elektron kt caret - SABİS

ELEKTRONİK TİCARET
(OSP254)
Yazar:
Öğr.Gör. Hakan TUNAHAN
S1
OSP254-H6-1
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
Adapazarı Meslek Yüksekokulu
Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları
Sakarya Üniversitesi’ne aittir.
"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin
bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da
bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz,
basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright
© 2006 by Sakarya University
All rights reserved
No part of this course contenet may be reproduced
or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic,
photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Sürüm 1
Sakarya........ 2006
S1
OSP254-H6-1
ELEKTRONİK
TİCARETİN
ARAÇLARI
Bu Haftanın Hedefi:
Bu Haftanın Materyalleri
Bu haftaki dersimizde kullanacağımız bir materyal
bulunmamaktadır.
Kullanılan semboller
Animasyon
Soru
Veritabanı
Bağlantılı Soru
Simülasyon
Püf Noktası
1
OSP254-H6-1
Giriş
Elektronik ticaret, çoğu zaman internet ve diğer ağlar üzerinden yapılan ticaret
olarak algılanmakta ve tartışmalar bu araçlar üzerinde odaklaşmaktadır.
İnternetin yanında e-ticareti destekleyen bir çok araç bulunmaktadır. Bunlardan
en önemlileri olan altı araç gelişim sırasına göre aşağıdaki gibi sıralanabilir:
(Keser, Elektronik Ticaret içinde, 2000 s: 101-105)
1. Telefon
2. Faks,
3. Televizyon,
4. Elektronik Fon Transferi (EFT)
5. Elektronik veri değişimi (EDI - Electronic Data Interchange)
6. İnternet (daha önce açıklanmıştı)
1. Telefon
İlk alo denildiği tarihten itibaren telefon teknolojik açıdan sürekli gelişerek
günümüzde kablosuz iletişim çağının bir ürünü olan mobil telefona dönüşmüştür.
Telefon elektronik ticaretin yaygınlaşmasından önceki dönemlerde de, ticari
faaliyetlerde en çok kullanılan araç olarak göze çarpmaktadır. İşletmeler ticari
bağlantılarını, siparişlerini, ödeme seçeneklerini ve sürelerini ya da alacak
hesaplarını yıllar boyunca telefon vasıtasıyla gerçekleştirmişler ve bu süreç
günümüze kadar gelmiştir. Ancak internet teknolojisinin, telefon teknolojisine
bağlı olarak çalışması halen telefonun işlerliğini kaybetmesini engellemektedir.
Telefonun ticarette kullanılan bazı alanları aşağıda tablo halinde sunulmuştur:
2
OSP254-H6-1
Telefonun Elektronik Ticarette Kullanımı
2. Faks
Yazılı iletişimde hız ve zaman sorununu ortadan kaldırmak amacıyla geliştirilmiş
bir araç olan faks; dökümante bilgi transferinin hızlı bir şekilde gerçekleşmesini
sağlayan önemli bir araçtır. Ancak e-maillerin geliştirilmesi faksın geçerliliğini
yitirmesine sebep olmaktadır.
3. Televizyon
1932 yılında BBC tarafından başlatılan televizyon yayınları,
elektronik ticaret uygulamalarının ilk aşamalarında "reklam
faaliyetleri" ile etkin bir şekilde kullanılmıştır.
Günümüzde ise, Dijital TV, Web TV ve Kablolu TV teknolojisinin
gelişmesi;
televizyon
üzerinden
elektronik
ticaretin
gerçekleştirilmesini gittikçe kolaylaştırmaktadır. Günümüzde
televizyon üzerinden gerçekleştirilen ticari faaliyetler o kadar
gelişmiştir ki; "T-Ticaret" olarak adlandırılan bir ticaret şekli
ortaya çıkmıştır.
3
OSP254-H6-1
Web TV, World Wide Web sitelerine televizyon teknolojisi kullanarak erişimi
sağlayan yeni bir oluşumdur. Standard televizyonlara, kablo tv kutularına benzer bir
düzenek eklenerek web erişimi sağlanmaktadır. Bu sistemle web sayfaları, doğrudan
televizyon ekranına yönlendirilmektedir. İstenirse sisteme bir klavye ve küçük bir disk
ünitesi de bağlanabilmektedir.
Ülkemizde de gittikçe yaygınlaşan Dijital Tv uygulaması ile; televizyon üzerinden
alışveriş ve bankacılık işlemleri gerçekleştirilmektedir.
http://www.digiturk.gen.tr/
4. Elektronik Fon Transferi (EFT)
EFT, herhangi bir aracı kullanmaksızın fonları bir hesaptan diğerine aktarma
sürecinin tamanına verilen addır. Bu süreç, fon transferi isteği, kaynakta yeterli fon
bulunduğunu garantileyen kredi kontrolü (provizyon), kaynakta hesaptan fonların
düşülmesi ve hata düzeltmeye olanak sağlayan kontrol kayıtlarını içermektedir.
