DEMANS HASTALARININ BAKIMI, TOPLUMSAL BAKIfi AÇISI

Turkish Journal of Geriatrics
2011; 14 (1) 35-39
ARAfiTIRMA
DEMANS HASTALARININ BAKIMI,
TOPLUMSAL BAKIfi AÇISI, DAVRANIfi VE B‹LG‹
KAYNAKLARI
ÖZ
TEK‹N1
Nil
Güzel D‹fiÇ‹G‹L2
Elif ALTUNBAfi3
Girifl: Bu çal›flmada halk e¤itimine kat›lanlar›n demans hakk›nda bilgi, düflünce ve davran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem: Alzheimer Derne¤i’nin düzenledi¤i halk e¤itimlerine kat›lan 118 kifliye anket uygulanm›flt›r.
Bulgular: Çal›flmaya kat›lanlar›n 73’ü (%61.9) kad›n, 45’i (%38.1) erkekti. Yafl ortalamas›
57.87 ±15.44 (14-83) idi. Demans hakk›ndaki bilgileri büyük oranda yaz›l› medyadan (%49.2) ve
doktorlardan (%33.9) edindiklerini belirtmifllerdi. E¤itime kat›lanlar›n 58’i (%49.2) yaln›zca bilgisini artt›rmak için kat›l›rken, 48’i (%40.7) ise demansl› hastaya bak›m verdi¤i için kat›lm›flt›. Demansl› hastan›z olsa nerede bak›m almas›n› istersiniz sorusunun yan›t›nda ise 54 kifli (%45.8) bak›mevinde, 51 kifli ise (%43.2) evde bak›lmas›n› istedi¤ini belirtmiflti. 54 kat›l›mc› demans hastalar›n›n
bak›mevinde bak›m almalar› gerekti¤i görüflündeyken 51 kat›l›mc› ise bak›m›n evde de verilebilece¤ini düflünüyordu.
Sonuç: Demans hastal›¤› hakk›nda yeterli bilgi sahibi olunmamas›na karfl›n bu hastal›¤›n
önemli oldu¤u görüflü toplumumuz içinde giderek artmaktad›r. Baflta bas›n olmak üzere tüm iletiflim yollar› demans hakk›nda bilgi ve fark›ndal›¤›n artt›r›lmas›na katk› vermelidir. Demans hastalar›na hem evde hem de bak›mevlerinde bak›m verilmesi görüflünün yayg›nl›¤› bak›m hizmetlerinin her iki alanda da gelifltirilmesi gerekti¤ini göstermektedir.
Anahtar Sözcükler: Demans; Alzheimer Hastal›¤›; Yafll› Bak›m›; Bilgi; E¤itim.
RESEARCH
CARE OF DEMENTIA PATIENTS–SOCIAL
PERSPECTIVE, ATTITUDE, AND SOURCES OF
KNOWLEDGE
ABSTRACT
‹letiflim (Correspondance)
Nil TEK‹N
SGK Narl›dere Dinlenme ve Bak›mevi, Aile Hekimli¤i
‹ZM‹R
Tlf: 0232 238 52 43
e-posta: [email protected]
Gelifl Tarihi:
(Received)
02/02/2010
Kabul Tarihi: 25/02/2010
(Accepted)
1
2
3
SGK Narl›dere Dinlenme ve Bak›mevi, Aile Hekimli¤i
‹ZM‹R
Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile
Hekimli¤i AYDIN
SB Sincan Mehmet Nurhan Kaynak Sa¤l›k Oca¤›, Aile
Hekimli¤i ANKARA
Introduction: The purpose of this study was to assess perspective, attitude, and sources of
knowledge of participants who attended a public training program about dementia.
Materials and Method: A structured questionnaire was administered to 118 participants in
the meetings arranged by Alzheimers’ Association.
Results: There were 73 (61.9%) female participants and 45 (38.1%) male participants.
