Gaziantep Ticaretinde Ayakkabı Sektörü

1
1. GİRİŞ
Ayakkabı sektörü; ayakkabı üretenler ve bunlara girdi sağlayan yan sanayi işletmeleri ile
ayakkabı üreten ana işletmeye fason olarak hizmet veren firmalardan oluşmaktadır.
Henüz tam anlamıyla bir sanayi kimliği kazanmamış, küçük atölye tipi üretim tarzının
hâkim olduğu bu sektör, emek yoğun özelliği dolayısıyla gelişmekte olan ülkelerde
istihdamın artışı için önemli bir kaynaktır
Türkiye’de yakın geçmişe kadar babadan oğula geçen bir zanaat görünümü arz eden
ayakkabı sanayi, 1950 sonrasında küçük sanayi görünümü kazanmaya başlamıştır.
Ekonomide yapısal dönüşümün yaşandığı 1980’li yıllarda tüm sektörlerde olduğu gibi
ayakkabı sektöründe de önemli gelişmeler görülmüştür. Sektör daha organize bir yapıya
bürünmüş, bu dönüşümle üretimde de önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Sektörde, emeğin üretim faktörleri içerisinde önemli bir yeri olduğundan, emeğin ucuz
olduğu ülkeler önemli rekabet avantajına sahiptirler. Bugün gelişmiş bir çok ülkede refah
seviyesindeki artış, bir üretim faktörü olan emeğin değerini de artırmaktadır.
Son 20 yıldır, dünyada olduğu gibi, ülkemiz ayakkabı sanayinde de makineleşmeye
gidilmektedir. Bu gelişmede; ayakkabı talebinin ve işçilik maliyetinin sürekli artması, aynı
zamanda moda ve tüketici talebinde yaşanan hızlı değişimlerin payı olduğunu söylemek
mümkündür.
Ülkemiz ayakkabı üretiminde; geleneksel ve enjeksiyon yöntemi olmak üzere iki yöntem
kullanılmakta olup, daha çok geleneksel yöntem tercih edilmektedir. Bu yöntemde saya
ve taban ayrı aşamalarda üretilerek birbirlerine yapıştırma veya yapıştırma/dikme veya
enjeksiyon yöntemlerinden biriyle monte edilmektedir.
Devlet Planlama Teşkilatı Deri ve Deri Mamulleri Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Raporu’na göre ülkemizde üretilen ayakkabıların % 15’i tamamen makineleşmiş
işletmeler, % 70’i yarı makineleşmiş işletmeler ve % 15’i bünyesinde hiç makine
bulunmayan işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir.
Ülkemiz ayakkabı üretim maliyetleri açısından Avrupa’ya göre %25 daha ucuz,
Uzakdoğu’ya göre %30 ve Kuzey Afrika’ya göre %10 daha pahalıdır. Sektör, moda
gereksinimini algılama ve uygulama açısından Doğu Avrupa ve Kuzey Avrupa ülkelerine
göre daha avantajlı durumdadır.
Hazırlanan bu raporda; Dünya Ayakkabı İhracatı-İthalatı ve Türkiye’nin Konumu, Türkiye
Ayakkabı İhracatı- İthalatı ve özellikle Gaziantep ilindeki ayakkabı sektörünün durumu
ayrıntılı olarak incelenerek, sektörün yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri ortaya
konulmuştur.
2
2. DÜNYA AYAKKABI İHRACATI VE TÜRKİYE’NİN KONUMU
Dünya ayakkabı ihracatı; 2009 yılında toplamda 84.050.264 $, 2008 yılında ise toplamda
91.255.360 $’ olup, 2009’ da 2008 yılına göre % 7,9 azalarak 84,1 milyar dolar
düzeyinde gerçekleşmiştir. Dünya ayakkabı ihracatında en büyük paya sahip olan ülke
Çin Halk Cumhuriyeti’dir. Çin Halk Cumhuriyeti 2009 yılında 28 milyar dolarlık ayakkabı
ihracatıyla dünya pazarında % 33,3 oranında paya sahiptir.
Çin’i, 9,1 milyar dolarlık ihracat ve % 10,8 oranındaki pazar payıyla İtalya takip
etmektedir. Dünya ayakkabı ihracatındaki diğer başlıca ülkeler; 6,5 milyar dolarlık ihracat
ve % 7,8’lik pazar payıyla Vietnam, 4,8 milyar dolarlık ihracat ve % 5,7’lik pazar payıyla
Hong Kong, 3,7 milyar dolarlık ihracat ve % 4,4’lük pazar payıyla Almanya ile 3,5 milyar
dolarlık ihracat ve % 4,1’lik pazar payıyla Belçika’dır.
2009 yılı itibari ile Dünya Ayakkabı ihracatının % 50’sini deri yüzlü ayakkabılar, % 23.3’
nü yüzü plastik/kauçuk malzemeden olan diğer ayakkabılar ve % 12.5’ni yüzü dokuma
maddelerinden olan ayakkabılar oluşturmaktadır.
Türkiye, 2009 yılında gerçekleştirdiği 289,6 milyon dolarlık ihracat ve % 0,3’lük pazar
payıyla dünya ayakkabı ihracatçı ülkeleri arasında alt sıralarda yer almaktadır. Görüldüğü
üzere, dünya deri ve deri ürünleri ihracatının yarısını ayakkabılar oluşturmaktadır. Dünya
