Untitled

İSTANBUL TİCARE T ODAS I
YA YIN LA RI
PAKİSTAN
HÜSNÜTABÎAT MATBAAS
I
İ S T A N B U L-
7
196
önsöz :
Odamız, özellikl e ihracatımız ı geliştirme k gayretlerin e
yardımcı olma k üzere , dı ş piyasalar ı tamta n memleke t
etüdleri yapara k neşretmektedir .
Bu defa , memleketimizf n kültüre l v e ekonomi k alan da '^Kalkınm a içi n Bölgese l tşbirligi " (kısac a RCD ) an laşması il e bağlandığımı z İra n v e Pakista n il e ilgil i etüd lerimizi tamamlamı ş oluyoruz . B u küçü k kita p Pakista n
île ilgili etüd ü için e almaktadır .
İstatistik rakamlarını n teminind e karşılaşıla n güçlük lere rağmen , Pakista n Ticare t Ataşeliğini n v e Karaş i Ti caret v e Sanay i Odasını n yardımlaril e toplana n bilgile r
bu etüdümüzd e ye r almaktadır . B u suretle , dos t memleke t
Pakistan'ın ekonomi k veçhesin i bira z dah a yakında n tanı mak imkânın ı vereceğin i ümi t ettiğimi z b u küçü k eser i
takdim etmekl e memnuniye t duyuyoruz .
İSTANBUL TİCARE T ODAS I
PAKİSTAN
I _ COĞRAF İ DURU M :
Pakistan'ın yüzölçümü 946.655 km-' dir. Batı Pakistan, (803.879
kjn-) doğuda Hindistan, batıda İran, kuzeyde Afganistan tarafından çev­
rilmiş olup, güneyinde Arap Denizi bulunmaktadır. Indus nehri bölgesin­
de engebesiz olan arazi, batıya doğru genişliyerek yayla halini alır. Bu
yayla batı bölgesinin ortalarında ve kuzeyde dağlar tarafından kesilir.
Batı Pakistan'ın büyük bir kısmında senelik yağış miktarı 250
mm. ye varmaktadır. Bu sebeple ziraî işletmecilik müşkülât arzetmekte
ve sun'î sulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Yaz mevsiminde ısı, ekseriya
40 °C üzerinde olup serin aylarda (Kasım-Nisan) 10-15 °C dır.
Memleketin doğusu ile aradaki mesafe, (Karaşi-Dacca arası)
2350 km. dir.
Doğu Pakistan, (142.776 km-) güneyde Burma, diğer yönlerde
Hindistan Birliği tarafından çevrilmiştir. Brahmaputra ve Ganj nehirleri­
nin birleşmesi sebebiyle Delta, daima suların taşması tehlikesi ile karşı
karşıyadır. Doğu ve kuzey doğuda tepeler yer almıştır. Kuzeyde Himala­
ya dağları uzanır.
İklim muson rüzyârlarmm tesiri altındadır. Senelik yağış mik­
tarı 1200-2000 mm. olup, Sylhet bölgesinde 6000 mm, ye kadar çıkar
Isı ortalaması 25°C dır.
Vasati yaşama müddeti Pakistan'da 35, (Asya'da Birma ve
Laos'ta 34, Japonya'da 66, muna mukabil A.B.D. de 71) yıldır. 1 no. tab­
loya bakınız.
Çocuklar arasında ölüm nisbeti, Burma ve Laos'ta Pakistandakinden yüksektir. Japonya'da Pakistandaki nisbetin 1/5 i, A.B.D. de ise
1/8 i kadardır. (1960 rakamlarına göre).
1951 senesinde doğum nisbeti % 21.2, ölüm nisbeti % 11,9 idi.
Haziran 1965 tahminlerine göre nüfus 112,4 milyon olup 51,2
milyonu Batı Pakistan'da, 61,2 milyonu Doğu Pakistan'da yaşamaktadır.
Nüfus yoğunluğu Batı Pakistan'da 63,8, Doğu Pakistan'da
428,1 dir.
>^ .s
CO
T5
•5 o
S
(M
lO
esi
00
o
00
CO
o
^ ,
S
S
^.
:0
•S
o
o
o
S
o
CM
TH
00
od
l:00
TH
CNİ
TH
CM
CO
CO
OJ
03
Mı
05
CM
I
CO
di
o5
/So
O
ıry^
J/5
03
03
03
CO
o
CO
c^
1
GÎ
ıH
(
>
>
S
03
(D
>
03
o;
>
m
tO)
î5
CM
<
o;
CD O
:3
03
03
o
03
PH
CM
CM
CM
TH
CM
t-
o
O
t-
00
O
00
CO
ö
CM
c^^
O
00
CM
00
CM
00
t-
03
00
CO
C/J
CM
oo
CM
t-
03
CO
03
m
CD
CO
03
03
03
O
Q
03
03
Hastahanelerdeki yatak adedine bakarsak, 1958 yılında Pakis­
tan'da 3400 kişiye bir yatak (1952 senesinde Burma'da 10.800, Japonya'da
196, A.B.D. de 104) düşmektedir.
1954 yılında Pakistan'da 13.000 kişiye (Kamboçya'da 90.000,
Japonya'da 1000, A.B.D. de 760 kişiye) bir doktor düşmektedir.
1955-59 yılları arasındaki sağlık işlerinde gelişme seyri aşağı­
daki tabloda görülmektedir :
Tablo 2 — Pakistan Sağlık İşlerinde Gelişme :
Tıp kolejleri
Hastabakıcı yetiştirme enstitüleri
Hastabakıcı sayısı
Doktorlar
Hasta yatak adedi
Doğum merkezleri
1955
1959
6
14
1414
6000
23000
200
8
18
2000
9200
28000
375
Bu meyanda aşı ve serum imalâtı, sıtma ile mücadele genişle­
tilmiştir.
İlk Beş Yıllık Plân'da, sağlık işlerine tefrik edilen tahsisatın
% 40 1 kullanılabilmiştir.
İkinci Beş Yıllık Plân devresinde sıtma, verem, çiçek, cüzzam
ve trahom hastalıkları ile mücadelece girişilmiş, muhtelif sağhk müesseleri tesis edilmiştir.
Plân gereğince bu devrede doktorların sayısı 9200 den 13.000 e,
hastabakıcıların 2.000 den 3.500 e çıkarılmış, hastahanelerdeki yatak ade­
dine 8.000 ilâve yapılmıştır.
Okuma yazma bilmeyenlerin urnum nüfûsa nisbeti Hindistan,
Endonezya, Laos ve Kamboçya'da olduğu gibi % 80-90 dır.
Afganistan ve Nepal'de ise bu nisbeti daha 3rüksektir. (%90-100).
Mesken davasında Hindistan'dan iltica edenlerin durumu ön
plânda yer almaktadır. İlk Beş Yıllık Plân devresinde idarî güçlükler ve
teşkilât noksanı dolayisiyle bu sahada bir gelişme sağlanamamış, İkinci
Beş Yıllık Plân devresinde 300.000 mesken inşaası programa alınmış ise
de ancak 150.000 adedi ikmal edilebilmiştir. Üçüncü devrede özel ve ka­
mu sektörlerinin 350.000 mesken inşa edeceği hesaplanmaktadır.
Şahıs başına gelir 1952-1954 yıllarında takriben Pakistan'da
US-$ 70 (Burma'da 50, Hindistan'da 60, Tayland'da 80, S'eyland'da 110,
Filipinlerde 150, Japonya'da 190 ve Malaya'da ise 310) dır.
Nüfûsun 95,61 milyona ulaştığı 1961-62 yılında fert başına gelir
261 rupi olmuştur.
10 u şehirlerde, % 90 ı köylerde yaşamaktadır.
Halkın ekserisini müslümanlar teşkil etmektedir. 1961 sayımına
göre dinlerin nüfûs içindeki nisbeti şöyledir:
%
İslâm
Hindu Kastı
Diğer Kastlar
Hristiyan
Budist
88,1
4,9
5,8
0,8
0,4
Konuşulan ana lisanlar Batı Pakistan'da Urdu, Doğu Pakistan'da
Bengali'dir. Resmî ve ticarî çevrelerde İngilizce kullanılmaktadır. Diğer
talî lisanlar Pushtu, Sindhi ve Punjabi'dir.
Başlangıçta Hükümet, iktisadî vazifeler karşısında zahmet çek­
miş, ayrıca halkın cahil olması okumağa ve mektep yapılmasına karşı
durmalarına yol açmıştır.
1956 senesinde mevcut talim ve tedris müesseseleri aşağıda gö­
rülmektedir :
Üniversiteler
Diğer talim ve terbiye müesseseleri
İlkokullar
Yüksek mektepler
Yüksek teknik okullar
6
208
44.089
5.495
11
1959/60 ders yılında 44.499 ilk okulda 4.605.000 ve 6.111 ortalisede ise 1.398,000 talebe mevcuttu. Punjap, Dacca, Sind Feshawar, Karaçi ve Rajshali şehirlerinde 6 üniversite ve 100 ün üstünde eğitim ensti­
tüleri bulunuyordu. Teknik Eğitim Enstitüleri arasında 98 sınaî ve teknik
okul, 7 mühendislik koleji ve 6 ziraat koleji yer almaktaydı.
1961 sayımına göre, tekmil nüfusun ancak
15,3 nisbeti okuma
yazma bilmektedir. İlk öğretim ücretsiz ve mecburidir.
Birinci Plân devresinde, ilkokullarda ^/r 10 ve liselerde % 25
nisbetinde talebe artışı olmuş, kolej ve üniversitelerdeki artış iki mislini
bulmuştur.
İkinci Plân devresinde, ilkokul mevcudunun 44.499 dan 59.000 e,
eğitim enstitülerinin 75 den 110 a, öğretmen eğitim kolejlerinin de 23 den
28 e çıkarılması öngörülmüştür.
2)
Meslek :
1959 yılı tahminlerine göre meslek sahibi olanların yekûnu 26,1
milyon olup, bunun 11,7 milyonu Batı Pakistan'da, 14,4 milyonu Doğu Pa­
kistan'da yaşamaktadır. Bunların 17,1 milyonu ziraatle, 6 milyonu hizmet
işletmelerinde, 2,1 milyonu küçük sanatlarda ve 0,9 milyonu sanayide faaİ
bulunmaktadırlar.
İş gücünün, muhtelif iktisadî sektörler arasında bölünüşü aşağı­
da görülmektedir:
Tablo 3 — İs Gücünün Sektörler Arasmda Bölünüşü
%
Ziraat
Maden İşletmesi
Sanayi ^
İnşaat
Resmî dairelerde çalışanlar
Ticaret
Nakliye
Diğer hizmetler
Belirsiz
64,7
0,1
10,7
2,2
0,1
6,8
2,1
11,5
1,8
Sanayileşmiş batı memleketlerinde anlaşılan manâda bir işsizlik
problemi Pakistan'da yoktur; % 2-3 nisbetinde rastlanılan işsizlik ve yu­
karıda belirtilen iş sahiplerinin yerlerini değiştirmeleri sebebile meydana
gelmektedir. Buna karşılık ikametgâhları iş yerine uzak olduğu için sana­
yide istihdam edilmemiş bir çok işgücü mevcuttur. İşgücü piyasasının or­
ganizasyon bakımından tanzim edilmesi gay esile '^National Employment
Service" kurulmuştur.
1959 yılında 20 ve daha fazla işçi istihdam eden sanayi işletme­
lerinin adedi 7000 in üstündedir ki, bu işletmelerde çalışanların yekûnu
920.000 i bulmaktadır. (Bunların 233.000 i çıraklıktan yetişme, 135.000 i
talim ve tedris görmüş, 552.000 i mütehassıs olmayan işçilerdir). İşletme­
lerin takriben 9f 10 u, 50 den fazla işçi istihdam eden büyük teşebbüsler­
dir. Yalnız 355 işletme 100 den fazla işçi çalıştırmaktadır.
Pakistan'da sanayiin kuruluşunu takiben işçi sendikaları da te­
essüs etmiştir. 31 Mart 1956 tarihinde Doğu Pakistan'da 161.926 üyesi
bulunan 235 işçi sendikası. Batı Pakistan'da 119.736 üyesi olan 159 işçi
sendikası mevcuttur. Sendika azalarının faal bulundukları iktisadî konu­
lar şunlardır: Demiryolu ve nakil işleri, tekstil sanayii, maden işletmesi,
gıda maddeleri sanayii, tütün sanayii, kimya ve boya maddeleri sanayii,
metal sanayii, gemi yapmn ve deniz seferleri, elektrik işleri, ticaret, ban­
kalar ve mahallî memurlar (Hükümet).
1960 yümdan itibaren 50 den fazla işçi istihdam eden işletme­
lerde işçiler, muhtelif hizmet durumlarına göre, "Industrial and Commer­
cial Employment Ordinance 1960" a tabi tutulmaktadır. Nizamname bil­
hassa feshi ihbar müddetleriyle işçi ve müstahdemi himaye, işletme ceza­
ları, izin kaideleri, iş sahasında münasebetler, kazadan korunma ve kaza
tazminatı, iş saatleri, fazla mesai saatleri ve çocuk işçiler hakkında hü­
kümler ihtiva etmektedir.
Ill — SİYASÎ BÜNYE:
Hindistan'da İngiliz idaresine karşı uzun süren hürriyet müca­
delesinden sonra 1947 senesinde Hindistan ile, yüzölçümü 0,94 milyon kmolan Pakistan teessüs etmiştir. 1947 yılmdan 1955 yılma kadar Pakistan'da
parlamentonun hakları. Batı ve Doğu Pakistan Parlamentolarnnn kırkar
mebusunun birleştiği Anayasa Meclisi tarafından korunmuştur,
29 Şubat 1956 senesinde ilk anayasa, kısa bir müddet sonra da
devletin 'İslâm Cumhuriyeti" olduğu ilân edilmiştir.
14 Ağustos 1947 tarihinden beri Britanya Milletler Camiasının
üyesi bulunan Pakistan, cumhuriyetin ilânnıdan sonra da bu birlikte
kalmıştır.
1958 senesi Ekim ayında ordu General Eyüp Han'ın başkanlığmda idameyi ele almıştır. 12 kişiden müteşekkil kabineye Eyüp Han'dan
başka üç subay da mensup gülünüyordu. 1960 senesi (Şubatında muvakkat
16 aylık idareden sonra General Eyüp Han yeni meclisin ilk başkanlığına
seçildi. Yeni Anayasanın tasdikini miîteakip. Ekim 1958 de ilân olunan
örfi idare 1961 ilkbaharında kaldırıldı.
Devlet Başkanı tarafından 1 Mart 1962 tarihinde ilân edilen yeni
Anayasa gereğince icraî kuvvet kendisinde bulunmaktadır. Millet Meclisi
ile Eyalet Meclisleri üyeleri iki dereceli seçimle seçilmektedirler. Eyalet
valileri ise Devlet Başkanı tarafından tayin olunmaktadır.
Pakistan SEATO (South East Asia Treaty Organization) ve
CENTO'nun azasıdır.
Anayasaya göre iki başşehir mevcuttur :
1)
Islamabad : Hükümet merkezi olarak yeni inşa edilmiştir.
2) Doğu Pakistan'ın da merkezi olan Dacca Parlamento Rawalpindi
ve Dacca'da ayrı - ayrı toplanmaktadır.
Islamabad'm tamamlanmasına kadar Hükümet merkezi Rawal­
pindi idi.
IV — İKTİSADÎ BÜNYE :
Devletin kuruluşunu müteakip sanayi sür'atli bir gelişme kaydetmdştir. 1961 sayımlarma göre 33 milyon seviyesindeki çalışan nüfûsun
22 milyonu ziraatle, 11 milyonu da çeşitli sanayi kollariyle diğer sahalar­
da istihdam edilmektedir.
a)
Kalkınma Programı;
Pakistan'ın 1947 yılında bağımsızlığa kavuşmasını müteakip
millî sanayiin kurulması yolunda faaliyete geçilmiştir. Başlangıçta bütün
mamul maddeler ithâl ve memleket mahsulleri ihraç edilmekte idi. 1948
senesinde Kalkınma Bakanlığı te^is olunmuş, ekonomik kalkınmanın prog­
ramlaşması gayesile 1950 yılında uzun vadeli kalkınma plânı hazırlan­
mıştır. 1955 senesine kadar takriben 3 milyar rupi resmî ve 2,34 milyar
rupi hususî sektörün inkişaf tasavvurları için sarfolunmuştur. Hususî sek­
tör yatırımları, istihlâk malları arasında bilhassa tekstil, sabun ve deriye
taalluk ediyordu. 1953 yılında hazırlanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Plâ­
nı 1955 yılında kabul ve ilân olundu. Bu plân, bugünkü mülâhazaya göre
bir kaç esaslı noktadan muvaffak olamadı. Her şeyden evvel ziraate kâfi
derecede ehemmiyet vermiyordu. Ancak, ekonominin gelecekteki gelişmesisinin temelini teşkil eden sosyal ve ekonomik enfrastrüktürlerin kısmen
tahakkukunu sağlamıştır. Enerji istihsali tahminen 69.000 kilovattan 1
milyon kilovata yükselmiştir. Demiryollarının bir kısmı yenilenmiş, bir
karayolu şebekesi ile sulama işleri, yeni hükümet binaları meydana geti­
rilmiştir. Büyük bir ilerleme kaydeden sanayiin artış yüzdesi 76 12 yi aş­
mış bulunmaktadır.
1960 Senesi ortasında sena eren Birinci Plân harcamalarının ye­
kûnu, resmî sektör için 7,5 milyar ve hususî sektör için 3,3 milyar olmak
üzere 10,8 milyar rupi olarak derpiş edilmiştir. Dış memleketler yardımmm 4,8 milyar rupi olması gerekmekteydi. Kat'î olmamakla beraber
plânlamanın takiben 7 95 i tatbik edilmiştir. Taksim tarzları aşağıda gö­
rülmektedir :
Su barajları ve elektrik fabrikaları
Sanayi ve maden işletmeleri
Münakale
Ziraat, köy yardımı ve sosyal yardım
Diğerleri
28,9
17,8
19,9
16,1
17,3
% 15 olarak derpiş edilen millî gelirin % 10 civarında yükseltilebilmesine rağmen şahıs başına gelir (1958 yılında 243 rupi) % 8 artan
nüfûs nisbetinde yükselmemiştir.
ikinci Beş Yıllık Plân'da (1960-1965) 14. 628 milyon rupiUk
kamu ve 8.380 milyon rupilik özel sektör olmak üzere cem'an 23.000 mil­
yon rupilik bir yatırım derpiş edilmiştir. Bu Plân, gayri safî millî hası­
laya % 24, şahıs başına gelirde % 7-9 nisbetinde bir artışı hedef tutmakta,
gıda maddeleri istihsalinde % 21 ve sınaî istihsalde ^/r 50 nisbetinde artışı
öngörmektedir. Plân'm 12.050 milyon rupilik kısmı iç kaynaklardan,
10.950 milyon rupilik kısmı da dış yardım, istikraz ve yatırımlarla fi­
nanse edilecektir.
