza gelen listeden EXAMPLES\VDIV.CIR ‘ı seçiniz. İmleci anahtar üzerine getirip C el simgesine dönüştüğünü görünüz: Çıkış geriliminin gelip gittiğini görmek için anahtara tıklayınız. Daha sonra anahtarı açık bırakarak imleci sol penceredeki voltmetre üzerine getirip farenin sağ tuşuna basınız. Aşağıdaki pop-up menü karşınıza gelecektir: Diyagram/Formüller/Sil/Taşı. Formülleri seçiniz ve ortaya çıkan çözümü ve gerilimin nasıl hesaplandığını veren diyalog kutusuna dikkat ediniz. Panodaki formülleri Düzen/Kopyala veya Ctrl C ile kopyalayınız ve şema diyagramına yapıştırınız. (Bunu sağ penceredeki Düzen/Yapıştır ile veya sağ pencereye tıklayıp ve Ctrl V tuşlarına basarak gerçekleştiriniz) Sağ ve sol taraftaki pencereleri ilgili pencere üzerindeyken yazdır komutunu kullanarak yazdırabilirsiniz. 4.1. Diyagramların Çizilmesi Aşağıdaki şekilde verilen RC devresini kuralım. Bu devreyi ÖRNEKLER klasöründe bulabilirsiniz (EXAMPLES\RCTRAN.CIR) Raftaki 4.5 V’luk pile tıklayınız. İmleç sol taraftaki masanın herhangi bir yerine taşıyabileceğiniz pilin şeklini alacaktır. Pilin şematik simgesinin sağ pencerede göründüğüne dikkat ediniz. Şimdi pili 90 derece döndürmek için Ctrl veya + tuşuna basınız. 16 Daha fazla parçaya erişmek için, üst sol taraftaki pilin bulunduğu gri rafın herhangi bir yerine tıklayınız. Bu şekilde ihtiyacımız olan direnç ve kapasitörlerin bulunduğu yeni bir raf karşımıza çıkacaktır. Şimdi direnci ve sağ alt raftaki anahtarı ekleyelim. Bu elemanları yerlerine koymadan önce sağ penceredeki şematik diyagramı kontrol ederek tüm parçaların aynı yatay çizgi üzerinde olduğundan emin olunuz. Şimdi direncin değerini değiştirelim (ilk gelen direnç 100 Ohm olarak varsayılmıştır). Sol penceredeki direncin üzerine çift tıklayarak DİRENÇ diyalog kutusunu getiriniz. Direnç alanına tıklayıp değeri 1k olarak değiştiriniz. Şimdi bir kapasitör alıp Ctrl tuşuyla döndürünüz ve yerine yerleştiriniz. Bir kez daha şematik diyagramdaki yatay hizaya dikkat ediniz. Kapasitörün değerini 1u olarak değiştiriniz. Voltmetreye ve osiloskopa erişmek için alt raftaki ve üst raftaki herhangi bir yere tıklayınız. Önceki rafları sol fare tuşuyla seçebileceğinize dikkat ediniz. Şimdi osiloskopu ve voltmetreyi yukarıda gösterilen şekilde yerleştiriniz. Osiloskopa çift tıklayınız ve B kanalının genliğini 5, zaman aralığını ise 10m olarak ayarlayınız. Bu değerleri kontrol düğmelerine basarak da ayarlayabileceğinizi unutmayınız. Son olarak parçaları tellerle birbirine bağlayalım. İmleç herhangi bir parçanın terminali üzerindeyken küçük bir daire halini alır. Sol fare tuşuna basınız ve fareyi kullanarak teli istediğiniz yere götürünüz. Tel imleci hedef terminale ulaştığında bir kez daha küçük bir daire halini alır. Teli sonlandırmak için sol fare tuşuna basınız. Telleri bağlarken yan taraftaki şematik diyagramı da kontrol ederek bağlantıları net bir şekilde yapmaya gayret ediniz. Ufak bir çalışmayla profesyonel görünümlü, net, okunması kolay şemalar yaratabilirsiniz. Teli yerleştirdikten sonra, ekranın her iki tarafında hala düzenleme yapabilirsiniz. Teli 3 boyutlu sol ekranda düzenlerseniz, hem 3 boyutlu hem de şematik görünüm değişecektir. Bir teli yalnızca şematik diyagramda düzenlemek istiyorsanız, seçilecek tele tıklayıp seçtikten sonra görüntülenen oklarla teli sürükleyiniz. 4.2. Geçici Rejim Kipinde Kapasitörün nasıl dolduğunu görmek için, Kontrol paneli penceresindeki Tek geçici kipi seç düğmesine tıklayınız ve analiz süresini 10m olarak ayarlayınız. Anahtar düğmesine tıklayınız. Bu, geçici analizi başlatacak ve sonucu osiloskop üzerinde görüntüleyecektir. 17 Şarj eğrisini daha doğru bir şekilde elde etmek için (daha ayrıntılı ve okunması kolay değerlerle) imleci osiloskop üzerine getiriniz. İmleç ? simgesine dönüştüğünde sağ fare düğmesine basınız. Karşınıza gelen popup menüden, diyagramı seçtiğinizde yeni bir pencerede daha ayrıntılı bir diyagram ortaya çıkacaktır. Bu diyagramı yazıcıdan çıkarabilir, WMF biçiminde gönderebilir veya kesip kelime işlemcinize yapıştırabilirsiniz. Diyagramı bu şekilde kullanmadan önce, metin ve işaretler ekleyebilirsiniz, satır stilini değiştirebilirsiniz, eksenleri isteğe uyarlayabilirsiniz, v.s. Daha fazla bilgi için Diyagram Pencereleri Yardımı ekranlarına ve bir sonraki bölümdeki Şematik Analizöre girişe bakınız. 4.3. AC Analiz Edison’un AC analiz yeteneklerini görmek için (EXAMPLES \RCAC.CIR) devresini yükleyiniz. 18 Bu devrede bir RC devresinin sinüs işaretli girişi ve çıkış gerilimleri gösterilmiştir. 3 boyutlu voltmetre çıkış genliğini görüntülerken, şematik voltmetre fazı göstermektedir. Aynı zamanda genlikle faz arasındaki farkı osiloskop üzerinde görebilirsiniz. Üretecin frekansını değiştirerek sonuca etkilerini inceleyiniz. 4.4. AC Karakteristik Aynı devrenin AC karakteristiğini görmek için, EXAMPLES \RCSIGAN.CIR devresini yükleyiniz. Devrenin frekans cevabını (frekans karakteristiğini) elde etmek için, İşaret Analizörünü Çalıştır düğmesine tıklayıp imleci İşaret Analizörü üzerine getiriniz. İmleç ? halini aldığında sağ fare düğmesine basınız. Karşınıza gelen popup menüden diyagramı seçiniz: ayrıntılı bir diyagram (işaret analizörüyle aynı sonuçları gösteren) yeni bir pencerede görüntülenir. Aynı zamanda menüden Formülleri seçerek diyagramı tanımlayan formülleri elde edebilirsiniz. Bu formülleri kopyalayıp diyagrama veya şematik diyagram penceresine yapıştırabilirsiniz. 4.5. Deneysel Devre Tahtası Kullanarak Devre Kurma Aşağıdaki şekilde gösterilen deneysel devre tahtasını kullanarak bir devre kuralım. Bu devreyi ÖRNEKLER klasöründeki (EXAMPLES\ NOTGATE1.CIR) dosyası altında bulabilirsiniz. 19 Dosya.Yeni menüsünü seçiniz. Deneysel devre tahtası onay kutusunu işaretleyiniz ve satır ve sütun sayısını 1 olarak bırakınız. Raftan 4.5V’luk bir pil seçiniz. Pili 90 derece döndürmek için Ctrl tuşuna basınız. Pilin markasını değiştirmek istiyorsanız Shift tuşuna basınız. Lojik kapıların bulunduğu rafı, raf üzerindeki boş bir alana sağ fare tuşuyla tekrar tekrar tıklayarak seçiniz. NOT kapısının üzerine tıklayarak kapıyı taşımaya başlayınız. Bu parçayı devre tahtasının orta sırasına yerleştiriniz. Tümdevrenin devre tahtası üzerinde başka bir yere yerleştirilmemelidir, çünkü çıkış terminalleri saklanmış devre tahtası bağlantılarıyla kısa devre olabilir. Alternatif anahtarı şekle göre sürükleyip bırakınız. Normal ve alternatif anahtarların farklı raflarda bulunduğuna dikkat ediniz. Şimdi pili tümdevreye bağlayalım. Pilin pozitif ucu tümdevrenin Vcc bacağına bağlanmalıdır. Bağlantıyı gerçekleştirmeden önce, tümdevrenin hangi terminaline bağlantı yapılacağı tespit edilmelidir. Bu iki şekilde gerçekleştirilebilir. Sağ taraftaki şematik diyagramdaki tümdevre etiketi okunabilir veya aynı etiketler sol tarafta imleci tümdevrenin terminallerine yaklaştırarak okunur. Vcc tespit edildikten sonra pilin üst ucundan bağlantıya başlanır. Bu telin diğer ucu tümdevrenin Vcc’sine içten bağlı devre tahtası terminallerine bağlanmalıdır. Eğer ‘Saklı devre tahtası bağlantıları’ seçeneğine izin veriliyorsa devre tahtası içinde hangi bağlantıların olduğu kolaylıkla tespit edilebilir. Şimdi pilin negatif ucunu, devre tahtasının alt kısmındaki 5 adet içerden bağlı değin en solda olanına bağlayınız. Daha sonra ikinci deliğe, tümdevrenin toprak bacağından gelen bir teli devre tahtasının dikey olarak yerleştirilmiş dahili bağlantısını kullanarak bağlayınız. Şimdi alternatif anahtarın terminallerini pile ve tümdevrenin A1 bacağına şekilde gösterilen şekilde bağlayınız. Gerçek lojik tümdevrelerinin birden fazla kapı içerdiğine dikkat ediniz. Bu durumda tümdevre, ayrı ayrı kullanılabilen 6 adet EVİRİCİ kapı içermektedir. Bu sunumda yalnızca 1 numaralı kapı kullanılacaktır. LED şimdi devre tahtasına yerleştirilmelidir. İlk önce kabaca şekilde gösterilen yerinin yakınına koyunuz. LEDin gövdesi üzerine tıklayınız ve yavaşça olması gereken yere getiriniz. Sol terminali, tümdevrenin devre tahtası üzerindeki Y1 bacağına içeriden bağlı terminallerden birisine bağlayınız. Benzer şekilde diğer LED terminalini de şekilde gösterilen konuma getiriniz. Son olarak direnci devre tahtasına yerleştirerek şekilde gösterildiği gibi LEDe bağlayınız. Dirence çift tıklayarak değerini 220 Ohm olarak ayarlayınız. 20 Bağlantıları sağ taraftaki panoya bakarak kolaylıkla kontrol edebilirsiniz. Şimdi devreyi test edebiliriz. Tüm bağlantılar doğru bir şekilde gerçekleştirildiyse, EVİRİCİ kapı düzgün bir şekilde işleyecektir: LED, kapının A1 girişine toprak bağlandığı zaman yanar, tersi yapıldığında söner. Devreyi tamamlamak için sağ tarafta bazı ayarlamalar yapmak isteyebilirsiniz. Şemanın daha net ve kolay takip edilebilir olması için bileşenleri sürükleyip bırakınız. Devrenizi sunmak isterseniz, tümdevrenin görünüşünü daha gerçekçi bir hale dönüştürebilirsiniz. İmleci tümdevrenin sağ tarafı üzerinde hareket ettirirken imleç küçük sarı bir düğmeyi vurgulayacaktır. Sağ fare düğmesine basıldığında tümdevrenin yüksekliği değişecektir. 21 5. PARÇALAR Burada, Edison’da devre kurmak için kullanılan parçaların listesi ve tanımları bulunmaktadır. Parçaların çoğu (konektörlerin ve tahtaların dışında) bir hata durumu parametresine sahiptir ve aşağıda belirtilen şekilde işleme veya hata durumunda bulunabilirler. 5.1. Konektör Birden çok teli bağlamak için konektör kullanınız. Her bir konektör sınırsız sayıda teli bağlamak için kullanılabilir. Konektörün devreye herhangi bir etkisi yoktur ve hata durumu da söz konusu değildir. 5.2. Basit Anahtar Basit anahtar, basarak-açma/basarak-kapama hareketiyle tek kutuplu/tek yönlü anahtar (SPST) olarak görev yapar. İmleci anahtar düğmesinin olduğu yere getiriniz. El simgesi ortaya çıktığında anahtarın konumunu değiştirmek için sol fare düğmesine tıklayınız. İmleci anahtar terminalleri yakınına konumlandırmamaya dikkat ediniz (bu konumdayken küçük bir daire ortaya çıkmaktadır) aksi takdirde bağlantı işlevine geçersiniz. Eğer bu durum meydana gelirse Esc tuşuna basınız. Anahtarı seçmek istiyorsanız şeklin nötr kısmına tıklarınız (genellikle anahtarın alt tarafındadır). Hata durumu: Yok/Açık. 5.3. Basma Düğmesi Bu parça anahtarlama hareketinin anlık olması dışında basit anahtarın bir benzeridir: Terminaller yalnızca sol fare düğmesine basılı tuttuğunuz sürece birbirine bağlanacaktır. Hata durumu: Yok/Açık. 5.4. Alternatif Anahtarlar Bu anahtar tek kutuplu/çift yönlü (SPDT) bir anahtar olup üç terminale sahiptir. Düğmenin konumuna göre orta terminal (ortak terminal olarak da adlandırılır) kenarlardaki terminallerden birisine bağlanır. Hata durumu: Yok/Açık. 5.5. Röle Röle kontrollü bir anahtardır. Edison’un rölesi alternatif anahtarda olduğu gibi üç terminale sahiptir. Bobinindeki akım belirli bir değere ulaştığı zaman (35mA olarak varsayılmaktadır), alternatif anahtardaki gibi bağlantı değiştirir. 5.6. Piller Edison’da DC kaynağı olarak birçok pil bulunmaktadır: 1,5 V’luk 4,5 V’luk 9 V’luk 4.5 V’luk pil seri olarak bağlanmış üç adet 1.5 V’luk kalem pilden meydana gelir. Bu piller düşük gerilim pillerinin benzeridir. 