Mean age was 57.87 ± 15.44 years (range: 14-83). Main knowledge resources for dementia
were books, magazines (49.15%) and doctors (33.9%). Of the participants, 58 (49.15%) reported that they attended the meeting to improve their knowledge, and 48 (40.67%) stated they
attended because they had a dementia patient to take care of. Of the participants, 54 stated that
dementia patients should be taken care of at nursing homes whereas 51 reported that they could
be taken care of at home.
Conclusion: Although knowledge about dementia is not sufficient, perception about its
importance is increasing in our population. All sources of media should be used actively in raising public awareness about dementia. Common perspective about care of dementia patients
both at home and nursing homes indicate that special attention should be given to improve both
home and institutional care services.
Key Words: Dementia; Alzheimer Disease; Elderly Care; Knowledge; Education.
35
CARE OF DEMENTIA PATIENTS–SOCIAL PERSPECTIVE, ATTITUDE, AND SOURCES OF KNOWLEDGE
G‹R‹fi
ünya ile birlikte Türkiye nüfusu da giderek yafllanmakta,
yaflam süresinin uzamas›na ba¤l› olarak kronik hastal›klar›n görülme s›kl›¤› artmaktad›r (1,2). Demans yafll›da biliflsel
fonksiyon kayb› ile seyreden hastal›klar aras›nda en s›k görülenidir. 80 yafl ve üzerindeki kiflilerde demans prevelans› ilerleyen yaflla birlikte %20’lerden bafllay›p %60’lara ulaflmaktad›r (3,4). Demans bir sendrom olarak de¤erlendirilirken, bölge ve ›rklara göre oranlar› de¤iflse de en çok görülen tipi Alzheimer Hastal›¤›’d›r. Alzheimer Hastal›¤›’n›n ilerleyen sürecinde tedavi yetersiz kalmakta, sosyal ve günlük ifllevler yerine getirilememektedir. Bu durum hastan›n yan› s›ra bak›m
verenler için de birçok sorunu ve yükü beraberinde getirmektedir. Ancak pek çok kronik hastal›kta oldu¤u gibi demans
hastalar›nda da güncel tedavilerin uygulanmas›, yak›n hasta
izlemi ve bak›m› yaflam süresi ve kalitesini olumlu olarak etkilemektedir (3-8).
Alzheimer Hastal›¤›’n›n yafllanmayla kesin iliflkisi bilinmekle birlikte kiflinin e¤itim düzeyi, sosyo-ekonomik seviyesi, genel sa¤l›k ve sa¤laml›k durumu gibi etkenlerle iliflkisine
yönelik tart›flmalar mevcuttur. Her durumda yafllanan ülkemizde giderek artan oranda görülen Alzheimer hastalar›na bak›m verenler genellikle eflleri, çocuklar› veya di¤er aile üyeleridir. Hastal›¤›n kronik ve ilerleyici sürecinde bak›m veren
kifliler büyük sorumluk yüklenirler ve birçok zorlukla karfl›lafl›rlar (9-11). ‹zlemde hastada davran›fl de¤iflikliklerinin yol
açt›¤› sorunlar ile tam bellek yitimi görülür. Bu durum baz›
sosyal sonuçlar ortaya ç›karabilir, parasal yük getirebilir, kiflisel ve evlilikle ilgili strese de neden olabilir. Ayr›ca Alzheimer
hastas›n›n bak›m yeri ve bak›m program›n›n düzenlenmesi
gibi gereksinimler ortaya ç›kar (12).
Birçok ülkede oldu¤u gibi ülkemizde de Alzheimer Hastal›¤›’n›n toplumda bilgi ve fark›ndal›¤›n›n artt›r›lmas› amac›yla halk e¤itimleri, sosyal ve bilimsel etkinlikler düzenleyen
çeflitli kurulufllar bulunmaktad›r. Bu çal›flmada Alzheimer
Derne¤i ‹zmir ve Mersin fiubeleri’nin düzenledi¤i halk e¤itimlerine kat›lanlar›n demans ve Alzheimer Hastal›¤› hakk›nda bilgi, tutum ve davran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
D
fliye demansa bak›fl aç›lar›n›, düflünce ve bilgi kaynaklar›n› belirlemeye yönelik anket uygulanm›flt›r. On dört sorudan oluflan anket formunda kat›l›mc›lar›n kimlik bilgileri, demans
hastas› ile temaslar›, bilgi kaynaklar›, davran›fl ve düflünceleri
sorgulanm›flt›r. Anketlerin sonuçlar› SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) 11.5 program› kullan›larak de¤erlendirilmifltir. Kategorik de¤iflkenler Ki kare testi ile karfl›laflt›r›lm›fl, p<0.05 anlaml› olarak kabul edilmifltir.