ihracatında en büyük kalem olan ayakkabılarda ise Türkiye’nin payı yok denecek kadar
azdır. Bu nedenle üretim ve ihracat potansiyeli açısından ayakkabı alt sektörüne daha
fazla önem verilmesinde fayda bulunmaktadır.
Dünya Ayakkabı İhracatında İlk 10 Ülke
Birim: 1.000 $
ÜLKELER
2008
PAY
2009
%
PAY
%
DEĞİŞİM
%
ÇİN
İTALYA
VİETNAM
HONG KONG
ALMANYA
BELÇİKA
HOLLANDA
İSPANYA
FRANSA
PORTEKİZ
TÜRKİYE
29.720.438
11.383.657
4.872.365
5.980.830
3.907.066
3.703.291
2.268.811
2.835.733
2.142.325
1.975.019
344.890
32,6
12,5
5,3
6,6
4,3
4,1
2,5
3,1
2,3
2,2
0,4
28.016.268
9.098.158
6.517.851
4.757.046
3.690.604
3.486.261
2.692.486
2.436.889
1.906.979
1.744.409
289.569
33,3
10,8
7,8
5,7
4,4
4,1
3,2
2,9
2,3
2,1
0,3
-5,7
-20,1
33,8
-20,5
-5,5
-5,9
18,7
-14,1
-11,0
-11,7
-16,0
TOPLAM
91.255.360
100,0
84.050.264
100,0
-7,9
Kaynak : İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri)
Not : 2010 – 2011 verileri İTKİB tarafından güncellenmemiştir.
3
3. DÜNYA AYAKKABI İTHALATI VE TÜRKİYE’NİN KONUMU
ITC verilerine göre değer bazında, 2000 yılında 49.6 milyar dolar olan dünya ayakkabı
ithalatı, dokuz yıl içinde % 94.7 artış göstererek, 2008 yılında 96 milyar dolara ulaşmıştır.
Ancak 2009 yılında, tüm sektörlerde yaşanan gerileme ayakkabı sektöründe de
yaşanmış ve dünya ayakkabı ithalatı bir önceki yıla göre % 10.3 azalarak 86 milyar
dolara düşmüştür.
Dünya ayakkabı ithalatı 2009 yılı itibarıyla 86,1 milyar dolar düzeyinde olup, en büyük
paya sahip olan ülke ABD’dir. ABD, 18,2 milyar dolarlık ayakkabı ithalatıyla dünya
pazarında % 21,2’lik paya sahiptir. ABD’yi, 7 milyar dolarlık ithalat ve % 8,2 oranındaki
pazar payıyla Almanya takip etmektedir.
Dünya ayakkabı ithalatındaki diğer başlıca ülkeler; 5,6 milyar dolarlık ithalat ve %6,5’lik
pazar payıyla Fransa, 5,2 milyar dolarlık ithalat ve % 6,1’lik pazar payıyla İtalya, 4,9
milyar dolarlık ithalat ve % 5,6’lık pazar payıyla İngiltere ile 4,4 milyar dolarlık ithalat ve %
5,1’lik pazar payıyla Japonya’dır. Türkiye, 2009 yılında yaptığı 539,5 milyon dolar
değerinde ithalat ile dünya ayakkabı ithalatçıları listesinde orta-alt sıralarda yer
almaktadır.
Dünya ayakkabı ithalatında ilk 5 sırada yer alan ülkelere bakıldığında; 2009 yılı baz
alınarak Türkiye’nin ihracatı sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri’ne 1,5 milyon dolar,
Almanya’ya 14,5 milyon dolar, Fransa’ya 10,4 milyon dolar, İtalya’ya 7,4 milyon dolar ve
İngiltere’ye 13,4 milyon dolar düzeyindedir.
2009 yılı verilerine göre; 53,6 milyon dolarlık ihracat ve %18,1’lik pay ile Rusya, 30,9
milyon dolarlık ihracat ve % 10,4’lük pay ile Irak ve 22,2 milyon dolarlık ihracat ve %
7,5’lik pay ile S. Arabistan Türkiye’nin en büyük pazarlarıdır.
Dünya Ayakkabı İthalatında İlk 10 Ülke
Birim: 1.000 $
ÜLKELER
2008
PAY
%
2009
PAY
%
DEĞİŞİM
%
ABD
ALMANYA
FRANSA
İTALYA
İNGİLTERE
JAPONYA
HONG KONG
HOLLANDA
BELÇİKA
İSPANYA
TÜRKİYE
20.502.444
7.005.895
5.947.426
5.909.715
5.304.391
4.457.032
5.207.436
2.628.905
2.925.672
3.046.010
672.917
21,4
7,3
6,2
6,2
5,5
4,6
5,4
2,7
3,0
3,2
0,7
18.245.270
7.047.779
5.565.736
5.215.707
4.852.523
4.372.819
4.193.472
3.066.640
2.603.720
2.503.644
539.460
21,2
8,2
6,5
6,1
5,6
5,1
4,9
3,6
3,0
2,9
0,6
-11,0
0,6
-6,4
-11,7
-8,5
-1,9
-19,5
16,7
-11,0
-17,8
-19,8
TOPLAM
95.925.496
100,0
86.090.584
100,0
-10,3
Kaynak: İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri)
Not: 2010 – 2011 verileri İTKİB tarafından güncellenmemiştir.
4
4. TÜRKİYE’NİN AYAKKABI İHRACATI
Ayakkabı imalat sektöründe sahip olunan avantajlara rağmen, küçük atölye tipi üretim
biçiminin hâkim olması, kalifiye olmayan iş gücü, ayakkabı yan sanayii girdilerinde
standart ve kalite eksikliği ve ithalat rekabeti gibi yapısal sorunlar nedeniyle ihracat
potansiyeli yeterince değerlendirilememektedir. 1990 ‘lı yılların başında ihracat, özellikle
Rusya pazarı olmak üzere canlanmış ve 1997 yılında 200 milyon doları aşmıştır. Ancak,
daha sonraki yıllarda Rusya’da yaşanan büyük kriz Türk Ayakkabı sanayisini de büyük