Plân'da ziraatin ıslahı ele alınmış ve gıda maddeleri ithalâtının
yakın gelecekte azaltılması veya sona ermesi derpiş edilmiştir. Birinci Beş
Yıllık Plân'da ziraî yatırımlar için ayrılan 121 milyon rupi, İkinci Beş
Yıllık Plân'da 2.34 milyar rupiye yükseltilmiştir. I960 yılında 13.2 mil­
yon tona baliğ olan tahıl istihsalinin, 1965 senesine kadar % 20 civarında
artışla 16 milyon tona yükselmesi, pirincin %> 22 ve mısırın % 17 civarında
artması, 1.7 milyon balya olan pamuk istihsalinin 2,3 milyon balya, 6 mil­
yon balya olan jüt istihsalinin 6.8 milyon balya olacağı tasavvur olunmuş­
tur. Plân'da bilhassa çiftçilere kooperatifler vasıtasile kredi verilmesi
hususu tebarüz ettirilmiştir.
Sanayi sektöründe mevcut kapasitelerden daha iyi istifade olu­
nacak ve ihraç kabiliyeti olup ithâl malları ile ikame edilebilecek mallar
yaratılacaktır. Enerji tasavvurları için 3,14 milyar rupi; sınaî projeler,
madencilik için 1,47 milyar rupi ayrılmıştır. Mevcut fabrikaların modern­
leştirilmesi, yeni tesisler kurulmasından Önce gelmektedir.
Tablo 4 — İkinci Be ş YıUı k Plân'da ye r ala n Projeler (2 )
Masraflar
(Milyon Rupi)
Batı Pak.
Ateşe dayanıklı tuğla imâli
Lâboratuvar camları imâli
İspençiyari ve kimyevî maddeler imâli
Pamuğun kurutulması ve ambalajı
Kalsiyum karbonat ve yakıcı soda
(Karbonat dö sud) imâli
Ziraî âletler imâli
Pamukyağı, kolza yağı ve diğer nebatî yağlar
çıkarılması ve tasfiyesi
(2) Lânderberich t Pakistan , 1960 , s . 15 .
2,5
0,5
3,7
3,0
4,0
0,2
2,0
Doğtı Pak.
3,8
1,0
Meyve ve sebze konserve sanayii, meyve
usaresi imâli
Tahıl ve patates, sebze, meyve ve balık için
soğuk depolar
Balık muhafazası, soğutma tertibatı ve buz
istihsali
Tekstil makineleri ve yedek parçalarının imâli
Elektrikli vantilatörler, motörler, şalter ve
transformatörlerin imâli
Gemi inşa ve tamiri
Smaî döküntülerin kıymetlendirilmesi
Jüt dokumacılığı
Pirinç değirmenleri
Deniz suyundan tuz istihsali
Kopra, koko elyafı ve yağı imâli
0,5
0,5
1,5
3,0
,2,0
2,5
1,0
2,5
2,0
1,0
2,0
1,0
37,5
0,3
1,0
1.0
Şahıs başına artacak olan gelirin takriben 1/4 ü tasarruf edile­
ceği tahmin edilmiştir; bu arada hususî tasarruf ve yatırımlar teşvik edi­
lecektir. 1960 senesi Nisan ayı başında 428 milyon rupinin 100 milyon
rupisi tekstil sanayiine, 134 milyon rupisi makine yapımına ve 72 milyon
rupisi de ispençiyari sanayiine yatırılmıştır.
Dış yatırımların teşviki için mevcut ucuz iş gücü tebarüz ettiril­
miş, dış memleket sermayedarları için iki senelik vergi muafiyeti ve dev­
letleştirmeğe karşı himaye garantisi ve bilhassa serbest kapital transferi
gibi imkânlar vazedilmiştir.
1960 senesi başlarmda Sanayi Bakanlığına bağlı olarak Yatırım
Teşvik Dairesi kurulmuştur. Bu daire yatırım yapanlara gayrimenkul
temini su ve enerji tedariki meselelerinde ve münakale konusunda diğer
resmî dairelerden yardım görmektedir.
Hükümet II. Beş Yıllık Plândaki su ve enerji hükümlerile ilgili
firmaların emrine, teçhiz edilmiş sanayi gayri menkullerini amade kılmak
niyetinde idi. Tasarı olarak 1947 de kurulan sanayi merkezi SİTE (Sind
Industrial Trading Estate, Karaşi) hizmet etmektedir. Orada 5000 akr'm
üstünde 50.000 işçinin çalıştığı takriben 350 sanayi işletmesi iskân edil­
miştir.
SİTE içinde çeşitli branşlar mahallî olarak ele alınmıştır. Bun­
lar arasında tekstil işletmeleri, kimya işletmeleri, yağ ve sabun fabrika­
ları, gıda maddeleri branşları, cilâ ve boya fabrikaları, optik sanayii, oto
montaj işletmesi bulunmaktadır.
Dış memleketlerin 1960 yılma kadar sanayi sektörüne yatırım­
ları şu şekilde olmuştur:
(Tablo 5 — Pakistan'da Yabanc ı Sermayey e Yatırı m Sahalar ı (3) .
Milyon Rup i
Toprakta ya ğ sondaj ı v e kullanılmas ı
İspençiyari sanayi i
Gıda maddeleri, çay , sigara sanayii
Hafif v e ağı r endüstr i
Elektrik sanayi i
Kimya sanayii
Dokuma sanayi i
Muhtelif
Yekûn
276
15
57
25
13
18
11
69
484
Yabancı memleket sermayesi içm müsait sanayi sektörleri şu şe­
kilde sıralanabilir : (1960)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
Ham maden mevcudunun işletihnesi:
Yağ, tabiî gaz, kömür, turb, demir cevheri, krom, antimuan, bo­
rasit, bakır, jips, mermer, aspest.
Demir ve çelik işleyen sanayi :
Çelik fabrikası, gemi inşaı, dizel motörleri, traktörler ve yedek
parçaları, imalât makineleri ve yedek parçaları.
Kimya sanayii :
Reyon ve selofan, ispençiyari maddeler ve antibiotikler, tabii
gazın istimali, yakıcı soda (karbonat da sud).
Elektrik sanayii :
Transformatörler, elektrik motörleri, buz dolapları, klimatizasyon tesisatı.
Dokuma Sanayii :
Jüt fabrikaları, şemsiye telleri imâli.
Kâğıt sanayii.
İlmi gayeler için sıhhî tesisat ve cam eşya.
Gıda maddeleri sanayii :
Donmuş et, balık unu ve yağı, süt mamulleri, meyve ve sebze
konserveleri.
Nakil vasıtalarınm geliştirilmesi.
Çorap ve örgü emteası
Mekanik oyuncak.
(3) Lânderberich t Pakista n 1960 . s . 2 0
30 Hazira n 1965 tarihinde son a ere n İkinc i Beş Yılh k Kalkınma
Plânı büyü k bir başarı sağlamış v e memleketi n yıllı k % 5 miktarını aşa n
artış yüzdelerin e ulaşma k kapasitesine sahi p olduğu ortay a çıkmış bulunmaktadır. B u artı ş yüzdes i denxografi k artışı n üstündedir .
20 yıllı k bi r perspekti v çerçeves i içind e hazırlanmı ş ola n v e
1965-1970 devresin i kapsaya n Üçünc ü Be ş Yıllı k Kalkınm a Plânmda to tal olara k 52.00 0 milyo n rup i tutarınd a globa l yatırımla r yapılmas ı ön görülmüştür. Sanay i kalkınmasın a 13.05 0 milyo n rup i tahsi s edilmiş olu p
bu dah a ziyad e istihlâ k mallar ı endüstrilerind e teksi f edilecektir . B u su retle teçhiza t v e istihsa l sanayiini n kurulmas ı mümkü n olacaktır . B u sanayi, çeli k il e tarı m v e elektri k cihaylar ı il e birlikt e ağı r teçhizat v e makmeleri, nakliya t teçhizatın ı v e ağı r kimy a ürünlerini d e ihtiva edecektir .
Üçüncü Plâ n il e ş u gayeleri n gerçekleşmes i beklenmektedi r :
1) Gayr i saf i mill î hazılan m ü ç misl i arttırılması ,
2) Ta m istıhdamm sağlanması ,
3) Şahı s basm a isabe t ede n geliı - farklarm m kaldırılması ,
4) Dı ş yardımlar a dayanmay a son verilmesi .
Tablo 6 — Üçüncü Be ş Yıllı k Plân il e Öngörüle n Yaünm Sahaları
(1965 - 70 ) (4 )
Ziraat
Hidrolik Enerj i
Endüstri
Yakıtlar v e Madenle r .
Nakliye v e Münakal e .
Ev Ekonomis i
Eğitim
Sıhhat
Toplum Kalkınmas ı ... .
îş güc ü
İşçi Eğitim i
Beklenen Başarısızlı k
Devlet
Sektörü
Hususi
Sektör
4.670
8.420
4.580
700
6.300
3.030
2.730
1.330
125
115
2.500
4.000
650
8.300
750
3.900
4.000
300
40
40
20
—
8.670
9.070
12.880
1.450
10.200
7.030
3.030
1.370
145
135
2.500
34.500
22.000
56.500
— 4.50 0
—
— 4.50 0
30.000
22.000
52.000
(4) Th e Europ a Yea r Boo k 1967 . s. 97 9
Toplam
1965 - 1985 yılları arasındaki devrede, gayri safi millî hasılada
sektörler itibariyle şöyle bir bünye değişikliği hesaplanmaktadır :
Tablo 7 — 1965 - 1985 Aras ı Gayr i Saf i Mill î Hasılan m
Sektörlere Dağılış ı : (5)
(Milyon Rupi - 1964/65 fiatlanna göre)
1965-85 Yıllık
Kalkınma Hızı
Sektör
1 — Tarım
2 — Madencilik
3 — İmalât Sanayii
a — İstihlâk maddesi
b — Mutavassıt madde
c — Yatırım malları
4 — Kamu Hizmetleri
5 — İnşaat
6 — Nakliyat ve haberleşme
7 !— Diğer hizmetler
1965
1970
1985
%
20.900
130
5.620
(3.920)
(1.400)
( 300)
190
1.950
2.710
12.500
24.150
190
8.950
(5.870)
(2.430)
( 650)
260
2.690
3.930
16.830
44.950
730
31.860
(16.320)
(10.540)
( 5.000)
1.000
8.400
12.760
45.300
3,9
9.0
9,1
7,4
10,6
15,1
8,7
7,6
8.6
6,9
44.000
57.000
145.000
6,2
Aynı devrenin gayri safi millî hasıla, yatırım, tasarruf ve dış kay­
naklar dökümü şöyledir :
Tablo 8 — 1965 - 1985 Arası Gayr i Saf i Mill î Hasıla ,
Yatırım, Tasarru f ve Dı ş Kaynakla r Döküm ü : (6)
(Milyon Rupi - 1864/65 fiatlanna göre)
Gavri saf i
millî hasıla
Yatırımlar
Tasarruflar
Dış Yardımlar
1965
1970
44.000
6.950
4.200
2.750
57.000
10.600
7.200
3.400
(5) Türkiy e İktisa t Gazetes i Cildi .
(6) Türkiy e İktisa t Gazetes i Cildi .
1975
1980
yıllık kalkınma
1965-85 devresi
1985 hızı nisbet
76.000 104.500 145.000
15.000 23.000 34.700
12.100 20.500 33.100
2.900
2.500
1.600
6,2
8,5
11,0
2,7
üçüncü Beş Yıllık Plân devresi dış kaynaklar
kânları mukayeseli olarak aşağıda görülmektedir :
finansman im­
Tablo 9 — Üçüncü Be ş Yıllık Plân Devresi
Dış Kaynakla r Finansman ı (7 )
(Milyon Rupi)
2. nci Plân
Devresi
Proje istikraz ve hibeleri
Madde yardımları
Teknik yardım
Özel yabancı yatırım
Toplam :
PL. 48 0 karşılık paralar
Çahşma programı dahil
Genel Toplam :
Dış yardımların plândaki hissesi
3. ncü Plân
Devresi
4.170
3.420
360
420
8.800
5.500
500
700
8.370
15.500
2.210
10.580
1.000
16.500
25.000
45.500
%4 2
%3 6
b) Ziraa t ormancılık , balıkçılı k :
Ziraat:
Sanayileşme hareketlerine rağmen halkın büyük bir kısmı ziraatle iştigal etmektedir. 1950 yılma kadar halkın 9v 75 i, 1965'te '/i 64,7 si
ziraatle meşgul idi. Ekilen arazi 60 milyon akr'ı aşmış olup, bunun % 70'i
pirinç ve hububata ayrılmıştır. Bu sahanm yarısından fazlasında pirinç,
dörtte birinde de buğday ekilmektedir. Darı, mısır, arpa diğer önemli­
leri arasındadır. 1949 - 50 yılmdc^ ziraatin milli hasıladaki payı 7r 59,5
iken bu nisbet 1964 - 85 yılında % 47,5 a inmiştir.
Pakistan'da ziraate elverişli arazi sel, ilerleyen bataklık, tuzlu
toprağın tesiri altındadır. 30 cm. derinlikte rastlanan yeraltı suyu, made­
nî tuzu toprak altından satha çıkarmakta, yaz aylarında suyun buharlaş­
masını müteakip araziden istifadeyi imkânsız hale getiren bir tabaka teş­
kil etmektedir.
Eskiden ziraatle iştigal eden halkın % 70'i yoksul olup, ziraate
elverişli arazinin % 60'ı büyük mülk sahiplerine ait bulunuyordu. 1958
yılmda askerî idarenin kurulmasmı müteakip toprak reformu yapılmış,
istimlâk edilen arazi devlet tarafından kiraya verilmiştir.
1947 yılından beri FAO'ya (Food and Agricultural Organisation)
mensup bulunan Pakistan'da 1951 senesinde istihsali teşvik için ''Food
and Agricultural Council" teşkil edilmiştir. 1953 yılında tatbik mevkii­
ne konulan "Köy Yardımı" (Village Agricultural and Industrial Program­
me) köy halkının sosyal, iktisadi ve teknik seviyesini yükseltmeğe matuf
Hint ''Community Projects"e benzemektedir.
Toprak ve iklim şartlarının Batı ve Doğu Pakistan'da farklı olması
her iki bölgede istihsalin değişik olmasına sebebiyet verir. Batı'da bil­
hassa buğday ve pamuk, Doğu'da pirinç ve jüt yetişir. En önemli ziraî
mahsuller memleket dahilinde istihlâk edilen buğday, pirinç, darı ve mısır,
ekseriyetle ihraç edijen jüt, pamuk, yün, çay ve deridir. Bunları takiben
şeker kamışı, tütün, yağlı ve kabuklu yemişler gelir.
Pakistan'ın kalkınmasında ki mühim faktörlerden biri de, ziraî
istihsalin artmasıdır. 1950 ve 1965 tarihleri arasındaki devrede nüfus % 13
gıda maddeleri istihsali ise % 11,4 nisbetinde artmıştır. Başlangıçta hükü­
met müdahaleci bir politika takip ediyordu. Ziraî istihsal nüfûs artışına
nazaran çok ağır bir gelişme gösteriyordu ki, bunun gıda stokları, ihracat
ve ithalât üzerinde çok ciddî tesirleri vardı. 1960 yılında hükümet poli­
tikasında bazı önemli değişiklikler olmuştur. İkinci Beş Yıllık Kalkınma
Plânı ile istihsalin % 21 nisbetinde arttırılması düşünülmüş, bu maksat­
la ekim sahasmm genişletilmesi, geniş çapta gübre kullanılması, ziraî
ekim metodlarının geliştirilmesi, nebat hast^lıklarîle mücadelenin hız­
landırılması, sulama ve toprak muhafazasının ciddî şekilde ele alınması
gibi tedbirlerin yanında Toprak Kanunu ile topraksız çiftçiye dağıtılan
toprak ekilmeğe başlanmıştır.
Birinci ve İkinci Beş Yıllık devrelerde nehirler sisteminden ba­
rajlar vasıtasile alman neticeler şöyledir:
(Milyon Ark)
Birinci
ikinci
Yeni sulanan saha
Mevcutların ıslahı
1,08
2,57
2,45
7,11
Diğer taraftan müstahsile ödenen fiatlar arttırılmış, hükümet
kontrolü hafifletilmiş, ihracat vergileri azaltılmış, garantili asgarî ve aza­
mî fiatlar tesbit edilmiş, bu suretle köylüler yeni teçhizata kavuşma im­
kânı bulabilmişlerdir.
O
ir-
CO
CO
CQ O
CO
(M
M
lO
T—1
CSI
CO
CO
CD
O
rH
'"^
o
CO
O
00
o
o
r-l
CO
o
LO
CD
CSÎ
CO
rH
M
HH O â C M C S I C O C O
CM
00
05
CSI
O
T-H
rH
CSI
i:-
05
00
CSI
y-i r-i r-i y-i
:3
•2 S S o i coCcsMı cC oDLO
^ Ct ^ M
^
OS
cn)
O
00
oi
^ -r-^
y—i
cq
T-H
CO
3 c O " ^ O O C S 3 C C C O
. ^ C O O O O O O O O
CD
lO 0 5 C D C O L O O û
O ' CM C>
CO
CD
CO
3 CS
]C MC MC M
LO
CS!
»-^
T—F
CSI
' ^ ' ^ T t ı
Csl
M TT-H
-H
O) t -C
05 rH
lO
LO
o
O
^*
O)
d)
00
CO
CO
S
'TO
•r-l
D)
:0
cö
"S
I^
CD
IQ
Ö
coco
IQ
o
CD
00 ^ .
CO
CO
LO
CO'
r-(
CSI
CSI
CSI
CO
O
CM OO c vH
05
00
^. ıq
od CM
tH T-H CM
CD
OS
CD
CN3
T:-
05
tH
C5
O
C^I
T- 1
CD
CO
rH
1—1 rH
43
(D
CO
CO
O o
CM CD LO
tH
CM CM CM
CO
lO
İ^CDCDCMOOOCMO
^ D - o o o ^ c o ^ t r >OD C O C ~ o
rH J€l 00
^c oc o ^
*C
O
LO o
o Oi
rH CSI
T—I
05
lO
CD
^O
CD C O
LO^ O
CSI
O
CD
CSI
CD
rH
tH
CO
o
csi
CSI
Csl
-M
CD
S
03
CSI
CS!
I^
LO
LO
i -i
O O: ) O C O D lO LO C D 0 0 t H
lO C D C D
CSJ
OO
OO 05 CD CO
o CSJ CD CO
co^ CD CD O
o ö Oî* rH T-H tH
tH rH
T-H T-H T-H
CO
lO
c/3
G
?H
\ ^C
D)
<
>
O
03
o
CD
o
O
CD CS Î O ^
LO
LO
O
csı L - O 0 0 r H
LO Tf^
esi Lo '
l O C D i r - CS
I
csı
o:»
LO
esi
O LO
CO C O C M
CD CS
I
00 ^
oo
OO
H
CO CO O
o
tH
CO C O
CO C D
I I
lO » n
T-i CO
72
CD
CTS
CD C O
^O
S
O
CO
CO
CSI
D)
O
CO
O
00
OD
rH
S
oî
O
cn
LTJ
C75
rH
00 00 ^ a
00 CO CD
CO
Tt* o CS
>O
CM
!