22 Pillerin sıfır (varsayılan) değerinde veya kullanıcı tarafından tanımlanan değerde bir iç direnç parametresi bulunmaktadır. İç direnç parametresini Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya parçaya çift tıklayarak belirtebilirsiniz. Hata durumu: Yok/Bitmiş. 5.7. Güç Kaynağı Ön paneldeki düğmelere kolay bir şekilde gerilim ayarlaması yapabilirsiniz. Gerilimi büyük adımlarla (1 V olarak varsayılan) değiştirmek için sol düğmeye tıklayınız. Düğmenin sağına veya soluna basmak güç kaynağının değerini arttırır veya azaltır. Bu düğmelerin üzerindeki küçük + veya – işaretleriyle gösterilir. Farenin düğmesini basılı tuttuğunuzda serbest bırakıncaya kadar gerilim sürekli olarak değişecektir. Gerilimi düşük adımlarla değiştirmek için aynı şekilde sağ düğmeye tıklayınız. Güç kaynağının gerilim sınırlarını, gerilim artımlarını, v.b Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşenin nötr kısmına çift tıklayarak değiştirebilirsiniz. Hata durumu: Yok/Açık. 5.8. Dirençler Edison iki adet direnç kullanıma sunar. Bu dirençlerin ikisi de aynı şekilde işler ancak görünüşleri farklıdır. Renk-kodlu direnç, direnç değerini standart renk kodlamasıyla belirtir. Baskılı dirençte ise direnç değeri direnç üzerine basılmıştır. Shift tuşu renk kodlu direncin temel rengini değiştirir. Direnci Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirebilirsiniz. Yeni bir direnç değeri seçtiğinizde varsayılan direnç değeri bu değer olarak değiştirilir. Daha sonra bir raftan başka direnç aldığınızda değeri yeni varsayılan değer olacaktır. Hata durumu: Yok/Açık. 5.9. Potansiyometre (Ayarlı Direnç) Potansiyometre üç terminalli bir ayarlı dirençtir. Edison’da iki tür potansiyometre vardır. Bir tanesi bir sürgüyle diğeri döner bir topuzla kontrol edilmektedir. Sürgü sağ ve sol bağlantılar arasındaki toplam direnci doğrusal olarak böler. Sürgü istenilen konuma sürüklenip bırakılabilir. Ayrıca biri ayarı arttırmak diğeri azaltmak için kullanılan iki adet düğme bulunmaktadır. Bunları kullanmak için imleci sırasıyla sol ve sağ tarafa doğru hareket ettiriniz. Döner topuzlu potansiyometre de iki terminali arasındaki direnci böler. Topuzun sağ veya sol tarafına tıkladığınızda topuz tıklanan yere karşılık gelen yöne dönecektir. İmleci parçanın ortasına getirirseniz, üzerine tıklayarak potansiyometre değerini ayarlayabileceğiniz üçgen bir grafik karşınıza çıkar. Baştan başa toplam direnç 50 Ohm olarak varsayılmıştır ancak bu değer ve Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirilebilir. Burada, diğer işlemlerin başlamasına neden olmaması amacıyla yalnızca nötr kısma çift tıklamak oldukça önemlidir. Potansiyometrenin ayar değeri imleci üzerine getirerek Seçenekler menüsündeki “Devrelerin üzerindeki ipuçları” seçiliyse görülebilir. Hata durumu: Yok/Açık. 5.10. Elektrik Lambaları Lambalar uygulanan gerilime göre daha parlak veya sönük yanar. Gerilim çok yüksekse lamba yanar. Birden fazla boyda ve duy tipinde lamba mevcuttur. Bir lambanın alternatifini lambayı hareket ettirirken Shift tuşuyla veya – tuşuyla seçebilirsiniz. Lambaların yönlerini değiştirmek için Ctrl tuşuna veya + tuşuna basınız. Varsayılan şekilde tümü aynı nominal gerilimde ve güçtedir. Güç ne kadar yüksekse lamba direnci o kadar düşüktür. Bu parametreler Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirilebilir. Hata durumu: Yok/Yanmış. 23 5.11. Elektrik Motorları Elektrik motoru DC veya AC gücüyle çalışabilir ve uygulanan güce göre daha hızlı veya yavaş dönebilir. DC gerilimiyle beslendiğinde dönme yönü gerilimin kutupluluğuna bağlı olur. Elektrik lambası gibi motorun güç ve gerilim parametreleri de Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirilebilir. Hata durumu: Yok/Açık/Kısa Devre. 5.12. Kondansatör Kapasitör değeri (kapasitans) sağ panoda görüntülenmektedir. Ayrıca bu değer, Seçenekler menüsündeki “Devrelerin üzerindeki ipuçları” seçiliyse imleci kapasitör üzerine getirerek de görülebilir. Kapasitans değerleri genellikle F (farad), uF, nF, ve pF birimleriyle ifade edilir. Kapasitans değerini Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirebilirsiniz. Hata durumu: Yok/Açık/Kısa Devre. 5.13. Bobin Edison’un kullanıma sunduğu bobin bileşeninin (indüktör) değeri (indüktans) sağ panoda görüntülenmektedir. Ayrıca bu değer, Seçenekler menüsündeki “Devrelerin üzerindeki ipuçları” seçiliyse imleci kapasitör üzerine getirerek de görülebilir. İndüktans değerleri genellikle H (Henry), mH, uH ile ifade edilir. İndüktans değerini Düzen.Parametreleri Değiştir değiştirebilirsiniz. Hata durumu: Yok/Açık/Kısa Devre. komutuyla veya bileşene çift tıklayarak 5.14. Ölçü Aletleri Edison kullanıma sayısal ekranlı voltmetreler, ampermetreler ve direnç ölçerler sunmaktadır. Kırmızı terminal pozitif girişi, beyaz terminal ise negatif girişi ifade etmektedir. Bu aletler ideal ölçü aletleri olarak varsayılmaktadır. Hata durumu: Yok/Açık. Aynı zamanda beş farklı işleve sahip bir multimetre bulunmaktadır ve aşağıdaki şekillerde kullanılabilir: Doğru akım voltmetresi Alternatif akım voltmetresi Direnç ölçer Doğru akım ampermetresi Alternatif akım ampermetresi Herhangi bir işlev seçimi için uygun etikete tıklayınız. Bu multimetrenin ana anahtarını istenilen konuma getirecektir. Bazı işlevler ön panelde bulunmaz ve multimetrenin nötr bölümüne tıklayarak erişilebilir. Alternatif akımı veya gerilimi ölçerken, Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak “sıfırdan-tepeye” değerinin mi yoksa “etkili gerilim” (rms) değerinin mi ölçüleceğine karar verebilirsiniz. 5.15. Ölçü Aletleri Edison işaret üreteci, Osilaskop ve işaret analizörü için arttırma/azaltma (ok) düğmelerini kullanıma sunmaktadır. Değerler arasındaki adım büyüklüğü toplam aralık değerinin bir fonksiyonudur. Bir düğmeyi basılı tuttuğunuzda değer sürekli olarak artar veya azalır. Düğmeyi daha uzun bir süre için basılı tutarsanız daha büyük bir aralığı daha hızlı kat etmeniz için adım büyüklüğü 10 katına çıkar. 24 5.16. İşaret Üreteci İşaret üreteci görüntülenen frekansta, genlikte ve fazda bir alternatif gerilim üretir. İşaret her zaman bir sinüs dalgasıdır. İşaret üreteci en önemli parametrelerin doğrudan ön panelden hızlı bir şekilde değiştirilmesine olanak tanıyacak şekilde tasarlanmıştır. Arttırma/Azaltma düğmelerinin kullanılması ile ince ayar değerlerini değiştirebilirsiniz. Döner topuzu tıklayarak ise değerleri büyük adımlarla değiştirebilirsiniz. Ayrıca herhangi bir topuz üzerinde fare düğmesini basılı tutarak sürekli bir değişim sağlayabilirsiniz. Ön panel topuzları aşağıdaki parametrelere aittir: Frekans Genlik Faz Diğer parametreleri Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya üretecin nötr bölgesine çift tıklayarak değiştirebilirsiniz. Hata durumu: Yok/Açık. 5.17. Osilaskop Osiloskop aynı anda iki kanal görüntüleyebilmektedir. Kanal A kırmızı, kanal B ise mavi bir eğri içerisinde görebilirsiniz. Terminal A ve terminal B, ilgili kanalın pozitif girişini temsil eder. Toprak her iki kanal için ortaktır. Osiloskop ekranının altında sayısal göstergeler bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kanal A’nın maksimum genliğini, ikincisi kanal B’nin maksimum genliğini, üçüncüsü ise toplam görüntüleme süresini gösterir. Zaman parametresi her iki kanal için de geçerlidir. Ekranda görüntülenmeyen diğer parametreler doğrudan ayar düğmeleriyle veya bileşene çift tıklayarak görüntülenebilir. Bileşene sağ tıklayıp ortaya çıkan popup menüdeki diyagram seçeneğini seçerek ayrı bir pencerede açılan ayrıntılı sonuç diyagramını elde edebilirsiniz. Osiloskop en önemli parametrelerin doğrudan ön panelden değiştirilmesine olanak tanıyacak şekilde tasarlanmıştır. Arttırma/Azaltma düğmelerinin kullanılması ile parametre değerlerini değiştirebilirsiniz. Aynı zamanda doğrudan ayar düğmelerini kullanarak (Zaman düğmesi gibi) aşağıdaki parametrelerin değerlerini doğrudan girebilirsiniz: Kanal A genliği Kanal A orijin hareketi (izleme taban çizgisinin dikey konumu) Kanal B genliği Kanal B orijin hareketi (izleme taban çizgisinin dikey konumu) Toplam görüntüleme periyodu (süresi) Bu parametreler aynı zamanda Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya üretecin nötr bölgesine çift tıklayarak da değiştirilebilir. “Otomatik” düğmesine basıldığında Edison, iyi bir sunum için her iki kanalın görüntülenen genliğini, orijinini ve süresini otomatik olarak ayarlar. 5.18. İşaret Analizörü İşaret analizörü bir devrenin AC geçiş karakteristiklerini elde etmek için kullanılmaktadır. Başlangıç frekansından bitiş frekansına kadar belirtilen işaret genliğinde, seri halde sinüzoidal test işareti dizisi üretir. Frekans adımlarının sayısı belirtilen örnek sayısıyla ayarlanır. İşaret analizörünün ‘Çıkış’ terminallerini test edilecek devrenin girişlerine bağlamanız gerekmektedir. Daha sonra işaret analizörünün ‘Giriş’ terminali test edilecek devrenin çıkışına bağlanır. Toprak ‘Çıkış’ ve ‘Giriş’ terminalleri için ortaktır ve devreye de bağlanmak zorundadır! ‘Çalıştır’ Düğmesine basarak işaret analizörünü başlatınız. İşaret Analizörüne sağ tıklayıp ortaya çıkan popup menüdeki diyagram seçeneğini seçerek ayrı bir pencerede açılan ayrıntılı sonuç diyagramını elde edebilirsiniz. İşaret analizöründe en önemli parametrelerin kolayca değiştirilebilmesi için bunlar doğrudan ön panele yerleştirilmiştir.Başlangıç ve bitiş frekanslarını arttırıp azaltabilirsiniz (onlu adımlarla). Başlangıç ve bitiş frekansları analizörün mesaj satırında görüntülenmektedir. ‘Kip’ düğmesine basarak görüntüleme kipini ‘doğrusal [V]’ (çıkışı V cinsinde görüntüler), ‘doğrusal [kuvvetlendirme]’ (çıkışın girişe oranını V/V cinsinde 25 görüntüler) ve ‘logaritmik’ (çıkışın girişe oranını dB cinsinde görüntüler) kipleri arasında değiştiriniz. Aktif görüntüleme kipi işaret analizörünün mesaj satırında gösterilir. Arttırma/Azaltma düğmelerinin kullanılması ile parametre değerlerini değiştirebilirsiniz. Aynı zamanda doğrudan ayar düğmelerini kullanarak aşağıdaki parametrelerin değerlerini doğrudan girebilirsiniz: Görüntülenen maksimum genlik Görüntülenen minimum genlik İşaret genliği ‘Oto’ düğmesi görüntülenen genliğin otomatik olarak seçilmesi için kullanılır. Diğer parametreler değiştirilebilir. Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak İşaret analizörü devre çıkışını ölçmeden önce, frekans her değiştiğinde devrenin kararlı hale gelmesini bekler. İşaret analizörü örnekler arasında her zaman belirli bir aralık kadar bekler. Bununla birlikte hızlı kip devreye alındıysa işaret analizörü örnekler arasında beklemez. Ayrıca hızlı kipte, proses sona erene kadar devredeki değişikliklerin (ölçümler, lambaların şiddeti, sesler, v.b.) görüntülenmesini erteler. 