BULGULAR
at›l›mc›lar›n 73’ü kad›n (%61.9), 45’i (%38.1) erkekti.
KYafl ortalamas› 57.87 ± 15.44 (14-83) idi. Mesleksel da¤›l›m incelendi¤inde 56 kifli (%47.5) emekli, 31 kifli (%26.3)
ev han›m›, 8 kifli (%6.8) sa¤l›k çal›flan› idi. E¤itim seviyeleri
de¤erlendirildi¤inde kat›l›mc›lar›n 77’si (%65.3) lise ve yüksekokul mezunu olarak bulundu. Kat›l›mc›lar›n demografik
verileri Tablo 1’de gösterilmifltir.
Anket sorular›n› yan›tlayanlar›n 72’sinin (%61.0) demans
hastas› olan yak›n› mevcuttu, 54 kifli (%45.8) ise demansl›
hastaya bak›m vermiflti. Bak›m verenlerin 37’si (%68.5) kad›n, 17’si (%31.5) erkekti. Bak›m verenlerden kad›n say›s› ile
erkek say›s› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu. Demans konusunda bilgi sahibi olanlar›n 58’i (%49.2) kitap, dergi ve gazetelerden bilgi al›rken, 40’› (%33.9) doktordan, 35’i (%29.7) ise televizyondan bilgi alm›flt›. Demans konusunda bilgi kaynaklar›n›n tümü Grafik 1’de gösterilmifltir.
Kat›l›mc›lar›n yaln›zca 22’si (%18.6) demans konusunda
yeterince bilgi sahibi oldu¤unu düflünüyordu. Halk e¤itimi
toplant›lar›na 58’i (%49.2) bilgisini artt›rmak için kat›lm›fl,
48’i (%40.7) de demansl› hastas› oldu¤u için kat›ld›¤›n› belirtmiflti. Benzer bir toplant›ya 31’i (%26.5) daha önce kat›lm›fl idi. Kat›l›mc›lar›n tümü bu tür toplant›lar›n yararl› olaca¤›n› düflünmekteydi. Demansl› hastalara kimler bak›m vermeli sorusuna 88 kifli (%74.6) hemflireler ve e¤itimli yafll› bak›c›lar olarak yan›t verirken, 33 kifli (%28.0) aile bireyleri
olarak yan›t vermiflti. Demansl› hastan›z olsa nerede bak›m almas›n› istersiniz sorusuna ise 54’ü (%45.8) bak›mevinde, 51’i
(%43.2) ise evde bak›lmas›n› istedi¤ini belirtmiflti. Demansl› hastalar›n evde bak›lmas›n› isteyenlerin say›s› ile bak›mevinde bak›lmas›n› isteyenlerin say›s› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamad› (p <0.05).