5s «
CO es i
O)
CO
o
CD
^
o
CO
rH
T3
03
CD
C5
csı 00 CO CO
OS
•H^
csı^ csı LO
CO vH
CO
CO
oc o
o
o
o
o
CD
o
tH
CO LO
c^^
rH O
CO O
!C^ C
CSI TO CO cs
O
ı
ı-l' CO rH
05 o
r H CM c o TfH LO
LO CD CO CO CD CO CO
OS 05 0 5 O S 05
05
üçüncü Beş Yıllık Plân'da 1965-1970 devresi için çeşitli ziraî mad­
delerin istihsalleri--şöylece tahmin edilmiştir.
Tablo 1 2 — 1965 - 197 0 Arası Zira î Mahsu l İstihsa l Tahminleri : (10 )
Pirinç
Buğday
Talî gıda maddeleri
Toplam:
Şeker kamışı
Bakliyat
Yağlı tohumlar
Meyve ve sebzeler
Jüt (balya)
Pamuk (balya)
Çay (milyon libre)
Tütün (milyon libre)
13.400
5.305
1.559
20,264
27.802
1,365
1.633
5.260
8.000
3.000
79
286
Ziraat içinde hayvancılığın yeri mühimdir; yün, deri, post, saç ve
kıl gibi önemli ihraç malları yanında gıda maddeleri istihsaline de hizmet
etmektedir. Yün ve post ihracından senede 120 milyon rupi tutarında
döviz sağlanmaktadır. Ancak, kötü seçim (ayırma) ve eksik beslenme
gibi büyütülme şartları neticesinde hayvancılıktan iyi randıman alınama­
maktadır. Bu itibarla son yıllarda hayvan üretme çiftlikleri ve yem fab­
rikaları, süt işleme tesisleri, hastalıklara karşı aşı ve serum istihsali, hastahane açılması ve köylünün eğitimi ile ilgili konular ele alınmıştır.
1959/1960 yılında tahmini hayvan mevcudu şöyledir : (11)
At
Katır
Eşek
Sığır
Su mandası
Domuz
Koyun
Ke^
Kümes hayvanları
Deve
(10) Türkiy e İktisa t Gazetes i Cild i
(11) Lânderberich t Pakistan , 1960, s. 31
470.000
41.000
960.000
25.000.000
6.000.000
100.000
6.500.000
10.070.000
29.900.000
460.000
Koyundan senede takriben 28 milyon libre yün istihsal edilmektedir.
Pakistan yünü bilhassa dayanıklılığı sebebile kıymetlidir. Pencap bölgesi
esas istihsal mmtakasıdır. Buna rağmen en iyi kalite Belucistan ve ku­
zey batı sınırında istihsal edilir.
Ormancılık :
Osman sahası takriben 9 milyon akr genişliğinde olup, bunun 5,5 mil­
yonu Doğu Pakistandadır.
Hâlen plânlı bir şekilde ormancılığın inkişafına çalışılmaktadır.
Balıkçılık :
Batı'da 880 km., doğuda 480 km. uzunluğundaki kıyıları, nehir ve
göllerle geniş ve zengin balık tutma sahasına malik olan Pakistan'da,
avlama sahalarının iyi etüd edilmemiş olması, malzeme ve pazarlama
kolaylıklarının yetersizliği sebebiyle gelişme olmamıştır. İlk tedbir ola­
rak Karası yakınında modern bir balık limanı tesisi ele alınmıştır.
Balıkçılık iç gıda bakımından ehemmiyet arzetmekte, kifayetsiz ba­
lıkçılık filosu ve balık yataklarının istismarına rağmen ihracat yapmak
mümkün olmaktadır.
1959/60 yılında 290.000 ton olan balık istihsalinin, İkinci Beş Yıllık
Plân gereğince 1964/1965 yılmda 360.000 tona yükselmesi, takriben 400
adet olan balık avlama teknesinin teçhizi, soğuk hava depolariyle nakli­
yat ve pazarlama kolaylıklarının genişletilmesi, balıkçılıkla iştigâl eden
şahısların talim ve terbiyesi, bu dönemde gerçeklenmiştir. Üçüncü Devre'de ise 7 35 nisbetinde bir artış plânlanmıştır.
Nehir ve kanal balıkçılığı bilhassa iç istihlâk bakımından Doğu Pa­
kistan'da ehemmiyet kazanır. Buna rağmen soğuk hava depolarının ve
balık işleme tesislerinin noksanlığı sebebiyle henüz önem kazanmamıştır.
Soğuk hava depolarının Djarna ve Chittagong'da inşaı düşünülmektedir.
Nehir ve göl sularında senede takriben 70-80.000 ton balık tutulmak­
tadır.
c) Sanay i ;
1. Gene l olara k
1959 senesi baz olarak alındığı
şu seyri takip ettiği görülür;
takdirde sanayi istihsal
indeksinin
Tablo 1 3 — Pakistan Sanay i İstihsal İndeks i (12 )
Baz 195 9 =
Seneler
1959
1960
1961
1962
1963
1964
100
Maden
100
112
123
142
160
173
İmalât
100
118
139
160
181
198
Maden ve imalât
birlikte
100
118
137
159
180
196
Kuruluş sıralarında tamamiyle -ziraî karakter arzeden Pakistan'da,
memlekette sanayiin tesisi ve iktisadî meselelerin plânlı bir şekilde yürü­
tülmesi için "Development Board" adı altmda bir İktisadî Müşavere Hey'eti vücüde getirilmiştir. Bu Hey'et memleketin yeraltı zenginliklerini, el
emeği ve tabii servet kaynaklarını tesbit etmek; yol, liman, münakale me­
selelerini tetkik etmek ve bir iktisadî kalknıma plânı hazırlamak ve bu
hususta hükümetin müşavirliğini yapmak vazifesile görevlendirilmiştir.
Pakistan sanayiinde işletmeler üç tiptir:
a)
Büyük işletmeler,
b)
Mekanik muharrik kuvveti olmayan veya 50 den az iş gücü veya
mekanik muharrik kuvveti olup 20 den az işgücüne malik ve
mevcut sermayeleri 100,000 rupiyi aşmayan işletmeler,
c)
Aile efradının çalıştığı ev ve küçük sanayii.
Büyük işletmeler grubunda bilhassa tekstil, (Pamuk, yün, jüt) kimya,
(İlâç sanayii dahil) kauçuk, deri, kâğıt, gıda maddeleri sanayileri ehem­
miyet arzeder.
En büyük ilerleme pamuk sanayiinde olmuştur. 1947 yılından 195 9
senesine kadar iğ sayısı 177.000 den 200.000 e, mekanik dokuma tezgâh­
ları 4.000 den 30.000 e ve pamuklu dokuma imâli 88 milyon yardadan
takriben 650 milyon yardaya yükselmiştir.
Şayanı dikkat ilerlemeler jüt sanayiinde görülmüştür. 1962 yılında
tesis edilen Pakistan Industrial Development Corporation (PIDC) nm
yardımile hususî teşebbüs bu istihsal kolunda iyi inkişaf etmiştir.
PIDC tarafından teşvik edilen diğer sanayi kolları arasında bilhassa
çimento, şeker, yünlü dokuma, kâğıt ve gübre, ev araçları, bisiklet çem­
berleri, elektrikli araçlar, sigara ve kibrit sanayileri zikredilebilir.
(12) Pakista n Basi c Fact s 1965-66 , s . 4 3
Plânlama, özel ve kamu sektörlerinin işbirliği memleketin gelişme­
sinde mühim rol oynamıştır. Hükümet :
1)
Öncelikle ithalâtı kısıtlıyarak ve kârlar temin ederek küçük es­
nafın sanayie atılmasını ve muhtemel rizikoları göze alabilmesini
sağlamıştır.
2)
Bazı istihlâk maddelerinin, bilhassa lüks- ve yarı lüks addedilen
maddelerin kullanılmasını kısıtlamış ve dış seyahatleri tahdit et­
miştir.
3)
Kütle halinde sermayenin kaçırılmasını önlemiş ve bu suretle sa­
nayiden elde edilen muazzam, kârlar memlekette kalmıştır.
4)
Özel teşebbüsün kapasitesi üstünde olan ve kârlılığı özel teşeb­
büsü cezbetmeyen bazı sanayi kollarına yatırım yapmıştır.
5)
Sınaî maddelerin ihracatı için % 20-60 civarında prim tanınmıştır.
Bu sebeplerden dolayı millî istihsalin 7 10 unu teşkil eden sınaî sek­
tör, 1960 dan sonra yılda % 15 nisbetinde artmağa devam etmiştir.
Sanayileşme program,mın tatbikinden itibaren çeşitli istihlâk mad­
delerinin istihsali her geçen yıl biraz daha artmaktadır. Bunu aşağıdaki
tabloda görmek mümkündür.
Memlekette yeni olarak çelik istihsali ile ilgili teşebbüslere girişil­
miştir. Karaşi ve Çittagong'da biri 350.000 ton, diğeri 150.000 ton kapa­
sitede iki çelik fabrikası kurulacaktır. Bu iki tesis kurulduktan sonra Pa­
kistan yılda 100 milyon rupi tutarında döviz tasarruf etmek imkânını
bulacaktır.
Diğer taraftan Karaşi'deki doklarda gemi tamir ve inşa edilmekte ve
her yıl 10.000 tonluk bir gemi denize indirmektedir. Bu arada 50 ile 500
beygir gücünde gemi, otomobil m.otörlerinin yapımı için de tesisler ku­
rulmaktadır.
Halihazırda Pakistan'da önemli kimya fabrikaları, ziraî makineler,
otomobil ve kamyon montaj fabrikaları, bisikletler, diesel motörleri, mo­
torlu pompalar, radyo, dikiş makineleri, yedek parçalar, tekstil sanayii,
inşaat malzemeleri imâli için de muhtelif tesisler kurulmuş olup her ge­
çen, gün bunlara yenilere katılmaktadır.
Bunlardan başka elektrikli âletler, kauçuk imâl tesisleri, otomobil
lâstik fabrikaları da mevcut bulunm,aktadır. Son zamanlarda demiryolu
vagonları, çeşitli yük vagonları da inşa edilmektedir.
Gıda sanayiinin gelişmesi bir çok alanda çalışma ve iş kapasitesini
yükseltmiştir. Hâlen, meyva, sebze, balık ve benzerleri maddeleri kon­
serve haline getiren, muhafazasını sağlayan 200 den fazla tesis mevcuttur.
00 C O LO
(uo^ m a
) Bpo
s
(uo:^ um) ^is v WUJin s
Ö
c6
CO C O C O
M i l l
T-(^
CO
(uo:^ m g )
^Bjins lunAunui v
CS! CS l ( M
O -st ^C
T
ti C O C
O
O
rH O
(uo:^ m a ) ^Bjso j jadn g
D-^C O
(uo:^ uia ) :^TI9 Ö
(uo[B§ uia ) ' B J I
CO C D C D
00
CO C O ^
A
T-H
(uo^4 uia ) nzn ^ ztugq '
CO
1
(qn
uoAlW)
as o
o
T—I 0
5
^CN ! T-i
^^0
(uoa uia )
Co'
(uo:^ m a ) T P I
:6
CO
.o^:^
a^az^o ;
I I I !
o CT
J
00 C O o
CSJ CS I -st <
I I
( ^ P J ^ A uoAiiH )
(uoa m a
) ^T
(uo:; m a )
OS CO l O l O OS
CSl CSI CSl CSl
1 1 1 1 1
1 1
1 1 i
-o^H
CS] o
> cs i ^ ' CO
o
00
CO
o
lO
o
CO 0 0
T—I
(^9PB m a )
CO
CSl
1
—
1
5[nS'BI §T P 9A 5l
1
—
1
o 0 0 OS
CN] CO CO
CO
CO
^
T—t
1
—
<T
—
1
CS]
CO CO CO ^
LO CO
CO
LO
o
m 00
o c^ CO !>;
Oj
"-^ CSl csi CS! csi CSl csi CO
1
—
1
q
T—(
tH
CO csi
CO CO
(uo^ m a ) o ;u9mTÖ
(uo^ U I A ) ^^T ^uiT U9:^^nf
CO
csi
CSI CO
q
lO
CO CO
o
CO
LO
1 j
OS
1 1 1
^ . 1—( ^ . ir-
co'
CO
(BPJBA UH )
csi
LO
CO
CSI
o
SSI
tH
co_
T-H
CSI o
CO CO
CSI CS1_
^1
CSI CO
LO LO l O
OS C7S
co"
o
LO
LO CO
co
q
OS
in
o
c:s
in
in CO
CO CJs
q
CSl* CO
^ '
q
CO
CSl
\
1 CO
^ CO CSI
CO csi csi
CO
T-l o
oo ^lO
05 CO
CM CM
CSI
CSl
q
c^
LO
o o
LO
oo
CO
CO ^
q
1
—
1
'-^
11
00_ 1-H
co' 0 0 Ö
o T-t o
in Ln LO
q q
00
Ln
tH
CO OS
1
1
Ln
CO in o* 05 OS
00
CO CO
CSI CO CM CM o
o
CO 0 0
LO l O
in in in
as as as OS 05
CM
CO
Ln q
1
—
1
CO CO
csi CO
CO
c> 0 0
CSI
CSI
CSI CO
c
—
05
in
LO LO CO CO CO
in
1
CSI
1—i 1
—
1 co
^
1
o
—
1 CO
^ 1
^ . CO
CO o
00*
CSI OS D -
o
in
CSI
in
1—( Ö
OS
CO
1
—
1T—) csj
<X:
csi
CO CO
CM
LO
D-
CO
ir-
CSl CSl
CS] 0 0
CO
CO CO
CO o
OO CS! CS] cOi
l O csi
OS
CO CO
CSl
Ö
T
—) LO lco"
LO
O
CSl CO
CO
0 0 csi
q
<6 LO
CO
CO
as crs as
CO
csi
T-l CO
1—i
q q
CO csi
C ) csi
CS3 Ci
as o
1—t
as o T-f
CO
CO
CO
OS
CO
CO tr-'
CSI
LO
05 o
co'
lO
CO CO
LO
CO
lO
»•—1
_H CO oo CSI
•-^':>
LO
in
CSl CSl CO
CO CO CO CO T-t 0 0
0 0 CO o
CO
CO
CO
as CO
LO 0 0 CO oo
£>;
csi CO CO
LO CO*
(^9PV uoAiiH ) BJBâlS İ
CO
o
o
1—«
CO o
CO CO CO
Ln
CO
CO OS
CO
T
—
<
CSI CO
o
in CO
CO CO CO CO CO CO CO
OS Oi
1—(
05 05
si
34
>
Pakistan jüt sanayii, dünya sanayiine hakim mevkidedir. 1965 yılı
sonunda jüt istihsalinin 400.000 tonu aştığı tahmin edilmektedir.
Çeşitli kesici âletler bütün dünyada aranan eşyalar arasındadır. İn­
giltere, Amerika, Batı Almanya'ya ve daha bir çok memlekete ihraç edil­
mektedir. Pakistan'da ayrıca, çeşitli tıp âletleri, operatörlerin ve veteri­
nerlerin kullandıkları hassas kesici âletler de imâl edilmektedir.
3. Madencili k
Toprakaltı servetlerinin kâfi derecede araştırılmamış olmasına rağ­
men mühim madenlerin mevcudiyeti tesbit edilmiş bulunmaktadır.
Başlangıçta toprakaltı servetlerinin araştırılması ile çeşitli bakanlık­
lara bağlı 6 makam meşgul iken, 1958 yılı sonunda tesisi olunan "Bureau
of Mines" koordine merkezi olarak kurulmuş, 1959 nihayetinde "Presi­
dential Order No: 20" vasıtasile toprak servetlerine müteallik kanunî
selâliiyetler hükümete terkedilmiştir.
Maden kömürü ocakları 1887 yılında işletmeye açılmıştır. Mevzuba­
his olan yüksek kükürt ve külü muhtevi üçüncü devire ait genç kömür­
lerdir. Çıkarılan kömürlerin ancak küçük bir kısmı smaî gayelere hizmet
etmekte, ekseriyeti evlerde hususî ihtiyaçlar için istihlâk edilmektedir.
Doğu Pakistan'da linyit, Batı Pakistan'da Quetta ve Kalat arasında
taş kömürü yatakları mevcut bulunmaktadır. Taşkömürü mevcudunun
165 milyon ton (Belucistan'da 77 milyon tojı, Pencap'ta 88 milyon ton),
linyitin ise 40 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Son kıymet tak­
dirleri büyük gelirler vadetmektedir. Yalnız Belcucistan'da 1600 mil ka­
relik bir sahada 500 milyan ton kömür bulunmaktadır.
Pakistan'ın yıllık kömür istihlâki 2,2 milyon tonun üstündedir. Se­
nelik kömür ihtiyacının üçte biri yerli istihsal ile karşılanabilecektir. 1958
yılı taşkömür ithalâtı 60 milyon rupi kıymetinde olup büyük bir kısmı
Hindistan ve Güney Afrika'dan yapılmıştır.
1958 - 59 yıllarında Doğu Pakistan'da büyük turb kömürü yatakları
tesbit edilmiştir. Takriben 150 milyon tonu yakacak olarak kullanılır.
PIDC, 1959 yılı başlangıcında Faridpur, Sylhet, Rangpur, Dacca, Dinajpur, Khulna, Mymensingh ve Tıppera bölgelerine yayılmış olan yatak­
ların işletilmesi ve kıymetlendirilmesi için faaliyete geçmiş bulunmak­
tadır.
Muhtelif senelere ait kömür istihsal rakamları aşağıda görülmektedir:
Tablo : 15 — Pakistan Kömür İstihsâli :
Yıllar
Ton
1948
1959
1960
1961
1963
1964
240.797
723.000
818.000
906.000
1.223.000
1.195.000
Jhelum, Pv.awalpindi, Chakwal (Batı Pakistan), Sylhet ve Chandraghona (Doğu Pakistan) da işletilen petrol yataklarından 194 7 - 4 8 sene sinde takriben 50.00 0 ton petrol istihsal edilmiştir. Diğer senelere ait
ham petrol istihsali şu durumu arzetmektedir:
Tablo : 1 6 — Pakistan Ham Petro l İstihsâli :
Yıllar
1948
1959
1960
1961
1962
1963
1964
Milyon İt.
76,5
369
414
446
527
122, 98 8 (000 galon)
130, 63 4 ( » »
)
Geniş petrol yataklarının batıda Naushara ve Bahawalpur, doğuda
Kahnabad ve Sandwip'te olduğu tahmin edilmiş, petrol araştırmaları için
1959 yılı ortasına kadar 50 0 milyon rupi sarfedilmiştir. Hükümet, sondaj
işinin yerli şirketler tarafından yapılması halinde masrafların % 2 5 ine
kadar olan miktarı karşılamak, buna mukabil kazanca % 5 0 nisbetinde
iştirak etmek istemiştir.