5.19. Hoparlör Hoparlör terminallerine uygulanan AC gerilimi sese dönüştürür. Piezoelektrik hoparlör gibi Edison’un hoparlörü de yüksek bir dirence (1M) sahiptir. Tabi ki gerçek bir hoparlör gibi birden çok frekansı aynı anda çalabilme özelliğine sahiptir. Bu şekilde bir etki elde etmek için hoparlöre seri olarak iki adet işaret üreteci bağlayınız veya her birinin kendi hoparlörü olan iki bağımsız devre kurunuz. Bu, vuruş olgusunu göstermek için çok iyi bir yöntemdir. Frekansları yalnızca 1 veya 2 Hz farklı olan iki adet işaret üreteci hazırlayıp bunları bir hoparlöre bağlayınız. Hoparlörün yalnızca DC/AC kipinde çalıştığına dikkat ediniz. 5.20. Yarı İletken Parçalar Edison 4 geniş bir yelpazede yarıiletken bileşen kullanıma sunmaktadır: diyotlar, LEDler, bipolar ve MOS transistorlar, lojik kapılar, flip-floplar, işlemsel kuvvetlendiriciler ve zamanlayıcılar Edison’un raflarında 3 boyutlu bileşenler olarak mevcuttur. Deneysel devre tahtasına bir tümdevre yerleştirmek istiyorsanız, orta şeride yerleştirmelisiniz çünkü diğer konumlarda devre tahtasının iç bağlantıları tümdevre bacaklarını kısa devre yapacaktır. Diğer yarıiletken bileşenler (örneğin lojik tümdevreler) Edison’un Şema Analizöründe mevcuttur. Edison’un 3 boyutlu laboratuarında yalnızca bipolar transistorların ileri akım kazancı (ß) ve MOS transistorların eşik gerilimi parçaya çift tıklayarak değiştirilebilmektedir. Yarıiletken bileşenlerin tüm model parametreleri, bileşenlerin standart parça numaralarını kullanarak da seçilebildiği Edison’un Şema Analizöründe mevcuttur. 5.21. Sigorta Edison çalışma masasına ve deneysel devre tahtasına yerleştirilebilecek bir sigorta kullanıma sunmaktadır. Sigorta maksimum akım aşıldığında devreyi otomatik olarak keser ve açık olarak kalır. Açık durumdayken hata durumu: Yok/Açık olmaktadır. Parametreler Düzen.Parametreleri Değiştir komutuyla veya bileşene çift tıklayarak değiştirilebilir. Sigortalar yanarsa ana menüdeki Onar komutuyla onarabilirsiniz. 26 5.22. Deney Tahtaları Deneylere metin bilgisi ekleyebileceğiniz dört farklı tahta bulunmaktadır. Bunlara yalnızca Düzen.Raf Seç menüsünden ulaşılabilmektedir. Çalışma alanına yerleştirilmiş bir tahtaya metin eklemek için tahtanın üzerine çift tıklayınız. İstenilen metni yazabileceğiniz küçük bir metin editörü ortaya çıkacaktır. 27 6. KOMUTLAR Bu bölüm Edison’da bulunan komutları açıklar. Komutlar, Edison’un menülerinde olduğu gibi düzenlenmiştir. 6.1. Dosya Devre dosyalarınızı açmak ve kaydetmek, deney ve problem setlerini seçmek, devrelerinizi yazdırmak ve Edison’dan çıkmak için bu menüyü kullanın. 6.1.1. Yeni Bu komut çalışma alanını temizleyecektir, böylece kendi devrenizi kurabilirsiniz. Eğer bir önceki devre henüz kaydedilmediyse, bir uyarı mesajı belirir. Bu diyalogda, deneysel devre tahtası kullanıp kullanmayacağınızı belirlersiniz. Eğer tasarımınız genişse ve birkaç deneysel devre tahtasına ihtiyaç duyuyorsanız, kaç sütun ve sıralı bir deneysel devre tahtası yerleştirileceğine karar verebilirsiniz. 6.1.2. Aç Bu komut daha önceden kaydedilmiş devreleri yüklemenizi sağlar. Devre dosyalarının uzantısı .CIR’dır. Uygun klasör ve/veya dosya adını seçmek için bir diyalog kutusu kullanabilirsiniz. 6.1.3. Kaydet Daha önceden isimlendirilmiş devreleri(önceden kaydedilmiş ya da yüklenmiş) kaydetmek için bu komutu kullanın. 6.1.4. Farklı Kaydet Kaydet komutuna benzer ancak devreyi yüklemek için size yeni bir dosya adı sorar. 6.1.5. Deney Setini Aç Bu komutu kullanarak farklı konularda deney setleri açabilirsiniz. Bir set açtıktan sonra Deneyler menüsünü kullanarak belirli bir deneyi yükleyebilirsiniz. 6.1.6. Problem Setini Aç Bu, problem setlerini açmanızı sağlar. Edison özel bir problem çözme kipine geçecektir. Daha sonra belirli bir problemi Problemler menüsünü kullanarak yükleyebilirsiniz. 6.1.7. Gönder Bu komut ile gerçek Edison ekranını yüksek çözünürlüklü bir Windows bitmap dosyasına (BMP), Windows meta dosyasına (WMF) ya da JPEG görüntüsüne (JPG) gönderebilirsiniz. Gönderilmiş resimler sadece çalışma alanını gösterir (menü çubuğunu göstermez). Bu komut resim için bulunduğu yeri ve dosya ismini belirlemen gereken bir standart kaydetme diyalog kutusu getirir. Dosya ismini girmeden önce, gönderme için kullanmak istediğiniz biçimi belirleyebilirsiniz. Kaydetme diyalogu araçlarını bitirdikten ve kabul ettikten sonra aşağıda açıklanmış belirli çıkış parametrelerini içeren yeni bir diyalog belirir. BMP ve JPEG biçiminde gönder Resim: Windows bitmap ve JPEG sıkıştırılmış biçimleri sadece bir parametre içerirler: piksel cinsinden bitmap genişliği. Bitmap’in genişliğini ya da yüksekliğini artırarak resim çözünürlüğü artırılır. Eğer piksel genişliği ve yüksekliğini iki katına çıkarırsanız resim çözünürlüğü de iki katına çıkacaktır. DPI Parametresi (birim inçteki nokra) bitmap’in büyüklüğünü ve çözünürlüğünü ayarlamanıza yardım eder; ancak unutmayın ki sonuç belirtilmiş DPI ile ancak bir şekilde aynı olur, bu da resmin hedef büyüklüğünün gönderme sırasında belirlenmiş genişlik ve yükseklikle tamamen aynı olmasıdır. Örneğin eğer tam A4 büyüklüğünde bir sayfa üzerinde 300DPI lık bir resim oluşturmak istiyorsanız, DPI ın 300 e ve genişliğin yaklaşık 200mm ye ayarlandığından emin olun. Edison, görünüm oranını her zaman korur. 28 Arka Plan: Burada üç seçenek seçebilirsiniz. Beyaz arka plan, arka plan resmini devre dışı bırakır ve onu saf beyaz ile değiştirir. Açık gri arka plan, arka plan resmini devre dışı bırakır ve onu açık gri renk ile değiştirir. Renkli arka plan, arka plan resmini, gönderme sırasında Edison ekranında görüldüğü şekliyle korur. Rafları dâhil et: Bu özellik, Edison raflarının (parçalarla birlikte) resimde yer alıp yer almayacağını belirler. Tel düzgünlüğü (1-10): Düzgünlüğün 1 olması tellerin ekranda görüldüğü düzgünlükte olmasıyla aynı anlama gelir. Yüksek çözünürlüklü bir resimde yine de bu parametreyi artırarak daha yüksek düzgünlük elde edilebilir. Tel kalınlığı: Gönderilmiş telleri, ekranda görülen orijinal genişliğinden daha kalın ya da daha ince yapabilirsiniz. Daha kalın için %100 den daha yüksek bir oran seçin, daha ince için ise %100 den daha düşük bir oran seçin. Eğer tel genişliği yeterince büyükse Edison 3 boyutlu (silindirik) teller çizecektir. Tel rengi: Program telleri orijinal renklerinde ya da siyah-beyaz olarak gönderecektir. Windows meta dosyasına gönder WMF birleşik bir dosya formatıdır. Bu nedenle bir WMF resminin boyutu, maksimum çözünürlüğünü koruyarak kolaylıkla değiştirilebilir. WMF gönderiminin çözünürlüğü her bir bitmap’in (parçanın) çözünürlüğüne bağlıdır. Edison’da bitmap’lerin çözünürlükleri 300 DPI ya da daha yüksektir. Ölçek: Yukarıda WMF biçiminde açıklandığı gibi, içerilen resimlerin çözünürlükleri her zaman maksimumdur. Ancak ölçek, resimdeki tel parçalarının çözünürlüğünü belirler. Ölçek büyüdükçe teller daha düzgünleşir. Ölçek ayrıca resmin varsayılan büyüklüğünü de belirler. Ölçek büyüdükçe varsayılan büyüklük artar. Yine de, resmin boyutu her zaman, bir kayıp olmadan değiştirilebilir. Rafları dâhil et: Bu özellik, Edison raflarının resimde yer alıp yer almayacağını belirler. Arka Plan: Burada üç seçenek seçebilirsiniz. Beyaz arka plan, arka plan resmini devre dışı bırakır ve onu saf beyaz ile değiştirir. Açık gri arka plan, arka plan resmini devre dışı bırakır ve onu açık gri renk ile değiştirir. Renkli arka plan, arka plan resmini, gönderme sırasında Edison ekranında görüldüğü şekliyle korur. Tel düzgünlüğü (1-10): Düzgünlüğün 1 olması tellerin ekranda görüldüğü düzgünlükte olmasıyla aynıdır. Yüksek çözünürlüklü bir resimde yine de bu parametreyi artırarak daha yüksek düzgünlük elde edilebilir. Tel kalınlığı: Gönderilmiş telleri, ekranda görülen orijinal genişliğinden daha kalın ya da daha ince yapabilirsiniz. Daha kalın için %100 den daha yüksek bir oran seçin, daha ince için ise %100 den daha düşük bir oran seçin. Eğer tel genişliği yeterince büyükse Edison 3 boyutlu (silindirik) teller çizecektir. Tel rengi: Program telleri orijinal renklerinde ya da siyah-beyaz olarak gönderecektir. Saydam bitmapler: Bazı programlar, eğer saydam bitmapler içerirse Edison’un WMF çıkışlarını düzgün okuyamıyorlar, bu nedenle Edison, parçaları saydamlar olmadan göndermenize olanak tanır. Saydamlığı manuel olarak bir DTP (masaüstü yayınlama) programı ile ayarlayabilirsiniz. 6.1.8. Ekranın Kopyalanması Bu komut ile gerçek Edison ekranını renkli ya da açık renkli bir arka plan ile ya da raflar olmadan Windows panosuna kopyalayabilirsiniz. Eğer açık renkli bir arka plan seçerseniz arka plan resmi devre dışı kalır ve açık gri olur. Rafların rengi az daha koyu gri olacaktır. Panoya yerleştirilen resim sadece çalışma alanını gösterir (menü çubuğunu göstermez) ve başka uygulamalara yapıştırmak için de uygundur. Eğer raf olmaması seçeneğini seçerseniz hem raflar hem de arka plan resmi devre dışı kalacaktır ve tüm arka plan beyaz olacaktır. Tüm seçeneklerde resmin çözünürlüğü Edison’un ekrandaki çözünürlüğüyle birebir aynı olacaktır. 29 6.1.9. Yazdır Bu komut ile gerçek Edison resmini renkli, açık renkli bir arka planla ya da raflar olmadan yazdırabilirsiniz. Eğer açık renkli bir arka plan seçerseniz, arka plan resmi devre dışı kalır. Yazdırılan resim sadece çalışma alanını gösterir (menü çubuğunu göstermez). Eğer raf olmaması seçeneğini seçerseniz hem raflar hem de arka plan resmi devre dışı kalacaktır ve tüm arka plan beyaz olacaktır. Tüm seçeneklerde resmin boyutu Edison’un ekrandaki boyutuyla birebir aynı olacaktır. 6.1.10. Yazıcı Ayarları Yazıcı parametrelerini ayarlayabilirsiniz. 6.1.11. Çıkış Çıkış, Edison çalışma oturumunuzu sonlandırmanızı sağlar. Eğer devrenizi henüz kaydetmediyseniz bir uyarı görünecektir. 6.2. Düzen Rafları seçmek, parça parametrelerini ayarlamak, tüm hasarlı parçaları onarmak ve devre düzenleyicisinin bazı başka ek fonksiyonları için bu menüyü kullanın. 6.2.1. Raf Seç Bir parça rafı seçmek için bu komutu kullanabilirsiniz. Uygun raf, o raftaki tipik bir bileşenin küçük bir resmiyle tanımlanabilir. Ayrıca rafın arka planına tıklayarak raflar arasında dolaşabilirsiniz. Unutmayın ki içine metin yerleştirebileceğiniz, raf içeren tahtalar sadece Düzen.Raf.Seç komutuyla erişilebilirdir. 6.2.2. Arka Plan Resmi Bu komutu kullanarak çalışma alanı için kendi arka plan resminizi seçebilirsiniz. Resmin Bitmap’i maksimum 128x128 nokta olmalı ve aynı genişlik ve yükseklikte olmalı. Edison ile verilen Bitmap’leri kullanabilirsiniz ya da Edison alt klasörüne kopyalanan diğerlerini kullanabilirsiniz. Eğer “Arka Planı Dosyalara Bağla” yi seçerseniz, Edison arka plan resmini yükleyecek ve devre dosyalarıyla birlikte ayarlayacak. 