GEREÇ VE YÖNTEM
lzheimer Derne¤i taraf›ndan 2008 y›l›nda ‹zmir ve Mersin (‹çel) il merkezlerinde halk e¤itimi etkinlikleri düzenlenmifltir. El ilanlar› ve afifllerle duyurusu yap›lan bu e¤itim
toplant›lar› s›ras›nda çal›flmaya kat›lmay› kabul eden 118 ki-
A
36
TARTIfiMA
emans hastalar›na bak›m verilmesi, bak›m verenler için
Dzorlu¤un ve yükün giderek art›¤› bir görevdir. Genel olarak ülkemizde ve dünyada demans hastalar›na bak›m verenler
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2011; 14(1)
DEMANS HASTALARININ BAKIMI, TOPLUMSAL BAKIfi AÇISI, DAVRANIfi VE B‹LG‹ KAYNAKLARI
Tablo 1— Kat›l›mc›lar›n Baz› Demografik Verileri (n=118)
n
%
Cinsiyet
Kad›n
Erkek
73
45
61.9
38.1
Yafl Gruplar›
<15
15-49
50-64
65-74
≥75
Bilinmeyen
1
30
38
27
16
6
0.8
25.4
32.2
22.9
13.6
5.1
Ö¤renim Durumu
Okur Yazar De¤il
Okur Yazar
Ortaokul
Lise
Yüksekokul
Bilinmeyen
3
2
16
37
40
6
2.5
1.7
13.6
31.4
5.1
5.1
Meslek
Emekli
Ev Han›m›
Sa¤l›k Çal›flan›
Memur
Serbest Çal›flan
Di¤erleri
Bilinmeyen
56
31
8
5
5
11
2
47.5
26.3
6.8
4.2
4.2
9.3
1.7
118
100.0
Toplam
daha çok aile bireyleridir. Aile bireyleri aras›nda da k›z çocuklar›, efller veya di¤er kad›n akrabalar›n bu yükü almalar›n›n
do¤al oldu¤u düflünülmektedir. Bu nedenle özellikle k›z çocuklar› ve efllerine bakan kad›nlar tüm dünyada demans hastalar›na bak›m yükünün büyük k›sm›n› üstlenmektedir (1318). Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada bak›m verenlerin %80’e
yak›n›n› kad›nlar›n oluflturdu¤u, yar›ya yak›n›n›n k›zlar taraf›ndan bak›ld›¤› belirlenmifltir (13). Çal›flmam›za kat›lan kad›n say›s›n›n yüksekli¤i bu geleneksel durumun sürdürülmesi ile iliflkilendirilebilir.
Çal›flmam›zda, yafl gruplar›na göre halk e¤itimine kat›lanlar de¤erlendirildi¤inde onlu yafllardan seksenli yafllara uzanan genifl bir yafl aral›¤› oldu¤u görülmektedir. Bu durum
gençlerin de konuya duyarl›l›¤›n› düflündürdü¤ü için sevindiricidir. Elli yafl ve üstü kiflilerin ço¤unlu¤u oluflturmas› ise
beklenen bir sonuçtur. Genel olarak ileri yafltaki kat›l›mc›lar›n fazlal›¤› hastal›kla ilgili meraklar› veya yak›nlar›n›n bak›m gereksinimleri ile iliflkili olabilece¤i düflünülebilir. Mesleksel da¤›l›mda kat›l›mc›lar›n yar›dan fazlas›n›n emekli olmas› yafl ortalamas›n›n ellili yafllar›n sonuna ulaflmas›n›n do¤al bir sonucu olarak kabul edilebilir.
Ülkemizde halk›n demans ve Alzheimer Hastal›¤› konusunda yeterince bilgi sahibi olmad›¤› düflünülmektedir. Çal›flmam›zda demans konusunda yeterli bilgi sahibi oldu¤unu
düflünenlerin oran›ndaki azl›k da bu bilgi gereksinimini göstermektedir. Kat›l›mc›lar›n yar›ya yak›n› bilgisini artt›rmak
için e¤itim toplant›s›na kat›l›rken yak›nlar› demans hastas›
Hemflire
Okul
Di¤er
Aile
‹nternet
Arkada, Komflu
Televizyon
Doktor
Yaz›l› Bas›n
Grafik 1— Kat›l›mc›lar›n demans konusunda bilgi kaynaklar›.
