TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUSTAFA eş-ŞiHABT
1962; Beyrut 1404/1984) Sibal'nin 19611962 öğretim yılında üniversitede okuttuğu derslerden oluşmuş eseridir. ihsan
Toksarı İslam 'a ve Garblılara Göre Kadın adıyla eserin kısmi tercümesini yapmıştır (i stanbul 1969). 6. AJ:ıkômü'ş-şı­
yam ve ielseietühu ii (iav'i'l-Kur'an
ve's-Sünne (Dımaşk 1957) 7. İştiraldy­
yetü'l-İslam (Dımaşk 1959. 1960; Kahire
1960). 1959'da Şam Üniversitesi'nde verdiği konferansların metinlerinden meydana gelmektedir. islam dünyasında büyük
yankı uyandıran eser, A. Niyazioğlu tarafından İslam Sosyalizmi adıyla Türkçe'ye çevrilmiş (istanbul 1974, 1976). Muhammed el-Hamid Na?arat ii Kitabi İştira­
kiyye ti'l-İsJCım adıyla esere bir eleştiri
yazmıştır (Dıma ş k 1382/1963) . 8. ed-Din
ve'd-devle ii'l-İslÔJ:lı (Dımaşk 1952). Beyrut Üniversitesi'nde verdiği konferansların
metinlerinden ibarettir. ihsan Toksarı kitabı İslam'da Din v e Devlet başlığıyla
tercüme etmiştir (istanbul 1966) 9. A{ılQ­
]funa el-ictima'iyye (Dıma ş k 1375/ 1955) .
1954-1955 yıllarında radyoda yaptığı konuşmaları ihtiva eder. 10. et-Tekôiülü 'lictima'iti'l-İslCım (Beyrut 141 9/ 1998) 11.
el-Fa]fr, el-cu', el-J:ıirman: Müşkilat ve
J:ıuWl (Beyrut 2002) 12. Min reva'i' J:ıa­
(iaretina (Beyrut 1968). islam medeniyetiyle ilgili olarak kaleme aldığı önemli eserlerindendir. N. Demircan ve M. Sait Şim­
şek tarafından İslCım Medeniyeti'nden
Altın Tablolar adıyla Türkçe'ye çevrilmiş­
tir (Konya 1979) . 13. 'U?ama'üna ii't-tôri{ı (4. ba s kı, B ey rut-Dıma ş k 1405/ 1985 ).
Hz. Peygamber, Hulefa-yi Raşidln. Abdullah b. Mes'Qd, Ebü'd-Derda, Hz. Hamza,
Halid b. Velid, Emir Şekib Arslan ve Hasan
el-Ben na hakkında yayımianmış makalelerinin derlenmesinden oluşmuştur. 14. Hak ef:a 'allemetni'l-J:ıayat (Dıma ş k 1382/
ı 962). Sibal'nin hastahanede iken kaleme
aldığı eserin ikinci bölümü müellifin vefatından sonra yayımlanmıştır (1-11, BeyrutDım aş k 1398, 3. b as kı , 1406/ 1986). Muhammet Sevgili ve Hasan Akdağ eseri Hayat Bana Böyle Öğretti adıyla tercüme
etmişlerdir (Konya , t s. [ 1994]) . 15. el-Kala'id min iera'idi'l-ieva'id (Dıma ş k ı 962)
16. el-İstişralf ve'l-müsteşrilfün ma l ehüm v e ma 'aleyhim (Küveyt 1968; 2.