ölçüde etkilemiş, ihracatta düşüş başlamıştır.
Türkiye’nin Ayakkabı İhracatı
YIL
DEĞER (DOLAR)
DEĞİŞİM %
1999
109.542.360
0
2000
114.184.806
+ 1.04
2001
126.116.480
+ 1.10
2002
131.883.679
+ 1.05
2003
183.779.402
+ 1.39
2004
204.747.638
+ 1.11
2005
215.576.433
+ 1.05
2006
236.542.954
+ 1.10
2007
316.650.101
+ 1.34
2008
345.040.548
+ 1.09
2009
296.256.000
- 0.86
2010
401.674.000
+ 1.36
Kaynak: DTM İstatistikleri(Dış Ticaret Müsteşarlığı)
Türkiye’nin Ayakkabı İhracatı Grafik
Dolar
401.674.000
345.040.548
316.650.101
204.747.638
183.779.402
114.184.806
2000
296.256.000
236.542.954
215.576.433
126.116.480 131.883.679
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
5
Sektör 2002 yılından itibaren toparlanma sürecine girmiş olup; 2002 yılında 131.8 milyon
dolar olan ihracat, 2008 yılında 345 milyon doları yakalamış ve bir önceki yıla göre %9
oranında artmıştır. 2009 yılında ihracat azalmış ve 296.2 milyon dolar olmuştur. 2010
yılında ise sektör altın yılını yaşayarak 401.6 milyon dolara ulaşmış ve bir önceki yıla
göre 35.6 oranında artmıştır.
Dünya ayakkabı ihracatı içinde, Türkiye’nin payı % 0.3 olup; bu rakam sektörün dünya
ihracatı içinde önemli bir yere sahip olmadığını ve yurt içi piyasa odaklı üretim yapıldığını
göstermektedir.
Son İki yılın Ayakkabı İhracatı Ülke Dağılımı
EN ÇOK AYAKKABI İHRACATI YAPILAN ÜLKELER
Birim: 1.000 $
ÜLKELER
RUSYA
IRAK
SUUDİ ARABİSTAN
ALMANYA
FRANSA
BULGARİSTAN
İNGİLTERE
HOLLANDA
ROMANYA
İTALYA
TÜRKİYE TOPLAM
AYAKKABI İHRACATI
(GTIP 64)
2009
OCAK - ARALIK
53.656
30.902
22.172
14.451
10.440
9.466
13.268
15.072
9.886
7.350
2010
OCAK - ARALIK
104.776
44.530
26.378
18.376
16.349
12.872
12.143
12.113
10.988
9.205
296.256
401.674
26,1
11,1
6,6
4,6
4,1
3,2
3,0
3,0
2,7
2,3
DEĞİŞİM
%
95,3
44,1
19,0
27,2
56,6
36,0
-8,5
-19,6
11,1
25,2
100,0
35,6
PAY
%
Ayakkabı ihracatımızın da en önemli pazarı olan Rusya’ya, 2010 yılının Ocak-Aralık
döneminde % 95,3 artışla 104,8 milyon dolarlık ayakkabı ihracatı yapılmıştır. Rusya'nın
ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 26,1 seviyesindedir.
İkinci büyük pazar Irak’a yapılan ayakkabı ihracatı, 2010 yılında geçen yıla göre % 44,1
artışla 44,5 milyon dolara çıkmıştır. Irak'ın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 11,1
seviyesindedir.
Üçüncü sırada yer alan Suudi Arabistan’a yapılan ayakkabı ihracatı, 2010 yılı OcakAralık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre % 19 oranında artarak 26,4 milyon
dolara yükselmiştir. Suudi Arabistan'ın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 6,6'dır.
Ayakkabı ihracatı açısından dördüncü büyük pazar konumundaki Almanya’ya yapılan
ayakkabı ihracatı 2010 yılı Ocak-Aralık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre %
27,2 artışla 18,4 milyon dolar olarak kayda alınmıştır. Almanya'nın ayakkabı ihracatında
Türkiye’nin payı % 4,6 seviyesindedir.
6
Ürün Gruplarına göre Ayakkabı İhracatı (Dolar)
Yıl
2007
2008
Dış tabanı, yüzü kauçuk
5.752.904
6.225.123
ve plastik su geçirmez
ayakkabılar
Dış tabanı, yüzü kauçuk
58.702.859 67.868.681
veya plastik maddeden
diğer ayakkabılar
Yüzü deri, tabanı kauçuk, 167.766.594 188.055.231
plastik, tabii veya suni
deri ve kösele
ayakkabılar
Yüzü dokuma
28.417.455 29.411.362
maddelerinden, tabanı
kauçuk, lastik vb.
ayakkabılar
Diğer ayakkabılar
22.688.81
24.266.861
Ayakkabı aksamı, iç
taban, topuk rampası,
getr, tozluk, dolak vb.
Toplam
33.321.474
29.062.552
2009
3.540.373
68.579.692
2010
5.841.374
96.922.249
147.602.104 195.226.023
20.570.484
34.648.902
23.877.458
25.853.738
25.312.818
37.238.536
296.230.167 344.889.810 289.482.929 395.730.822
Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)
Ayakkabı sektörü ihracatının ürün gruplarına göre dağılımına bakıldığında değer bazında
% 51-54’nü yüzü deriden mamul ayakkabıların oluşturduğu görülmekte olup, 2008 yılında
188 milyon dolar, 2009 yılında 147 milyon dolar, 2010 yılında 195 milyon dolarlık ihracat