6.2.3. Makro Eğer Edison’da belirli hareketlerin art arda gelmesini kaydederek ya da tekrar oynatarak bir sunum yaratmak istiyorsanız makro fonksiyonlarını kullanın. Neredeyse tüm menü komutları bir makroya kaydedilebilir ve raflardaki ve çalışma alanındaki tüm olayları kaydedebilirsiniz. Bir makro yaratırken başa bir Aç ya da Yeni komutu yerleştirin. Edison var olanın üstüne yeni bir parça koyamaz. Kaydı bitirdikten sonra makroyu kaydedebilirsiniz ve daha sonra uygun menü komutlarıyla yükleyebilirsiniz. Ayrıca daha önce kaydedilmiş bir makroyu hafızada şu anda var olan bir makroyla bağlayan özel bir menü aracı da bulunur. Bir makrolar zinciri yaratmak için ilk önce başlayan makroyu yükleyin, daha sonra sıradaki makroları birer birer bağlayın. Son makrodan sonra sonucu birleşik makro olarak farklı bir isim altında kaydedin. Bir makroyu bitirdikten sonra ona ipuçları ekleyebilirsiniz. Bunlar, sarı baloncuklar olarak devrelerin üzerinde görünürler. İlk olarak makroyla aynı ismi kullanan ancak .MTX uzantısı kullanan ipucu için bir metin dosyası oluşturun (Edison’la birlikte gelen örneklere bakın). Bu metin dosyası, bulunmasını istediğiniz ipuçlarını sırayla içerir. Her ipucu yeni bir satır üzerinde olmalıdır. Boş satırlara izin verilmez (kontrol bilgisinin daha sonra bu metin dosyasına program tarafından ekleneceğine dikkat edin). Metin dosyasını, makronun bulunduğu klasörle aynı yere kaydedin. Daha sonra makroyu Edison’da her zamanki gibi yükleyin. Size fareyi kullanmanıza izin verirken makroyu yeniden oynatacak olan Düzen.Makro.İpuçlarını değiştir komutlarını seçin. Nerede ve ne zaman isterseniz farenin sol tuşuna çift tıklayın ve ipucunu görün. Farenin sağ tuşunu herhangi bir yerde tıklamak ipucunu kaldıracak, sol tuşu tekrar tıklamak ise bir sonraki ipucunu getirecektir. İpucunu, devre üzerinde, ipucunun ömrü boyunca bir şekilde değişebilecek bir yere yerleştirmeyin. Eğer sonuçtan tatmin olmazsanız 30 İpuçlarını değiştir komutunu tekrar edebilirsiniz. Makronuzu Düzen.Makro.Kaydet komutuyla birlikte kaydetmeyi unutmayın. Oynatma sırasında makronun otomatik olarak tekrar etmesini istiyorsanız “Otomatik tekrar” özelliğini kullanın. Makroyu oynattıktan sonra Edison’un küçültülmesini istiyorsanız “Sona gelince küçült” özelliğini kullanın. Bu seçenekleri makroyu kaydettikten önce ayarlayın ya da makroyu her oynatmaya başladığınız zamandan önce ayarlayın. Uygun menü komutuyla ya da F5 ile kayda başla. Uygun menü komutuyla ya da F8 ile kaydı durdur. Uygun menü komutuyla ya da F6 ile tekrar oynatmayı başlat. Esc tuşu ile oynatmayı kes. 6.2.4. Parametreleri Değiştir Edison’un çoğu parçası, değiştirebileceğiniz bir ya da daha fazla parametre içerir; örneğin voltaj, direnç ya da hata durumu. Eğer hata durumunu ayarlarsanız, birçok muhtemel parça hatalarını benzetebilirsiniz. Editörde parçaya çift tıklayarak parçanın parametrelerini değiştirebilirsiniz. Yine de, hata durumu bu şekilde değiştirilemez. Dikkat edin ki bazı durumlarda siz bir devreyle deney yaparken program hata durumunu otomatik olarak ayarlayacaktır. Örneğin bir ampulü aşırı yüklerseniz patlayacaktır ve hata durumu “hatalı” ya dönüşecektir. Bu durumda hatalı parçaları onarmak için Onar ya da Tümünü Onar komutlarını kullanabilirsiniz. Hata durumu ayrıca hatalı parçayı bulmanız gereken Edison problemlerinde de kullanılır. 6.2.5. Sil Sil komutu bir önce seçilen bileşenleri ya da telleri silmenizi sağlar. Unutmayın ki basit olarak “Delete” tuşuna da basabilirsiniz. 6.2.6. Tümünü Onar Bu komut tüm hatalı bileşenleri bir kerede onaracaktır. Eğer bunu bir problem çözme (sorun giderme) oturumunda kullanırsanız, Edison bunu dikkate alacaktır ve çözümünüz için hiç puan alamayacaksınız. 6.2.7. Yeniden Boya Bu komutu, ekranı yeniden boyamak (yeniden çizmek) için kullanın. 6.3. Seçenekler Bazı ses, çizim ve kaydetme seçenekleri için bu menüyü kullanın. 6.3.1. Ses Efektleri Ses efektlerini açmak ve kapamak için bu komutu kullanın. 6.3.2. Hataları Göster Edison, hatalı bileşenler için farklı bir şekilde gözükmek için ayarlanabilir. Bu komut bir anahtar olarak görev yapar: “açık” konumunda, hatalı bileşeni şeklinden tanıyabilirsiniz; “kapalı” konumunda, hatalı ya da hatasız tüm parçalar, düzgün parçaların şekliyle gösterilir. Elbette, eğer problem çözme (sorungiderme) kipindeyseniz, Edison tüm parçaları düzgün olarak gösterir ve bu anahtarın konumunu değiştiremezsiniz. 6.3.3. Raf Rengi Bu, raf rengini seçmenizi sağlayan standart bir renk seçimi diyalog kutusunu devreye alır. 6.3.4. Tel Rengi Varsayılan tel rengini ve genişliğini bu menüden ayarlayabilirsiniz. 31 6.3.5. Taşırken Telleri Muhafaza Et Edison telleri ve onların bağlantılarını muhafaza edecek ve parçalar taşındığında, onların esnek tel olduklarını varsayacaktır. 6.3.6. Rafların Üzerindeki İpuçları İmleci rafların üzerinde bir bölümde hareket ettirdiğinizde, parça ismini veren kısa bir ipucu görünecektir. 6.3.7. Devrelerin Üzerindeki İpuçları İmleci 3 boyutlu devrenin üzerinde bir bölümde hareket ettirdiğinizde, parça ismini veren kısa bir ipucu görünecektir. İmleç belirli düğme ya da kontrol düğmelerinin (örneğin bir potansiyometre kontrol düğmesi) üzerindeyken bu seçenek, düğme ile ilişkilendirilmiş değeri gösterir. 6.3.8. Tümdevrelerin Bacaklarını Önceden Birleştir Bu seçenek sadece, deneysel devre tahtasının üzerine bir tümdevre yerleştirdiğinizde kullanılabilir. Programa, o anda terminallerin bağlanacağı deneysel devre tahtası bacaklarının birine her bir terminali bağlayan lastik çizgileri göstermesini söyler. Bu seçenek hızlı bir bilgisayar gerektirir, bu nedenle, meşgul olduğunda ekran güncelleştirmelerinizin ne kadar hızlı yapıldığına dikkat edin. 6.3.9. Gizli Devre Bağlantıları Deneysel devre tahtaları birtakım dâhili bağlantılar içerir. Bileşenleri deneysel devre tahtasının üzerine yerleştirdiğinizde ve böylece bir ya da birden fazla terminal deneysel devre tahtası ile bağlandığında, program her zaman otomatik olarak bağlantıları tanıyacak ve yapacaktır. Bu seçenek ile, Edison sadece gizli bağlantıları tanımakla kalmaz, aynı zamanda bağlı bacaklar arasına ince çizgiler çizerek bunları gösterir. Bu çizgiler fare onların yakınında olmasa bile görünür kalır. 6.3.10. Gizli Deneysel Devre Tahtası Bağlantıları Deneysel devre tahtası birtakım dâhili bağlantılar içerir. Eğer bu seçenek işaretlenmiş ise, imleci bacakların üzerinde hareket ettirdiğinizde bu gizli bağlantılar görünecektir. 6.3.11. Şemaları Kaydet Soldaki 3 boyutlu panelde değişiklik yapabildiğiniz gibi şematik sağ panelde de ayarlamalar yapabilirsiniz. Bu seçenek sağ paneli de kaydetmek isteyip istemediğinizi Edison’a söyler. Bu şekilde yaptığınızda demek olur ki dosyayı tekrar açtığınızda, her şey kaydedilmeden önce göründüğü gibi görünecektir. Bu seçeneği devre dışı bırakmak, sağ tarafta bazı yanlış ayarlamalar yaptığınızda ve onları yok etmek istediğinizde faydalıdır. 6.3.12. Çıkarken Seçenekleri Kaydet Bu komut bir anahtar olarak görev yapar. “Açık” konumunda program, menülerde ayarlanmış seçenekleri çıkmadan önce kaydeder, böylece program tekrar başlatıldıktan sonra menüler, daha önce kaydedildiği konumunda olacaktır. 6.4. Onarım Hatalı parçaları onarmak için bu komutu kullanın. Bu komutu seçtikten sonra imleç bir tornavida şeklini alır ve hatalı bileşeni göstermek için kullanılabilir. Normal düzenleme ve deney yapma kipinde, Edison parçadaki hatayı silecek ve imlecin şeklini normale haline döndürecektir. Problem çözme kipinde hatalı bir bileşen bulduğunuzda Edison sizi alkışlayacak, düzgün bir parçayı onarmaya çalıştığınızda ise acımasızca gülecektir. 6.5. Deneyler Programda bulunan elektriksel senaryoları görmek, duymak ve deney yapmak için bu komutu kullanın. Eğer halihazırda bir deney seti açtıysanız (Dosya.Aç Deney Seti), birtakım konular arasından belirli bir deneyi seçebilirsiniz. Bir deney seçildiğinde, Edison uygun devreyi ve ses dosyasını yükleyecektir. Daha 32 sonra sesle ilgili talimatları ya da ekrandaki yorumları uygulayabilir ya da sadece kendi başınıza deney yapabilirsiniz. 6.6. Problemler Problemleri çözmek ve program ile sunulan devrelerdeki sorunları gidermek için bu komutu kullanın. Eğer halihazırda bir problem seti açtıysanız (Dosya.Aç Problem Seti), birtakım görevlerden birini seçebilirsiniz. Genel olarak, hatalı bileşeni bulmak zorundasınız ya da doğru değeri yazmak zorundasınız. Ölçü aletlerine ve tellere her zaman hatasız olduklarına dair güvenebilirsiniz. Hatalı bileşeni bulduğunuzu düşündüğünüzde, Onarım komutunu kullanarak onarabilirsiniz. Muhtemel hatalı bileşeni göstermek için tornavidayı kullanın. Eğer hatalı bileşeni bulduysanız, Edison sizi alkışla ödüllendirecektir ve en yüksek puanı alacaksınız; eğer hatalıysanız, program size gülecek. Bu durumda, bileşenleri teker teker onarmaya devam edebilirsiniz, ancak her yanlış hamle puanınızı düşürecektir. Eğer program sizden bir değer (eğer hata olmasaydı ölçü aleti tarafından gösterilecek olan değer) yazmanızı ister ve ilk denemenizde doğru yazarsanız, Edison sizi alkışlayacak ve size en yüksek puanı verecek. Eğer hatalıysanız, hoş olmayan bir kahkaha ile karşılaşacaksınız. Doğru cevabı verdiğinizde Edison’un sizi her zaman alkışlamasına rağmen birçok denemeden sonra puanınızı düşürür ya da sıfır yapar. 6.7. Yardım Edison’un yardım sistemini bu komutla çalıştırabilirsiniz. 6.7.1. İçindekiler Bu menü birimini seçerek ya da F1 e basarak, yardım sistemine sıçrayacaksınız. Programda kaybolduğunuz herhangi bir zaman ya da nasıl devam edeceğinizi bilemediğinizde, hemen F1 e basın ve menüler, kısa yollar, komutlar vb. hakkında detaylı bilgi bulacaksınız. 6.7.2. Konu Arama Bu, sizi yardım sisteminin konu arama penceresine götürür. 6.7.3. Yardımın Kullanımı Edison'un yardım sistemi, standart bir Windows yardım sistemi olarak hazırlanmıştır. Eğer Windows yardım sistemleri hakkında bilgi edinmek istiyorsanız bu seçeneği seçin. 6.7.4. Başlarken Bu yardım dosyası, bu materyalin “Başlarken” bölümünü içerir. 6.7.5. Program Hakkında DesignSoft hakkında bilgi edinmek, kullandığınız program kopyasının sürüm numarasını öğrenmek ve daha birçok ayrıntı için bu komutu kullanın. 33 7. ŞEMA ANALİZÖRÜ 7.1. Şema Analizörü Nedir? Edison’un şema analizörünü, şematik diyagramlardaki karmaşık analog ve dijital devreleri analiz etmek için kullanabilirsiniz. Edison’un 3 boyutlu parçalarına ek olarak gerçek analog ve dijital tüm devrelerin kataloglarından parça seçebilirsiniz. Analog devrelerin DC, AC ve geçici rejim konularında ve dijital devrelerin adım adım veya tüm zamanlı diyagram analizlerini gerçekleştirebilirsiniz. Şema analizörünün gerçekleştirdiği analizler sayesinde transfer fonksiyonu oluşturabilir veya zaman cevabını inceleyebilir, ödevlerinizi kontrol edebilir veya kutupları ve sıfırları kolaylıkla çizdirebilirsiniz. İlgilendiğiniz her bir devre elemanının değerini ya sembolik isminden veya parçanın üzerindeki derini değiştirebilirsiniz. Bu size devrenin çalışması hakkında daha detaylı bilgiye sahip olmanızı sağlayacak aynı zamanda işleminizin gerçekleştirilmesinde ve formüllerin kontrolünde zaman tasarrufu sağlayacaktır. 7.2. Örnek Devreler ile Deneyler Programı çalıştırın ve ekranın en üstünde bulunan Dosya menüsünden Dosyayı tıklayarak ekranın aşağıya doğru açılmasını sağlayınız. Buradan Aç komutunu seçiniz ve Standard aç diyalog kutusunun açıldığını göreceksiniz. Aç menüsü sizden *. SCH uzantılı dosyaları seçmenizi isteyecektir. Örnekler alt klasörünü seçtiğinizde, Aç diyalog kutusunda .SCH uzantılı dosyalar görünecektir. Bu dosyalardan bir tanesi seçildikten sonra ekranda devre şeması görünecektir. Şimdi analizi başlatabilir, üzerinde değişikler yaparak genişletebilir ve sonuçları elde edebilirisiniz. Unutulmamalıdır ki, bütün işlemlerden ESC tuşuna basarak veya İptal butonuna basılarak vazgeçilebilir. 