Elektronik bankacılık, başlangıçta, müşterilerin ATM makinaları (Otomatik Vezne
Makinaları) aracılığı ile hesaplarına ulaşmalarına, para çekmelerine, yatırmalarına
ve transfer etmelerine, fatura ödemelerine, hisse senedi, tahvil ve fon alıp
satmalarına izin verirken, daha sonra bankalar, müşterilerini online bankacılık ile
tanıştırmışlardır. Online bankacılıkta, kullanıcılar para çekme ve yatırma haricinde
tüm bankacılık işlemlerini online olarak yapabilir hale gelmişlerdir.
5. Elektronik Veri Değişimi (EDI - Electronic Data Interchange)
5.1. Tanım
İşletmelerde kullanılan bilgisayarlar, firmalara veriyi elektronik olarak depolama
ve işleme imkanı vermiş olsalar bile, işletmeler, her zaman bu verilerin değişimini
sağlamada uygun bir metod bulma ihtiyacı içinde olmuşlardır. Bu metod bilişim
teknolojisinde yaşanan gelişmeler ile mümkün hale gelmiştir. Böylece işletmeler,
telefon hatları üzerinden verilerini elektronik olarak iş yaptığı firmalara
aktarmaya başlamışlardır. Böylece Elektronik Veri Değişimi (EDI) adı verilen
sistem ticaretin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.
4
OSP254-H6-1
EDI (Elektronik Veri Değişimi); ticaret yapan iki kuruluş arasında
veya kuruluşun kendi içerisinde, belge ve bilginin (satın alma emirleri, faturalar,
ödemeler ve hatta grafikler gibi) insan faktörü olmaksızın elektronik olarak
değişimini sağlayan bir sistemdir.
EDI, farklı kuruluşlardaki uygulamalar arasında yapısal veri değişimi şeklinde de
tanımlanmaktadır. Bu tanımda yer alan yapısal veri değişimi, EDI'nin iş
dünyasında kullanılan kağıt belge değişiminin yerine geçtiği anlamına gelir.
EDI sisteminin nasıl işlediğini görmeden önce, bu sistemin en
unsurlarından olan elektronik belge kavramını incelemek gerekmektedir.
önemli
5.2. Elektronik Belge
Günümüzde çoğu işletmede firmaların ve müşterilerin birbirlerini tanıması ve
pazarlama faaliyeti, elektronik ortamda gerçekleşmesine rağmen, bundan sonraki
işlemlerin çoğu klasik sistemler dahilinde kağıt ortamında gerçekleşmektedir. Bu
durum hem zaman kaybına sebep olmakta hem de yanlışlıklara yol açmaktadır.
Örneğin dış ticaret işlemlerinde, bir sevkiyat sürecinde ortalama 50 belge
düzenlenmekte ve bu belgelerin 360 civarında kopyası çıkartılmaktadır. Genellikle
işlemi başlatan kişi tarafından doldurulan bilgiler, bu sürece dahil tüm taraflarca
talep edilmekte ve bu bilgilerin elle tekrar doldurulması sırasında pek çok hata
yapılabilmekte ve bilgilerin ilgili makamlara aktarılması uzun zaman almaktadır.
Ancak internetin gelişmesi ile birlikte, elektronik belge (e - belge) olarak
adlandırılan ve elektronik ortamda hazırlanıp dağıtımı yapılan belgelerin
kullanılması yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Belki de ileride, işletmelerde ve
günlük hayatımızda kullandığımız kağıt belgeler tamamen oratdan kalkacak ve
kağıtsız yönetime geçilecektir.
Elektronik Belge: Elektronik araçlar vasıtası ile oluşturulan, iletilen, saklanan,
kişi veya kurumların belli bir konudaki beyanını veya bir olguya tanıklık eden
verileri içeren, yazı, resim gibi nesnelerin biraraya gelmiş bir bütünüdür.
Word, PDF vs. gibi farklı formatta oluşturulmuş dosyaların kişi ve kurumları
bağlayıcı nitelik kazanması için kendisini gönderen kişi tarafından elektronik
ortamda imzalanması gerekmektedir. Yani elektronik ortamda oluşturulan, yazı
ve resim gibi nesnelerden oluşan, çeşitli bilgisayar programları vasıtası ile
oluşturulmuş dosyaların, elektronik belge olarak adlandırılabilmesi için elektronik
5
OSP254-H6-1
olarak imzalanması gerekmektedir. (Sözer, 2003, S:191). Elektronik imza
kavramı ilerleyen derslerde detaylı olarak açıklanacaktır.
Elektronik imza kavramı ile birlikte düşünüldüğünde e-belgeyi aşağıdaki gibi
tanımlamak mümkündür:
Elektronik belge; bir onay otoritesi tarafından taşıdığı imzanın
doğruluğu ve içeriğinin orijinal olduğu teyit edilmiş olan, herhangi bir bilgisayar
programı vasıtasıyla oluşturulmuş bir dosya olarak da tanımlanabilir.