gerçekleşmiştir. %18-24’ünü yüzü kauçuk veya plastik maddeden yapılan diğer
ayakkabılar oluşturmakta olup, 2008 yılında 67.8 milyon dolar, 2009 yılında 68.5 milyon
dolar, 2010 yılında 96.9 milyon dolarlık ihracat gerçekleşmiştir
5. TÜRKİYE’NİN AYAKKABI İTHALATI
Türkiye’nin ayakkabı ithalatı 1994 yılında 28.1 milyon dolar iken, 1997 yılında AB ile
yapılan Gümrük Birliği’nin tamamlanmasının ardından 135.2 milyon dolar ile rekor
düzeye ulaşılmıştır. 2002 yılında bir önceki yıla göre hem AB ülkelerinden gerçekleştirilen
ayakkabı ithalatı hem de uzak doğu ülkelerinden yapılan ithalat artmıştır ve toplam 116
milyon dolarlık ayakkabı ithal edilmiştir. Kriz yıllarında azalan ithalat 2002’den sonra
sürekli artarak 2005 yılında 412.7 milyon dolar gibi rekor bir seviye ulaşılmıştır. 2009
yılında ise bir önceki yıla göre % 20 azalışla 538.9 milyon dolarlık ayakkabı ithal
edilmiştir.
Yıllar içinde ayakkabı ithalatımızın artmasının en önemli nedeni; AB ve Türkiye arasında
yapılan Gümrük Birliği ile gümrük vergilerinin AB ülkelerine karşı sıfırlanması, üçüncü
ülkelere karşı ise AB’nin ortak tarifesi (OGT) nin adapte edilmesi nedeniyle mevcut
gümrük vergilerinde % 60 - 70’ler oranında indirim durumunda kalınmasıdır. AB,
ayakkabı üreticilerinin rekabet gücünü haksız olarak azalttığı gerekçesiyle Çin ve
Vietnam’dan ithal edilen deri ayakkabılara Ekim 2006 tarihinden itibaren 3 ( üç) yıl süre
ile % 16.6 ve % 10 oranında anti damping (düşürüm) vergisi uygulanmıştır.
7
Türkiye’nin Ayakkabı İthalatı
Yıl
Değerler ( Dolar )
Oran ( %)
1999
79.747.307
0
2000
116.317.967
+ 1.46
2001
84.222.227
- 0.72
2002
116.209.270
+ 1.38
2003
191.057.766
+ 1.64
2004
303.284.161
+ 1.58
2005
412.712.611
+ 1.36
2006
514.967.309
+1.25
2007
569.928.759
+ 1.11
2008
672.917.487
+ 1.18
2009
538.988.138
- 0.80
2010
659.673.910
+ 1.22
Kaynak: DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı)
Türkiye’nin Ayakkabı İthalatı
Dolar
672.917.487
569.928.759
514.967.309
659.673.910
538.988.138
412.712.611
303.284.161
191.057.766
116.317.967
116.209.270
84.222.227
79.747.307
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere ayakkabı sektöründe ithalat 1999- 2002 yılları
arasında düzensiz bir seyir izlemiştir. 2002 yılında 116.2 milyon dolar olan ithalat, devam
eden yıllarda sürekli artarak 2008 yılında 672.9 milyon doları yakalamış ve bir önceki yıla
göre % 18 oranında artmıştır. 2009 yılında ise ithalat tekrar azalarak 538.9 milyon dolar
seviyesine inmiştir.
8
Türkiye’nin Ürün Gruplarına Göre Ayakkabı İthalatı (Dolar)
YILLAR
Dış tabanı, yüzü kauçuk ve
plastik su geçirmez
ayakkabılar
Dış tabanı, yüzü kauçuk
veya plastik maddeden
diğer ayakkabılar
Yüzü deri, tabanı kauçuk,
plastik, tabii veya suni deri
ve kösele ayakkabılar
Yüzü dokuma
maddelerinden, tabanı
kauçuk, plastik vb.
ayakkabılar
Diğer ayakkabılar
Ayakkabı aksamı, iç taban,
topuk pampası, getr,
tozluk, dolak vb.
Toplam
2007
2008
2009
2010
1.442.327
1.709.189
3.277.932
5.495.517
163.655.167 207.971.460 171.704.459 218.085.267
269.830.234 302.160.527 230.128.407 263.086.550
96.598.217
8.683.676
113.989.641
12.747.206
98.678.378
9.766.909
124.158.374
14.758.676
29.719.138 34.339.464 25.432.053 34.089.526
569.928.759 672.917.487 538.988.138 659.673.910
Kaynak: DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)
Ayakkabı sektörü ithalatının ürün gruplarına göre dağılımına bakıldığında değer bazında
%44-50’sini yüzü deriden mamul ayakkabıların oluşturduğu görülmekte olup, 2008
yılında 302 milyon dolar, 2009 yılında 230 milyon dolar, 2010 yılında ise 263 milyon dolar
ithalat gerçekleşmiştir. %30-34’ünü yüzü kauçuk veya plastik maddeden yapılan diğer
ayakkabılar oluşturmakta olup, 2008 yılında 207.9 milyon dolar, 2009 yılında 171.7
milyon dolar, 2010 yılında ise 218 milyon dolar ithalat gerçekleşmiştir.
Ayakkabı ithalatımızın yaklaşık yarısı Çin’den yapılmaktadır. Bu ülkeden 2009 yılında
288 milyon dolarlık ithalat yapılmıştır. Söz konusu ithalatın % 50’sini dış taban, yüzü