7.3. Mouse Kullanarak Devre Şemalarının Düzenlenmesi Burada şemalarınızı düzenlemek için bazı basit Mouse teknikleri verilecektir. Mouse’un sağ butonunun kullanılması: Herhangi bir anda mouse’un sağ tuşuna bastığınızda, popup menü ortaya çıkacaktır. Bu menüyü kullanarak aşağıdaki işlemleri gerçekleştirebilirsiniz: • İptal konumu. Son işlemden çıkmak için kullanılır. (Örnek: parçanın yer değiştirilmesi, telin yer değiştirilmesi) • Son Seçilen Parça. Son seçilen parçaya gidilir ve tahtaya yerleştirilir. • Tel. Tel çizim konumuna geçilir. Bu konumda imleç kalem konumuna dönüşür. Tel yerleştirmek için Mouse’un sol tuşuna basılı tutarak kalem sürüklenir. • Sil. Seçilen parça veya parçaların silinmesi için kullanılır. • Sola döndür, Sağa döndür, ayna. Seçilmiş veya taşınacak olan elemanların döndürülmesi veya simetriğinin alınması için kullanılır. • Özellikler. Seçilmiş veya taşınacak olan elemanların özelliklerinin düzenlenmesi için kullanılır. Özellikler menüsünden parçaya ait tüm bilgileri ayarlayabilirsiniz. Bu size özelikleri girilen elemanların çoklu kopyalarını oluşturabilmenize olanak sağlar. Parça özellik editöründe bulunduğunuz durumda, Mouse’un sağ butonunda başka özelikler mevcuttur. İlgi duyulan elamandan başka bir elemana özellikleri Mouse’un sağ tuşuna basarak etiket kopyala tuşu ile gerçekleştirebilirsiniz. Aynı işlemi F9 tuşunu kullanarak da gerçekleştirebilirsiniz. Mouse’un sol butonunun kullanılması: Aşağıdaki özellikler Mouse’un sadece sol tuşuna özgüdür. • Seçim. İstenilen bir nesnenin seçilmesi ve diğer tüm nesnelerin seçimden kurtarılması. • Çoklu seçim. [Shift] tuşu basılı durumda iken seçilen nesneler yenileri eklemek için kullanılır. Eğer grup altında istenilen obje zaten seçilmişse bu durumda da seçilen gruptan dışarı çıkarılmış olur. 34 • Blok seçim. Tüm nesnelerin bir seferde blok olarak seçilmesini sağlar. Bu durumda imlecin altında seçili nesne olmamasına dikkat edilmelidir. Sonra Mouse tıklayarak sürüklenmelidir. Bu durumda dikdörtgen alanın altında kalan tüm elemanlar blok olarak seçilmiş olacaktır. • Tüm elemanların seçimi. Ctrl + A tuşlarına beraber basılması tüm nesneleri seçecektir. • Nesnelerin taşınması. Tek bir nesne sürüklenerek taşınabilir. ( İmleç nesnenin üzerine getirilerek seçilir ve Mouse yardımıyla istenen yere taşınır.) Çoklu nesnelerin taşınmasında önce yukarıdaki gibi nesneler seçilir daha donra Mouse yardımıyla taşınırlar. • Parametrelerin Düzenlenmesi. Nesne üzerine imleci iki kere tıklayarak parametre menüsünün açılması sağlanır daha sonra değişiklikler gerçekleştirilir. • İletken geçişleri. Birbirini kesen iki adet iletken bizim tarafımızdan bile bile bağlanmadı ise elektriksel olarak bağlantısızdır. Düzenle.Sakla/Çöz komutu kullanılarak bağlanan düğümler çözülebilir. Bunula birlikte iletken geçişlerinde bağlantı kullanmamak en iyi yöntemdir. • Blok veya Sembol Kopyalama. Blok veya sembol seçildikten sonra Ctrl+c Tuşuna basarak kopyalanabilir. Bloğun veya sembolün dışına çıkarak Ctrl+v tuşuna basarak seçim serbest bırakılabilir. Kopyaladığınız bloğu yerleştireceğiniz yeri isterseniz görebilirisiniz. Eğer şematik pencerede kopyalama için yeterli yer yok ise Alt tuşuna basarak ekranı büyütebilirsiniz. Bloğu yerleştirdiğiniz zaman ekrana kilitlenecektir ve ikinci kullanımda bloğu kaldırmanız gerekecektir. 7.4. Ölçü Birimleri Elektronik parçaların parametrelerini girmek veya sayısal değerleri oluşturmak istenirse, standart elektronik kısaltmalar kullanılmalıdır. Örnek olarak, 1000 (ohm) için 1k girilebilir. Çarpımsal faktör kısaltmaları yandaki değerleri takip etmektedir. Örnek olarak; 2.7k, 3.0M, 1u vb. Aşağıdaki karakterler çarpım faktörlerini göstermektedir: -12 p = piko = 10 -9 n = nano = 10 -6 u = micro = 10 -3 m = mili = 10 12 T = tera = 10 9 G = giga = 10 6 M = mega = 10 3 k = kilo = 10 NOT: Büyük ve küçük karakterler dikkatlice girilmelidir. Ayrıca arada bir boşluk bırakılmadan nümerik karakteri kısaltma takip etmelidir. Bu olmaz ise şema analizörü hata uyarısı verecektir. 35 7.5. Basit Ekran Formatı Program çalıştıktan sonra monitörde aşağıdaki ekran görünür: Ekran aşağıdaki prensip elamanlardan oluşur: (1) Menü (2) İmleç veya Pointer. Bu komutların seçilmesinde veya şemanın düzenlenmesinde kullanılır. İmleci sadece Mouse yardımıyla hareket ettirebilirisiniz. • İşlem konumunuza bağlı olarak, imleç aşağıdaki şekillerden birisinde olabilmektedir. Ok. Düzen penceresine bir komut seçileceği zaman ok gözükür. • Parça sembolü. Şematik pencereye seçilen bir parça yerleştirileceği zaman. Seçilen pencere üzerine eleman yerleştirilene kadar bu konumdadır, kontrol sadece Mouse ile yapılabilir. • Kalem. Telin son noktası belirleneceği zaman imleç kalem formundadır. • Elastik tel. Giriş veya çıkışın ikinci noktası veya telin son noktasını belirlerken imleç bu konumda olur. • Elastik kutu. Bloğun ilk köşesi belirlendikten sonra tümünü belirlerken elastik kutu görülür. • Kesikli çizgi kutusu. Metin bloğu veya parça ismini yerleştirirken bu konumdadır. • Büyüteç. Ekranı büyütüp küçültürken nu simge görülür. 36 (3) Şema Penceresi. Bu pencere düzenlenen veya analiz edilen devre şemasını gösterir. Şema penceresi gerçekte genişletilmiş bir çizim alanıdır. Ekrandaki pencereyi sağda ve altta bulunan barları hareket ettirerek tüm çizim alanı görecek şekilde hareket ettirebilirsiniz. Dosya menüsünden yeni bir komut seçildiğinde, sistem otomatik olarak editörü çizim alanın ortasına gelecek şekilde ayarlamaktadır. Aynı durum var olan dosyanın tekrar yüklenmesi durumunda a geçerlidir. Şematik pencereyi var olan birçok katmandan oluştuğunu düşünebilirsiniz. Parçaları, telleri ve yazıları oluşturan ana katmanlara ek olarak diğer katmanları da istediğiniz gibi açıp kapatabilirsiniz. Genellikle bu iki katmanın açık olması uygun bir durumdur. • Görüntü. Pin Tutucuları Açık/kapalı: parçaların bağlantı uçları gösterilsin/saklansın. Şematik pencerede bulunan grid noktaları biri birine olan yakınlığına göre ekranda bazen görülebilir bazen de görülemezler. Bu Görüntü menüsünden Grid Açık/Kapalı konumuyla ayarlanabilmektedir. Bazı büyültme küçülte seviyelerinde grid üzerindeki tüm bağlantı kabloları ve parçalar bağlı olmasına rağmen grideki noktalar görülemezler. Bu noktalar sadece bir birine bağlı olan noktalarda görülebilir. Parça sembolleri çizin alanında dikey veya yatay olarak yerleştirilebilirler. (4) Toolbar. Birçok düzenleme komutu bu ekrandan seçilerek aktif hale getirilebilmektedir. (5) Parçalar Ekranı. Parçalar grup olarak parçalar ekranında gösterilir. Bir grup seçildiği zaman, bu grup ile ilgili tüm cihazlar ekranda görülür. İstenilen bir elemana Mouse yardımıyla tıklanarak seçilir (6) ve çizim ekranı üzerinde istenen bir yere taşınabilir. Parçayı + ve – tuşlarına basarak sağa veya sola döndürebilir veya * tuşuna basarak simetrisini alabilirisiniz. Bir parçanın konumunu ve pozisyonu belirledikten sonra Mouse’un sol tuşuna basarak yerine sabitleyebilirsiniz. (7) Görev Çubuğu. Görev çubuğu ekranın en altında yer alır. Kullanılmakta olan T&M ekipmanları için veya araçlar için birçok hızlı işlev butonları içermektedir. Her bir araç veya cihaz kendi penceresinde ve hız tuşuna dokunarak aktif hale getirilebilir. İmleç hız butonunun üzerine getirilince fonksiyonun işlevi ile ilgili ipucu ekranda gözlenebilmektedir. Çubuğun en sonunda bulunan butonu şematik pencereyi kilitleme butonu olup özel bir fonksiyondur. Bu butona basıldığında diyagrama ve burada bulunan ölçme cihazlarına kesinlikle müdahale edemezsiniz. (8) Yardım satırı. Yardım satırı, ekranın en altında imlecin üzerinde bulunduğu cihazlara ait kıs açıklamaları içeren bir ekrandır. 7.6. Devre Elemanlarının Yerleşimi Parçalar parça ekranından seçilerek Mouse yardımıyla istenilen yere taşınılırlar. Mouse’un sol tarafına dokunulduğunda program parça sembolünü en yakın grid noktalarındaki noktalara yerleşecek şekilde ekipmanı yerleştirir. Parça istenilen yere yatay ve dikey olarak + tuşuna basarak saat ibresi yönünde 90 derecelik açılarla döndürerek veya – tuşuna basarak saat ibresinin tersi yönünde döndürerek yerleştirilebilir. Buna ek olarak, bazı cihazlar * tuşuna basılarak simetrisi alınarak ekran üzerine yerleştirilebilir. Ayrıca parçanın konumunu ayarlamak için popup menüde bulunan butonundan yaralanılabilinir. Parça sembolü seçildikten ve yerleştirildikten sonra, parçaya çift tıklayarak etiketini ve değeri -12 12 girilebilir. Sayısal değerler girildiği zaman, 10 den 10 ye kadar kısaltmalar Bölüm 4.1 de açıklandığı kullanılabilir. Örnek olarak 1k 1000 olarak anlaşılmaktadır. Not: Eğer analizinizi tolerans konumunda çalıştırmayacak iseniz, tolerans parametrelerini göz ardı ederek analizinizi gerçekleştirebilirsiniz. 37 Şematik analizör size her bir parçanıza etiket değeri girmenize olanak sağlamaktadır. Çok aceleniz veya hemen cevap almanız gerekmiyor veya çok basit bir devre şeması kuruyor iseniz devrenize ait elemanların etiket ve sayısal değerlerinin ayrı ayrı girilmesi oldukça iyi bir uygulamadır (R4, 10k). Etiketin ilk kısmı, R4, sembolik analiz konumu için gereklidir. Etiketin sayısal kısmı ise, 10k, sadece görsel şema dokümanları için gereklidir. Sembolik analiz boyunca, şema analizörü veri etiketindeki sayısal değerleri kullanacak etiketle ilgilenmeyecektir. Tel : Bir tel iki parçayı birleştiren sıfır dirençli bi bağlantıdır. Bir tel yerleştirmek için, yerleştir/tel komutu seçilerek başlangıç noktasından Mouse’un sol kısmına basılı tutularak diğer elemana kadar sürüklenerek birleştirilir. Tel parçaları yatay veya dikey konumda olabilir. Bağlanmamış devre elemanının kalmadığından emin olunuz. Bağlantıları tamamladıktan sonra esc tuşuyla bağlantı kısmından çıkınız. Giriş ve Çıkış : Çeşitli tip analizlerde giriş ve çıkışın her ikisi seçilmeden analizi gerçekleştirme şansı yoktur. ( DC transfer karakteristiği, Bode diyagramı, Nyquist Diyagramı) Bu reaksiyonun nereden uygulandığı ve sonucun nereden alındığını belirlemek açısından gereklidir. Çıkışlar ayrıca seçilen analiz konumuna göre hangi tip diyagramların oluşturulacağını belirlemektedir. Kaynaklar ve üreteçler giriş, ölçü aletleri ise çıkış olarak ayarlanabilirler. Ölçü aletleri AC transfer eğrileri ve fonksiyonları hesaplanırken giriş değerlerinin yerini belirlemede kullanılabilir. Girişlerin ve çıkışları Ekle.Giriş veya Ekle.Çıkış komutları kullanılarak istenilen yere yerleştirilmesi sağlanabilir. Giriş veya çıkış eklemek için imleci tul bar üzerindeki butonun üstüne getirerek tıklayarak şema üzerinde giriş ve çıkışı tanımamak istediğiniz noktaya kadar sürükleyiniz. Giriş veya çıkışı başka bir düğüm noktasına yönlendirilmek istendiğinde Mouse butonu ile seçerek tutunuz. (genellikle toprak referans noktası için kullanılır.) Giriş ve çıkış noktaları ikinci bir noktaya genişletilmek istenirse Mouse butonuyla yardımıyla bırakılabilir. Bir giriş referansı bir çok şekilde tanımlanabileceğinden bir devre için sadece bir tane giriş referanssı tanımlanması gerekliliği unutulmamalıdır. Benzer olarak, şema analizörleri bazı analizlerinde bir devrede sadece bir çıkış tanımlanabilmektedir. Bu metotlara sembolik analiz metotları da dahildir. 