Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili Dünyada 1,2

Yrd. Doç. Dr. Bilal Yorulmaz ile
“Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili” Üzerine
25.04.2015
Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili
Dünyada 1,2 milyar dijital oyun kullanıcısı bulunuyor. Bu rakamlar akıllı telefonlar,
tabletler ve taşınabilir cihazlar sayesinde giderek artıyor. Oyunlarda dinsel öğelerin
kullanımı ise önemli bir sorun olarak karşımızda duruyor. Bu alandaki çalışmalar ise
oldukça sınırlı görünüyor. Peki dijital oyunlarda nasıl bir Müslüman temsili var? Bu
oyunlarda İslam hakkında hangi öğeler ön plana çıkıyor? İslamofobik söylemin
üretilmesinde etkili mi?
Sinema ve din, medya ve din alanlarında çalışmaları bulunan; Medya ve Din
Sempozyumu’nda “Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili” başlıklı bildirisiyle önemli
tespitler sunan Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Bilal
Yorulmaz ile bu tespitleri konuştuk.
“Dijital oyunlar, geleneksel medyadan daha cüretkar bir biçimde klişe
üretiyorlar.”
İslamvemedya.com: Öncelikle dijital oyunlarla ilgili çalışmayı akademik bir alana
taşıdığınız için teşekkür ederiz. Çünkü bu tür araştırmalar genellikle yüzeysel kalıyor…
Yaptığınız çalışmada elde ettiğiniz verilere göre dijital oyunlarda Müslümanlar veya İslam
nasıl temsil ediliyor?
Bilal Yorulmaz: Dijital oyunlarda Müslüman temsilini iki biçimde ele alabiliriz. Birincisi
Batılı üreticiler tarafından üretilen oyunlar; ikincisi İslam dünyasında üretilen oyunlar.
Batıda üretilen dijital oyunlardaki Müslüman temsili, genel olarak Batı medyasındaki
Müslüman temsiliyle benzerlik göstermektedir. Fakat dijital oyunlar, “ihmal edilmiş
medya” olarak adlandırıldığı, genellikle genel kültürel söylemin dışında düşünüldüğü,
akademik çalışmalarda ihmal edildiği ve medya alanında eleştirilere daha az muhatap
olduğu için klişeler ve stereotiplere daha açıktan ve cüretkar biçimde yer verilebiliyor.
“Dijital oyunlarda da İslamofobik söylem hâkim!”
İslamvemedya.com: Bunu biraz açar mısınız?
Bilal Yorulmaz: Son dönem araştırmalar Avrupa ve Amerika’da Müslüman imajının genel
stereotiplere ve klişelere indirgendiğini, “biz” ve “onlar” şeklinde ayrım yapılarak
Müslümanların ötekileştirildiğini göstermektedir. Bu araştırmalara göre; birçok kişi
Müslümanları tehdit olarak algılamaktadır. Batılılara göre İslam muhtemelen terörizmle
ilişkilidir ve ortalama bir Müslüman imajı medyada marjinalize edilmiştir. Jack Shaheen
Amerikan film ve dizilerinde yer alan 900 Müslüman karakter üzerinden yaptığı bir
1
Yrd. Doç. Dr. Bilal Yorulmaz ile
“Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili” Üzerine
25.04.2015
araştırmaya göre bu karakterlerden sadece 12’si olumlu, 50’si olumlu-olumsuz temsile
sahipken geri kalan karakterler terörist, barbar, vahşi erkekler ya da aşktan sevgiden
mahrum, bastırılmış kadınlar olarak sunulmuştur.
Benzer şekilde, Batıda üretilen ilk dönem video oyunlarından itibaren klişelere
rastlamak mümkün. Bu dönemde İslam ve Müslümanlar Ortadoğu; başörtüsü, türban,
deve gibi motifler; halife, bedevi, cin, göbek dansçısı gibi karakterler; çöl, minare, çarşı
harem gibi mekanlarla resmedilmiştir. Dijital oyunlarda bu temsile oyunun hikayesi
eklendiğinde ise ortaya barbar karakterler çıkmaktadır.
“Müslümanlar “öldürülmesi gereken düşmanlar” olarak temsil ediliyor.”
İslamvemedya.com: Günümüzde üretilen oyunlar için neler söylemek istersiniz?
