Nauçnıy-Praktiçeskiy Seminar, “Oteçestvennaya Osmanistika i

Modern Türklük
Araştırmaları Dergisi
Cilt 6, Sayı 3 (Eylül 2009), ss. 129-131
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.3.38
Telif Hakkı©Ankara Üniversitesi
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü
Haber
Nauçnıy-Praktiçeskiy Seminar, “Oteçestvennaya Osmanistika i Turkologiya:
İtogi i Perspektivı” 2 İyulya 2009, İnstitut Vostokovedeniya, KGU, “Rusya’da
Osmanlı ve Türkoloji Çalışmaları: Sonuçlar ve Perspektifler” Bilimsel Semineri, 2
Temmuz 2009, Kazan Devlet Üniversitesi, Şarkiyat Enstitüsü, Kazan,
Tataristan/Rusya.
Rusya, Türklük (Türkiyat veya Turkologiia) ve Osmanlı araştırmalarının (Osmanistika)
köklü bir geleneğe sahip olduğu ve söz konusu geleneğin günümüzde de devam
ettirildiği ülkelerin başında gelmektedir. Bu çerçevede, Türklerle ilgili çalışmalar tarih
ve dilbiliminin sınırlarını aşarak edebiyat, felsefe, coğrafya, ekonomi ve siyaset
biliminin imkânlarından da faydalanarak ayrı bir disiplin hâline dönüşmüştür.
Dikkate değerdir ki, bu disiplinin çok sayıdaki mensubu düzenli periyotlarla bir araya
gelerek alandaki çalışmaları gözden geçiren ve müzakere eden toplantılar
düzenlemektedir. Bu çerçevede Kazan Devlet Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü’nün 2
Temmuz 2009 tarihinde gerçekleştirdiği “Rusya’da Osmanlı ve Türkoloji Çalışmaları:
Sonuçlar ve Perspektifler” isimli toplantı da, Türkoloji araştırmalarında yapılan son
araştırmaları tartışmaya açmış ve bu alandaki perspektifleri ortaya çıkarmıştır.
Konferansa, Moskova, St. Petersburg ve Kazan gibi Rusya’da Türkoloji çalışmalarında
öne çıkan merkezlerin yanı sıra Ufa, Krasnodar, Astrahan, Yoşkar-Ola gibi söz konusu
araştırmaların son dönemde ivme kazandığı şehirlerden de katılım gerçekleşmiştir.
Konferansta üç odak noktasının ortaya çıktığı müşahede edilmiştir: Türk dili ve
edebiyatı öğretiminin tarihi ve güncel durumu, Türkiye tarihi ve siyaset biliminin
konuları, Rusya’da Osmanlı çalışmaları. Aşağıda konferanstaki bildirilerin
bazılarından özetle bahsedilmiştir.
Konferansın ilk bildirisini “Vostoçnıy Arhiv Dergisinde Osmanistika” başlığıyla
sunan Rusya’nın yaşayan en önemli Osmanlı tarihçilerinden Vitali Şeremet
sunmuştur. Şeremet, 1998 yılından beri yayınlanan ve editörlüğünü kendisinin
yaptığı Vostoçnıy Arhiv (Doğu Arşivi) dergisinin sayfalarında Osmanlı tarihiyle ilgili
130
Modern Türklük Araştırmaları Dergisi
Cilt 6 . Sayı 3 . Eylül 2009
arşiv kaynaklarına ve mukayeseli yaklaşıma dayalı makaleleri bir tasnife tâbi tutmuş
ve en ilgi çeken Rus ve Türk müellifleri sıralamıştır.