bas kı , Beyrut - Dımaşk ı 979) lja(iaretü'lİslCım dergisinde yayımlanan bir makale
ile es-Sünne v e mekanetüha ii't-teş­
ri'i'l-İslCımi adlı kitabının bazı bölümlerinin bir araya getirilmesinden oluşmakta­
dır. Kemal Çobanbeyli (Müsteşrikler ue Hedefleri, ista nbul I 97 ı) ve Mücteba Uğur
( Oryantalizm ue Oryantalistler: Yararla rı-
Zararları, istanbul 1993) tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir. 17. Haf:a hüve 'l-İslCım
(Beyrut ı 979) . Sibal'nin vefatından sonra
makalelerinin bir kısmının derlenmesiyle
meydana getirilmiştir. 18. el-A 'lam v e'la'mal: Silsiletü ma]falCıt nüşire t ii mecelleti'l- FetJ:ıi'l-Kahiriyye (Beyrut 2000)
Sibal'nin Kahire'de bulunduğu sırada elFe tJ:ı dergisinde yayımlanan makalelerini
ihtiva eder. Sibai ayrıca günlük el-M enar
(1947-1949) ve haftalık eş -Şihôb (1 95 5)
gazeteleriyle haftalık el-Müslimun dergisini ( 1955- ı 958; 1958' den itibaren a y lık
olarak lfaçlaretü'l-İslam a dı y l a ) neşretmiş­
tir.
BİBLİYOGRAFYA :
Mustafa es-Sibai. iştira lciyyetü'l-islam, Dımaşk
1960, tür.yer.; a.mlf.. es-Sünne ve meka netühtı
fl't-teşri'i'l-islami, \ba sk ı yeri ve tarih i yok\ (edDa rü 'l- kavmi yye li ' t -t ı baa ve'n-n eş r) , tür.yer.; J.
Reissner, /deologie und Politik der Muslim-brü der Syriens, Freiburg 1980, tür.yer.; Enver eiCündi. A'lamü'l-kami'r-rabi' 'aşer el-hicri, Kahire, ts. (Mektebetü 'I- Enci G e l -Mısr i yye). 1, 435451 ; Abdülaziz el-Hac Mustafa, Muştafa es-Siba'i:
Racülü fikrin ve ka'idü da' ve, Arnman 1404/
1984; Abdülkerim Osman , Me'alimü 'ş-şeka{eti 'l­
islamiyye, Beyrut 1984, s. 480-483; Hüsni Edhem Cerrar, ed-Duktür Muş (a{a es-Siba'i: lfa'idü cil ve ra'idü ümme, Arnman 1415/1994;
Muş (a{a es-Siba'i bi-al_clami muf:ıibbih ve 'arifih (haz. M . Mustafa es-Sibai), Beyrut 1421/2000;
Adnan M. ZerzGr. Muş(a{a es-Siba' i: ed-Da'iyy etü'l-müceddid, Dımaşk-B eyrut 2000 ; Muhammed ei-Hasnavi. Zikreyati ma' a 's-Siba' i, Cidde
200 ı ; Abdullah Mahmud et-Tantavi. Muş(a{a esSiba'f, 1334-1384/ 1915- 1964: ed-Da'iyy e, erra' id ve'/-' alimü 'i-mücahid, Dımaşk- Beyrut
2001 ; Hadaretü 'l-islam, özel sa yı , V/ 4-6 , Dımaşk
1384/ 1964.
r;ı;:ı
1!'1'1!1
H iLA L G ö RGÜN
ders aldı. Ardından onunla birlikte Dımaşk'a
dönerek (ı 909) lise seviyesindeki Sultaniye Medresesi'ne (Anber Mektebi) girdi.
191 Oyılında Cem'iyyetü
ehli'l-fikri'd - Dı­
maşkıyye tarafından yüksek tahsil
için Fransa'ya gönderildi. Chalon Sur-Saône şeh­
rinde Fransız dili diplaması aldı. Daha sonra Grignon'daki Yüksek Ziraat Okulu'na
kaydoldu. 1914'te ziraat mühendisi olarak
okulu bitirince istanbul'a döndü. istanbul'dan ayrılmadan önce 1. Dünya Savaşı
başladığından Harp Okulu'na girmek zorunda kaldı. Ardından Hava Ulaştırma Okulu'na geçti. Altı ay sonra yedek subay olarak Kudüs'teki Ulaştırma Bölüğü'ne kumandan tayin edildi. Ardından tercümanlıkla Dımaşk'taki Telsiz Muhabere Bölüğü ' ne nakledildL Burada teğmen rütbesine yükseltildi.