Batı ve Doğu Pakistan'da petrol araştırmalarda tabiî gaza rastlan­
mıştır. Fazla miktarda tabiî gaz kütlesi, Pakistan Petroleum Ltd. tara­
fından Bulücistan'da (Batı Pakistan) Sui'de keşfolunmuştur. Bu asgarî
50 sene müddetle günde takriben 10 0 milyon kadem küp gaz verecektir.
Sui'den çıkarılan tabiî gaz 195 8 yılında 15. 2 milyar kadem küpe baliğ
olmuştur.
Tabiî gaz iki pipelines ile Karaşi - 560 km. ve Multan'a 300 km. sevkedilmiştir. Sui'de çıkan gaz 9r 90 metan unsurlu kuru bir gazdır. Sui
reservlerinin takriben 200 milyon ton kömürlük enerji kıymetinde oldu­
ğu tahmin edilmektedir. Fiat vasati olarak petrol fiatınm % 10 altında
bulunmaktadır. Tabiî gaz gübre maddeleri imalâtında kullanılmaktadır.
1959/60 yıllarında Doğu Pakistan'da Sylhet, petrol sahasında yeni
tabiî gaz kaynaklarına rastlanmıştır.
Muhtelif seneler itibariyle tabiî gaz istihsali şöyledir ;
Tablo : 17 — Pakistan Tabi î Ga z İstihsali
Yıllar
1948
1959
1960
1961
1962
1963
Milyon m-"
—
639
853
990
1.202
49.459.00 (000 cu ft)
Tabiî gaz istihlâkinin artmasile senelik döviz tasarrufu 80.000 rupiye
baliğ olacaktır.
Demir cevheri yatakları Kalabağh'da, (V( 35 demir ihtiva eden takri­
ben 100 milyon ton) Dalbandin'de, Chitral ve Chittagong'da (% 55-57
nisbetinde demir ihtiva ediyor) tesbit edilmiştir. Senelik umumî istihsal
1 milyon tonun altındadır. Wazaristan mıntakasmdaki yüksek tenörlü
demir cevheri işletilmektedir.
Demir cevheri istihsali şu seyri takip etmektedir:
Tablo : 1 8 — Pakistan D<?mi r Cevheri İstihsali :
Yıllar
Ton
1959
1960
1961
1964
2.250
5.421
3.804
4.824
Zengin kro m cevher i yatakları bilhassa Kalat ve
lunmaktadır.
Bulücistan'da bu­
Tablo 1 9 — Muhtelif Yıllar a Ai t Kro m Cevheri istihsal i :
Yıllar
Ton
1948
19Ö9
I960
1963
1964
1965
17.873
16.223
18.000
14.306
13.290
14.261
U. S. A ve Büyük Britanya'ya ihracat yapılmaktadır.
Pakistanda mevcut diğer madenlerin istihsal durumları şöyledir.
Tablo 20 — Pakistan'da Mevcu t Diğe r Madenleri n İstihsaller i (14 )
Memleketler :
1948
1961
1960
1963
1964
1965
1966
Antimuan ( T o n )
—
90
20
—
—
—
-
Boksit
—
574
405
—
—
—
—
Bentonit
—
1 .33 4
967
-
Selestit
—
1 .33 2
412
' 37
706
—
—
6
Bakn^
-
Kil
—
16.000
Alçı
-
Kaolen
Kireçtaşı
346.906
154
90.000
1.064.000 1
-
—
—
16.00ü
35.333
—
—
—
—
16.792
527
444
265
9
—
—
15.555
—
—
20.936
100
194.578
192.283
147.068
111.210
,176.000
1.429.224
1.900.804
1.912.227
2.144.759
Kurşun
—
17
62
—
—
—
Magnesit
—
663
160
—
—
-
-
5.245
4.921
-
—
-
—
Mermer
Kayatozu
—
181.000
198.000
238.594
193.622
226.484
308.073
Silisli kum
—
26.000
13.000
23.493
25.965
30.559
36.105
Sabuntaşı
—
3.370
1 .21 5
—
—
—
—
Maden araştırmalarının devamı için II. Beş Yıllık Plân'da 670 mil­
yon rupilik tahsisat ayrılmıştır :
(14) The Europa Year Book, 1967 S. 977.
3. Enerji (196 0 rakamlarile ) :
Devletin kuruluşu sıralarında umumî enerji istihsali ancak 110.000
Kw idi, 1959 yılı sonunda kapasite 644.000 kw ı aşmıştır.
Cereyan istihsali 1948 senesinde 218 milyon kvv^h (Şahıs başına sene­
lik istihlâk 2,85 kwh) iken 1959 yılında 1.53 milyon kwh (Şahıs başına se­
nelik istihlâk 18 kwh) olmuştur. Elektrik enerjisine ihtiyaç daima arttı­
ğından Federal Almanya, Fransa ve İtalyadan elektrik fabrikası teçhi­
zatı satın alınmasına devam edilmiştir. Multan'daM elektrik fabrikası
kapasitesinin iki misline çıkarılması için Alman Bankası 120 milyon DM.
İlk bir krediyi 12 yil için emre amade kılmıştır. Kunhar nehri yanında
kapasitesi 1 mill. Kw. ulaşması gerekilkli Hidroelektrik Projesinin kuv­
veden fiile çıkarılması için İtalyan Hükümet $ 4 milyon tutarında, Fran­
sız Millî Bankası (Ticaret ve sanayi için) malzeme alışı için $ 10 mili.
lik bir ikrazda bulunmuştur.
Amerikan Beynelmilel İşbirliği İdaresi esas enerji tesislerinin ku­
rulmasına ve ilmî, teknik araştırma enstitülerinin tesisine yardımcı ola­
caktır.
Batı Pakistan'da 1000 den fazla nüfûsu olan köylerin 11. Beş Yıllık
Plân tatbiki ile elektrik ihtiyaçları karşılanacaktır.
îndus Suyu Projesi : Indus sulaımm ıslahı gay esile hazırlanmış olup
muhtelif kanal ve barajdan müteşekkil bir sistemdir. 1954 senesi Şuba­
tında Dünya Bankası, Pakistan ve Hindistan hükümetlerine îndus suyu
probleminin halli için bir teklif hazırlamıştır. Buna göre Indus havzası
doğusundaki üç nehir (Sutlej, Beas ve Ravi) Hindistan'ın, batıdaki üç
nehir (Indus, Jhelum ve Chenap) Pakistan'ın istifadesine tahsis oluna­
caklar. 1960 senesinin ilk yarısında Vaşington'da Dünya Bankasında
cereyan eden müzarekelerde bir anlaşmaya varılabilemek maksadile bu
taksime riayet edilmesi istenmekte idi. İnşaat programının kontrolü de
Dünya Bankasının elindedir. Plânlanmış inşaat Hindistan ve Pakistandaki sulama sistemi genişletecek ve her iki memleketin hidroelektrik
potansiyelini esaslı surette kuvvetlendirecektir. Ayni zamanda projede
sel baskınına karşı tedbirlere de büyük bir hisse veriilmiştir. 1960 yılında
yapılan tahminlere göre proje 6 milyon dolara çıkacaktır. Sonraları bu
miktarın 9 milyarı bulacağı hesaplanmıştır. Mukavele projesinden sonra
Hindistan, Pakistan'da hasıl olan masraflardan bir kısmını üzerine al­
mıştır. Dünya Banbası, muhtemelen, Hindistan ve Pakistan'ın yanında
US $ 103 mil. istikrazla iştirak edecektir.
Hindistan, Pakistan ve bizzat Dünya Bankasının yanı sıra şu mem­
leketler de mezkûr plâna iştirak etmektedirler:
Tablo : 31 — İndüs Suy u Projesin e Düny a Bankas ı
Yanı Sır a iştira k Ede n Memleketle r
Avustralya
BR Almanya
Kanada
Yeni Zelanda
Büyük Britanya
ÜSA
6,96 milyon £ A
126,00
»
DM
22,10
»
Kan, $
1,00
»
£ NZ
20,86
»
£
177,00
»
$
İktisadî yardım olarak
»
»
»
»
»
Memleket parasile mütebaki karşılığını A.B.D. 235,00 milyon UE $
olarak hazır bulunduracaktır.
Indus Projesile ilgili olarak Pakistan'ın çözülecek bir takım problem­
leri vardır. Bu husustaki ihtilaflardan biri, 1954 yılında Hindistan v e
1959 senesinde Pakistan tarafindan kabul edilen Dünya Bankası tekli­
fidir. Mukavelede Pakistan'a bırakılan nehirlerden ''cüz'i" miktarda su­
yun Keşmir v e Jammu'nun sulanması gayesile istikametini değiştirme
hakkının Hindistan'da olduğu görülmektedir. Pakistan'ın kardeş kabul
ettiği Keşmir köylülerine bahsedilen ''cüz'i" miktar suyun verilmesine
mukabil Pakistan, cüz'i tabiri vazıh olmadığından tazminat istemektedir..
Ortaya çıkan diğer bir güçlük de A .B.D. de kongrenin Muvafakat
Komisyonunun 1960 yılı Haziran ayı başlangıcında Amerikan Kongresi­
ne, 1. 7. 1960 tarihinde yeni başlayan idare senesinde Indus Projesi için
dış memleketlere yardım vasıtaları hazırlanması menetmek üzere emir
vermesidir. Komisyon, malî taahhüde girmeden önce munzam teşebbüs­
lerin lüzumlu olacağı kanaatini izhar etmiştir.
4. Çiment o Sanayi :
1947/48 yılında mevcut 5 fabrika ihtiyaçtan fazla istihsalde bulunu­
yordu. Memleket ihtiyacı 200.000 ton idi. 1952/53 yıllarında senelik ihti­
yaç 1 milyon tona yükselmiş, istihsal 600.000 ton olmuştur. 1956 senesin­
de iki müessesenin (Haydarabat'da Zeal Pak Cement Factory, Daudkel'de
Maple Leaf Cement Factory) senelik istihsalleri 340.000 tonu aşmıştır.
1959 yılında çimento sanayiinin senelik istihsal kapasitesi 1.22 mil­
yon ton idi. Ancak bu kâfi gelmediği için kapasitenin sür'atle 2, 5 milyon
tonun üstüne çıkarılmasına gayret edilmiştir.
1960 senesi için tahmin edilen 2 milyon ton çimento ihtiyacına mu­
kabil sene ortasında istihsal kapasitesi 1.325 milyon ton olmuştur.
1960 senesi ortasında çimento fabrikalarının tahminî istihsal kapa­
sitesi aşağıda gösterilmiştir :
Tablo . 22 — Pakista n Çiment o İstihsaîi :
Firma
A. C. C.
A. C. C.
Dalmia
Zeal-Pak
Dalmia
Maple Leaf
— Asam Bengal
Mahal
Wah
Rohri
Karachi
Hyderabad
Dandot
Daudkhel
Chattak
Kapasite (Ton)
240.000
80.000
150.000
360.000
75.000
255.000
165.000
1.325.000
Kaiser Engineers Overseas Corp. ."[Pakistan Hükümetine çimento sanayiinin inkişafı için tekliflerde bulunmuştur. Buna göre Sangjani, Charibwal ve Manghopir'de yeni fabrikaların genişletilmesile günlük kapasite
400 tona varacaktır. (*)
PIDC, Daudkhel'de beyaz çimento imâli (% 82 kalsiyum karbonat,
% 18 kaolin) için bir tesis inşası tasavvurundadır. Bu işletme 7 milyon
rupi kıymetinde olacak ve senede 15.000 ton beyaz çimento istihsal ede­
cektir. Ham madde olarak döküntü neticesi (kalsiyum karbonat) civar­
daki gübre fabrikalarından birinde kul'anılacaktır. Kaolinin de civarda
kâfi ölçüde mevcut olduğu tahmin edilmektedir. Hâlen senelik beyaz çi­
mento ithalâtı takriben 5.000 ton kadardır. (*).
5. Teksti l Sanayi i :
Pamuk Sanayii (1960 rakamlarile) :
1947 yılında Pakistan'da 177.418 iğ ve 4.824 dokuma tezgâhı bulunan
17 işletme mevcut idi. 1958 yılı sonuna kadar bu sayı 85 e yükselmiştir.
1959 senesi sonunda 1.927.470 iğ ve 29.104 tezgâh çalışmakta idi. İyi ka­
zanç beklenmesi sebebile on sene içinde pamuk sanayiine takriben 700
milyon, rupilik yatırım, yapılmıştır ki, bu umumî yatırımın % 20 sidir. Bu
sanayi kolu hâlen senede 445 milyon yarda pamuklu işletmektedir. 1965
senesine kadar 550.000 iğ ilâve edilecek ve pamuk ipliği istihsali (1960
ta takriben 380 milyon lira) 480 milyon liraya yükselecektir.
Pakistan 1960 yılı başında Büyük Britanya, Japonya ve Federal Al­
manya Cumhuriyeti ile tekstil makinelerinin kredi yolu ile alımı hakkın­
da müzakerelere başlamıştır. Bu yatırım programı vasıtasile
Pakistan
üç yıl içinde pamuk: ipliğinin ihraç gelirlerini iki misline çıkarmayı ümit
etmişti. Pamuk ipliği ihracatı 214.713 balyaya (141 milyon rupi) ulaş­
mıştır. Mamul mal ihracatı Pakistan'a, 27 milyon rupi kazandırmıştır.
(*) 1960 rakamlarıdır .
CN
oo
00
IV
co
co
00 C S
İv
s> S5
CS
oo
•o
rv
CS
co
CS
co
rv
I—
CN
TO
»s.
oo
oo
rv
0©
o
1
MC Û
<
o
I
oo
co
CS
CS
r—
CS
co
CN
«o
CS
oo
«o
CN
CO
CN
co
CS
00 s>
CS
CS
•~
O o
ÛÛ >
Os
co
<
İ
l
l
1
i
1
N
e
I!
I
1
i
I
S5
O
fv
co
rv
«V
o
co
co
<s
co
co
00 «n
00 '«t
-o
CS
CO
CS
00 »o
o CS
o
oo
«o
IV
CS
CS
CS
oo
o
»o
oo
Iv
IV
CN
CN
Os
»o
«o
1
!
c>
co
)
«ı
CS
o.
O
I
I
!
lO
co
40
o
5E
is
C5
n>C Û
O« }
CN
00 co
CN
rv
CN
I
I I
1
1
CN
co
'—
Oo
m
oo
CS
«o
CN
CS
00 rv
IV
Oo
CS
CS
CS
S3
so
CN
co
-«t
CS
co
»o
CS
o
)
rv
S)
Os
CS
^
o
o
CS
so
CS
00 CoJ
CS
co
o
rv
o
CS
o
o
so
-«t
o^
IV
Os
«
CS
rv
co
tv
rv
o
CS
o
CS
oo
Os
m
CS
00 If)
S)
IV
CS
00 rv
s>
to
CN
•—
00 «o
00
00 CO
''^
o
o
CS
00 co
CS
CS
CS
o
lO
SO
CS
CS
CS
rv
tv
CS
00 IV
o
CS
CO
CN
00 CO
so
o
IV
»o
«o
CO
CO
00
CS
r^
so
CO
oo
oo
rv
CO
CS
CS
CO
CS
o
to
tv
CoN
r^
CN
S3
CS
r^
CS
o
oo
CS
00 CS
CS
CO CS
CO
Os
CS
rv
so
CS
CO
S3
CO
to
CO
• • CS
CS
CS
co >
J
co
CN
<;
I
Eh
S
O)
1
CS
00 CSDN
o
to
CO
oo
S5
o
CQ
I
E
I
I
1
I
1
CN
CN
«o
IV
CS
co
CN
co
oo
OO CN
00
s> C N
•o IV
o
m
o
Oo
rv
00 Oo
CO
•~
*— r~
rv
S3
CO
CN
o
CS
CS
oO
CN
IV
1
00 C S
o
1
IV
CO
CS
CO
o
m
o
CS
Os
so
tv
•—
00 CS
CS
co
CS
co
»—
CS
İv
CS
so
CS
Os
CO
CO
00
o
CS
o
CO
ho. IV
o
00 •o CS
00 00 rv
CS
CS
to
"
CS
04
m
Ö
O)
CÖ
•M
CS
CN
İN. C N
1
>
F—
,—
Oo
CN
>'cuO
O
Q
•I—I
rtC Û
I
1
I
CN
co
CN
O
o
o
CS
00 cs
CS
co
CO
«o
CN
co
CS
CN
CN
İV
o
o
Oo
CS
CN
co
oo
o
co
»o
CO
CN
co
IV
CS
CS
«o
»o
oo
co
CS
lO
00
00 OO 00
rv
CS
o
co
OO
lO
«o
co
rv
rv
CN
lO
oo
oo
oo
co
1
co
^
o«
Oo
o
CS
I
I
I
!
1
o
<>
00 O
oo
w—
oo
CO
o
CN
I I
(
I
1
o
oo
00
o
CS
CS
cc
Os
oo
IV
't
i
o* « o
o^
O
o
CS »
o
oo t
x
CN
o
o—
m«
o
OS
Os
CN
»o
«o
lO
co
rv
CN
00
lO
CN
CS
IV
Oo
ros
Os
un ooo
00
CM
co
co
co
lO
Oo
«o
Oo
»o
»o
CS
s>
»o
CS
so
CS
İV
1
co
r—
CS
Os
1
CS
oo
CO
o
00
00 co
o CS
OO •o
o
oo
co
co
m
oo
m
oo
CS
IV
CN
00 S3 NO
00
CS
oo
00
00
lO
CS oo
S)
CN
^
CN
lO
Os
lO
CS
^
co
oo
Ji
CS
lO
«o
lO
IV
«o
Oo
oo CO
CS
CO CN
IT)
CS
co
CS
^"S
co
rx
•o
so
CO
CS
so
CS
S3
o
rv
CO
rv
CS
CS
r>.
CS
o
CS
»o
C>4
CS
CO
CO CO C
O CO
Co»
Oo
co
>o
CO
S3
CS
o
lO
CO
to
CS
0
0 rv
CS
SO
1
C1
CO
^
so
o
«o
r_
CO
CO
CS
CO
İV
İV
o
co
CS
00 CO
lO
CS
•—
00
IV
00 CN
00 IV
Os
J. ^* S5
o IV
IV
^
so
o
SD
CS
o^
rv
c^
co
co
^
v>
o
w—
o
0*
co
o
•o
S3
o
lO
Os
co
rv
CS
CS
rv
CS
r>.
Os
»n
00 C N
«n
Os
o
Oo
S3
co
CS
co
CS
o
CS
o
m
m CS
00 o
CS
»o
CO CO
CS
lO
00
S3
00
S3
o
rv
•o
CS
tv
rv
IV
oÖ
Oo
CS
so
Os
CO
S3
CS
S3
CS
lO
so
CS
S3
CO
CO
oo
-S"
CO
to
CS
hs.