7.7. Uygulamalar 7.7.1. Devre Şeması Düzenleme Bir seri RLC ağının devre diyagramını aşağıdaki figürde gösterildiği gibi hazırlayın. 38 Şematik pencereyi Dosya.Yeni komutu ile temizleyin. Üst çizgideki dosya ismi İsimsiz olarak ayarlanmıştır ve yeni bir devre dosyasının düzenleniyor olduğunu gösterir. Şimdi bileşenleri eklemeye başlayın. Kaynaklar çubuğunu seçin (bileşen ikonlarının altında): mevcut kaynakların ikonları görünecektir. Gerilim üreteci ikonuna tıklayın ve daha sonra fare tuşunu bırakın. İmleciniz üreteç sembolüne dönüşecektir. Fareyi kullanarak (ya da dönüş için [+] ya da [–] tuşlarına ya da ters çevirmek için [*] tuşuna basarak) imleci ekranın ortasında bir yere getirin ve sonra farenin sağ tuşuna basın: şema editörünün açılır menüsü gelecektir. Özellikler i seçin. Aşağıdaki diyalog kutusu görünecektir: DC seviyesi, İşaret ve IO durunu parametrelerini değiştirmeden bırakın. Dikkat edin ki IO Durumu parametresi için GİRİŞ I kabul ederek bu üretecin çıkışının Bode diyagramı için giriş olacağını seçiyorsunuz. düğmesine basın, mevcut gerilim üreteci işaretlerinin grafik İşaret menüsü doğrusunu seçin ve ikonlarıyla birlikte yeni bir diyalog kutusu görünecektir. Bunlardan birini seçtiğinizde (bu durumda Sinüs düğmesine basın), birleşmiş eğri bazı varsayılan parametrelerle birlikte gelir. Sinüs işareti durumunda, bunlar: Frekansı 150k ya ayarlayın. OK e tıklayın ve bir önceki diyalog kutusuna geri dönün. Etiket metni olarak Kaynak yazın ve OK e tıklayın. Program, etiketi otomatik olarak bileşenin yanına yerleştirecektir ve bileşen ve etiketi birlikte yerleştirme imkânına sahip olacaksınız. Eğer varsayılan etiket yeri tatmin edici değil ise, etiketi istenen konuma daha sonra sürükleyebilirsiniz. Bileşen, istediğiniz yerde olduğunda, bırakmak için farenin sol tuşuna basın. Bu, üretecin yerleştirilmesini tamamlar. Şimdi Temeller çubuğuna tıklayın ve direnç ikonunu seçin. (imleciniz, çubuklar ya da ikonlar üzerinde olduğunda otomatik olarak değişecektir. Direnç sembolü şematik ekranda göründükten sonra, farenin sağ tuşuna basın ve daha sonra açılır menüden Özellikler i seçin. Aşağıdaki diyalog kutusu görünecektir. 39 Direnç değerini 100 ile değiştirin ve Etiket doğrusunun üzerinden taşıyın ve R,100 yazın. Not: Direnç değerini (bu durumda 100) değer alanında iken, etiket alanına F9 tuşuna basarak ya da açılır menüyü kullanarak kopyalayabilirsiniz. Tüm parametreleri ayarladıktan sonra OK I tıklayın. İmleciniz etiket çerçeveli dirence dönüşecektir. Onu gerektiği gibi yerleştirin ve bırakmak için sol fare tuşuna basın. Devre girişine yukarıdaki figürde belirtildiği gibi Alan Bileşenleri ile devam edin. Parametreleri L=1m ve C=1n. olarak ayarlayın. Sırasıyla L,1m ve C,1n Etiketlerini girin. Kondansatör için olan paralel ve seri direnç kayıp değerlerini not edin. Voltmetreyi (Ölçme Aygıtları bilesen grubunda) kondansatör ile paralel olarak ekleyin ve varsayılan IO durumunu ÇIKIŞ parametresi olarak kabul edin. Üretecin yanına bir topraklama yerleştirin ve üreteç, kondansatör ve açık devreyi şekilde gösterildiği gibi Tel Ekle komutu (kısa yol Boşluk tuşu)i le birbirine bağlayın. Alternatif olarak ayrıca çizimine başlamak için kullanabilirsiniz. kalem ikonunu ya da açılır menüyü tel ikonunu tıklayın ve metin düzenleyicisi görünecektir. RLC Son olarak, şemaya başlık ekleyin. ikonuna tıklayın ve boyutu 12 olarak ayarlayın. Düzenleyici ayrıca farklı bir yazı tipi, renk Devresi yazın. vb. seçmenize izin verir. Simdi OK e tıklayın ve metni şematik düzenleyici pencerede yerleştirip bırakın. Devam etmeden önce, devreyi Dosya.farklı Kaydet komutu ile kaydedin. Devreyi RLC_NEW.SCH (.SCH uzantısı otomatik olarak eklenir) olarak isimlendirin. İsterseniz, devreyi hala birçok şekilde değiştirebilirsiniz: • Yeni bileşenler ekleyin. • Düzen, Kes, Kopyala, Yapıştır ve Sil komutlarını kullanarak seçilen nesneleri silin, kopyalayın ya da taşıyın. • Bilesen gruplarını taşıyın, döndürün ya da ters çevirin. Üzerlerine tıkladığınızda Shift tuşunu basili tutarak bileşenleri tek tek seçin. Grubu belirlemek için ayrıca pencere seçimini de kullanabilirsiniz. Son bileşeni seçtiğinizde, sol fare tuşunu bırakın, sonra imleci seçilen bileşenlerden birinin üzerinde hareket ettirin, sol fare tuşuna basın ve basili tutun ve seçili parçaları fare ile sürükleyin. Sürüklerken [+], [-] ve [*] tuşları ile bileşenleri döndürebilir ve ters çevirebilirsiniz. • Herhangi bir bilesen etiketini üzerine tıklayarak ve sürükleyerek taşıyın. • Bilesen parametre değer(ler)ini ve bileşenlerin etiketlerini üzerlerine çift tıklayarak değiştirin. Tabii ki bu değişiklikleri saklamak istiyorsanız devreyi tekrar kaydetmelisiniz. 7.7.2. Analizlerin Başlatılması Şematik Analizör çok çeşitli analiz kiplerine ve seçeneklerine sahiptir. Analiz metodu, devre sadece analog bileşenler içerdiğinde analogdur. Bu durumda bileşenler analog modelleri ile modellenir. Devre hem analog hem sayısal bileşenler içerdiğinde analiz metodu karmadır. Bu durumda bileşenler analog modelleri ile modellenirler. Devre sadece sayısal bileşenler içerdiğinde analiz metodu sayısal kiptir. Bu durumda bileşenler hızlı sayısal kipleri ile modellenirler. Simdi daha yeni girmiş olduğunuz RLC devresi üzerinde AC ve süreksiz analizleri yürütün. 40 İlk olarak bir AC düğüm analizi gerçekleştirin. Analiz.AC analizi.Düğüm gerilimlerini hesapla 'yı seçin. Şimdi imleciniz herhangi bir uç noktaya bağlayabileceğiniz bir test probuna dönüşecektir. Ayrı bir pencerede düğüm gerilimleri görüntülenecektir. Şema üzerinde herhangi bir ölçme aygıtı yerleştirdiyseniz, bunların üzerine probla tıklamak, o cihazdan ayrıntılı bilgi görmenizi sağlar. Dikkat edin ki DC analizi ile benzer şekilde DC düğüm gerilimlerini elde edebilirsiniz. Şimdi ana menüden AC Analizi .AC Geçiş Karakteristiği’ ni seçiniz. Aşağıdaki diyalog karşınıza çıkacaktır: Varsayılan olarak, Genlik ve Faz hesaplanacaktır. Ek olarak Genlik ve Nyquist i seçin. Başlangıç frekansını 10k ya ayarlayıp OK e basın. Program hesaplama yaparken bir işlem çubuğu görünecektir. Hesaplamalar bittikten sonra Bode genlik özelliği Diyagram Penceresinde görünecektir. Diyagram Penceresinin altındaki sekmeleri kullanarak kolaylıkla Nyquist ve Genlik&Faz diyagramları arasında gidip gelebilirsiniz. Bir ya da daha fazla imleci etkinleştirerek tam giriş/çıkış değerlerini okuyabilirsiniz. Dikkat edin ki herhangi bir sunumda Sembolik Analizi kullanarak ve AC Transferi ya da Yarı Sembolik AC transferini kullanarak transfer fonksiyonunun formülünü çağırabilir ve yerleştirebilirsiniz. Formül, Denklem Düzenleyici Penceresinde görünecektir ve onu, yukarıda açıklandığı gibi, ister Diyagramda ya da Şematik Pencerede yerleştirebilirsiniz. Şematik Analizörün grafik uygulamalarını kullanarak diyagramınıza daha fazla faydalı bilgi ekleyebilirsiniz. Örnek olarak, özel bir açıklayıcı olan işaretleyiciler ve devre şemasının kendisini diyagrama ekleyelim. Bir eğriye işaretleyiciler eklemek için imleci eğri üzerinde hareket ettirin, imlecin + şekline dönüştüğü bir nokta bulun ve eğriye o noktada tıklayın. Eğri seçilmiş hale dönünce, kırmızı olur. Şimdi ister üzerine çift tıklayın ya da farenin sağ tuşuna basın ve açılır menüde Özellikleri seçin. Bir diyalog kutusu görünecektir ve eğrinin parametrelerini ayarlayabilirsiniz: Renk, Doğru genişliği, İşaretleyici. İşaretleyici Tipini Seç: Kare ve OK e tıklayın. 41 Bir metin eklemek için metin ikonuna tıklayın. Metin editörü görününce, “Rezonans.” yazın. yazı tipi ikonunu kullanarak herhangi bir yazı tipi, boyutu ve rengini Dikkat edin ki düzenleyicinin işaret ikonuna seçebilirsiniz. OK e tıklayın ve metni rezonans uç noktasının yakınlarına yerleştirin. Şimdi tıklayın. Sonra metin üzerine ve son olarak eğrinin uç noktasına. Dikkat edin ki doğru noktada olduğunuzda imleciniz bir + ya dönüşecektir. Metni başka yerlere sürükleseniz ya da başka değişiklikler yapsanız bile her zaman metinden eğriye yön gösterecek olan bir doğru ve ok girdiniz. Şimdi şematiğin kendisini diyagramınızın üzerine yerleştirin. Şematik düzenleyici pencereye tıklayın ve Düzen.Tümünü Seç 'i seçin. Bu seçimi Düzen.Kopyala yi seçerek ya da Kopyala ikonuna tıklayarak ya da Ctrl C kısa yolunu kullanarak panoya kopyalayın. Diyagram Penceresine tıklayın ve Düzen.Yapıştır a tıklayın ya da Yapıştır ikonuna tıklayın ya da Ctrl V kısa yolunu kullanın. Devre diyagramının çerçevesi görünecektir. Onu diyagramınızın sol kösesine yerleştirin ve bırakın. Simdi hala bu resmi sürükleyerek ya da üstüne çift tıklayarak ve boyutunu, çerçevesini ya da arka planını değiştirerek değiştirebilirsiniz. Şimdi bir geçici rejim analizi gerçekleştirin. İlk olarak imlecinizin seçme oku olduğundan emin olun, daha sonra gerilim üretecine çift tıklayın (ve dalga formunu varsayılan birim adıma değiştirin). Analiz.Süreksiz Analiz i seçtikten sonra aşağıdaki diyalog kutusu görünür: Görünümü bitir parametresini (1,0 u ) dan 30 u ya değiştirin ve OK e basın. Ayrı bir pencerede geçici rejim durumu cevabı görünecektir: 42 Beklenildiği gibi, RLC devresi sönümlü bir şalinim cevabi gösterir. Tam giriş/çıkış veri çiftleri a ve b grafik imleçlerini aktifleştirerek okunabilir. Şimdi menüden Analiz.Sembolik ya da Analiz.Yari-sembolik Süreksiz i seçin. Devre cevabinin kapalı form ifadesi Denklem Düzenleyicisi penceresinde görünür. Denklem Düzenleyicisi penceresindeki Kopyala ikonuna tıklayın ve şematik Pencereye geçin ve Yapıştır ikonunu seçin. Formülün çerçevesi görünecektir. Çerçeveyi istenen yere taşıyın ve formülü yerleştirmek için sol fare tuşuna basın. Dikkat edin ki sürükleyerek herhangi bir yere tekrar yerleştirebilirsiniz ve üzerine çift tıklayarak düzenleyebilirsiniz. 7.7.3. Sayısal Devre Analizi Bir sayısal devreyi test edelim. EXAMPLES\HALF_ADD.SCH. dosyasını açın. Analiz.Sayısal Adım Adım komutunu seçin. Bir denetim masası çıkacaktır ve devrenin davranışını Bir Adım İleri Git düğmesine basarak adım adım izleyebilirsiniz. Serbest çalışma kipi için Oynat düğmesine basın. Her uç noktada küçük bir kutu, devre çalıştıkça mantık seviyesini gösterecektir (Yüksek için kırmızı, düşük için mavi, yüksek Z için yeşil, tanımlanmamış için siyah) Aşağıdaki resim gösterimin orta bir durumunu gösteriyor. 43 Şimdi devrenin geçici rejim davranışını inceleyelim. Analiz.Sayısal Zamanlama Analizi komutunu seçerek aşağıdaki menü gelir: Sonuç aşağıdaki zamanlama diyagramında gösterilir. 44 Sayısal Zamanlama Analizi'nin yerine Süreksiz i de seçebilirsiniz. Bu durumda, program idealleştirilmiş mantık seviyeleri yerine detaylı sürekli dalga formları ve gerilimleri veren bir analog analiz yapacaktır. Dikkat edin ki sadece sayısal bileşenler içeren devreler sayısal ve analog yöntemlerle analiz edilebilirler. Hem analog hem dijital bileşen içeren devreler ise sadece analog yöntemle analiz edilebilirler. Sonra, EXAMPLES\HALFADMX.SCH dosyasını yükleyin. Bu devrenin iki pasif parçası (bir direnç ve bir kondansatör) olduğu için Şematik Analizör analog(ya da karışık kip) süreksiz analizi kullanır. Sonuç, aşağıda görülen zaman cevabıdır. 