Aleksandr Vasilyev, “Türkiye Arşivleri: Sultanın ‘Defterhânesi’nden Başbakanlık
Osmanlı Arşivine” isimli bildirisinde Osmanlı Devleti’nin resmî evraklarının
mekânsal anlamda Bursa’dan başlayıp Edirne ve İstanbul’a uzanan; kurumsal
düzlemde ise önce Defterhâne, sonra Bab-ı Âli, Hazine-i Evrak ve son olarak
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ne dek değişen serüvenine ışık tutmuştur. “XVIII. yüzyıl
Rus-Türk Savaşları Sırasında Rus Diplomatların İstihbarat Çalışmaları” başlıklı
sunumunda Yelena Belova, 1696’da Azak Kalesi’nin düşüşünden 1740’lı yıllara dek
Osmanlı Devleti’ne gönderilen Rus elçilerin verdiği bilgilerden ve bunların
öneminden bahsetmiştir. Dmitri Sen ise, “Türk Azak Kalesi ve Don Kazakları”
bildirisinde XVII. asırda Osmanlı Devletinin kuzey bölgesindeki yerleşen bu uç
noktada sınır etkileşimine değinmiş, bir yandan Don Kazaklarının Azak’a
sığınmalarından ve Müslümanlığı kabul edişlerinden, diğer yandan ise Türklerin
Kazakların yanına kaçışlarından söz açarak bunların nedenlerini irdelemiştir.
Natalia Lisitsına’nın Vitali Şeremet ile beraber hazırladığı “Rusya’nın
Ortadoğu’da Etkin Hâle Geldiği 1870-1900’lü yıllarında İngiltere’nin Osmanlı
Devletine Yönelik Politikası: Rus Askerî Ajanların Raporları” isimli bildiride
Londra’daki Rus askerî istihbarat görevlilerinin kaydettiği son derece gizli ve ilginç
bilgilerden bahsedilmiştir. Rusya Askerî Tarih Arşivi’ndeki raporlar çerçevesinde
müellifler, tarih literatüründe o dönemde İngiliz görevlilerin Osmanlı Devleti’nin
attığı her adımdan tamamen haberdar olduklarına ve Babıâli’nin her siyasi
hareketinin kontrol altında tuttuklarına dair oluşan kanaatin bir mitten ibaret
olduğunu vurgulamışlardır. İlya Toropitsın, “Safevîlerin Mirası için Mücadelede
Osmanlı Sarayının Siyasî bir Projesi: Safi Mirza” başlıklı bildirisinde Safevîlerin tahtı
uğruna 1743 yılında Osmanlı Devleti tarafından ileri sürülen ve askerî olarak
desteklenen ama neticede başarısız olan Sefi Mirza projesini Rus elçisinin
kayıtlarından aktarmıştır.
Aleksey Pılev, “Petersburg Üniversitesi’nde Osmanlıca/Türkçe Öğretiminin
Geçmişi ve Bugünü” isimli tebliğinde Rusya’nın bu köklü üniversitesinde 1822
yılında başlayan ve günümüze dek devam eden Osmanlıca/Türkçe öğretimini ders
veren hocalar ve bunların hazırladığı ve güncelliğini kaybetmeyen ders kitapları ile
yapılan yayınlar çerçevesinde retrospektif olarak değerlendirmiştir. Dilci Türkolog
Dimitri Vasilyev, “Eski Türk Kaynakları Alanında Rus-Türk Diyalogu” başlıklı
sunumunda gerek Rusya, gerekse Türkiye’de güncelliğini koruyan eski Türk yazıtları
üzerine iki ülke bilim adamlarının yaptıkları arkeolojik araştırmalar ve ilgili yayınlar
üzerinde durmuştur. Filolog ordinaryüs Mirfatih Zakiyev, “Türk Lengüistik
Arkeolojisi” başlıklı bildirisinde ise, lengüistik arkeolojinin imkânlarını kullanmak
suretiyle aslında kavimler göçü tezinin çürütülebileceğini, bu çerçevede kadim
Haberler 131
Türklerin belli bir vatanının olmadığını, söz konusu kavimler göçünden birkaç binyıl
önce onların her yerde, örneğin Karadeniz sahillerinde meskûn olduklarının
ispatlanabileceğini ileri sürmüştür. “Avrasya’daki Türk Halklarının Tarihî-Etnografik
Araştırmalarında Profesör N. F. Katanov’un Katkısı” adlı sunumda Ramil Valeyev,
Kazan Üniversitesi öğretim üyelerinden Türkolog ve etnograf Katanov’un XIX.
yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarında yaptığı çalışmaların Türkoloji disiplini
bakımından önemine değinmiştir. Yeri gelmişken, Katanov’un, kendi kütüphanesini
zamanında İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü’ne bağışladığını kaydetmek
gerekir. Andrey İsayev de “Türkiye: Jeo-kültürel Mekânda Yöneliş Çabası” adlı
tebliğinde de genel olarak son iki yüzyılda Türkiye’nin iç ve dış politikada izlediği
çabaları özetlemiş ve bunlar Doğu-Batı denkleminde konumlandırmaya çalışmıştır.
Bunların dışında, konferansta şu bildiriler de sunulup müzakere edilmiştir:
Aybulat Psiyaçin, “S. U. Remezov’un Kartografik Eserlerinde Ural-Volgaboyu’nun
Türk Halkları (XVII. yüzyılın sonu - XVIII. yüzyılın başları)”, Kamil Ahsanov, “Balkan
Savaşları Sırasında (1912-1913 yılları) Osmanlı Devletindeki İç Mücadele: Tatar
Basınından İzlenimler”; Leyla Nurmuhametova, “Türk Mütefekkir Ziya Gökalp’ın
Düşüncesinde ‘Kültür ve Medeniyet’ Konsepti”; Rais Süleymanov, “XX. Yüzyılın
Başlarında Osmanlı İmparatorluğu ve Filistin’deki Siyonist Hareket”; Yekaterina
Lavruhina, “Çağdaş Türk Tarih Literatüründe III. Selim ve Reformları”; Ramil
Zalyayev, “SSCB ve Türkiye Arasındaki 17 Aralık 1925 Antlaşması”; Ramil Kadırov,
“Menderes Dönemi (1950-1960) Türk Ekonomisinin Modernleşme Sorunları”;
Tatyana Grigoriyeva, “Türkiye’nin Siyasî Hayatında İslâm Faktörü (XX. yüzyılın
ikinci yarısında Rusya’daki tarihyazımı ışığında)”; Veronika Badanina, “Turgut Özal
Döneminde (1983-1989) Türkiye’deki İç Siyasî Mücadele”; Rüstem Nigamatziyanov,
“Tatar Medyasında Türkiye-Tataristan İlişkileri”; Medine Galimziyanova,
“Türkiye’deki İslâmcı Örgütlerin Programlarında Avrasya’nın Jeopolitik Yeri”, İlnur
Yarhamov, “Arabistan’da Vahhabiliğin Gelişiminde Türkiye Faktörü”, Bulat
Yagudin, “XX-XXI. Yüzyıl Kavşağında Türkiye’nin Jeopolitik Öncelikleri”.
Kazan’da yapılan bu toplantı, Rusya’daki Türkoloji ve Osmanlı çalışmalarının
derinliğini ve konuların geniş bir yelpazeyi kapsadığını göstermiştir. Bunun yanında,
çoğunlukla genç araştırmacıların katıldığı bu konferanstaki konu çeşitliliği, alandaki
perspektiflerin de geniş olduğuna işaret etmektedir. Son olarak, yakın zamanda
konferansın bildirilerinin yayınlanacağını belirtmek gerekir. Fakat şimdilik Enstitünün
Rusça
web
sayfasından
seminer
materyallerine
de
ulaşılabilir.
http://www.ksu.ru/f16/index.php?id=2&idm=0&num=13 (26 Eylül 2009).
Vügar İmanov (İstanbul) (E-Yayın tarihi 29 Eylül 2009)