Bilal Yorulmaz: Günümüzde bu durum daha farklı bir boyutta. Özellikle son dönem “first
person shooter” olarak adlandırılan silahla ateş etme oyunlarında Müslümanların
“öteki” olarak tanımlandığına ve “öldürülmesi gereken düşmanlar” olarak gösterildiğine
şahit oluyoruz. Bu oyunlarda oyuncu genellikle bir Amerikan askeridir ve olayın
kahramanıdır. Düşman ise Arap ya da Müslümanları betimleyen “takke” veya “bol
elbiseler” gibi şemalara sahip bulunmakta ve oyun içi anlatımlarda genelde İslami
radikallik ya da uluslararası terörle ilişki kurulmaktadır.
“Radikal grupların ürettiği oyunlar daha provakatif…”
Küçük şirketler, radikal gruplar ya da bireysel oyun üreticilerinin oyunları ise çok daha
provakatif. Örneğin Muslim Massacre (Müslüman Katliamı) adlı ücretsiz indirilebilen
bilgisayar oyununda, oyuncunun, ABD’li bir kahraman olarak Ortadoğu’daki amacı
elindeki silahlarla ekrana çıkan ve bir kısmı intihar yeleği giyen terörist, bir kısmı da
sivil olan bütün Müslümanları öldürmektir. Oyunun ilerleyen aşamalarında oyuncu
sırasıyla Üsame bin Ladin, Hz. Muhammed (sav) ve Allah (cc) ile savaşmaktadır.
Oyunlardaki bilinçaltı mesajlarla İslam karşıtlığı
İslamvemedya.com: Bunlar çok çarpıcı ve rahatsız edici tespitler…
Bilal Yorulmaz: Aslında buna benzer başka durumlar da bulunmaktadır. Dijital oyunlar
“neglected media” (ihmal edilmiş medya) oldukları için genellikle Müslümanlar
hakkında olumsuz klişeleri cüretkâr bir biçimde açıktan verirler. Buna rağmen bazı
oyunlarda olumsuz mesajların bilinçaltı mesajlar şeklinde verildiği de görülüyor. Bu
oyunlarda İslam’la ilgili sembol, ayet, hadis ve kutsal mekanlar olumsuz çağrışımlara yol
açacak şekilde ve kolayca fark edilemeyecek bir üslupla yer almaktadır.
2
Yrd. Doç. Dr. Bilal Yorulmaz ile
“Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili” Üzerine
25.04.2015
İslam dünyasında dijital oyunlar
İslamvemedya.com: Peki, İslam dünyasındaki dijital oyunlarda nasıl bir tablo var
karşımızda?
Bilal Yorulmaz: İslam dünyasında da, tıpkı Batı dünyasında olduğu gibi ateş etme
oyunları üretilmiştir. Mesela ilk 3 boyutlu ateş etme oyunu Lübnan’daki Hizbullah
tarafından üretilen ve Hizbullah’ın İsrail’in Güney Lübnan’dan çekilişindeki rolünü konu
edinen El Quvvet’ul-Khassa oyunudur. Suriye menşeli Afkar Media tarafından
üretilmiştir. Bu şirket tarafından üretilen Tahte’l-Hisar (Kuşatma Altında) oyunu ikinci
intifadayı ele almakta ve o dönemde Filistinli ailelerin yaşadığı gerçek olaylara
dayanmaktadır. Ülkemizde ise İstanbul Kıyamet Vakti adlı oyunun Türk-İslam
motiflerine sahip olduğu görülmektedir. İslam dünyasındaki birçok ülkede dijital oyun
çalışmaları kişisel çabalarla yürütülürken İran’da bu tür çalışmalara devlet desteği de
sunulmaktadır.
Din eğitimine odaklanan dijital oyunlar
İslam dünyasında siyasi mesajlara sahip oyunların yanında sadece olumlu bir Müslüman
temsili sunmaya çalışan ya da doğrudan din eğitimine odaklanan oyunlar da
bulunmaktadır. Afkar Medya yöneticisi Radwan Kasmiya gibi birçok Arap oyun üreticisi,
Arap gençlerinin artık okumadıklarını bu nedenle oyunların İslam medeniyet tarihini ve
dini bilgileri öğretmek için kullanılması gerektiğini ifade etmektedirler. Bu durum
sadece Araplar için değil modern dünyadaki birçok toplum için de geçerlidir. Bazı
araştırmacılara göre oyun çağı çocukları artık klasik öğretim yöntemlerine cevap
vermemektedir. Bu nedenle oyunların eğitsel bir araç olarak kullanımı kaçınılmazdır.