45 Notlar: - Eğrilerin sırasını basit olarak çıkış ismine bir kolon karakteri ve bir sayı ekleyerek değiştirebilirsiniz. Bu özellikle, her çıkışın ayrı bir diyagram ile gösterildiği sayısal analizlerin sonuçlarını sunarken önemlidir. Örneğin, eğer ÇıkışA, ÇıkışB, Elde, ve Toplam isminde çıkışlarınız var ise, ÇıkışA:1, ÇıkışB:2, Elde:3, ve Toplam:4 etiketlerini kullanan bir sırada görüntüleneceklerdir. - Saf bir analog analizin sonuçları normalde bir diyagramda görünür: ancak, yukarıda açıklanan etiketleme metodunu kullanarak Şematik Analizörün sonuçları ayrı diyagramlar olarak sizin istediğiniz sırayla göstermesini sağlayabilirsiniz. Eğrileri ayırmak için diyagram penceresindeki Görünüm | Ayrı Eğriler komutunu kullanmalısınız. Eğer bu etiketleme yöntemini kullanmazsanız Şematik Analizör eğrileri alfabetik sırada sunar. 7.7.4. Etkileşimli Konumda Devrelerin Testi Her şey yolunda olduğunda, devrenizin en son testi etkileşimli denetimlerini (tuş takımları ve şalterler gibi) kullanarak “gerçek hayatta” denemek ve görüntülerini ve diğer göstergelerini izlemek olacaktır. Böyle bir işi, Şematik Analizörün etkileşim kipini kullanarak yapabilirsiniz. Sadece denetimlerle oynamakla kalmayıp, ayrıca bileşen değerlerini değiştirebilir ve hatta analiz işlem yapıyorken yeni bileşen ekleyebilir ya da silebilirsiniz. Etkileşim kipini araç çubuğunun sağ tarafındaki ve tuşları ile etkinleştirebilirsiniz. İlk tuşuna basın. Şimdi olarak, gereken etkileşim kipini (DC, AC, geçici veya sayısal) tuşuyla seçin, sonra şemanızdaki göstergeler denetimlerle ne yaparsanız onu yansıtacaktır. Görüntülere ek olarak, Şema Analizörü özel çoklu ortam bileşenlerine sahiptir (ampul, motor, LED, şalter vb.) ve bunlar ışık, hareket ve ses olarak cevap verirler. Bu etkileşimli kipi denemek için, DISPKEY.SCH devresini EXAMPLES\ klasöründen yükleyin. Devre tuşunu kullanarak sayısal kipi seçin ve sonra tuşuna basın(kırmızı olacaktır). aşağıda gösterilmiştir. Şimdi tuş takımıyla oynayabilir ve 7 bölüm gösteriminin tuş takımının düzenini göstermesini izleyebilirsiniz. Eğer bilgisayarınızda bir ses kartı var ise, tuş seslerini bile duyabileceksiniz. EXAMPLES klasöründe daha fazla örnek bulabilirsiniz. 46 8. DENEY SETLERİ VE PROBLEMLERİN DERLENMESİ Edison, eğitim için kullanmak üzere en iyi hale getirilmiş deney setleri ve problemler yaratabileceğiniz iki yardımcı programın eklenmesi ile büyük miktarda zenginleştirilmiştir. Bu programlar DOS altında çalışır ve Windows programı değillerdir, ayrıca, komut satırlarıyla kullanılabilirler (menüler yoktur) ve ASCII kaynak dosyalarını kullanırlar. Giriş dosyaları yaratmak ve değiştirmek için basit bir metin editörüne ihtiyacınız olacaktır. 8.1. Deney Seti Derleyicisi Bir deney seti, DC-AC devrelerine ve laboratuar deneyimine öykünen ve devre temellerinin belli bir bakış açısına odaklanan bir grup Edison devre dosyalarıdır. Ödev yapma, laboratuar çalışması gibi durumlarda kullanılırlar. Devre dosyaları bir deney seti olarak birleştirilmiştir ve böylece öğrenci, grup olarak onları açabilir ve deney menüsünü kullanarak aralarından geçebilir. Deney seti kipindeyken bir devre dosyasının her deney için yüklenmesine rağmen Edison öğrenciye devre dosyasını saklamasına izin vermez (Bu, onun dosyaları düzenlemesini önler). Fakat genel olarak, öğrenci deney seti kipindeyken araçların ve komutların çoğuna sahiptir. Bir Deney Seti Yaratmak Yeni bir deney seti yaratmaya karar verdiğinizde aşağıdakileri yapmalısınız: • • • • • • Deney setinin odağını ve amacını tanımlayın. Her bir bağımsız deneyi tanımlayın. Her deney için bir Edison devre dosyası (*.CIR) oluşturun. Bir deney seti kaynak dosyası.(*.SRE).oluşturun. *.SRE dosyasını, deney seti çıkış dosyası (*.EXP) oluşturmak için derleyin. Deneylerdeki yanlışları ayıklayın ve bulduğunuz her hatayı düzeltin. Örnek Ampuller kullanarak ve seri/paralel devrelere odaklanarak üç deneyden oluşan bir deney seti yapalım. Problem setini LAMPS.EXP olarak tanımlayalım. .CIR deney dosyalarını yaratmak Birinci deney dosyasında (SERIAL.CIR), üç ya da dört ampul ve birkaç ampermetre alıp bunları seri olarak bağlayabiliriz. Son olarak, seri devreyi, bir anahtar üzerinden bir güç kaynağına bağlayabiliriz. Ampermetreler gösterecektir ki devrenin her yerinde akım aynıdır. Her ampule voltmetre de ekleyebiliriz ve böylece öğrenci voltaj düşümlerinin toplamının güç kaynağı voltajına eşit olduğunu görebilir. Ayrıca aralara, deneyle ilgili faydalı yorumların ve önerilerin olduğu birkaç tabela ekleyebiliriz. .CIR dosyasını oluşturmak için Dosya/Yeni yi kullanıyoruz. Genelde, deneyler için olan devre dosyaları E60.CIR gibi adlandırılırlar. Dosya Yöneticisi ya da Gezgin (Explorer) gibi bir program kullanarak EDISON\EXPMENTS\ klasörünün içindeki dosya isimlerini görüntüleyin ve kullandığınız dosya isminin önceden alınmamış olduğundan emin olun. İlk problem devre dosyamızı SERIAL.CIR olarak isimlendirelim ve onu EDISON\EXPMENTS\ klasörüne kaydedelim. Ayrıca *.SRE dosyası için bir deney başlığına ihtiyacımız olacak ve daha sonra Seri Lambalar ı bu başlık olarak kullanacağız. Ek olarak, öğrenci bu deneyi açtığında Edison’un çalması için bir de SERIAL.WAV adında bir ses dosyası oluşturduk. Aynı yöntemle, diğer iki devreyi de (PARALLEL.CIR ve MIXED.CIR) yaratabiliriz. Deney seti kaynak dosyasını yaratmak Üç deney devresini yarattıktan sonra, şimdi de LAMPS.SRE deney seti kaynak dosyasını yaratalım. Notepad ya da Microsoft Word gibi dosyaları saf ASCII (sadece metin) olarak yaratan ve kaydedebilen bir metin editörü kullanmalısınız (sadece metin olarak kaydet seçeneğini kullanın). Bu, Edison’un deney seti derleyicisi içinde bir kaynak dosyasıdır (EDISON klasörünün içinde EXPMENT.EXE dosyası ), böylece, aslında küçük bir bilgisayar programı yaratıyorsunuz ve Edison’un programlama dilinin kurallarına kesin olarak uymak zorundasınız. Bazı insanlar kaynak dosyası yaratmaya sıfırdan başlarken bazıları var olan bir dosyayı alıp, kopyalayıp, ismini değiştirip, dosyayı yenisinin içine değiştirip koyarlar. Programcılığa yeni başlayanlar için ikinci yöntem daha kolay olabilir. 47 Kaynak dosyamızı tanıtmadan önce, bu dosyanın sentaksını yönlendiren bazı kurallar ve yönergeler aşağıdadır: • • • Hiçbir satır 80 karakterden uzun olamaz. Tecrübeli programcılar bilirler ki daha sonra hataları düzeltebilmek istiyorlarsa, yorum satırlarını kaynak dosyalarının içine yerleştirmeliler. Satırın başına yorumlarınızdan önce iki eğik çizgi (//) koyarak bunu gerçekleştirebilirsiniz. // ile başlayan satırlar derleyici program tarafından önemsenmeyecektir. Deney başlıklarında boşluk kullanamazsınız. Bunun yerine ^ karakterini kullanmalısınız. Derleyici tarafından bilinen altı adet komut vardır. Bunlardan üç tanesi globaldir, yani deney dosyasının başında ve sadece bir kez yerleştirilmelidir ve bütün dosyaya uygulanacaktır. Global komutlar aşağıdaki gibidir: • • • .N – Deney isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bu, deney isimlerini tutan hafızayı ayırır. Karakterleri ve ^ karakterini sayın ve 1 ekleyin ya da aşılmayacağından emin olduğunuz bir maksimum uzunluğu girin. .F - Dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bu, dosya isimlerini tutan hafızayı ayırır. Bulunduğu yerdeki alt klasörleri de içermeli. (EDISON.EXE dosyasının bulunduğu klasöre bağlantılı olarak yeri belirleyin), eğik çizgiler, noktalar, dosya adı ve dosya uzantısı ve 1 ekleyin. Bir örnek: expments\serial.cir 20 uzunluğunda olacaktır, ya da aşılmayacağından emin olduğunuz bir maksimum uzunluğu girin. .W - .wav dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bulunduğu yerdeki alt klasörleri de içermeli. (EDISON.EXE dosyasının bulunduğu klasöre bağlantılı olarak yeri belirleyin), eğik çizgiler, noktalar, dosya adı ve dosya uzantısı ve 1 ekleyin. Bir örnek: expments\serial.wav 20 uzunluğunda olacaktır. Kalan üç komutu basit bir deneyi tanımlamak için kullanırsınız. Deneyin tanımlanmasını bitirdiğinizde, iki nokta (..) komutunu son vermek için kullanın. Komutlar: • • • .D – deney başlığı .L - deney dosyası ismi .S - Öğrenci deneyi açtığında çalacak bir ses dosyası adı (.wav dosyası, uzantısı gereklidir). Bunu, bir şeyleri canlandırmak için bir müzik imzası olarak ya da belki deneyi tanıtan kısa bir konuşma içeren bir konuşma dosyası olarak kullanabilirsiniz. .SRE dosyası örneği //Global tanımlamalar .N 40 .F 22 .W 13 //Deney tanımlamaları .D Seri^lambalar .L EXPMENTS\SERIAL.CIR .S EXPMENTS\SERIAL.WAV .. .D Paralel^lambalar .L EXPMENTS\PARALLEL.CIR // Bu deneyde bir ses yok .. .D Üçüncü^deney .L EXPMENTS\MIXED.CIR .. .E 48 .EXP dosyasını yaratmak için kaynak dosyayı derlemek Deney setiniz için olan kaynak dosyanız hazır olduğunda, Edison’un açabileceği ve kullanabileceği .EXP dosyasını yaratmak için EXPMENTS.EXE adındaki programı kullanmalısınız. Bir DOS komut işlemcisine ulaşmak için Windows u kullanın ve EDISON klasörüne değiştirin (muhtemelen C:\EDISON olacak). Unutmayın ki EXPMENTS.EXE dosyasının bulunduğu EDISON klasöründe olduğunuz sürece .SRE ve .EXP dosyalarının yerini (bu dosyaların bulunduğu alt klasör) de önüne getirmelisiniz. EXPMENTS <yer\giriş dosya adı[.sre]> <yer\çıkış dosya adı[.exp]> Bizim örneğimizde şöyle yazarız: EXPMENTS EXPMENTS\LAMPS.SRE EXPMENTS\LAMPS.EXP ve ENTER tuşuna basarak devam ederiz. EXPMENTS.EXE programı, kaynak dosyaları okur ve LAMPS.EXP problem dosyasını yaratır. Şimdi Edison u çalıştırabiliyor olmalısınız. Dosya/Aç/Deney Seti ni seçin ve yarattığınız .EXP dosyasını çalıştırın. Sıradaki adım, beklendiği gibi çalıştığından emin olmak için her deneyi açmaktır. 8.2. Problem Seti Derleyicisi Problem seti devre problemleri çözümünün belirli bir alanına odaklanmış bir grup Edison devre dosyalarıdır. Ödev, test, ya da laboratuar alıştırmaları gibi öğrenme durumlarında kullanılırlar. Devre dosyaları, problem ayar kaynak dosyalarıyla birleştirilir, böylece öğrenci onları grup olarak açabilir ve problem menüsünü kullanarak aralarında dolaşabilir. Problem seti kipindeyken bir devre dosyasının her problem için yükleniyor olmasına rağmen Edison öğrenciye, devre dosyasına direkt olarak devre olarak yüklendiğindeki gibi (Dosya/Aç) tüm araçlar ve komutlara ulaşıma izin vermez. Problem seti kipindeki bazı araçlar ve komut farkları aşağıdadır: • • • • Eğer problem bir seçim ise (çoktan seçmeli) ya da bir değer girişini soruyor ise, öğrenci, cevabını girene kadar, işaret analizörü gibi herhangi bir aygıtı kullanamaz. Daha sonra, devre performansını görmek ya da raftan bir ölçüm aleti alıp onu telle bağlamak için işaret analizörünü kullanabilir. Eğer problem, sorun giderme tipindeyse, daha sonra, devre performansını görmek ya da raftan yeni bir ölçüm aleti alıp onu telle bağlamak için işaret analizörünü kullanabilir. Öğrenci, hatanın nerde yattığıyla ilgili bilgi edinmek için bu aygıtları kullanabilir. Genel olarak öğrenci sol üstteki raftan parça alamaz, işaret tabelalarının içeriğini, bileşenlerin hata durumunu vb. değiştiremez. Diğer bir deyişle, birçok komut ve araçlar, problem seti kipindeyken öğrenciden gizlenir. Öğrenci, devre dosyasını kaydedemez(bu, dosyaları değiştirmesini önler). Bir Problem Seti Yaratmak Yeni bir problem seti yaratmaya karar verdiğinizde, aşağıdakileri yapmalısınız: • • • • • • Problem setinin odağını ve amacını tanımlayın. Her bir bağımsız problemi tanımlayın. Her problem için bir Edison devre dosyası (*.CIR) oluşturun. Bir problem seti kaynak dosyası.