CO
^
Os
S3
so
S3
CS
Jüt Sanayii (196 0 rakamlarile) :
1959-1960 yılında 850 0 tezgâh ve 128.62 0 iğ ile Pakistan jüt sanayii
Hindistan (65.10 2 tezgâh ve 199.52 8 iğ) ve Federal Almanya'dan (9.60 0
tezgâh ve 260.000 iğ) sonra Dünyada üçüncü gelmekte idi.
Tezgâh adedi II. Beş Yıllık Plânın tatbiki ile 12.00 0 e çıkanlacaktır.
(Bir tezgâh tedarik masrafı takriben 40.00 0 rupi).
Pakistan jüt sanayii daha ziyade hususi teşebbüstedir. Bu sanayi ko­
luna yatırılmış olan şahsî sermaye 123. 3 milyon rupiye baliğ olmaktadır.
(Umumî hacim 20 5 milyon rupi) Jüt sanayiinde istihdam edilenler
40.000 i aşmaktadır ki istihdamın % 1 1 ini teşkil etmektedir.
Hindistan ve Pakistan'ın istiklâle kavuşmasını müteakip jüt ekiliş ve
istihsali devamlı olarak değişmektedir. İstihsal rakamları aşağıda görül­
mektedir.
Tablo . 2 4 - Pakista n Jüt İstihsal i :
(1000 ton)
1947 - 4 8
1948 - 49
1949 - 5 0
1950 - 5 1
1951 - 5 2
1952 - 5 3
1953 - 5 4
1954 - 5 5
1955 - 5 6
1956 - 57
1957 - 58
1958 - 5 9
1959 - 60
1960 - 61
1961 - 6 2
1,222
978
595
1,073
1,131
1,218
804
832
1,161
985
1,107
1,071
992
796
1,244
Son senelerdeki jüt ihraç durumu şöyledir :
Batı Pakistan 16
Doğu Pakistan 31,01
Y e k û n 31,18
Temmuz 196 4
3
Temmuz 196 5 (100
9 35,42
2 35,42
5
5
0 rupi)
Yün Sanayi i :
Pamuk sanayi i gib i yü n sanayi i d e esas itibarile Bat ı Pakistan'da ye r
almıştır. E n iy^i kaliteler % 75 yün ve % 25 pamuk ihtiva ederler .
Pakistan yün ü zari f (ince ) mensucatı n imâlind e a z kullanılmaktadır.
Bunun için merinos yapağı ithâl edilmektedir . Yü n daha ziyade halı imâlinde kullanılmaktadır . So n yıllard a Karaşi , Haydarabad, Kalat, Quette^
Multan v e Laho r başlıca halıcılı k merkezler i olmuştur.
Tabla 25 — 1959 Yılında Yün Sanayü :
Senelik istihsa l 3
İşletme (1947 ) 1
(1959) 1
Senelik ihraca t 2
Senelik ihraca t kıymet i 7
Mekanik tezgâ h aded i 35.38
Senelik istihsal :
Kamgam 3.404.00
Streichgarn 3.512.00
Sermaye yatırımlar ı 6
4 milyon libr e
>
»
4
7»
»
0»
Rup i
6
0 libr e
0
0 milyon Rup i
6. Der i Sanayii (1960 ) :
1960 yılı başlangıcınd a takribe n 85 adet der i fabrikası mevcut idi.
200 İşletmede (E n büyükleri 12 adettir) he r çeşit ayakkabı imâl edilmektedir. 195 8 senesinde imâ l edilen 3 3 nulyon çif t ayakkabını n bir kısmı ihraç edilmiştir .
7. Der i Sanay ü (1960 ) :
Asya'da mevcu t e n büyü k kâğıt fabrikalarında n bir i Doğ u Pakistan'da Chandi^agona'd a çalışmaktadır. B u fabrik a yazı , bask ı v e ambalaj
malzemesi olara k sened e 30.00 0 to n ha m madd e kullanmaktadır. Kulna'dal48 milyo n rupi sarf ı il e tesi s olunan fabrik a senede 23.00 0 to n gazet e
kâğıdı v e 12.00 0 to n diğe r bask ı kâğıdı imâl etmektedir,
Nawshera v e Rahwali'dek i ik i işletmeni n kâğı t istihsa l kapasite ^
leri (birlikte ) 15.00 0 jatodur.
Tab|o . 26 — Kâğıt v e Mukavv a istihsal i :
Mukavva
Baskı kâğıd ı (gazet e kâ . hariç)
Yazı »
»
Ambalaj kâğıd ı v e diğe r kâğıtlar
1956
1957
5.368
13.289
3.862
6.213
8.558
14.901
4.601
5.240
1958
10.805
12.177
4.286
8.385
8. Gıd a Maddeler i Sanayi i :
Şeker, şeker kamışmdan elde edilir. Ancak mevcut istihsal, tü­
ketimi karşılayamamaktadıor. Memlekette beyaz şeker üretUmesi konu­
sunda son zamanlarda yapılan çalışmalar nihayete ermiş ve istihsale ge çilmiştir. Şekerkamışı ekiliş sahası 1947-48 yılında 690.000 hektar iken
1961-62 senesinde 1.388.000 hektara yükselmiştir.
Doğu Pakistan'da şekerkanuşı tarımı diğer maddeler tanmı se bebiyle tahdit edilmiştir. Batı Pakistan'da ise işgücü ve suyun bol olduğu
kısımlarda ş e k e r k a m ı ş K üretilmekte, istihsal Doğu Pakistan'a nazaran üç
misli artmış bulunmaktadır.
Şekerkamışı istihsali 1947-48 yılında 8.982.000 ton iken 1961-62 se nesinde 18.548.000 tona yükselmiştir. Entansif ziraat usullerinin tatbiki
verim ve istihsalin artmasında müessir olmuştur.
Diğer taraftan meyva konserveleri, konserve balık ve balık emteası sanayiini geliştirmek gayesile soğutma ve dondurma mahalleri inşa
edilmektedir.
9. Kimy
a v e İspençiyar i Sanayi i (1960 ) ;
Kimya sanayii aşağıdaki maddeler üzerinde tekasüf etmiştir: Asit
sülfrik, yakıcı soda, kostik soda, klor, haşaratla mücadele ve gübre, boya
ve vernik (cilâ). Asit sülfrik ile ilgili olarak Lyaîlpur.da bir fabrika çar
lışmaktadır. Batn Pakistan'da senelik soda istihsali 25.000 tondur. 1961
den itibaren işlemeye başlıyan bir fabrikanın 9.000 ton ilâve istihsaline
rağmen ihtiyacının tamamı henüz karşılanamamaktadır. Kostik soda is­
tihsal eden iki fabrikanın umumî kapasiteleri 6.000 ton olup senelik (1958
yılı neticesi) istihsal 3700 tondur. Kapasite yüksekliği plânlanmıştır.
Nowshera'da haşeratla mücadele ilâçları (DDT) istihsal eden bir
fabrika çalışmaktadır. Lyallpur'da 1958 de 12.000 jato kapasiteli fabri­
kada 1.400 ton gübre (Super fosfat) ve Daudkhel'de 50.000 ton kapasiteli
fabrikada 19.000 ton amonyum sülfat imâl ediilmıektedir.
Multan ve Fenchuganj'da 2 süper fosfat (Tabiî gazın temizlenmesi)
fabrikası kurulmuştur. Multan'daki fabrikanın (188 milyon rupi masraf)
yıllık istihsal kapasitesi 103.000 ton amonyum nitrat ve 5S.200 ton üre,
Fenchugandaki işletmenin amonyum nitrat ve 59.200 ton üre, Fenchuganj'daki işletmenin (210 milyon rupi m i a s r a f ) 106.000 ton konsantre
üre ve 250.000 ton amonyum sülfat-gübredir.
Haripur'daki fabrikada senede 110.000 maunds reçine ve 225.000
galon neft yağı istihsal edilmektedir.
2. Beş Yıllık Plânın başlangıcında kimyevî-^İspençiyarî imalâtta
bulunan 56 işletme mevcut idi. Bu sanayi sektörünün inkişafı ekseri ah­
valde dış memleketlerin iştirakile olmaktadır. PIDC vasıtasile DaudkheFde kurulmuş olan penisilin fabrikası, ihracat gayesile imalâta geçm^iş
olup senede takriben 7-8.000 Kg. santonin imâl etmektedir.
PIDC namına bir İngiliz firması (İMay and Baker Ltd.) Sülfadrogen, antibiotik, malarya ilâçları ve aşı mıaddesi hazırlamak üzere Karaşide bir fabrika inşa etmiştir.
Diğer bir İngiliz firması Doğu Pakistan'da kimyevî-tspençiyarî
maddeler imâl eden bir fabrika kurmak üzere 1960 Nisanmda anlaşma
yapmıştır.
Pakistan gıda maddelerini soğuk hava depoları inşaı vasıtasiyle
korumağa gayret etmektedir. Bu depoları inşa eden müteşebbislere döviz
vasıtaları ve kredi kolaylıkları tanınmıştır. 1960 senesi ortasında Swedish
Engineering and Refrigeration Co. Ltd. Lahor, İsveç ve Pakistan kapitali
ile müştereken klima tesisleri soğuk hava depoları buzdolapları v.s. yap­
mak üzere faaliyete geçmiştir.
Memlekette, istihsal olunan mutfak tuzunun bir kısmı Japonya
ve Endonezya'ya ihraç edilmektedir.
1957 senesi başında Batı Pakistan'da 6 ve Doğu Pakistan'da bir
olmak üzere 7 sigara fabrikası kurulmuştur. 1957 de 4 fabrika daha istih­
sale katılmıştır. Karaşi'de 5 sigara fabrikasının senelik istihsali 4,3 milyar
sigaranın üstündedir. Umumi senelik istihsal 8,8 milyar adettir. 1961
yılında 12 milyara ulaştığı tahmin edilmektedir.
10. Diğer Smaî İstihsal (1960) :
Tel, çivi, ivablo, fırtınadan sönmeyen fener, elektrik lâmbaları ve
motörleri, transformatörler, elektrik tevzi levhaları, alât-edevat makine­
leri, tulumbalar ve çeşitli yatırım malları imâl edilmektedir.
''Alcon Cables of Pakistan Ltd." namı altında Kanada ve Britan­
ya sermayeleri alüminyum kablolar imâline tahsis olunmuştur.
1959/1980 yılında senelik ampul imalâtı 5,74 milyondur.
1959 yılında 9 montaj fabrikasında 20.391 radyo cihazı imâl edil­
miştir.
1959/60 yiilmda otomobil bataryalarının senelik istihsal kapasi­
tesi 26.000 i aşmıştır.
Dış memleket firmalarile yapılan işbirliği neticesinde Batı Pakis­
tan'da 4 fabrika elektrik tevzi levhası imâl etmektedir. (1959/6 0 yılı)
6 Fabrika tarafından senede imâl edilen 40.00 0 dikiş makinesi
memleket ihtiyacının (60.00 0 adet) ancak ^/r 7 5 ini karşılamaktadır; mü­
tebakisinin büyük bir kısmı Hindistan'dan ithâl edilmektedir.
Batı Pakistan'da bir fabrikada senede 6 0 milyon traş bıçağı imâl
olunmaktadır ki bu dahili ihtiyacın ancak 1/ 3 ünü karşılamaktadır. İhti­
yacın tamamının karşılanabilmesi için iki fabrikanın plânları yapılmıştır.
Bisiklet tekerlek ve lâstik imalâtı dahili ihtiyacı karşılamaktadır.
1959 da 2,8 milyon parça imâl edilmiştir. 196 1 den itibaren senede 200.000
otomobil lâstiği imâl edilecektir.
40 İşletme sun'î maddeden tarak, fincan, tabak, tablo v.s. imâl et­
mektedir.
Karaşi ve Doğu Pakistan'da mevcut 2 fabrika kurşun kalem imâl
etmekte ve dahilî ihtiyacı karşılamaktadır.
Spor eşyaları endüstrisi bilhassa Sialkot şehrinde gelişmiş olup
hâlen 9r 7 0 nisbetinde ev sanayii mahiyetini muhafaza etmektedir.
Çeşitli spor eşyalarından başlıcaları şunlardır: Balık ağları ve ol­
taları, sırık, beyzbol ve kriket eldivenleri, voleybol topları ve ağları, bas­
ketbol topları ve ağları, hokey sopaları, tenis roketleri, futbol topları.
Tablo : 27 — Muhtelif Yıllard a Spo r Eşyası İhracat ı (Rupi )
1960-61
1961-62
1962-63
1963-64
1964-65
Yılı
Yılı
Yılı
Yılı
Yılı
: 11.000.00
: 13,342.53
: 15.413.69
: 18.529.00
: 19.371.00
0
6
2
0
0
Pakistan spor eşyası başlıca : Afganistan, Amerika, Birleşik Dev­
letleri, Avustralya, Bahreyn, Batı Almanya, Birleşik İngiliz Krallığı, Bir­
manya, Endonezya, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Hong-Kong, Hol­
landa, İngiliz Doğu Afrika, İngiliz Doğu Hint Adaları, Irak, İsveç, İtalya,
Kanada, Kenya, Kıbrıs, Malezya, Malta, Meksika, Mısır, Nijerya, Norveç,
Filipin, Portekiz, Seylan, Suriye ve Siliye ihraç edilmektedir.
Sui'de Pakistan Petroleum Ltd. ile Constock International Met­
hane (USA) senelik kapasitesi 38 milyon ton olan bir is mürekkebi fab­
rikası kuracaklardır. (1960) .
Rawalpindi'de senelik kapasitesi 200.00 0 ton olan bir briket fab­
rikası kurulacaktır. (1960) .
Fırınlanmış alçıdan tuğla imâl etmek üzere yıllık kapasitesi 1, 5
milyon olan bir tuğla imalâthanesi inşa halindedir.
Diğer tasarıla r :
M a h a l
Mamul
K a p a s i t e
Hay dar ab ad
Haydarabad
Haydarabad
2 Fabrika
1 tesis
1 tesis
Multan
Multan
1 tesis
2 fabrika
Cinsi
Yapıştırıcı madde ve jelatin
Nebatî yağ
Alüminyum kâğıt. (Şekerleme
sarmak için)
Nebati yağ
Melastan alkol imâli
V — MÜNAKALE
1. Yolla r v e Münakal e Şebekes i t
Pakistanm münakale sistemi aşağıda incelenmiştir:
Tablo : 2 8 — Pakistan'da Kar a Yol u Şebekes i (16 )
Ağusb s - 1 9 4 7
Yüksek
Tip
Doğu Pakista n
240
Alçak
Tip
-
T o p la m
240
Haziran
Yüksek
Alçak
Tip
Tip
1.644
150
1964
Hariran 1 9 6 5
Yüksek
Toj» la m
1 79 4
Tip
1 85 8
Alçak
Tip
TOplam
150
2 00 8
Batı Pakista n
5.C50
8 73 1 13.786
9 44 5
11,952
21.397
9.971
11.787
21.758
Toplam
5.250
8.731
14.021
11.089
12.052
23,391
11.829
11.937
23.766
1949 da yol şebekesinin islâhı maksadile benzinden alman ithâl
ve istihlâk vergilerinin bir kısminin tahsisi suretile merkezi yol fonu te­
sis edilmiştir. Bu fonun % 8 5 i eyalet idarelerine, yüzölçümü, nüfûs, ba­
kım masrafları ve benzin istihlâkine dayanan bir formül hesabına göre
tevzi edilmiştir. Bakiye % 1 5 ise merkezi fonda idare, araştırma ve yolla
ilgili diğer projelerin finansmanı için ayrılmıştır.
I. Beş Yıllık Plân döneminde 38 0 milyon rupilik bir meblâğ araş­
tırma ve yeni yol makinelerine tahsis olunmuş,
II. Plânda ise, 54 5 milyonun 25 0 şer milyon rupisi yol programı için
(Doğu^Batı) Pakistan'a, 4 5 milyon rupisi ise Karaşi ve diğer bazı sahala­
rın geliştirilmesi için ayrılmıştır.
Yol İslahı için diğer bir fon da millî önemi hai z yallar fonudur. Mil­
lî önemi haiz yollar fonu ve merkezî yol fonu 1950-5 1 ve 1961-6 2 devresi
için yol programlarını n icras ı v e plâ n masraflar ı içi n sırasile 72, 5 milyon
ve 13, 5 milyon rupili k yardımda bulunmuşlardır.
II. Plâ n Bat ı Pakistan'd a 207 5 ve 145 0 mil, Doğ u Pakistan'd a is e 130
ve 74 0 millik yolu n inş a v e İslahın ı öngörmüştür . Yo l nakliyatı 193 9 tarihli Motorl u Vasıtalar Kanunu ve buna istinaden yayınlanmış hükümler e
tabidir. Münakaled e demiryollar ı bell i başl ı vasıt a olmakl a berabe r kara
nakliyatı esa s itibaril e zira î karakterl i bi r ekonom i şartların a uygu n v e
gerekli bulunmaktadır . Coğraf i sebeplerl e karayol u nakliyat ı Bat ı Pakis tan ekonoımisind e öneml i bi r ro l oynamaktadır .
Memleketin motorl u vasıt a mevcudundak i tahavvü l aşağıd a gö rülmektedir :
Tablo : 29 — Pakistan'da Motorl u Vasıtalar (17 )
otobüs
Kamyon
Otomobil
Taksi
Motosiklet
(2 tekerlekli )
Motosiklet
(3 tekerlekli )
Diğerleri
Toplam
194:7
5.518
3.142
12.336
999
1959
8.457
14.964
45.815
2.811
1962
10.679
23.561
62.923
6.455
1965
16.322
37.435
107.528
7.969
2.715
12.626
28,681
61.808
—
2.421
1.326
88.420
11.075
3.170
146.544
19.988
10.028
261.078
695
25.405
2. Demiryol u nakliyatı ;
Doğu Pakistan'd a demiryol u şebekes i 1712 , Batı Pakistan'd a 532 9
kara mil i uzunluğund a olu p umum î yekû n 704 1 kara milidir .
Demiryolu il e yolc u v e yü k taşınmasınd a artı ş seyr i aşağıd a gö rülmektedir :
Tablo : 3 0 — Pakistan'da Demiryol u il e Taşına n
Yolcu v e Yü k Miktarları (18)
Seneler
Yolcu Adedi
(000)
Top­
lam
Batı Doğu
Pak. Pak.
Mil 0 arak
Taşman Yoicu
(000.000)
Taşman Y ü k
(OoO Ton)
Batı
Pak.
Batı
Pak.
Top­
lam
Doğu Top­
Pak.
lam
M
Başına
Düşen Yük
(000.000 Ton
Doğu Top­
Pak.
lam
Batı
Pak.
Doğu
Fak.