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2011; 14(1)
37
CARE OF DEMENTIA PATIENTS–SOCIAL PERSPECTIVE, ATTITUDE, AND SOURCES OF KNOWLEDGE
olanlar›n toplant›ya kat›lma oran›n›n daha fazla olmas› beklenen bir sonuçtur. Genel olarak ülkemizde demans hastalar›n›n
demografik, sosyal ve bak›m flartlar›yla ilgili çal›flmalar mevcuttur (13,18). Ancak toplumun genel bak›fl aç›s›n›, bilgi düzeyini ve davran›flsal e¤ilimlerini irdeleyen ayr›nt›l› bir çal›flmaya rastlanmam›flt›r. Toplumsal dikkatin ve bilincin artt›r›lmas›na yönelik sosyal etkinlikler ve halk e¤itimleri Alzheimer dernekleri gibi sivil toplum kurulufllar› ile sürdürülmeye
çal›fl›lmaktad›r. Hekimlerin yan› s›ra halk›n da konuya olan
ilgisinin artt›r›lmas›nda bu çal›flman›n sonuçlar› yol gösterici
olabilir.
Kat›l›mc›lar aras›nda genel olarak bilginin yaz›l› kaynaklardan veya doktordan al›nmas› tercih edilmektedir. Çal›flma
verileri de¤erlendirildi¤inde yaz›l› medyan›n bilgi ve fark›ndal›¤›n artt›r›lmas›nda oldukça etkin oldu¤u görülmektedir.
Bu nedenle özellikle yaz›l› medyada doktorlar taraf›ndan yaz›lacak sa¤l›kl› ve do¤ru bilgilerin yay›nlanmas› önerilebilir.
Çal›flma verilerinde kat›l›mc›lar›n hangi alanlardaki hekimlerden bilgi almak istedikleri belirlenememifltir. Aile hekimleri genel olarak kolay ulafl›labilir ve uzun süreli hasta izlemini yapabilecek konumda yer al›rlar. Bu özellikleri göz önüne
al›narak halk›n bilgilendirilmesinde ve bak›m verenlerin desteklenmesinde daha etkin rol almalar› önerilebilir (8). Kat›l›mc›lar›n yaklafl›k dörtte biri daha önce benzer bir e¤itim
toplant›s›na kat›ld›¤›n› belirtmektedir. Buna karfl›n, tüm kat›l›mc›lar›n bu tür e¤itim toplant›lar›n› gerekli bulmas› etkileyici bir sonuçtur. Demans konusunda bilgi ve fark›ndal›k
aç›s›ndan bu tür halk e¤itim toplant›lar›n›n oldukça gerekli
ve yararl› olaca¤› anlafl›lmaktad›r.
Kat›l›mc›lar›n ancak üçte birinden az› demans hastalar›na
aile bireyleri taraf›ndan bak›m verilmesi gerekti¤ini düflünmektedir. Genel olarak aile bireylerinin bak›m› üstlendi¤i
düflünülürse bu durumun ço¤u zaman kendi istekleri dahilinde olmad›¤› anlafl›lmaktad›r. Buna karfl›n demans hastalar›na
bak›m vermesi gerekenlerin %75’e varan oranda hemflireler
veya e¤itimli yafll› bak›c›lar olmas› istenmektedir. Hemflirenin öncelikli profesyonel sorumluk alan› sa¤l›k sorunlar› geliflme olas›l›¤› olan kiflilerin ve toplulu¤un belirlenmesi, sorunlar›n geliflme olas›l›¤›n›n azalt›lmas›d›r (13). Hemflirelik
hizmetleri bak›m›n profesyonel üstlenilmesinin yan› s›ra, bak›m veren aile bireylerinin fiziksel ve ruhsal sa¤l›¤›n›n sürdürülmesi, bak›m verenlerin yükünün belirlenmesi, hem bak›m
veren hem de bak›m alanlar›n gereksinimlerini karfl›lamaya
yönelik önlemler al›nmas› konular›n› da içermektedir
(13,16,17).