kauçuk veya plastik maddeden diğer ayakkabılar, %22’sini deri ayakkabılar
oluşturmuştur.
Dünya ayakkabı üretimi içinde ilk üç arasında bulunan ve ayakkabı modasına yön veren
İtalya, en çok ayakkabı ithal ettiğimiz ülkeler arasında dördüncü sırada yer almaktadır. Bu
ülkeden 2009 yılında 53 milyon dolarlık ayakkabı ithal edilmiş olup, bu ithalatın %77’sini
yüzü deriden mamul ayakkabılar oluşturmaktadır. Vietnam, Endonezya, Hindistan,
Tayland, Brezilya ve İspanya ise ayakkabı ithal ettiğimiz diğer önemli ülkelerdir. 2002
yılında toplam ayakkabı ithalatının % 41’i AB ülkelerinden gerçekleştirilirken, 2004
yılından itibaren ithalatımız uzak doğu ülkelerine yönelmiş olup, 2010 yılı itibariyle
ayakkabı ithalatımızın % 81’i bu ülkelerden tedarik edilmeye başlanmıştır.
9
Ayakkabı İthal Edilen Başlıca Pazarlar (Dolar)
ÜLKELER
ÇİN
VİETNAM
ENDONEZYA
İTALYA
HİNDİSTAN
TAYLAND
BREZİLYA
İSPANYA
PORTEKİZ
SURİYE
ROMANYA
ALMANYA
FAS
DOMİNİK CUM.
KAMBOÇYA
TOPLAM
2008
2009
2010
334.182.597
79.277.415
72.374.241
88.482.976
10.899.163
16.304.553
13.601.071
12.601.947
6.527.817
7.117.010
7.028.061
3.428.348
2.231.215
1.531.140
902.058
672.917.487
288.222.562
70.765.797
53.981.934
53.495.905
13.730.621
9.681.055
8.043.560
7.250.382
4.556.141
3.885.782
3.211.861
2.437.942
2.093.167
1.847.828
1.438.528
538.988.138
372.273.619
83.347.970
62.384.849
62.186.508
13.827.211
6.860.136
8.080.333
8.196.482
4.276.467
6.831.001
3.588.294
2.498.278
3.613.473
1.819.305
2.754.831
642.538.757
2009-2010
Değişim
%
1.3
1.2
1.2
1.2
1.0
- 0.7
1.0
1.13
- 0.9
1.8
1.1
1.02
1.73
- 0.98
1.92
1.2
Kaynak :DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)
6. AYAKKABI SEKTÖRÜNDE GAZİANTEP’İN KONUMU
Ayakkabı üretimi İstanbul-İkitelli bölgesinde yoğunlaşmıştır. Ancak, artan ücret ve arsa
fiyatları, imalatçıları “fason üretime” yöneltmiş, ayakkabı sayalarının büyük kısmı
işlenmek üzere Anadolu’ya gönderilir olmuştur. İzmir, Manisa, Gaziantep, Konya,
Antakya ve Trabzon, İstanbul’dan sonra ayakkabıcılığın en çok geliştiği merkezler
konumunu almıştır.
Ayakkabı yan sanayi başta İstanbul olmak üzere, İzmir ve Ege Bölgesi, Konya ve
Gaziantep’te yoğunlaşmıştır.
Gaziantep ilindeki ayakkabı sanayi Türkiye genelinde önemli bir yer teşkil etmektedir.
1953 yılında Gaziantep’te kurulmuş olan Ayakkabıcılar Odası’nın halen 1500 üyesi
bulunmakta olup bu üyelerden yaklaşık 500’ü imalat yapmaktadır. Bu imalatçıların, 330’u
Ayakkabıcılar Sanayi Sitesinde, geriye kalan kısmı ise Organize Sanayi Bölgesinde ve
Nizip Caddesi’nde faaliyetlerini sürdürmektedir. Gaziantep ilinde ayakkabı imalatı yapan
firmalar tam kapasite ile çalıştığı zaman günlük 30.000 - 40.000 çift ayakkabı imalatı
yapabilmektedir. İmalatçı firmaların ürettikleri ayakkabıların yurt içine satışı yapılmakla
birlikte son zamanlarda başta Irak olmak üzere tüm dünyaya ihracatı yapılmaktadır.
Gaziantep, 2005 yılında gerçekleştirdiği 14.8 milyon dolarlık ihracat ile Türkiye genelinin
% 6.7’lik pazar payına sahip olmuştur. Takip edilen yıllarda ihracat rakamları artarak
Türkiye genelindeki payını da artırmıştır. 2010 yılında gerçekleştirdiği 50.1 milyon dolarlık
ihracatı ile Türkiye genelinin % 12.5 pazar payına ulaşmıştır. 2011 yılın ilk 6 ayına
bakıldığında bu artışın devam ettiği gözlenmektedir.
10
Gaziantep Ayakkabı Sektörü İhracatı (FOB USD)
Yıl
Gaziantep
Diğer İller
Türkiye Geneli
Toplamı
2005
14.836.693
204.910.318
219.747.011
0.068
2006
18.172.553
225.165.128
243.337.681
0.075
2007
23.971.247
297.955.463
321.926.710
0.074
2008
30.279.174
318.609.220
348.888.394
0.087
2009
37.295.404
258.960.593
296.255.997
0.126
2010
50.146.710
351.220.771
401.367.481
0.125
2011 (İLK 6 AY)
27.573.691
157.193.495
184.767.186
0.149
Oran (%)
Kaynak : GAİB (Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri)
Gaziantep’in Ayakkabı İhracatı (Dolar)
Gaziantep
Türkiye Geneli
401.367.481
321.926.710
219.747.011
14.836.693
2005
369.534.372
348.888.394
296.255.997
243.337.681
18.172.553
2006