1916'da Sere (ibn Amir). Beysan ve Mecdilütaberiye'de bulunan iki ziraat birliğine
kumandan tayin edildi. 1918'de Dımaşk'­
ta ordu ziraat müdürü oldu . Osmanlı ordusu Suriye'den çekilince bu yılın sonları­
na doğru Suriye'de ziraat ve haraç müdürlüğüne getirildi. Ardından devlet emlak müdürü ( ı 923- ı 93 4). milli iktisat müdürü (ı 935), maarif bakanı (ı 936). Halep
valisi (1937-19 39), maliye bakanı , maliye
ve milli iktisattan sorumlu devlet bakanı
(ı 943 ). Lazkiye valisi ( ı 943- ı 945) , bakanlar kurulu başkanlığı genel sekreteri ( 1945 ).
tekrar Halep valisi ( ı 946- ı 947). tekrar Lazkiye valisi ( ı 948- ı 949). adalet bakanı ( 1949)
ve Suriye'nin Mısır elçisi (ı 951 - ı 954) olarak
görev yaptı.
Mustafa eş-Şihabi. resmi görevleri sıra­
küçük (özel) mülkiyetleri teşvik etmek amacıyla yüzlerce köyü kapsayan devlet arazisinin köylülere dağıtılması. Halep
Milli Kütüphanesi ile Lazkiye Milli Kütüphanesi'nin inşası gibi önemli faaliyetleri
gerçekleştirdi. Siyaset ve devlet adamlığ ı
yanında bir alim ve edip olarak gazete ve
dergilerde yazılar, bilimsel makaleler yazdı.
Dımaşk el-Mecmau'l-ilm iyyü'l-Arabl 1956
Temmuzun da Şihabl'yi faal üye ve akadesında
ı
ı
MUSTAFA eş-ŞİHA.BI
( ..dıe.;.ı ı ~ )
Mustafa b. Muhammed Said b. Cehcah
b. Hüseyn el-Emir eş-Şihabi
(1 893- ı 968)
Şihabiyye
L
ailesinin emirlerinden,
yazar ve şair.
_j
Dımaşk' ın kazası Hasbeyya'da doğdu.
Bugün Lübnan topraklarına dahil olan kaza Suriye sınırındaki Teym vadisinde yaşayan Şihaboğulları ' nın merkeziydi. Çocukluk yıllarını burada ve Suriye vilayeti maliyesinde memur olan babasının tayin edildiği Ba'lebek'te geçirdi. iık tahsilinden sonra 1905'te Dımaşk'ta Katolik- Patrik okuluna girdi. 1907'de büyük kardeşi Arif ile
birlikte istanbul'a giderek bir Fransız okuluna kaydoldu. Arap edebiyatı ile islam medeniyeti tarihini çok iyi bilen kardeşinden
Mustafa
es·Sihabi
359
MUSTAFA es-SiHABl
mi başkan vekili seçti. 19S9 yılından vefatma kadar akademinin başkanlığını yaptı .
Mısır ei-Mecmau'l-Melel<l'ye 1948'de muhabir üye, 19S4'te faal üye, Mecma'u '1-'ilmiyyi'l- 'lrfı]fi'ye 1961 'de muhabir üye seçildi. Suriye'de Yüksek Maarif Meclisi ve
Sosyal Bilimler- Edebiyat ve Sanatlar Yüksek Meclisi üyelikleri yanında Arap Birliği
ve 19S3'te Daimi İ letişim Komisyonu baş­
kanlığına getirildi. 1964'te Encyclopaedia
of Is1am'a yardımcı üye seçildi. Suriye
Cumhuriyeti 196S'te ilk defa olmak üzere
kendisine Devlet Takdir ödülü verdi. 1S Mayıs 1368 tarihinde Dımaşk'ta vefat etti.