Dijital oyunlarda tebliğ ve irşat
Bu noktada, İslam dünyasında üretilen bazı oyunlarda, bir yandan şeytani bir krala karşı
savaşan Müslüman bir savaşçıyı oynarken bir yandan da hadis öğrenmektedir. En
popüler sanal dünya olan Second Life’a 2007 yılında Yusuf El-Karadavi’ye yakınlığıyla
bilinen “İslam Online” sponsorluğunda bir Hac eklentisi yapılmıştır. Bu hac eklentisinin
amacı Müslümanlara haccı öğretmek, hac tecrübesi yaşatmak; yabancılara ise haccın
önemini göstermek ve onları bilgilendirmektir. Kabe dışında Sultanahmet, El Hamra ve
II. Hasan gibi meşhur camilerin de benzerleri Second Life’ta bulunmaktadır. Öte yandan
bu mekanlar dini eğitim vermek amacıyla da kullanılmaktadır. Bu camilere ziyaretçiler
gerçek camilerde olduğu gibi başörtülü ve ayakkabılar çıkarılarak kabul edilmekte,
sohbet halkaları oluşturularak irşat ve tebliğ faaliyetleri yapılmakta, gayr-i Müslimlerin
3
Yrd. Doç. Dr. Bilal Yorulmaz ile
“Dijital Oyunlarda Müslüman Temsili” Üzerine
25.04.2015
İslam hakkındaki soruları cevaplanmakta, namaz, hac gibi ibadetleri tecrübe etmelerine
imkan tanınmaktadır
“İslamofobinin yayılması konusunda dijital oyunlar çok daha tehlikeli.”
İslamvemedya.com: Peki, dijital oyunların etkisine ilişkin neler söylemek istersiniz?
Bilal Yorulmaz: Oyunların eğitim gücüne dikkat çeken araştırmacılardan biri olan
Bogost, oyunları “süreçsel ikna” olarak adlandırmaktadır. Oyunlar konuşma, yazma,
resim ve video yerine kural temelli temsiller, süreçler ve etkileşimlerle ikna etme
sanatıdır. Ona göre dijital oyunlar, eşsiz bir ikna kabiliyetine sahiptirler ve bu ikna
kabiliyetleri sayesinde kişilerin temel tavır ve tutumlarını değiştirebilirler.
İslamvemedya.com: Yani, İslamofobik düşünce veya davranışlarda, bu tür oyunlar etkili
olabilir mi?
Bilal Yorulmaz: Esasen İslamofobinin yayılması konusunda dijital oyunların çok daha
tehlikeli bir özelliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu özellik oyuncuların aktif rol
almalarıdır. Film ya da TV izlerken pasif olan bir kişi dijital oyun oynarken aktiftir. Kişi
bir film izlerken terörist olarak tanımlanan bir kişinin öldürülmesine şahit olmaktadır.
Fakat dijital oyun oynarken bir asker rolüne bürünüp terörist olarak kendisine sunulan
Müslümanı bizzat öldürmekte ve öldürdüğü Müslüman sayısı kadar ödül/puan
kazanmaktadır.
“İslam dünyasında üretilen dijital oyunlarda, diğer dinler düşman olarak
yansıtılmıyor”
İslamvemedya.com: Peki, İslam dünyasında üretilen dijital oyunlarda, diğer din
mensuplarına veya değerlerine karşı bir ötekileştirme var mı?
Bilal Yorulmaz: Siyasi amaçlarla üretilen oyunların oyun mekaniği açısından Batılı
oyunlardan bir farkı yoktur. Batılı oyunlarda düşman Müslümanlar iken, Müslümanlar
tarafından üretilen oyunlarda düşman ABD ya da İsrail askerleridir. Fakat burada
Hristiyanlık ya da Yahudilik yerine vurgunun devletlere yapıldığı görülmektedir. Siyasi
amaçlarla üretilen oyunların dışındaki oyunlar ise genellikle din eğitimini hedeflemekte
ve diğer dinlerle ilgili herhangi bir unsura yer vermemektedir.
4