23.971.247
2007
30.279.174
2008
37.295.404
2009
50.146.710
2010
55.147.382
2011
Not : Grafikteki 2011 yılı ilk 6 aylık rakamın 2 katı alınarak yıl hesabı yapılmıştır.
Türkiye genelinde 500 milyon çift üretim kapasitesi olduğu varsayılan ayakkabı
sektöründe, bu kapasitenin ancak yarısı kullanılabilmektedir. Resmi rakamlarda ise
üretim miktarı çok daha az olarak gözükmektedir. Sektörde 300.000 kişinin çalıştığı,
30. 000 kişilik grubunun sanayileşmiş, kalan 270.000 kişilik grubun ise sanayileşmemiş
işletmelerde istihdam edildiği varsayılmaktadır. Üretici işletmelerin yaklaşık % 50 si
İstanbul’da faaliyet göstermektedir. İzmir, Konya Bursa, Ankara, Gaziantep, Manisa,
Denizli, Adana Malatya, Çorum ayakkabı üretiminin yapıldığı diğer önemli şehirlerdir.
11
Gaziantep Ayakkabı Sektöründeki İhracat ve İthalat Durumu (USD)
Yıl
İhracat
İthalat
İhr/İth
Oran(%)
2006
18.172.553
3.161.596
5.75
2007
23.971.247
4.220.035
5.68
2008
30.279.174
7.998.636
3.79
2009
37.295.404
6.448.229
5.78
2010
50.146.710
11.293.042
4.44
2011 (İlk 4 Ay)
21.806.097
10.758.382
2.03
Kaynak : GAİB (İhracat), TUİK (İthalat)
Gaziantep ayakkabı sektörünün 2006 yılındaki rakamlarına bakıldığı zaman ihracatı 18
milyon, ithalatı 3 milyon civarında gerçekleşerek, ihracatın ithalata oranı 5.75 olmuştur.
Devam eden yıllarda ihracat ve ithalat rakamları sürekli artarak 2011 yılının ilk dört aylık
rakamlarında bu oranın 2.03 seviyelerine kadar düştüğü gözlenmektedir.
2011 yılının ilk dört ayında 21.806.097 milyon dolar olan ayakkabı ihracatı, bir önceki
yılın ilk dört ayında 16.111.331 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup, artış oranı % 1.35
dir.
2011 yılının ilk dört ayında 10.758.382 milyon dolar olan ayakkabı ithalatı, bir önceki yılın
ilk dört ayında 4.525.994 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup, artış oranı % 2,38 ‘dir.
Gaziantep İlinde Ayakkabı Sektöründe Yatırım Teşvik Belgesi Alan Firmalar
Ayakkabı
Sektörü
Ayakkabı Sektörü
Yatırım Tutarı
İstihdam (Kişi)
(TL)
Yıl
Ayakkabı Sektöründe
Yatırım Teşvik Belge
Sayısı
Tüm Sektörlerde
Yatırım Teşvik
Belge Sayısı
2006
2
113
3.951.976
15
2007
2
72
1.420.283
5
2008
0
103
0
0
2009
3
68
3.473.790
50
2010
2
101
7.723.290
61
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
12
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi Gaziantep’te Ayakkabı sektöründe yatırım teşvik
belgesi kullanan firma sayısı yok denecek kadar az olmuştur. Bunun sebebi olarak
sektörün ancak % 15 ‘nin sanayileşmiş olması, gelişen son teknojilerin yakından takip
edilmemesi ve imalatların
hala eski sistem makinalarla yapılması gösterilebilir.
Sektördeki sanayileşme oranı yükseldikçe doğal olarak firmaların yatırım teşvik kullanma
oranları da artacaktır.
Ayakkabı Sektöründe Kapasite Raporu Olan Firmalar
GAZİANTEP
Firma
Sayısı
(Adet)
Çalışan
Kişi (Adet)
Çocuk
Ayakkabı
2
11
Erkek
Ayakkabı
15
Kadın
Ayakkabı
TÜRKİYE
Firma
Sayısı
(Adet)
Çalışan
Kişi (Adet)
Kapasite
(Çift)
233.291
60
2.411
6.588.156
242
1.749.680
261
9.122
43.763.690
6
37
684.800
215
7.577
20.229.358
Diğer
4
30
566.581
110
7.185
40.321.023
Toplam
27
320
3.234.352
646
26.295
110.902.227
Kapasite
(Çift)
Kaynak : TOBB Veri Tabanı
Not
: Geçerliliği devam eden Kapasite Raporları
Yukarıdaki tabloda, kapasite raporu düzenlenmiş Gaziantep ve Türkiye genelinde
ayakkabı imalatı yapan firmaların istatistik bilgileri verilmiştir. Bu verilere göre Gaziantep’
te 27 adet ayakkabı imalatı yapan firma, 320 çalışan kişi ve 3.234.352 çift/yıl kapasitesi
olduğu, Türkiye genelinde ise; 646 adet firma 26.295 çalışan kişi ve 110.902.277 çift/yıl
imalat olduğu görülmektedir. Bu rakamlara göre sektörde varsayılan 300.000 kişinin
çalıştığı ancak 30.000 kişinin sanayileşmiş, geriye kalan kısmının ise sanayileşmemiş iş
yerlerinde çalıştığı varsayımı doğrulanmaktadır.
.
13
7. DEĞERLENDİRME
Sektörün Zayıf Yönleri
 Ülkemizde, babadan oğula geçen bir zanaat görünümü arz eden ayakkabı
sanayisinin, kurumsal bir yapı oluşturamaması,