1962-63
195456 Î23453
72 0 0 2
7.794
5.859
1 93 5 20 47 1
13.657
6.814
5.266
4 20 2
1 06 4
7963-64
204883
13İ746
73.143
8 24 3
6 24 2
2 00 1 20.815
14 0 4 7
6.768
5 85 1
4.802
1 04 9
1964-65
202936 131606
71 3 2 5
8 18 0
6.257
1.923
20.786
14.713
6 07 3
5.843
4 94 9
(17) Pakista n Basi c Fact s 1965-66 , s . 5 5
(18) Th e Europ a Yea r Boo k 1967 , s . 98 2
894
3. Deni z Yol u il e Nakliyat :
Ticaret filosunda mevcut gemi adedindeki tahavvüller
görülmektedir :
aşağıda
Tablo : 31 — Pakistan Ticare t Filos u : (19 )
Sene
Gemi adedi
1947
1955
1960
1964
1965 (Haziran)
1966 (Mart)
3
23
37
52
52
62
Ton
18.267
184.000
295.000
498.000
498.000
—
1947 de Pakistan Deniz Ticaret Filosu cem'an 18,267 D.W.T. olan
3 gemiden müteşekkildi. Bunlardan biri 1804 yılında inşa edilmiş, diğer
ikisi 1920 de yapılmıştı. Bunun sonucu olarak bütün memleketin deniz
münakalesi yabancı şirketler elinde idi. Bunun tesirleri memleketin esa­
sen zayıf olan döviz kaynaklarında hissiediliyordu. Bunun üzerine hükü­
metler ticaret filosu inşaı teşebbüslerine ginisti. Gemi mevcudu 1955 de
1955 de 184.000 DWT. luk 23 gemiye yükseldi. Bu genciler daha ziyade
yaşlı olup ekonomik bakımdan kârlı değillerdi. 7 gemi 11-15 yaş grubun­
da, 16 gemi 30-45 yaş grubunda olup, filonun ortalama yaşı 30 idi.
I. Beş Yıllık Plân döneminde 23 kullanılmış gemi satın alınmış
ve 9 gemi çürüğe çıkarılmıştır. Neliice olarak 295 ton DWT luk 37 faal
gemi filoyu teşkil etmiştir,
I.
Plân devresi sonunda :
10 gemi
16 »
11 »
n-15,
:16-20,
21-25
yaşlarındadır. Filonun ortalama
yaşı 22,5 olmaktadır. 1963, 1964 senelerinde 13 yeni gemi alınmış ve eko­
nomik olmayan 5 ünite kadro dışı bırakılmıştır.
Ticaret filosu
498.000 dir.
total
mevcudu
1965 Haziranında
52 ve
tonaj
Ticaret filosu kabotaj nakliyatının tamamınım ve dış ticaretin
önemli bir kısmını karşılayacak seviyededir.
Diğer taraftan Doğu Pakistan'da mevcut suyollarmdan yolcu ve
yük nakliyatmda istifade edilmektedir. Bu su yollarmm durumu şöyledir:
Tablo : 32 — Pakistan'da Hususi Sektö r S u Yolu Nakliyatı (20 )
1960
Personeli araç sayısı
Mavna sayısı
Toplam su yolu
Su yolu Nakliyatı için
tersane sayısı
Servis İstasyonları sayısı
Yük taşıma kapasitesi (ton)
Yolcu taşıma kapasitesi
1965 Artış nisbeti %
821
696
3,373
1.322
832
4.984
61
21
48
9
1,148
152,819
80.836
62
1,407
211,199
106.843
566
2.7
38
32
Limanlar :
Pakistan'da belli başlı 3 liman mevcuttur :
Batı Pakistan'da Karaşi, Doğu Pakistan'da Shittagıng ve Chalna.
Karaşi :
Limanın trafik manipülai^yon kapasitesini arttırmak için 1955 yı­
lında yeni rıhtım ve antrepo ile teçhizine başlanmış, 1962 senesinde ça­
lışma sona ermiş, liman kapasitesi 5,25 milyon tona yükselmiştir.
1947-48 yılında tahmil-tahliye hacm İ2,8 milyon iken 1961-82 se­
nesinde 5,3 milyon ton olmuştur.
Chittagong :
Pakistan'ın kuruluşu ile Doğu Pakistan'ın ihtiyaçlarını karşılaya­
cak yegâne liman olması dolayısile geliştirilmesi zarurî görülmüştür.
Kısa bir geliştirme programı ile 10 milyon rupilik bir yatırım
1950 yılında tamamlanmıştır. 134 milyon rupi tahmin edilen ve limanın
tahmil-tahliye kapasitesini 3 milyon tona çıkaracak uzun vadeli bir plân
düşünülmüş ise de sonradan kapasite 2 milyon tona indirilmiştir. Bunun
sebebi Chalna Limanının geliştirme imkânlarının mevcut olmasıdır.
1947-48 senesinde 300 bin ton olan tahmil-tahliye 1961-62 yılında 3 mil­
yona yükselmiştir.
Chalna :
Bu liman 1950 yılında beynelmilel trafiğe açılmıştır. Muamele
hacmi 1951-5 2 senesinde 40 0 bin ton iken 1961-6 2 yüında 1 milyon tonu
aşmıştır. Yeni yanaşma rıhtımları ve diğer teçhizat dçin hükümet 8,1 7
nnilyon rupilik bir yatırım programı kabul etmiştir.
4. Hav a yol u il e münakal e : (1960 )
Hava seferinin Pakistan'ın engebeli bünyesi üzerinde büyük rolü
vardır. 194 7 yılmdan sonra ilk şirket olarak "Orient Airways,, faaliyete
geçmiştir. Bu, 1951 senesinde kuruluş olan Pakistan International Airways
<PIA) ile birleşmiştir.
1951 yılından itibaren PIA, Karaşi ile Dacca arasında duraksız
uçuş seferlerine başlanmıştır. Bunun haricinde Hindistan ve Avrupa'ya
seferleri vardır (Delhi, Lahor, Bombay, Rawalpindi, Peshawar, Chittagong, Calcutta, London ve diğerleri). PIA'nm uçuş hattı yekûn olarak
11.339 mil uzunluğundadır. Bu hat üzerinde PIA, 195 9 senesinde 4, 7 mil­
yon mil uçmuştur.
1959 yılı Nisan ayından Aralık ayma kadar hava yolu ile seyrü­
sefer hacmi bir önceki yıla nazaran % 3 0 nisbetinde artmıştır. Bu arada
1958 yılmm Nisan-Aralık devresinde 3, 8 milyon rupilik zarara karşılık
5,05 milyon rupilik bir kâr elde edilmiştir.
En önemli sivil hava alanı, ayni zamanda beynelmilel bir hat ola­
rak Karaşi'dir. Bunun yanı sıra Batı Pakistan'da Lahor, Quetta, Haydarabad ve Multan'ı, Doğu Pakistan'da Dacca ve Sylhet'i zikredebiliriz.
1959 yılı sonunda US-Development Loan Fund ile yapılan anlaş­
ma neticesinde Karaçi hava alanının tevsii için Pakistan'ın emrine US
$ 4, 8 milyon tahsis edilmiştir.
Pakistan Hav a Yollar ı
Seneler
1962
1963
1964
1965
Yolcular Km .
642.023
710.236
854.332
603.111
Yük To n Km.
25.213
27.692
32.991
13.102
Posta Ton Km.
2.296
3.257
3.397
1.974
Y I . MALİY E (1960 )
1) Gene l olara k :
1960 yılı ilkbaharında Pakistan Devlet Bankası enflâsyonla mü­
cadele tedbirleri almıştır. Iskonto nispeti % 3 ten % 4 e yükseltilmiş, II.
Beş Yıllık Plân yatmmınm fiat yükseltici tesirlerini nazarı itibara alan
{Umumî masraflar 2 3 milyar rupi) hükümet, 196 0 yüı başmda bir fiat
kontrol makamı tesisine karar vermiştir.
Faiz nisb etinin yükseltilmesi sur etile tasarruf ısermay esinin se­
ferber edilmesi tecrübe edilmiştir (Posta tasarruf hesaplan % 2 den %
2 1/ 2 a, ''National Development Saving Certifi cates" % 5 den % 6 ya v.s.)
Tediye bilançosunun şayanı hayret derecede düzeltildiği görül­
müştür: Nitekim geçen devrenin 358, 1 milyon rupiiik açığına mukavil
1958 Ekiminden 195 9 Eylülüne kadar uzanan devrede 223 milyon rupiiik
bir fazlalık elde edilmiştir. 196 4 devresi fazlası 1,51 2 milyon rupi, 1964-65
deki fazlalık ise 1,88 6 Mil. rupidir.
Döviz reservleri Ekim 1958 -Eylül 195 9 devresinde 39 5 milyon
rupi cıvarmda artmış olup yekûn olarak 1,121 2 milyar rupiye yükselmiş­
tir. 195 9 yılı sonuna kadar diğer bi r artış da, Bank of England'm Pakis­
tan aktifini £ 71, 9 milyona ve F.R. Bank of New York'da US-$ 47,6
milyona yükselmesidir. 195 9 malî yılı esnasında para hacminde bir geliş­
me görülmüştür: Tedavül hacminde, 1958 devresiniin 314.4 milyon rupiiik
miktarma nazaran 195 9 yılında 22 3 milyon rupiiik bir artış olmuştur.
2) Bankala r (1960 ) :
Büyük Hindistan bölgesinin taksiminden evvel bu günkü Pakis­
tan bölgesinde nisbeten iyi bir banka şebekesi mevcuttu. Bu Hintlilerin
göçü sebebile taksimden sonra parçalanmıştır. Böylece iScheduleds Banks
(Hisse sen etler i-kapitali dahil reservleri asgarî 0, 5 milyon rupiye baliğ
olan ve daha sonra State Bank of Pakistan'ın "ikinci listesine" kabul
edilen tescilli bankalar) sayısı taksimden önce 63 1 iken taksimden
sonra 21 3 e düşmüştür. Azalma yalnız Batı Pakistan'a mütealliktir.
Burada mevcut 48 7 bankadan geriye sadece 6 9 adedi kalmıştır. Doğu
Pakistan'ın banka sistemi iktisadî güçlüklere maruz kaldığı halde
arada Scheduled Banks sayısı değişmemiştir. 194 8 senesi ortasına kadar
Pakistan'da müstakil bir kâğıt para ihraç bankası mevcut olmadığı ve bu
çeşit banka fonksiyonları her iki devlet için daha ziyade Reserve Bank
of India tarafından gözetildiği cihetle banka sisteminin islâhı düşünül­
memiştir. 1 Temmuz 194 8 de Karaşi, Lahor, Peshawer, Dacca ve Chittagong'da şubeleri olan State Bank of Pakistan kuruldu. Bu banka, kâğıt
para ihracı yanında merkezî ve eyalet idareleri için kredi kaynağı sıfatile
hareket etmekte, devlet borcunu idare, döviz muamelelerini kontrol, sa­
tın alma, idare ve Pakistan'da faaliyette bulunan bankaların aksiyon ve
obligasyonlarını satmakta ve iş bankalarını kontrol etmektedir. Hükümet
kâğıt para ihraç bankası sermayesinin % 5 1 ine sahiptir, bankanın riya­
setini tayine selâhiyetlidir.
Kasım 194 9 da National Bank of Pakistan faaliyete geçti. Umumî
banka muameleleri dışında para ihraç bankası müessesesinin bulunmadı-
ğı bölgelerde bu bankanın acentası sıfaslle hareket etmiştir ki bu vazife
1948 yılı ortasına kadar Imperial Bank of India tarafından icra edilmek­
teydi.
Bankanın 129 bürosu bulunmaktadır. Merkezî hükümet bu ban­
kanın 60 milyon rupilik sermayesine % 25 nisbetinde iştirak etmektedir.
Bankaların dışında bir çok yatırım ve kredi müesseseleri tesis
edilmiştir:
Sanayiinin finansmanı, 1949 da tesis olunan ve sermayesine % 51
nisbetinde devletin iştirak ettiği Pakistan Industrial Finance Corpora­
tion (PIPC) vasıtasile yapılmaktadır.
1957 senesi nihayetinde esas sermayesi 20 milyon rupi olan Pakis­
tan Industrial Credit and Investment Corporation kuruldu.
Pakistan,
Amerikan, İngiliz ve Japon sermayelerile finanse edilen Enstitünün va­
zifeleri Pakistan Industrial Finance Corporation gibidir. Ziraat için 1952
de Agricultural Development Finance Corporation ve Pakistan küçük sa­
nayii için Small Industries Corporation, göçmen işletmelerine malî yardım
için Refugee Rehabilitation Corporation faaliyete geçmiştir.
3) Sigortalar (1960)
Sigorta işletmelerinin üçte ikisi yabancı şirketlerin elinde olup,
bunların genel merkezleri dış memlekeılerdedir. (Büyük, Britanya, USA,
Hindistan). Pakistan şirketlerinin mevcudu artmaktadır. Memleket sigor­
tacılığının teşviki için 1952 de Pakistan Insurance Corporation tesis olun* muştur. Şimdiye kadar yalnız dış memleket sigortaları tarafından yürü­
tülen reasürans işleri Pakistan şirketlerince yapılmaktadır.
Mahallî şirketler 1958 de 121 milyon rupi üzerinde hayat sigor­
tası anlaşmaları akdetmişler ve umumî yekûn 1958 sonunda 386 milyon
rupiye yükselmiştir. Hayat sigortası işlerinin takriben % 50 si mahallî
şirketler elinde bulunmaktadır. Umumî olarak sigorta işi büyük bir kısmı
itıbarile dış memleket müteşebbisleri tarafından ifa edilmekte olup 50
sene içinde mahallî şirketlerin hissesi yr 15 e baliğ olmuştur.
VII — DIŞ TİCARE T :
1) Gene l Duru m :
Dış ticaretin seyri 1948 yılından bu yana büyük değişiklik göster­
miştir. Dahilî istihlâkin artması sebebiyle ham pamuk ihracatı azalmış,
buna mukabil pamuk ve jüt sanayii mamulleri ihracatı artmıştır. Bu ara­
da çeşitli sanayi kollarındaki gelişmeler neticesi geleneksel istihlâk mal­
ları ithalâtı kısılmış, sür'atle artan nüfus ziraî istihsal takip edemediği
cihetle gıda maddeleri ithalâtı fazlalaşmış, memleketin kalkınma ihtiyaç­
larını karşılamak üzere makine ve ham madde ithalâtı yükselmiştir.
2) Dı ş Ticare t Politikas ı :
1950 yılında kabul edilen ithalât ve ihracat kontrol Kanunu ile
lisans sistemi vazedilmiştir.
İthalâtın döviz gelirleri hudutları içinde yapılması, dahilî ihtiyacı
karşılayabilecek miktarda istihsal olunan bir maddenin ithâl edilememesi,
zarurî olmayan ve lüks addedilebilecek tüketim maddeleri ithalâtının as­
garî seviyede tutulması gibi tahditler yanında sanayileşmeye mani olma­
mak için sanayiin ithalât ihtiyacı mümkün olduğu kadar ve ihracat ser­
best bırakılmıştır.
1958 yılında iktidar değişikliği sırasında ticaret ve tediye muva­
zeneleri gayrı müsait bir seviyede bulunuyordu. Durumun düzeltilebil­
mesi için 31 Aralık 1958 tarihine kadar kullanılmamış bilûmum ithâl
lisansları dondurulmuş ve bu lisanlar tasfiye olmuştur. 15 Ocak 1959 ta­
rihinde İhracat Bonosu sistemi tatbikine ve yeni ithâl lisanları verilmeye
başlanmıştır.
Tediye muvazenesinde kaydedilen gelişme neticesinde kalkınma
planındaki hedeflere ulaşabilmek gayesile ithalâtta biraz daha liberal
davranmak mümkün olmuştur.
İkinci Beş Yıllık Plân devresinde ithalât üzerindeki kontrollarm
kaldırılması suretile ekonominin tedricen serbestleştirilmesi öngörülmüş­
tür. Serbestleştirme programı gerekli malî politikalarla
desteklenerek
iç tüketimin kısılmasını, gelirlerin lüzumsuz terakümünün ve yerli mal
ve işgücü talebinin ithâl maddeleri ve hizmetleri ile karşılanmasının ön­
lenmesini nazarı itibare almıştır.
1965-1970 yılları arasındaki Üçüncü Kalkınma Plânı devresinde
ithalât üzerindeki kontrollerin endirekt yollardan tatbiki öngörülmekte­
dir. Bu arada elde edilebilecek döviz kaynaklarıınn en iyi şekilde kulla­
nılmasını mümkün kılacak ve yatırım malları ile yerli tüketim maddeleri
sanayiinin sür'atle gelişip en verimli şekilde çalışmasını temin edecek
şekilde ayarlanması hedef tutulmaktadır. Bütün tüketim maddeleri ve ik­
malinde darlık hissedilen ana istihlâk mallan ithalatındaki büyüme, fiat
mekanizması, vergi artışı ve diğer malî tedbirlerle düzenlenecektir.
3) İthalât ve ihracat :
Pakistan'ın bellibaşlı madde grupları itibarile 1951-65
daki ithalâtı aşağıda görülmektedir:
yılların­
O
^
o
-
I
«O
»-
o
<o
CO
CO
-o
—
-
00 o *
«o
rCN
n
—
CO o
.
^
İS.
CO
^
o
«o
rv
00
CO
o.
kO
p— o
— I
NOİ
o.
u
hv
«o
o.
«o
«o
00
»o
CO
fs
CO
>0
—
00
>o
o
00
00
»n
>o
CS
^
CO
»
—
—o
^
o
1^
İV
c o h v O
o
CO
S5
cs
CO
»o
»CO
^
o
—
ro
OS
cs
V3
.
o
CO
o
CO
>o
»CO
CO
«o
1
^
o
^
«o
o
—
«o
o
cs
CO
CN
«o
CM
CN
rs
CO
CN
«o
İN.
r-
cs
rv
•
o.
lO I
V
o»
—
r-
«o
r-
00
cs
İN.
CO
^
00
CO
C4
K
lO
cs
cs
o
tv
o
cs
"O
»o
>o
cs
•o
cs
Ov
^
^
cs
cs
CN
o
CO
00
»-
o
cs
—
cs
lO
—
r~
c^
-«t
CO
o
i
CO
o.
.-
o
CN
«o o
>o
—
—
CO
cs
00
CN
K
CO
—
İN
00
lO
00
cs
hs
Os
00
—o
cs
-i
TV
cs
ı
VR V
^
cs
o.
CN
İN.
«o
CN
o.
*o
CO
s>
o
—
s-1
(D
3C
CO
LO
CD
d)
5-1
D
.
CO
O)
1^
r-H
o •a
33
^3 <^
'3 s c
Cd >bl )
QQ
s^
^
ı2
d
Tablo 34 — Pakistan'ın Başlıc a İhracat ı (22 )
, Milyo n rup i olarak
Sene
Ham
Jöt
Ham
Pamuk
Jüt
Mamulleri
Pamuklu
Mensucat
Pirinç
Yön
Defter
Çay
Balık
1951
996
777
0.2
0.5
33
31
33
42
1952
566
694
1.4
0.7
4
58
37
31
13
1953
556
497
9.6
0.9
2
47
37
32
17
26
10
1954
598
297
22.8
74
50
28
56
1955
829
462
105.5
36
44
68
39
33
29
1956
706
352
91.1
93
19
99
44
51
26
1957
854
216
91.3
32
—
67
33
19
20
1958
655
190
155.2
52
18
65
50
28
32
1.3
1959
729
189
227.1
231
68
75
83
35
47
1960
848
138
314
n8
49
71
54
1
57
1961
850
123
322
43
87
68
62
21
72
1962
793
370
306
88
173
85
57
6
108
100
1963
753
340
323
189
106
75
51
—
1964
845
288
293
276
123
59
35
10
85
1965
863
278
575
254
133
60
31
n
52
Başlangıçta başlıc a ihra ç maddeler i jüt , pamuk , yün , meşi n v e der i
ile çayda n ibare t bulunuyordu . B u maddele r ihracatı n % 93.5 ünü teşkil
ediyor, ufa k mamuller % 5,5 ve mamaıl maddeler ise sadec e % 1 ini meydana getiriyordu .