Eserleri: M u'cemü'1-e1ffı?i 'z -zirfı'iyye
( Dımaşk ı 943; Kahire ı 957; Beyrut ı 988;
en öneml i ilmi ça lı şmas ı olup Fransızca­
Arapça ziraat ve botanik teriml eri sözlüğ ü d ür) ; e1-Muştala]J.fıtü '1- 'ilmiyye fi'1-1ugati '1-'Arabiyye fi'1-]fadim ve'1-f:ıadiş
(Dımaşk ı 965, 2. bs.) ; e1-Eşcfır v e'1-encümü'1-müşmire (Dımaşk ı 924) ; ez -Zirfı 'a­
tü '1-'ilmiyye tü '1-f:ı adişe; e1-Bu]fü1; A]Jtfı 'ün şfı'i'a fi e1ffı?i'l- 'uWmi 'z-zirfı 'iy­
ye ve'n-nebfıtiyye ( Dım aşk ı 963); eş-Şe ­
;r;erfıt (Beyrut ı 966); Muf:ıfıc!.arfıt fi '1-isti'm fı r (l-ll, Kah i re ı 956- ı 957); e1-Kavmiyyetü'1-'Arabiyye (l-ll. Kah i re ı 959, ı 96 ı);
Mu'cemü'1-Muşta1af:ıfıti'1-]Jarfıciyye ( Dı­
lüs-nesihle yazdığı kıtasına (Sakıp Sabanc ı Müzesi, nr ı 33) ve hilyelerine (Sakıp Sabancı M üzesi , nr. 383) rastlanmaktadır.
Mushaf da yazmıştır. Mushaf gibi uzun
metinler için tercih edilen "cava kalemi"ni hacca gittiği zaman Cavalı müslümanların elinde görerek istanbul'a getiren de
Mustafa Vasıf Efendi'dir. Vefatında Eyüp
Sultan Camii'nin deniz tarafından duvar bitişiğine defnedilmiştir. Kitabesinde "serlevha-i hattatln" olarak vasıflandırılan Mustafa Vasıf'ın kabri halen durmaktadır.
Onun en büyük hizmeti, Kazasker Mustafa İzzet Efendi gibi hat sanatı tarihinin
bir büyük üstadını yetiştirmesidir. Mustafa izzet'in tahsil gördüğü Enderun'da
ve Galata Sarayı ' nda Vasıf Efendi'nin hoca!ığına dair bir kayıt bulunmadığından bu
öğrenirnin hususi olarak usta-çırak usulüyle gerçekleştirildiği söylenebilir.
Mustafa Vasıf'ın oğlu Çömezzade Muhsin Bey de babasının yetiştirdiği bir hattattır. Havza-i Mutahhara'daki eel! sütüsIerin yazılması için Medine'ye giden Abdullah Zühdü Efendi'ye bu çalışmalarında
yardım etmiştir. Sultan Abdülaziz'in sandukası üzerindeki pCışldenin eel! sülüs yazıları da ona aittir.
maşk ı 962; İngilizce- Fransızca -Arapça söz-
lü ktür).
BİBLİYOGRAFYA :
Adnan el-Hatib, el-Emir Muştafa eş-Şihabi, Dı­
m aşk 1968; Zirikli, A' lam (Fethu ll ah), VII , 245;
Ömer Rıza Kehhale. el-Müstedrek, Beyrut 1406/
1985, s. 791-792; M. Mehdi Allam , el-Mecma'iyyün fi bamsine 'amen, Kahire 1406/1986, s.
2 15-216; ibrahim et-Terzi, et-Türiiş ü 'l-mecma'i
fi bamsine 'amen, Kahire 1988; izzeddin etTeniihl, "et-Ta'r1f ve'n-nakçl: Mu'cemü 'l-muş(a­
lal:ıati' l-]Jaraciyye", MMİADm., XXXVII ( ı 382/
ı 962). s. 657-663; Şükri Faysal, "Tal}r1r", a.e.,
XLIV ( ı 388/ ı 969). s. 413-420; Abdülhal1m Muntasır. "el-Emir Muş(afa eş- Şihab1", MMLA, XXIV
( ı 388/1969). s. 288-300. r;;;:ı
f!llll ADNAN EL-HATİB
MUSTAFA VASIF, Çömez
(ö. 1269/1853)
L
Osmanlı hattatı.