Demans hastas›n›n evde veya bak›mevlerinde bak›lmas›
gerekti¤ini düflünenlerin oranlar› hemen hemen birbirine
eflittir. Demans hastas›n›n yaln›zca evde bak›m›n›n sürdürül-
38
mesi istenmeyip, bu konuda kurumlardan da yard›m beklenmektedir. Ülkemizde sa¤l›kl› yafll›lara hizmet veren birçok
kurum bulunmaktad›r. Ancak geriatrik bak›m gereksinimi
olan, öz bak›m› yetersiz yafll› hastalar›n bak›labilece¤i devlete
ba¤l› veya özel statüde olan kurumlar büyük flehirlerde ve s›n›rl› say›dad›r (18,19). Bu anlamda hastalar›n evde ya da kurumda daha çok profesyonel bak›m hizmetleri almas›n›n istendi¤i anlafl›lmaktad›r. Çal›flman›n ülkemizin büyükflehir
özeli¤i tafl›yan iki modern sahil kentinde, e¤itim düzeyi yüksek bir grupla yap›lmas› nedeniyle geleneksel bak›fl aç›s›n›
yans›tmayaca¤› düflünülebilir. Türkiye ‹statistik Kurumu’nun 2006 y›l›nda ülke genelindeki genç eriflkinler aras›nda düzenledi¤i araflt›rmada yaflland›klar›nda kurumsal bak›m
almak isteyenlerin s›kl›¤›n›n %10’a yaklaflt›¤› görülmektedir
(20). Bu s›kl›k iyi de¤erlendirilmeli, bak›m gereksinimi artt›kça bu oran›n daha da artabilece¤i göz önüne al›nmal›d›r.
Sonuç olarak toplumun, özellikle yafll›ya bak›m veren kiflilerin demans hastal›¤› hakk›nda yeterince bilgilendirilmesi
önemlidir. Aile hekimlerinin en ulafl›labilir ve uzun süreli
hasta izlemini yapabilecek konumda olmalar› nedeniyle halk›n bilgilendirilmesinde daha etkin rol almalar›, bu konuda
geriatri, nöroloji, psikiyatri gibi ilgili alan uzmanlar›yla iflbirli¤ini gelifltirmeleri gerekmektedir. Alzheimer Dernekleri gibi sivil toplum kurulufllar›n›n e¤itim programlar›n›n desteklenmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas› sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca bak›m
yükünü tafl›yan aile bireylerinin, etkin ve uygulanabilir bak›m programlar› oluflturularak desteklenmesi hastal›¤›n yönetimde baflar› flans›n› artt›r›r. Çal›flmam›z›n sonuçlar›ndan, öncelikle profesyonel bak›m verenlerin etkin rol ald›¤›, evde bak›m hizmetlerine gereksinim duyuldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Ayn› oranda kurumsal bak›m gereksiniminin bildirilmesi bu
bak›m alanlar›n›n da gelifltirilmesi ve kolay ulafl›labilir hale
getirilmesinin gereklili¤ini düflündürmektedir. Kurumsal bak›m hizmetleri yaln›zca sürekli kurumda kalan kiflilere yönelik olmamal›d›r. Evde bak›m alan kiflileri de kapsayan, özbak›m yetersizliklerinde, akut hastal›k, operasyon veya hastane
yat›fl› sonras›, bak›c› yükünün azalt›lmas› gerekti¤i dönemlerde k›sa veya uzun süreli bak›m al›p eve dönebilecekleri hizmet sunumlar› planlanmal›d›r. Bu nedenle bak›mevlerinin
ça¤dafl geriatrik bak›m olanaklar› sunan, evde bak›ma destek
verebilen kurumlar olmas›n›n da sa¤lanmas› gerekmektedir.
Teflekkür
Alzheimer Derne¤i ‹zmir fiubesi’nden Baflkan Uzm. Dr. Aysel Gürsoy’a, Prof. Dr. Görsev Yener’e ve Mersin fiubesi’nden
Prof. Dr. Aynur Özge’ye halk e¤itimi etkinliklerinde bu çal›flman›n yap›labilmesi için verdikleri destekten dolay› teflekkürlerimizi sunar›z.
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2011; 14(1)
DEMANS HASTALARININ BAKIMI, TOPLUMSAL BAKIfi AÇISI, DAVRANIfi VE B‹LG‹ KAYNAKLARI
KAYNAKLAR
1.
Akgün S, Bakar C, Budako¤lu II. Trends of elderly population
in the world and Turkey: problems and recomodations. Turkish Journal of Geriatrics 2004;7(2):105-10.