Pakistan'ın toplam ihracatı 1951-5 2 devresinde değer bakımından
2.008.5 milyon 2.008. 5 milyon rupi'deiı ibaret bulunuyordu. 1962-6 3 dev­
resinde yukarıda bahsi geçen ihraç maddelerinin total ihracata göıe yüz­
desi % 58 , mamu l madde orantısı 7r 24 , ufak ihraç maddeleri ise % 1 8
olmuştur. Bu durumıu aşağıdaki tabloda görmek kabildir:
Tablo : 3 5 — Pakistan ihracatmdak i Tahavvülle r : (23 )
T i c a r e t senesi
Hazirandan - Hazirana
İlkel s e k t ö r d e k i
belli başlı m a d .
^ 60.
mahsuller
n.o (%
)
Mamul
)
maddeler
1959 —
196
0
1960 —
196
1
61.7
10 0
1961 —
196
2
60.9
13.5
25 6
1962 —
196
3
58.0
18 O
24 O
1963 —
196
4 mart
55.B
14.7
29
a
3 ( %
Ufak
2İ7T%7"
28.3
5
ka da r
Pakistan'ın para sahaları itibarile muhtelif senelere ait
rakamları aşağıda görülmektedir : (24 )
dış ticaret
Milyon Rup i
İthalât İhraca
Dolar sahas
ı
1957
1958
83.5
Kanada
Filipinler
A.B.D.
Diğerleri
—
Y e k û n
70 2
__
498 0
514./
23.1
5.7
604.6
590.6
1959
92.2
—
398.2
—
490.4
t
1957
1958
1959
1.9
3.2
68
9.2
72
13.3
181.3
149.9
158.2
2.5
35
16.4
194.9
163.8
194.7
Sterlin Bölgresi :
Avusturalya
Birma
Ceylân
Hongkong
Hindistan
(23)
(24)
87.2
17.2
16 6
9.1
103
31 2
90.6
80.5
36.7
26 9
24.5
25.8
80
8.4
13.3
7,4
6.8
23 3
2.9
2.2
2.6
75.8
23.2
110.1
86 8
89.0
1163
47.7
51.3
Lânderbericht Pakistan 1960. 5. 78 - 79
Lânderbericht Pakistan 1960. 5. 78 - 79
68 1
Malaya v e Songapu r
B. Britany a
Diğerleri
17.4 18.
3 22.
400.2 334.
5
32.2 10.
725.3 560.
8
296-2
4 5.
1
255.5 280.
2 . 4 1.
6 280.
8
6 29.
6
83.4 79.
9 163.
2
7 482.
8
576.8 474.
4 690.
9
OEEC Memleketler i
İthalât
1957
Belcika-Luxemburg
Fransa
Batı Almany a
İtalya
Hollanda
İsveç
İsviçre
Diğerleri
1958
İhracat
1959
1957
1958
1959
75.8
70.5
42.4
81.8
77.5
64.8
49.7
45.3
37.6
120.2
,136.5
64.9
161.8
168.0
183.7
109.3
126.1
90.4
42-0
40.8
52.5
51.9
48.5
45.9
30.3
25.1
36.1
28.4
18.1
35.5
10.3
8.3
10.7
16.4
10.8
11.6
12.5
11.3
10.9
15.6
20.4
10.8
404,1
392.2
384.8
3.0
5.1
10.0
5.3
12.2
8.7
2.0
12.0
3.3
33.2
16.2
20.2
1 .5
1.2
0.8
35.8
27.3
30.6
440.2
443.5
343.6
Doğu Avrup a v e Rusy a
Çekoslovakya
Polonya
Rusya
Diğerleri
6.3
9.6
3.8
18.9
31.2
16.9
0.4
0.7
0.3
2.3
5.5
5.5
11.7
27.4
27.4
59.7
65.1
51.6
126.6
Sair Memleketle r
Japonya
Çin
Mısır
Taiwan
Endonezya
İran
Suudî Arabista n
Tailand
Diğerleri
Y e k û n
Umumî yekûn
76.4
106.6
97.5
207.9
142.8
37.2
49.1
20.1
45.2
36.0
3.1
0.2
1.7
0.6
4.7
40
4.4
—
—
9.1
19.0
5.9
0.3
6.4
1.1
0.3
1.7
39.7
Jİ.3
105.3
12.1
14.7
8.8
2.7
0.3
3.6
16.1
14.6
18.9
35.6
18.1
0.9
13ü.6
56.3
55.5
58.6
350.8
'317.0
305.2
332.3
2.09«5
1.887.9
1.68O.6
5.0
—
1.8
67 0
270.1
1.6039 1.416.9
97.0
246.6
1.527.1
so
f
o*
—- o
Os
CO
O
CO
«0
—
o
•o
^
oC
o»
r- O
O
^
CN
OC S
1 0 * 0
—O
O
«O
s
COC
O
O İN
-«t
SD
CO
NO
CN
COC NC NC O
o
«o
-
CO
lO
S3
S3
CO ^
CO I D
lO
^—
NO
s>
rt
-C
t-
SO
CO c s
CN
Os
—
o
lO «
csC OC OC O C S
•
S)
lO 0
<RJ
0
CN 0
.
«o O s
s> c s
rvC N
OS
IV
O0 0 •
CN
^
»0
«J
«J
u
ON
00
n
«o
O
CO I V
4-»
vO
^
CO
cs l o 0 0
LO
SO
O
o
NO o o
o. 0 0 ^
0
rt
CO —
CS 0
CS
"O
0
—
OsC
CO 0 0C
o
o.
jC
•M
o
o—
O
OC N
CSC
O
CO . S 5C O
CN
*->
NO
ON
vO
ON
o
hs
u-)
•M
<RJ
-rt
hs
'-^
•M
CO
U
CO
u
CO
NO
ON
so
o
lO
IV
CN
00
lO
so
CN
00
NO
S5
•O
<N
CO
CO
O
rv
On
lO
Os
lO
Os
CN
rv
•—
cs
cs
S3
in
CO
»0
rv
o
Os
00
00
00
o
Ji
lO
»O
oo
CO
so
CO
lO
S3*
«o
»o
o
S3
Os
so
hs.
CO
CO
CO
CN
CN
CO
rv
00
CO
CO
CO
CSI
4->
CO
CO
o
o
S3
u
(0
t-
u
CO
NO
so
^
CO
O
cs
SO
IV
NO
<{0
-M
<C0
CO
vO
ON
S3
CO
o
Os
lO
lO
CO
CN
lO
CN
cs
ot>
CO
CN!
Os
CO
CN
cs
«o
o
u
«o
o
o
o
oo
cs
Co
JZ
Cs|
cs
so
Os
lO
CO
ID
rv
o
cs
00
^
lO
00
Os
NO
CO
CO
IV
o
cs
00
00
»o
00
CNC O
00
lO
o
rv
S3
CO
^
CO
CO
,
••J
<çO
«o
rv
CN
S3
NO
u-)
Os
NO
«0
CN^
cs
m
S3
IV
CN
CO
CN
CN
o
o
lO
Os
lO
CO
cs
in
tv
o
00
IV
IV
S3
00
rv
00
CO
On
rv
00
lO
cs
o
cs
CN
cs
Os
00
00
CO
CS
so
rv
Os
CO
CO
o
o
S3
Os
NO
Os
lO
lO
lO
CO
Os
CO
00
rv
CO
rv
00
CO
Os
rv
lO
00
00
Os
rv
CO
Os
CO
00
lO
o
CN
Os
rv
CO
o
lO
CO
Os
o^ o
00 rv
o
IV
S3
CO
1—
CO
00
lO
Os
O
Os
cs
Os
NO
00
lO
—
lO
,_*
SD
lO
o
CO
r—
m
O
s>
CS
^
»o
IV
IV
S)
so
CN
—
CO
^
U")
00
rv S3
r>^ o
NO
CO
o
CO
rv
cs
Os
CN
•—
lO
lO
CO
CO
rv
Cs|
IV
o
rv
so
so
CO
S3
S3
NO
lO
O
IV
rv
cs
IV
o
o^ rv
CO
00
00
J.
lO
CO
tv
Cs
CO
tv
OK
o
CO
00
00
cs
CO
CN
Os
•
CO
S3
rv
rv
CO
On
CN
Os
S3
»o
CO
lO
S3
CO
ro
NO
CO
IV
^
O
•—
•O
CS
cs
so
00
so
rv
o
SD
00
00
Os
Os
00
IV
o
CO
CO
CO
CN
00
to
rv
o
CO
cs
rv
Os
o
«o
Os
lO
CN
lO
—
00
lO
00
IV
^
Os
Os
00
S3
00
Os
so
CN
CO
cs
rv
Os
CO
lO
Os
m
o
Os
CN
o
Os
CM
CS
00
O
CO
lO
lO
O
IV
o
'«t
CO
lO
<N
CO
IV
rv
tv
Os
"O
^
CO
CO
CO
CO
CN
o
•o
rx
o
^
<«
IV
o
»—
COtv
s>
rv
CN
CO
CN
Os
CO
IT)
VO
IT)
CO
cs
CO
rv
cs
rv
00
NO
CN
CO
CN
NO
O
lO
»o
00
rv
rv
»0
cs
—
CO
o
m
^
CN
S3
IV
Os
CO
CO
00
00
CO
IV
o
00
CO
^
r4
(N
00
so
o
00
CO
*~*
NO
ON
Os
CO
•"^
•o
rv
CO
-C
4J
ro
NO
00
CO
iJC
u
S3
lO
rv
CO
Os
s>
so
lO
CN
CS
-<t
lO
Os
Os
t-
Os
CO
00
lO
so
O
CN
CN
S)
S3
^
O
CO
Cs«
S3
o
00
On
CN
S3
lO
CS
lO
NO
S3
Os
CN
so
O
IV
Ia
0)
PL,
you
Tablo 3 7 — Pakistan'ın Başlıc a Memleketler e Pamukl u İhracat ı (26 )
(Miktar : 1000 Yd)
(Kıymet ; 000 Rs)
MEMLEKETLER
Batı Pakistan
Doğu Pakistan
Toplam
Aden
Afganistan
Avusturalya
Bahreyn
Bulgaristan
Burma
Belçika
Kanada
Seylan
Çekoslovakya
Kıbrıs
Ürdün
Danimarka
Habeşistan
Fransa
Batı A l m a n y a
Hong-Kong
Kenye Cumhuriyeti
Macaristan
İran
Libya
Malezya
İrlanda
İtalya
İrak
Japonya
Yunanistan
Endonezya
Kuveyt
Yeni Zelanda
Moritanya
Mozanbik
İran Körfezindeki diğer
memleketler
Lübnan
Singapur
İsfviçre
Katar
Polonya
Suudi Arabistan
Tanzankia
İngiltere
Rusya
Amerika
Diğer memleketler
Batı Pasifik Adaları
Hollanda
(26)
T e m m u z T?66
Miktar
^ Nfsa n t96
159.510
119.414
550
382
160,060
119.796
5.943
12.250
2 73 3
Nfsan
2
Miktar
7
Kıymet
12.028
16.626
12.028
—
3.269 ,
- 196
16.629
12.751
1 .87 4
115
2 74
7
Kıymet
—
—
256
248
440
277
62
20
9
—
—
1.849
2.886
2.098
270
1 .42 0
1.104
60
46
5.360
3.367
1 .22 0
615
3.181
2.726
118
117
1 .55 4
236
1 .09 7
369
985
273
170
48
147
150
95
313
218
113
90
742
590
861
400
—
185
825
338
—
—
—
548
1 .28 0
1 .35 5
196
245
917
298
_
98
98
72
159
3
T6
587
466
138
105
5U0
289
32
22
188
112
4Î
2.350
1.602
50
97
173
2
12
12
240
174
844
703
50
35
1
508
365
10
297
365
1
433
342
878
627
20
10
235
153
179
179
14.900
1C.353
365
106
73
67
2.239
1 58 3
129
î
3:
89
160
114
32
24
1 .83 8
î. î 00 '
97
23
780
541
665
388
151
75
233
181
32
SB
50.847
35.723
6.920
5.006
5.605
4.937
25
29
33.449
25.650
2.787
2-208.
f *iO
306
1 1o
1 1
y
213
59
1 05
Pakistan Hükümeti, Merkezî İstatistik
Ofisi, Temmuz 1967 .
61
104
37'
69*
27
4) Pakista n il e Münasebetlerimiz :
A. Türkiy e - Pakista n Ticareti :
Pakistan'la memleketimiz arasmdaki mübadele mahdut bir sa­
haya inhisar etmektedir. Bu durumu aşağıdaki tabloda da görmek müm­
kündür:
Tablo : 38 — Pakistan'a Ola n İhraca t v e İthalâtımı z (27 )
İhracatımız
Yıl
($)
1949
1950
1951
52
53
54
55
56
57
58
59
1960
61
62
63
1.000
3.000
11.000
13.460.000
Genel
îhracatımızdaki
Sıra
52
52
53
7
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
10.000
54
(27) Türkiy e İktisa t Gazetes i
—
—•
—
.—
66
—
—
—
($)
Genel
İthalamızdaki
Sıra
605.000
2.624.000
1.646.000
518.000
227.000
272.000
3.000
115.000
127.000
172.000
740.000
88.000
50.000
219.000
267.000
35
21
23
40
39
44
51
41
39
34
31
43
48
44
44
İthalâtımız
Pakistan'la memleketimiz arasmdaki mübadeleye konu teşkil eden
maddeler aşağıdaki tabloda görülmektedir.
İthalâtımız
Tablo : 3 9 — Türkiye - Pakista n Dış Ticaret i (28 )
Madde
1962
(Dolar)
1964 (1 1 ay)
1963
Jüt mamulleri
Meyveler
Nebatî iptidaî mad.
Jütten çuval
Adî madenlerden eşya
Elektrik makine ve cihazlar]
Optik âlet ve cihazlar
Çeşitli eşya
193.000
7.000
3.000
6.000
26.000
T0 p 1 a m
218.000
267.000
—
7.000
•—
8.000
231.000
—
1.000
—
3.000
—
3.000
—
197.000
10.000
5.000
18.000
230.000
İhracatımız
1962
1963
Nebatî iptidaî mad.
İlâç (II. sınıf)
—
—
10.000
Toplam
—
10.000
—
1964 (1 1 ay)
1.000
—
1.000
Pakistan'la 1 8 Aralık 196 4 tarihinde serbest döviz esasına müstenit
listesiz ticaret anlaşması yapılmıştır.
Bu anlaşmaya göre :
1) Mübadelelere her iki memleket mevzuatı uygulanacaktır.
2) Bedeli 3 5 sterlini aşmayan sevkiyat için menşe
şahadetnamesi
aranmıyacaktır.
3) Mübadele edilen mal karşı tarafın muvafakati alınmadan reeksport edilmiyecektir.
4) Mal bedelleri konvertibl sterlin veya mutabık kalınacak herhangi
bir konvertible para ile ödenecektir.
5) Karşılıklı olarak ticaret fuar ve sergilere iştirak edilecek, bu hu­
susta kolaylık gösterilecek, teşhir için gönderilecek numuneler gümrük
resmi, vergi ve diğer harçlardan muaf tutulacaktır.
(28) Türkiye İktisat Gazetesi
B. Bölgesel İşbirliği :
Kalkınma için Bölgesel İşbirliği yani İran-Pakistan-Türkiye üçlü
anlaşma çerçevesinde daha sıkı ekonomik bağlar kurulması öngörülmüş
ve bu maksatla yapılan çalışmalar neticesinde müşterek bir Ticaret ve
Sanayi Odası kurulmuştur.
Konu ile ilgili izahat bu bölümün sonundadır.
5) Ticaret Muvazenesi :
Pakistan'ın ticaret muvazenesine ait rakamlar aşağıdaki tabloda
görülmektedir.
Tablo 40 — Pakistan Ticaret Muvazenesi (29)
Seneler
İhracat
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
703.4
957.6
1.194.1
2.553.5
2.008.6
1.509.9
1.286.0
1.223.0
1.783.7
1.607.6
1.421.7
1.325.3
1.842.7
1.799.4
1.843.4
2.247.3
2.299.1
2.407.8
2.717.5
(Milyon rupi olarak)
Muvazene
İthalât
359.2
1.459.1
1.297.1
1.620.0
2.237.3
1.383.6
1.118.0
1.103.3
1.325.1
2.334.6
2.050.0
1.578.4
2.461.0
3.187.6
3.109.1
3.818.8
4.430.0
5.374.2
4.208.3
(+ )
(—)
(—)
(+)
(—)
(+)
(+)
(+)
(+)
(+)
(—)
(—)
(—)
(—)
(—)
(—)
(—)
(—)
(—)
344.2
501.4
103.0
933.5
228.7
126.3
168.0
119.7
458.6
727.0
628.3
253.1
618.3
1.388.2
1.267.7
1.571.5
2.130.9
2.964.4
1.490.8
Yukarıda da görüldüğü veçhile ticaret muvazenesi son yıllarda
devamlı bir şekilde açık vermiştir. Sebepleri şöyle sıralayabiliriz :
1) İhraç malları fiatlarmda kuvvetli dalgalanmalar ve ithâl mal­
ları fiatlarmda sür'atli bir artışm meydana gelmesi sebebiyle ticaret ve
mübadele hadlerinin bozulması,
2) Sanayileşme sebebiyle, ihraç edilecek belli başlı maddelerin
büyük kısmının dahilde sarf ve istihlâk edilmesi sebebiyle ihracatın
azalması,
3) Kalkınma maksadiyle yapılan zarurî ithalât
harcamalarının
artmış bulunması.
6) Tediy e Muvazenes i :
Tasarruf ve ihracatı teşvik, dış memleketlere ödemelerin azaltıl
ması suretile tediye bilançosu açığı kapatılmağa gayret edilmiştir. Döviz
mevcudu 1959 senesinde, 1958 yılma nazaran % 25 nisbetinde artmıştır.
1959 Ekiminde altın ve döviz mevcudu 1014 milyar rupiye baliğ ol­
muştur.
Tediye bilançosu, 1960 senesinin ilk üç ayında carî hesaplarda
101.8 milyon rupiiik bir fazlalık göstermiştir ki bu hal 1959 senesinin son
üç ayında 83.1 milyon rupi, ilk üç ayında 58.7 milyon rupi idi. Pakistan,
USA, Kanada, Hindistan, Japonya ve OEEC karşısnıda kâr etmiş, buna
mukabil B. Britanya ve bilhassa Doğu Avrupa memleketlerile emtea tes­
limi V e hizmet mübadelesi neticesinde açık vermiştir.