(*.SRP).oluşturun. *.SRP dosyasını, problem seti çıkış dosyası (*.PRB) oluşturmak için derleyin. Problemlerdeki yanlışları ayıklayın ve bulduğunuz her hatayı düzeltin. Problemleri tanımlarken, üç problem biçiminden birini seçebiliriz: • • • Seçim (çoktan seçim) Öğrenci, doğru cevabı içeren kutuyu işaretlemelidir. Bir değer sorma Öğrenci doğru cevabı hesaplamalı ve cevap kutusuna girmelidir. Sorun giderme Öğrenci hatalı bileşeni bulmalı(sadece bir kere izin verilir) ve bunu yapmak için ölçüm aletlerini ve anahtarları kullanabilir. Hatalı bileşeni bulduğunu düşündüğünde, onarım aracı ile onun üzerine tıklayabilir ve doğru olup olmadığını görebilir. 49 Örnek Temel ses filtrelerinden ve dört problemden oluşan bir problem seti yapalım. Problem setini FILTER.PRB olarak tanımlayalım. .CIR problem dosyalarını yaratmak İlk problem bir işaret analizörü ve RC alçak geçiren filtre içerecektir. Öğrencinin filtre devresini analiz edebileceğini ve devre cevabını tahmin edebileceğini düşünüyoruz. İşaret analizörü frekansı yükseldiğinde, filtre çıkışına ne oluyor? çoktan seçmeli sorusunu soracağız. Muhtemel cevaplar: yükseliyor, düşüyor, önce yükseliyor sonra düşüyor olacak. Devre, işaret analizörü, kondansatör ve seri bağlı bir dirençten oluşuyor. .CIR dosyasını yaratmak ve işaret analizörü, R ve C bileşenlerini tahtaya yerleştirmek için Dosya/Yeni yi kullanıyoruz. İstenen R ve C değerlerini ayarladıktan ve bileşenleri birbirine bağladıktan sonra, devreyi, özel bir isimle kaydediyoruz. Genel olarak, problemler için olan devre dosyaları P60.CIR gibi isimlendirilir. EDISON\PROBLEMS\ ‘in içindeki dosya isimlerini görüntülemek için Dosya Yöneticisi ya da Gezgin (Explorer) gibi bir programı kullanın ve kullandığınız dosya isminin daha önceden alınmamış olduğundan emin olun. İlk problem devremizi P2000.CIR olarak isimlendireceğiz ve onu EDISON\PROBLEMS\ klasörünün içine kaydedeceğiz. Ayrıca *.SRP dosyası için de bir program başlığına ihtiyaç duyacağız ve daha sonra Filtre 1 i bu başlık olarak kullanacağız. İkinci problem bir LCR devreli bant geçiren filtredir. İşaret analizörü frekansı yükseldiğinde, filtre çıkışına ne oluyor? çoktan seçmeli sorusunu soracağız. Muhtemel cevaplar: yükseliyor, düşüyor, önce yükseliyor sonra düşüyor olacak. İşaret analizörünü, bobini, kondnsatörü ve direnci bağlayarak tekrar yeni bir .CIR dosyası yaratıyoruz. İkinci problemimizi P201.CIR devre dosyası olarak isimlendiriyoruz ve EDISON\PROBLEMS\ in içine kaydediyoruz. Filtre 2 yi daha sonra problem başlığı olarak kullanacağız. Üçüncü problem yüksek geçirgen bir filtre içeriyor ve bir değer soruyor olacak: 2kHz de çıkış voltajı ne olacak? Bunu, filtre 3 olarak isimlendiriyoruz. Devreyi kuracağız, P202.CIR olarak isimlendireceğiz ve 0 dan en yüksek noktaya kadar AC gerilim değerlerini okuyan bir multimetre yerleştireceğiz. .SRP dosyamızı yarattığımızda gerçek sayısal değerleri vermek zorunda değiliz çünkü Edison, öğrencinin cevabı ile multimetre tarafından okunan gizli değeri karşılaştıracak ve birbirine uyarlarsa tebrik edecek. Eğer cevap, doğru değerin %1 sınırları içindeyse Edison cevabı kabul edecek. Dördüncü problem öğrenciden bir devrede sorun gidermesini ve hatalı bileşeni bulmasını istiyor. Bu problemi filtre 4 olarak çağıracağız ve dosyasını P203.CIR olarak isimlendireceğiz. Devre, 1kHz de seri çınlamalı olarak kabul ediliyor ve öğrenci bunun böyle olmasını engelleyen hatayı bulmalı. .CIR dosyasını yaratırken bir beyaz işaret tahtası yerleştiriyoruz ve şu ipucunu yazıyoruz: Devre, seri çınlamalı olmalı. Hatalı parçayı bulun. Kondansatörü kısa devre olarak ayarlamak için DÜZEN/PARAMETRELERİ DEĞİŞTİR hata durumunu kullandık. Öğrenci bir sorun giderme problemi çözmeye kalkıştığında onarım aracını kullanmadan önce tahtadaki araçları hatayı bulmada yardımcı olarak kullanabilir. Bu problemde, öğrenci işaret analizörü girişini tekrar bağlayabilir, böylece giriş kondansatörün karşısında olur. Bu, işaret analizörü kondansatörün kısa devre olarak tanıyarak çalıştırdığında -100dB den daha düşük bir işaret seviyesi gösterecektir. Unutmayın ki şu anda, Edison sadece hata durumlarını destekler: Açık, kısa devre, bitmiş ve yanmış. Diğerleri, Edison’un geliştiricileri tarafından gelecekte kullanılmak üzere saklanıyor. Problem Seti Kaynak Dosyasını Yaratmak Dört problem devresini yarattıktan sonra, şimdi de FILTERS.SRP adındaki problem seti kaynak dosyasını yaratalım. Not Defteri, Microsoft Word gibi saf ASCII (sadece metin) dosyalarını yaratabilen ve kaydedebilen bir metin editörü kullanmalısınız. Bu, Edison’un problem derleyicisi için bir kaynak dosyasıdır(EDISON klasörünün içinde PROBLEMS.EXE dosyası). Kaynak dosyamızı tanıtmadan önce, dosyanın sentaksını yönlendiren bazı kurallar ve yönergeler aşağıdadır: • • Hiçbir satır 80 karakterden uzun olamaz. Problem başlıklarında, sorularda ya da cevaplarda boşluk kullanamazsınız. Bunun yerine ^ karakterini kullanmalısınız. Derleyici tarafından bilinen on bir adet komut vardır. Bunlardan dört tanesi globaldir, yani problem dosyasının başında ve sadece bir kez yerleştirilmelidir ve bütün dosyaya uygulanacaktır. Global komutlar aşağıdaki gibidir: 50 • • • • .N – Problem isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bu, problem isimlerini tutan hafızayı ayırır. Karakterleri ve ^ karakterini sayın ve 1 ekleyin ya da aşılmayacağından emin olduğunuz bir maksimum uzunluğu girin. .F - Dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bu, dosya isimlerini tutan hafızayı ayırır. Bulunduğu yerdeki alt klasörleri de içermeli. (EDISON.EXE dosyasının bulunduğu klasöre bağlantılı olarak yeri belirleyin), eğik çizgiler, noktalar, dosya adı ve dosya uzantısı ve 1 ekleyin. Bir örnek: problems\p200.cir 18 uzunluğunda olacaktır, ya da aşılmayacağından emin olduğunuz bir maksimum uzunluğu girin. .W - .wav dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) Bulunduğu yerdeki alt klasörleri de içermeli. (EDISON.EXE dosyasının bulunduğu klasöre bağlantılı olarak yeri belirleyin), eğik çizgiler, noktalar, dosya adı ve dosya uzantısı ve 1 ekleyin. Bir örnek: problems\horn.wav 18 uzunluğunda olacaktır. .U - sorular ve cevapların maksimum uzunluğu (+1) Karakterleri ve ^ karakterini sayın ve 1 ekleyin ya da aşılmayacağından emin olduğunuz bir maksimum uzunluğu girin. Kalan üç komutu basit bir problemi tanımlamak için kullanırsınız. Problemin tanımlanmasını bitirdiğinizde, iki nokta (..) komutunu son vermek için kullanın. Komutlar: • • • • • • • .D - problem başlığı .L - problem dosyası ismi .S - Öğrenci problemi açtığında çalacak bir ses dosyası adı (.wav dosyası, uzantısı gereklidir). Bunu, bir şeyleri canlandırmak için bir müzik imzası olarak ya da belki problemi tanıtan kısa bir konuşma içeren bir konuşma dosyası olarak kullanabilirsiniz. Eğer çalınacak bir ses dosyası yok ise satırı tamamen ihmal edin. .Q - soru; Eğer bu satır ihmal edilirse, Edison, varsayılan soruyu yaratır: Görüntülenecek değer nedir? Problem tipi sorun giderme ise bu satırı ihmal edin. .A – seçim-tipi bir problemde olabilecek muhtemel üç cevap (soru seçim-tipinde olmadığı sürece bu satırı ihmal edin) .G – iyi cevapların sayısı (1-3) (soru seçim-tipinde olmadığı sürece .A ile birlikte kullanılır) .C – öğrenci doğru cevapladığı ya da hatalı bileşeni birinci denemesinde bulduğu durumdaki puanınız. .SRP dosyası örneği FILTERS.PRB’nin ek yorumlarla birlikte kaynak dosyası aşağıdadır: // Dosya Adı: FILTERS.SRP // "EDISON" DesignSoft LTD 2000 // Problem öğelerini ve onların dosya isimlerini içerir. // .N Problem isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) // N en uzun problem başlığı tarafından belirlenir, örnek: Filtre^1 = 8 + 1 = 9; güvenli olması için 20 yi kullanın // .F Dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) // F en uzun bulunulan yer tarafından belirlenir + problem dosya adı +1 // e.g., PROBLEMS\P200.CIR= 17 + 1 = 18; güvenli olması için 20 yi kullanın // .W .wav dosya isimlerinin maksimum uzunluğu (+1) // W en uzun bulunulan yer tarafından belirlenir + wave dosya adı +1, burada // kullanılmamış ama güvenli olması için 20 yi kullanın // .U problem sorularının ve cevaplarının maksimum uzunluğu (+1) // U en uzun sorular ve cevaplar tarafından belirlenir + 1; örnek: // İşaret^analizörü^frekansı^arttıkça^filtre^çıkışına^ne^olur? // güvenli olması için 100 ü kullanın. (sayması çok sıkıcı) // .D Problem tanımlamaları: problem ismi // .L Yükle: problem dosyası // .S Konuş: .wav dosyasının adı (uzantısıyla birlikte) // .Q Soru (eğer yoksa, varsayılan) // .A seçim-tipi soru durumundaki 3 muhtemel cevap // .G Liste sorusu durumunda iyi cevap (1-3) // .C Birinci deneme için puan // Derlemek için, DOS komut işlemcisine gidin (EDISON klasörünün içinde) ve // enter tuşuna basın // PROBLEMS.EXE PROBLEMS\FILTERS.SRP PROBLEMS\ FILTERS.PRB yazıp // 51 .N 20 .F 20 .W 20 .U 100 .D Filtre^1 .L problems\p200.cir .Q İşaret^analizörü^frekansı^arttıkça^filtre^çıkışına^ne^olur? .G 2 .A artar .A azalır .A önce^artar^sonra^azalır .C 25 .. .D Filtre^2 .L problems\p201.cir .Q İşaret^analizörü^frekansı^arttıkça^filtre^çıkışına^ne^olur? .G 3 .A artar .A azalır .A önce^artar^sonra^azalır .C 25 .. .D Filter^3 .L problems\p202.cir .Q Multimetrenin^2kHz’deôkuyacağı^gerilim^ne^olur? .C 25 .. .D Filtre^4 .L problems\p203.cir .C 25 .. .E PRB dosyası yaratmak için kaynak dosyaları derlemek Problem setiniz için olan kaynak dosyanız hazır olduğunda, .Edison’un açabileceği ve kullanabileceği .PRB dosyasını yaratmak için PROBLEMS.EXE programını kullanmalısınız. Bir DOS komut işlemcisine ulaşmak için Windows u kullanın ve EDISON klasörüne değiştirin (muhtemelen C:\EDISON olacak). Unutmayın ki, PROBLEMS.EXE nin bulunduğu EDISON klasöründe olduğunuz sürece .SRP ve .PRB dosyalarının yerini (bu dosyaların bulunduğu alt klasör) de önüne getirmelisiniz. PROBLEMS <yer\giriş dosya file adı[.SRP]> <yer\çıkış dosya adı[.PRB]> Bizim örneğimizde şöyle yazarız: PROBLEMS PROBLEMS\FILTERS.SRP PROBLEMS\FILTERS.PRB ve ENTER tuşuna basarak devam ederiz. PROBLEMS.EXE programı, kaynak dosyaları okur ve FILTERS.PRB problem dosyasını yaratır. Şimdi Edison u çalıştırabiliyor olmalısınız. Dosya/Aç/Problem Setini seçin ve yarattığınız .PRB dosyasını çalıştırın. Sıradaki adım, beklendiği gibi çalıştığından emin olmak için her problemi açmaktır. 52