Sektöre özgü yeterince kalifiye eleman olmaması,

Sektörde tecrübeli fakat eğitimsiz işgücünün istihdam edilmesi,

Sektörün ancak %15’inin sanayileşmiş olması,

Ülkemizdeki ayakkabıcılık sektörünün en önemli özelliğinin çoğunlukla işgücüne
dayalı küçük işletmelerden oluşması,

Üretim kapasitesinin yüksek, ancak kapasite kullanım oranının düşük oluşu ve
küçük işletmelerde kullanılan makina ve ekipmanın eski olması,

Ayakkabının üst yapısı olan saya üretiminde sanayileşememe dolayısıyla
verimsiz üretim ve dışa bağımlılık,

Yurtdışı pazarlarda tanınan markalarımızın azlığı,

AR-GE çalışmalarının yetersizliği,

Pazarlamaya yönelik bilimsel çalışmaların yetersizliği,

Ucuz Uzakdoğu üretimlerinin sektörde haksız rekabete yol açması,

Yabancı yatırımların yok denecek kadar az olması,

Sektörün patent alma konusunda yetersiz davranması,

Sektör içerisinde modellerin taklit edilmesi,
Sektörün Güçlü Yönleri
 Ülkemizde ve ilimizde her türlü ayakkabının imalatının yapılıyor olması,

İç pazarımızın güçlü ve nitelikli olması,

Sınır komşusu ülkeler ile gelişen iyi ekonomik ilişkiler,

Dış pazarlarda Türk Malına karşı gelişen talep ve olumlu tepkiler,

Son zamanlarda sektör içerisindeki firmaların, kalite ve modaya karşı birbirleriyle
yarışıyor olması,