İkinci Plân derecesinde yabancD döviz gelirleri 11.250 milyon rupi,
tekmil ithalât 8.450 milyon teçhizat malzemesi olmak üzere 22.200 mil­
yon rupi olacak şekilde plânlanmıştı. Aradaki 10.950 milyon rupiiik açı­
ğında dış kaynaklarla kapatılması derpiş olunmuştur.
Üçüncü Plân devresinde ise hedef, tekmil mal hizmet ithalâtının
her yıl */ r 7 bir artışla 34.000 milyon rupiye çıkarıimmasıdır. Mal ve hiz­
met ihracatının ise ^ 7.5 nisbetinde bir artışla 18.500 milyon rupiyi bu­
lacağı tahmin edilmektedir. Aradaki farkı teşkil eden 15.500 milyon dış
kaynaklarla kapatılacaktır. Bu ithalâta P.L. 480 programı ve Indus Va­
disi işleri çerçevesinde yapılacak ithalât dahil değildir. Kalkınmaya ma­
tuf ithalâtın tekmil ithalâttaki hissesinin üçüncü beş yıllık devrede ^/( 62
seviyesinde olacağı plânlanmıştır.
İkinci ve Üçüncü Beş Yıllık Plân devreleri kalkınma masraf ve
ithalâtının mukayeseli görünüşü şöyledir:
Milyon
rupi
1) Kalkınma masrafları
2) Kalkınma ithalâtı
a) Yatırım malları
b) Ham madde
("/
Milyon
rupi
%
25.000
13.270
100
53.1
45.500
21.100
100
46.4
9.620
3.650
38.5
14.6
14.840
6.260
32.6
13.8
— 55 —
ihracat gehrleri muhtenf yıllar itibariyle şu şekilde plânlanmıştır:
Tablo : 4 1 — Pakistan ihracat Gelirler i (29 )
(Milyon Rupi - Carî fiatlar)
1959/60
Ham jü t
Jüt mamuller i
Ham pamu k
Pamuk mamul .
Fiilî
729
227
189 .
231
(29) Türkiy e İktisa t Gazetes i Cildi .
1962/63
1964/65
1969/70
. Fiili
840
320
390
90
Tahmin
800
360
400
150
Hedef
800
840
500
300
z.
o
oo
o
oo
^
o
o
o o o
o
lO
<N
lO
^
O O O » O« O O O
on
c oC N o o
C» C O « O * 0 l O < ^ O
Oo
oo
—
CN
>-
oo
o o
o
o
h s C S C S rO s C M -«T — r> ^
o
m
oo
o
00
o
CO
»o o s —
o
o
00
B
o
o
00
—
r^
,r-
o
o
oo
lO
o
oo
t/-,fv j o o
CH ^ e s o
oo
o
OsN O
.
fO
0\
^-
^O
CO
CO
CO
^
00
^
^
o
o
o
«. s g g s
2 : 2 ei «
o
l
00 CO
*0 O n
O
CO
—
«o
o
CS
CS
o
I—
00
•—
O O O
P
00
—
—
—
00
Ov
O»
oo
oo
o
o
o
^
o
o
—
o
o
CS
^s s5 o
o o t o o o » o» o
NO ' O C S — —
- o^
lo 0 0 r- l o » o l o
CO
co CO
' o' o
o o « o
^
^*
o
oo o o o
oo o «o c o
<0
Os
CO
o
.
oo
o
oC
lO
00
oo
o
S»
—
o
00 o
^
»
CO
o
o. 00
^^
CO
^
o
<^
S)
o.
oo
o»
o
o 00
o
oo
o
00
—
CS
^
to
İv
o
CS
.-
ooo
o
o » o«
o
^
CS
oo
o» o o
Os
CO
CS
9
O O O
0 0 00 o .
S
.a
a^
II
tu r—•
o, ıs ^ a
oo
'S
pq PE h £ h
I
I L
N ÎR
O O
S g
a>
3
o
CO
VIII — BÖLGESİ İŞBİRLİĞİ İÇİN KALKINM A TEŞKİLÂTINI N
(RCD) AMA Ç V E HEDEFLER İ :
1) Bölge içi ticareti teşvik etmek ve geliştirmek üye ülkeler ara­
sında yatırımları arttırmak, üye ülke hükümetlerine, bölge ticaretini ge­
liştirmenin yolları ve inmkânları hakkmda tavsiyelerde bulunmak,
2) Üye ülkelerde, özel teşebbüsün özellikle ticaret, sanayi, nakli­
yat, maliye ve hizmetler alanmdaki menfaatleriiü temsil etmek, benim­
senmiş görüşlerini ifade etmek,
3) Gerek RCD Odası içindeki ve gerek milletlerarası
sanayi teşekkülleri ile işbirliğiın geliştirmek,
ticaret ve
4) Ticaret ve sanayi alanındaki istatistikiî bilgileri toplayıp, üye
ülkelere yollamak,
5) Üye ülkelerdeki teşebbüsler arasında sanayi ve ticaret alanın­
daki işbirliğini arttırmaya ve ortak teşebbüsler kurulması amacile mü­
zakereler yapılmasına yardım etmek,
6) ROD Odası'nm karar ve yargılarına uymayı kabul eden taraf­
lara, ticarî işlemlerden doğan ihtilâflarda hakemlik görevi yapmak,
7) Ticarî fuarlar, ortak meşherler, sergiler, seminerler, konferans­
lar ve ilân kampanyası gibi çalışmaların düzenlenmesine yardım etmek,
8) Üye ülkeler arasındaki ticarî işlemler kolaylaştırmak amacile
ticaret usullerinde yeknesaklık sağlamak ve bunu idame ettirmek,
9) Bölgenin mamul maddeleri ve malları üzerinde pazar araş­
tırmaları düzenlemek ve bu çalışmaları teşvik etmek,
10) ROD Odası'nm gayelerine uygun olan diğer çalışmaları yapmak.
ROD Ortak Ticaret ve Sanayi Odası'nm organları :
1) Konsey,
2) Yönetim Komitesi,
3) Sekreterya (Genel sekreter ve memurları),
4) Odanın her ülkede mevcut birer organı.
Konsey :
Üye kuruluşlar tarafından aday gösterilecek 14'er temsilciden te­
şekkül edecektir. Görev süreleri iki yıl olup, RCD Odası'nm en yüksek
merciidir.
Yönetim Komites i :
1) Başkan,
2) İki başkan yardımcısı,
3) Üye teşekküller tarafından kendi konsey üyeleri
aday gösterilecek üçer kişi,
arasından
4) Oy hakkı bulunmadan Genel Sekreter,
yönetim Komitesi'nin üyelerini teşkil edecektir.
Başkan ve Başkan Yardımcıları Konsey tarafında iki yıl için
seçilirler. Başkanlık Ofisi üye ülkeler arasında rotasyon usulüne göre
yer değiştirecektir. Başkan ve Yardımcıları Konse^^'e aday gösterilmiş
bulunan temsilciler arasnıdan seçilecektir.
Genel Sekreter üç yıl için seçilecektir.
Oda'nm bölge temsilcilikleri üye teşekküller tarafından yürütü­
lecektir.
Konsey'in Görevier i :
— Yönetim Kurulu üyelerini seçmek,
— RCD Ticaret ve Sanayi Odası'nm genel politikası ve programla­
rını tesbit etmek,
— Devamlı komiteler, komisyonlar ve alt komiteler kurmak,
•— Bütçeyi tasvip etmek,
— Oda'nm çalışma eşkli ile ilgili hususları tasvip etmek.
Yönetim Kurulunu n Görevler i :
— Teknik işlerin yıllık raporunu hazırlamak, Komitelerin tavsiyele­
rini incelemek ve Konseye sunmak,
— Başkan'a RCD Odası'nm temsilcilerini ve misyonlarını seçerken
yardım etmek ve tavsiyelerde bulunmak,
— RCD Odası'nm tüzüğünü ve tâdillerini hazırlamak, \
— Konsey toplantılarının tarih ve yerlerini tesbit etmek,
— Konsey tarafından verilecek görevleri yerine getirmek,
— RCD Odası'nm amaç v e hedeflerine ulaşmasında faydalı olabile­
cek diğer tedbirleri almak.
Başkan :
Başkan, Oda'nm yönetiminden başlıca sorumlu
görevleri aşağıda sıralanmıştır:
olacaktır.
Başkanın
— Yönetim Komitesi'nin kararlarına uygun olarak ROD Odası'nı
temsil edecektir.
— Konseydin ve Yönetim Komitesi'nin toplantılarını
akdetmesini
sağlıyacaktır,
— ROD Odası'nm bütün toplantılarına başkanlık edecektir.
— Konsey ve Yönetim Komitesi'nin ROD Odası Stabüsünün kendisi­
ne tanıdığı yetkiye dayanarak bütün evrakları, bildirileri ve yazıları im­
zalayacaktır,
— Sekreterya çalışmalarını denetleyecektir.
— Başkanlık makamına düşen bütün işleri yürütecektir.
Sekreterya ;
Yönetim Komitesinin vereceği görevlere bağlı kalmak ve Başkanın
denetimi altında Genel Sekreter aşağıdaki görevleri yerine getirecektir:
—^RCD Odası Sekreterya'nm verimli ve faideli çalışmasından sorum­
lu olacaktır,
— Oda'nm yetkisine giren meselelerde ROD Sekreteryası ve diğer
ilgili milletlerarası teşekküllerle yazışmalarda bulunacaktır,
— Oda toplantılarının gündemlerini, toplantı tarihinden asgarî ikî
ay önce ilgili yerlere gönderecektir,
— Toplantı zabıtlarını hazırlıyacak ve dağıtacaktır,
— Üye ülkelerden ve diğer teşekküllerden gerekli bilgileri toplıyacak, araştırma programları hazırlayacak, broşürler yayınlayacak ve üye
teşekküllere dağıtacaktır,
— RCD Odası faaliyetlerini kapsayan Yıllık Rapor ve Malî Bildiriyi
hazırlıyacak ve Yönetim Komitesine sunacaktır.
RCD Odası'nm hesaplarını tutacak, bütçeyi hazırlayacaktır,
— Oy hakkı olmadan RCD Odası'nm bütün toplantılarına katıla­
caktır.
Konsey Toplantıları :
Konsey yılda asgarî bir defa ve rotasyon usulü ile olmak üzere. Y ö ­
netim Komitesi tarafından tesbit ve tayin edilecek tarih ve yerde topla­
nacaktır. Konsey toplantılarına RCD Odası Başkanı veya yokluğunda baş­
kanlık edecektir.
Konsey toplantıları, toplantı tarihinden asgarî üç ay önce bildirile­
cektir.
Oy Verm e :
— Her üye teşekkülün Konsey'de temsilci sayısına bakılmaksızın bir
oyu olacaktır,
— Konsey'in bütün kararları üye birliğiyle alınacaktır,
— Konsey'in toplantı nisabı, bütün üye teşekküller temsil edilmek
kaydiyle, konsey üyelerinin tamamının yarısıdır.
Yönetim Komites i Toplantıİar ı :
Yönetim Komitesi toplantılarına RCD Odası Başkanı başkanlık ede­
cektir. Başkan'm yokluğunda rotasyon usulü ile Başkan Yardımcıları
başkanlık edeceklerdir. Yılda asgarî iki defa ve rotasyon usulü ile Yöne
tim Komitesi toplantısı yapılacaktır. Başkan toplantılara uzmanlar ve
danışmanları davet edecektir.
Toplantı nisabı, her üye ülkeden asgarî bir temsilci bulunmak şartile, Komite üyelerinin tamamının üçte ikisidir.
Her üye teşekkülün sadece bir oyu olacaktır. Karaların muteber ola­
bilmesi için oy birliği şarttır.
Bütçe :
RCD Odası'nm bütçesi, Yönetim Komitesi tarafmdan bir yıllık bir
süre için hazırlanacak ve tasdik edilmek üzere Konsey'e sunulacaktır.
Oda'nm malî yılı 1 Kasım ile 3 0 Ekim tarihleri arasındadır.
Muhtelif Hükümle r :
Oda'nm resmî dili îngilizcedir. RCD Odası'nm Sekreteryası, şimdilik
Tahran'da bulunacak ve RCD Sekreteryası ile birlikte yer değiştirecektir.
Tâdiller :
RCD Odası'nın stütüsünde yapılacak her türlü değişiklik oy birliği
ile olacaktır.
2J Komiteler
^ anay
i Tarafındar i Orta k Ticare t v e
i Odası'n a Veıile n Görevle r :
mn başmdan beri, bölge içi ticaretin geliştirilmesine
iş v e bu çalışmalarm özellikle iktisadî bakımdan faiiz yararına sonuçlar yaratmasına itina edilmiştir.
^^^^^
^ ^ rilmesinde, kanunî tedbirlerin yanısıra ve bunlardan
daha önemli olarak, üç ülke sanayicileri ve ticaret adamları arasında y a knı temaslar kurulmasının v e işbirliğinin daha etkili olacağı, özellikle
üzerinde durduğumuz bir husus olmuştur.
A l m a n işbirliğini sistematik v e plânlı bir şekilede gerçekleştirmek
için kurulmuş olan R C D Ortak Ticaret v e Sanayi Odası bu düşüncelerin
mahsulüdür.
Ortak Ticaret v e Sanayi Odasının çalışma programının hazırlanma­
sında, iş adamları arasında yapılacak ziyaretlerin mümkün olduğu kadar
erken bir tarihte gerçekleştirilmesine gayret edilmesinin faideli olacağı
düşünülmektedir. Zira, Türkiye'nin özellikle Pakistan'a olan ihracatında
ve bazı mamul mallarımızın Pakistan piyasasına arzında geniş imkânlar
bulunduğu müşahade edilmektedir.
R C D Ticaret Komitesi'nin çalışmaları sonucunda, Ortak Ticaret ve
Sanayi Odasına verilecek görevlerle ilgili tavsiyelerde
bulunulmuştur.
Bölgesel Plânlama Konseyi raporunda da y e r alan v e Bakanlar Konseyi
tarafından tasvip edilen bu görevler aşağıda gösterilmiştir.
Plânlama Konseyi Raporu :
R C D Odası bir çalışma programı hazırlayacaktır.
— Ticaret erbabı ve sanayiciler arasında ziyaretler tertiplenecektir,
— Müşterek teşhir salonlarının kurulması öncelikle ele alınacaktır,
— R C D Odası ü y e ülkelerin bölge dışındaki milletlerarası fuarlar k a tılmaları konusunda tavsiyelerde bulunacaktır,
— R C D Odası, üç ülke için müşterek olan mallar hakkında, Ticaret K o mitesi'ne ortak bir ihraç politikası tesbiti v e y a müşterek satışı düzen­
lemeleri ile ilgili tekliflerde bulunmalarını temin amacile, anılan mallar
ihracatçıları arasında toplantılar düzenlenecektir,
— R C D Odası, bazı mamul maddelerin ticaretini kolaylaştırmak ama­
cile incelemeler 3'aparak v e tavsiyelerde bulunacaktır.
Turizm Komitesi:
Bölge içi turizmin geliştirilmesi v e dışardan bölgeye turist akımını
hızlandırmak amacı ile Turizm Komitesi tarafından çalışmalar yapılmak-
tadır. B u çalışmalar sırasında, üç ülke seyahat acenteleri sahipleri ara­
sında yakın temaslar kurulması meselesi ele alınmış v e bunun en i y i bir
şekilde ortak ticaret v e sanayi tarafından gerçekleştirileceği düşünül­
müştür. G e r e k bölge dışından gelecek turistlere, gerek bölge içi turizmin
artırılması maksadile sağlanacak kolaylıklar, ortak gezi programlarının
düzenlenmesi gibi hususlar, seyahat acenteleri tarafından ele alınıp, ge­
rekli tedbirlerin bulunması böylece gerçekleşmiş olacaktır.
" R C D Odası üç ülke seyahat acenteleri sahipleri arasında
temin edecektir".
temaslar
Tanıtma Komites i :
Tanıtma Komitesi'nin tavsiyesine uygun olarak. Bakanlar Konpeyi
tarafından alman v e Plânlama Konseyi raporunda da y e r alan karar ge­
reğince, " R C D Odası ticarî filmlerin dublâjı v e satışı işine öncelik vere­
cektir".
Bilindiği gibi, memleketimiz, dış ülkelere film satışı konusunda son
zamanlarda devamlı çalışmalarda bulunmaktadır.
R C D Odası kanalı ile filmlerimize pazar bulma imkânı daha artmış
olacaktır. B u husus gerek memleketimize munzam döviz geliri sağlaması,
gerek ülkemizin sosyal ve kültürel yönlerinin tanıtılması
bakımından
büyük önem taşımaktadır. Gelişen film sanayiimiz, böyle bir pazarın te­
min edeceği imkânlardan R C D Odası'nm çalışmaları sayesinde yararlan­
mak imkânına kavuşacaktır.
İÇİNDEKİLER
I - CO'ĞRAF İ DURU M (arazi, iklim)
II SOSYA
L BÜNY E :
1) Nüfûs
2) Meslek
5
6
... . . .
6
9
III - SİYAS Î BÜNY E
10
IV İKTİSAD
11
Î BÜNY E
a) Kalkınma programı
b) Ziraat, ormancılık, oalıkçılık
e) Sanayi
.
1)
3)
4)
5)
Genel olarak
Enerji
Çimento sanayii
Tekstil sanayii
....
..
,. .
.
^
....
... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
,
.
Den
Kâğıt .
Gıda maddeleri sanayii
Kimya ve ispençiyari sanayii
Diğer sınai istihsal
V MÜNAKAL
1)
2)
3)
4)
..
.
Pamuk sanayii
Jüt sanayii
Yun
6)
7)
8)
9)
10)
...
21
29
30
31
31
33
34
34
34
35
35
36
E
38
Yollar ve mimakale şebekesi
Demiryolu nakliyatı
.
Denizyolu ile nakliyat
Havayolu ile nakliyat
VI -- ^ MALİYE
1) Genel olarak
2) Bankalar
3) Sigortalar
11
17
21
.
38
39
40
42
42
.
...
...
42
43
44
DIŞ TİCARâ T
1)
2)
3)
4)
44
Genel durum
Dış ticaret politikası
İthalât ve ihracat
Pakistan ile münasebetlerimiz
A. Türkiye - Pakistan Ticareti
B. Bölgesel İşbirliği (RCD)
5) Ticaret muvazenesi
6) Tediye muvazenesi
52
54
^
.
54
55
.,
ECD'niü Aİ\1AÇ ve HEDEFLEEİ
Faydalanılan Eserler
1)
2)
3)
4)
5)
44
45
45
52
Landerıcht Pakistan 1960
Türkiye İktisat Gazetesi cildi
Pakistan Basic Facts
Pakistan Basic Facts
The Europa Year Book 1967
.
.
..
58