_j
Kastamonu'nun Aksu köyündendir. Ailesi Kadıoğulları diye bilinir. Gençliğinde istanbul 'a giderek sülüs- nesih yazılarını
Kebecizade Mehmed Vasfi'den meşkedip
icazet aldı ve hocasının verdiği Çömez lakabıyla tanındı. Ayrıca Laz ömer diye bilinen Ömer Vasfi'den faydalandı. 1. Abdülhamid'in Bahçekapı 'daki türbesinde baş­
türbedarlık ve Hamid-i Ewel Vakfı kaimmakam vekilliği vazifelerinde bulundu. Sü-
360
Cömez Mustafa Vasıf' ı n sü ıüs nesih hilyesi (İÜ Ktp., lbnülemin , nr. 950-6)
BİBLİYOGRAFYA :
Habib, Hat ve Hattatan, istanbul 1305, s. 170171; ibnülemin. Son Hattatlar, s. 443-444, 791;
Şevket Rado. Türk Hattatlan, istanbul, ts . (Yay ın
Matbaac ılı k), s. 210; M. Uğur Derman, Sabancı
Üniversitesi Sakıp Sabancı Hat Koleksiyonundan Seçme/er, istanbul 2002, s. 150-151 ; N urullah Pertevoğlu'nun Hattat/ara Dair Gayrimatbu Kitabı, M. Uğur Derman Özel Kitaplığı , s. 90r;;;:ı
91.
f!llll M . UGUR DERMAN
MUSTALAHU'l-HADIS
L
(bk. ULÜMÜ'l-HADIS).
_j
MUSTALl~ (Beni Mustal~)
(~1~)
L
Kahtaniler'e mensup
bir Arap kabilesi.
_j
Mustalil~oğulları ( Benü ' I -Mustali~/
Be'I-Musbir koludur ve şeceresi
Mustalil5 (Cezime) b. Sa'd b. Amr b. Lühay
(Rebia) b. Harise (Huzaa) şeklinde olup Kalkaşendl'nin Mustalil5'in asıl ismi Cezlme'yi
Huzeyme şeklinde yazması (Nihayetü'lereb, s. 76) doğru değildir. Kaynaklarda
"Mustali!5" lakabının Cezlme'ye sesinin güzelliği ve tizliği dolayısıyla verildiği belirtilir ve onun Huzaa kabilesi arasında şarkı
söyleyen ilk kişi olduğu nakledilir.
tali~) Huzaa'nın
Mustalil5oğulları. Huzaa' nın başlangıçta
Mekke civarında birlikte yaşadığı Cürhüm'e
karşı Amr b. Lühay önderliğinde açtığı savaşı kazanarak Mekke ve Kabe'nin idaresini ele geçirmesinden sonra Kureyş reisi
Kusay b. Kilab'a yenik düşüp şehri terketmesi sırasında diğer bazı koliarta birlikte
kuzeye doğru gittiler ve Mekke- Medine
yolu üzerindeki Kudeyd bölgesine yerleş­
tiler. Medine'ye yaklaşık 96 mil mesafede
bulunan Fur' bölgesi onlara aitti; ayrıca
Mekke ile Medine arasında önemli bir liman şehri olan Rabiğ civarında ve Usfan
ile Rahatüferva'da oturuyorlardı. Mustalil5'e ait en önemli su kaynakları Şühde ile
Müreysl' idi. Ticari faaliyetlerini daha çok
Ukaz panayınnda gerçekleştiren kabile Hübel'e ve onun yanı sıra İsat ve Naile adlı
putlara tapıyordu.
Cahiliye döneminde yapılan bir savaşta
Hüzeyl kabilesini mağ­
ICıp etmiş ve reisierini öldürmüştü. Buna
karşılık Müdlicoğulları ile müttefikti ve Huzaa'nın diğer bir kolu olan Haya ile birlikte
Ehablş arasında yer alıyordu . Bu ittifak
çerçevesinde, Abdülmuttalib'in Mekke idaresi sırasında şehre hücum eden Beni BeMustalil5oğulları