2. Kutsal GY. Yafllanan dünya, yafllanan toplum, yafllanan insan.
Hacettepe Toplum Hekimli¤i Bülteni 2003;24:1-6.
3. Bowie P, Takriti Y. Epidemiology of dementia. In: Curran S,
Wattis JP (Eds). Practical Management of Dementia: a multiprofessional approach. Radcliffe Medical Press Ltd, Oxon,
2004, pp 9-24.
4. Geldmacher D. Alzheimer Demans›n›n Güncel Tan› ve Tedavisi. Çeviren Bakar M, Erkol G. And Dan›flmanl›k E¤itim Organizasyon, ‹stanbul, 2004, pp 5-18.
5. Cummings JL(Ed). Alzheimer Hastal›¤› ve ‹liflkili Demanslar›n Nöropsikiyatrik Özellikleri. Çeviren Erkol G (Ed). Sigma
Publishing, ‹stanbul, 2007, pp 55-110.
6. Woodford H. Dementia. In: Woodford H (Ed). Essential Geriatrics. Radcliffe Publishing Ltd, Oxon, 2007; pp 3-39.
7. Yaffe K, Fox P, Newcomer R, et al. Patient and caregiver characteristics and nursing home placement in patients with dementia. JAMA 2002; 287:2090-7.
8. Diflçigil G, Tekin N. Aile Hekimleri ‹çin Geriatri El Kitab›.
Adnan Menderes Üniversitesi Yay›nlar›, Ayd›n, 2007;pp:3544.
9. Küçükgüçlü Ö. Alzheimer hastal›¤› ve hemflirelik bak›m›. Demans Dergisi 2003;3:86-92.
10. Ignatavacius DD,Workman ML (Eds). Medical Surgikal Nursing. WB Saunders Company, Philadelphia, 1995, pp 115367.
11. Ozuna J. Nursing care of clients with degenerative neurologic
disorders. In: JM Black, JE Matassari (Eds). Medical Surgical
Nursing. WB Saunders Company, Philadelphia 1997, pp 86372.
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2011; 14(1)
12. Y›lmaz A, Turan E. Alzheimer hastalar›na bak›m verenlerde
tükenmifllik, tükenmiflli¤e neden olan faktörler ve bafl etme
yollar›. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2007;27:445-54.
13. Küçükgüçlü Ö, Esen A, Yener G. Bak›mverenlerin yükü envanterinin Türk toplumu için geçerlik ve güvenirli¤ini incelenmesi. Journal of Neurological Sciences 2009;26:(1):18; 6073.
14. Almberg B, Jansson W, Grafström M. Differences between
and with genders in caregiving strain: a comparison between
caregivers of demented and non-caregivers of non- demented
elderly people. Journal of Advanced Nursing 1998;28(4):84958.
15. Altun ‹, Ersoy N. Perspective on old age in Turkey. Eubios Journal of Asian and International Bioethics 1998;8:143-5.
16. Chou K, LaMontagne LL, Hepworth JT. Burden experienced
by caregivers of relatives with dementia in Taiwan. Nursing
Research 1999;48(4):206-14.
17. Collins CE, Given BA, Given CW. Interventions with family
caregivers of persons with Alzheimer’s Disease. Nursing Clinics of North America 1994;29(1):195-207.
18. ‹fleri P, Yavuz CI, Hamzao¤lu O. Soc›odemograph›c f›ndings
and care giver facilities of patients admitted to Kocaeli Un›versity, medical school, dementia outpatient. Turkish Journal of
Geriatrics 2006;9(2):81-4.
19. Tekin N, Diflçigil G. A Novel model of comprehensive geriatric care center in Turkey. Middle East Journal of Age and
Aging[Internet]. 2007 Feb 4 Available from: http://www.mejaa.com/me-jaa9-Feb2007/turkey.htm. [cited 2009 Nov 18].
20. Turkish Family Structure. Turkish Statistical Institute [Internet]. 2006 Available from http://www.aile.gov.tr/dosya/?Id=123. [cited 2009 Nov 18].
39