Babadan oğula geçen sektörde yeni yetişen neslin eğitim seviyesinin yüksek
olması,
14
8. SONUÇ VE ÖNERİLER
Ayakkabı
işletmelerinin
sanayileşme
oranının
düşüklüğü
sektörün
üretim
organizasyonunda engel oluşturmaktadır. Tecrübeli ancak eğitimsiz iş gücü işletmelere
kaynak kaybettirmekte, dolayısıyla maliyet getirmekte ve verimsizliğe yol açmaktadır.
Sektörün dış pazarda rekabet edebilmesi için, mevcut üreticilerin orta büyüklükteki
kuruluşlar haline gelmesi, kalitenin yükselmesi ve pazarlama-finansman faaliyetlerine
daha fazla önem verilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde ayakkabı sektörü önemli bir ticaret potansiyeline sahiptir. Ancak, bu potansiyel
verimli bir şekilde kullanılamamaktadır. Ayakkabı sektörünün ihracat açısından
gelişmişlik düzeyi yetersiz olmakla birlikte sektör özellikle İspanya, Portekiz gibi Avrupalı
üreticilerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyel dünyada
yeterince bilinememektedir. Dış pazarda ayakkabı üreticisi ülkelerle rekabet etmemiz için,
sektörün tanıtımına ağırlık vermek gerekmektedir.
Rekabet üstünlüğüne sahip olunan bu sektörden yeterince faydalanabilmemiz, sektörde
gelişen son teknolojileri yakından takip etmemiz ile mümkündür.
Araştırma Geliştirme faaliyetlerinin yanı sıra ürün kalitesini geliştirecek laboratuvarların
kurulması gerekmektedir.
Sektörün %15’nin sanayileşmiş olması, pazarlamaya yönelik bilimsel çalışmaların
yetersizliği, Gaziantep ilinde koşullanmış ayakkabı üreticilerinin ve ilgili kurumların
birbirleri ile yatay ve dikey olarak ilişkilendirilme ihtiyaçları, firmaların hem rekabet hem
de işbirliği içerisinde olmaları bu sektörün kümelenme sürecini başlatmasını akla
getirmektedir. Kümelenme süreci ile; inovasyonun tetikleneceği, Ar-Ge laboratuvarları,
üniversiteler, danışmanlık firmaları arasında sürdürülebilir ortaklığın oluşturulması ile
bilgi, fikir, insan gücü ve sermaye alışverişinde bulunmaları ve bölgenin ekonomik ve
sosyal gelişmesinin sağlanacağı öngörülmektedir.
Sektörde eğitimin hayati önem taşıdığı söylenebilir. Sektörün çok ciddi bir eğitim sorunu
vardır. Ülkemizde pek çok sektörde olduğu gibi ayakkabıcılık sektöründe de önemli
ölçüde eğitilmiş işgücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Pazarlama, marka, kurumsallaşma
konularında işletme sahiplerinin ve çalışanlarının bilinç düzeyini artırmak için seminer,
panel, konferans, kurs gibi etkinlerin düzenlenmesi fayda sağlayacaktır.
Sektör kaliteli ve düşük maliyetli, özgün tasarıma sahip ayakkabılar ürettiği takdirde
yurtdışı piyasalarda rekabet gücünü arttırabilecek, daha geniş bir pazara ulaşabilecektir.
Bu da hem yurtiçi hem de yurtdışı piyasaların birinde yaşanabilecek olumsuzluktan
sektörün daha az etkilenmesini sağlayacaktır.
Bugün gelinen noktada yurtdışı kataloglardan kopyalama suretiyle tasarım yapmanın
artık sürdürülemez olduğu açıktır. Üretimde kişiye özgü çizgilerin hâkim olması, tasarım
konusunda diğer ülkelerle rekabet edebilmenin önünü açacaktır.
Ayakkabı imalatında ihtiyaç duyulan yüksek iş gücü; sektördeki üretim artışı, satış ve
rekabet koşullarındaki olumlu gelişmeler, işsizliğin yüksek olduğu ülkemizde yeni
istihdam imkanları yaratması açısından önemlidir. Bunun yanı sıra ayakkabıcılık
sektörünün ihtiyaç duyduğu atılımı gerçekleştirebilmesi için gerekli olan kalite sürecinde
standartlaşmanın sağlanması gerekmektedir.
15
Dünyada, Çin hariç büyük ihracatçı ülkelerin tamamının ağırlıklı olarak deri ayakkabı
ihraç ettikleri ve deri ayakkabı üretiminde uzmanlaşmış oldukları görülmektedir. Bu
bağlamda, önümüzdeki yıllarda dünya ayakkabı pazarındaki rekabetin deri ayakkabı alt
sektöründe daha yoğun yaşanması beklenmektedir.
Sektörde beklentilerin gerçekleşmesi teknoloji, moda ve tasarımdaki yeniliklerin yakından
takibi ile mümkündür.
Gaziantep Ticaret Odası
Sanayi Müdürlüğü
342 – 220 30 30
[email protected]
16
Kaynaklar :








Hazine Müsteşarlığı
Dış Ticaret Müsteşarlığı
Devlet Planlama Teşkilatı
Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri
İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Gaziantep Ayakkabıcılar Odası
Gaziantep Ayakkabıcılar Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi
17