5.2.1. Elektronik Belge Türleri
E-belgeler kaynaklarına göre; Kurumlar Tarafından Üretilen
Tarafından Üretilen Belgeler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
ve
Bireyler
A. Kurumlar Tarafından Üretilen E - Belgeler
1. Kurumlar Arasında Gönderilen Belgeler
•
Örnek: Proforma Faturalar, ticari faturalar, konşimentolar vs.
2. Kurumlardan Bireylere Gönderilen Belgeler
•
Örnek: Banka dekontları (internet bankacılığı), sigorta poliçeleri vs.
B. Bireyler Tarafından Üretilen E - Belgeler
1. Kurum Çalışanları Arasında Gönderilen Belgeler
•
Örnek: İş talimatları, kurum içi yazışmalar vs.
2. Bireylerden Kurumlara Gönderilen Belgeler
•
Örnek: Sözleşmeler, taahhütnameler, talimatlar vs.
3. Bireyler Arasında Gönderilen Belgeler
•
Örnek: Özel yazışmalar, senetler, özel anlaşmalar, ipotek belgeleri vs.
5.2.2. Elektronik Belgeleri Kağıt Belgelerden Ayıran Özellikler
Elektronik belgelerin kağıt belgelerden farklılıkları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
6
OSP254-H6-1
1. Elektronik belgeler, kağıt belgelere göre daha fazla oranda üretilir ve çok daha
kolayca çoğaltılabilir.
2. E- belgeler, kağıt belgelere nazaran çok daha az yer tutarlar.
3. E- belgeler devamlı değişen bilgisayar sistemleri sebebiyle yeni sistemlere
aktarılmak durumundadır. Bu durum kağıt belgelerde yoktur.
4. Elektronik belgeler, kağıt belgelere göre çok daha zor yokedilebilir. Silinen
elektronik dökümanlar bile bilgisayarda tamamen yok olmaz, iz bırakırlar.
5. Elektronik belgeler kağıttan farklı olarak, çevrelerinden ayrıldıklarında
anlaşılmaz olabilir. Belirli bir veri tabanında hazırlanmış olan bir belge, bu yapı
dışında anlaşılmaz hale gelebilir.
6. Elektronik belgelerin kaynağını (kökenini) belirlemek kağıt belgelere göre daha
zordur.
5.2.3. Elektronik Belgelerin Faydaları
Elektronik belgelerin faydalarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: (Sözer,
2003, 193)
1. Elektronik belgeleri üretmek, kağıt belgeleri üretmeye göre daha düşük
maliyetlidir. ABD'de yapılan araştırmalara göre, bir işletme için kağıt belge
üretmenin bedeli 175 Dolar iken, elektronik belgenin maliyeti sadece 15 Dolar
olmaktadır.
2. İşlem süreleri kısalmaktadır.
3. Değişik standartlarda üretilmiş belgelerden kaynaklanan uygulama farklılıkları
ortadan kalkmaktadır.
4. Elektronik belgelerin kullanılabilirliği daha fazladır. Örneğin elektronik fatura
alındığında bu fatura için ayrıca muhasebe kaydı gerekmez, sistem faturayı
tanıyıp, muhasebe kayıtlarını geri planda yapar. Tanzim edildiği anda aynı
faturanın vergi dairesine vergisi otomatik ödenebilir.
5. Ekonomi kayıt altına alınmaktadır
6. Sahtecilik önlenmektedir.
7. İşlemlerde kullanılan belge sayısı azalmaktadır.
8. Standart elektronik belgeler sebebiyle dil farklılıkları ortadan kalkmaktadır
Türkiye gümrüklerinde kullanılan bir
Beyannamesi) Örneği İçin Tıklayınız (sayfa 18)
Elektronik
Belge
(Gümrük
5.3. EDI'nin Kullanım Alanları
EDI sistemi günümüzde bir çok alanda kullanılmaktadır. Bu alanlar:
•
Ticaret alanında; endüstri, üretim, finans, bankacılık, sigortacılık,
7
OSP254-H6-1
•
•
Ulaştırma alanında; kara, demir, hava, denizyolu, dağıtım, yer hizmetleri
ve depolama,
Kamu sektöründe; gümrük, uluslararası ve ulusal ticaret, istatistik olarak
sıralanabilir.
EDI'nin en önemli kullanım alanlarından olan dış ticaret sektöründe, EDI
programları sayesinde, mükellefler gümrük işlemlerinin tamamlanabilmesi için
aynı mekanda bulunma zorunluluğundan kurtulmuşlardır. Örneğin, ithalatçının
kendi bürosundaki sistemde gümrük beyannamesi üretmesi, bu beyannameyi
elektronik ortamda gümrük idaresine göndermesi, gümrük vergilerini kendi
bürosundan bankası aracılığı ile gümrük idaresinin hesabına aktarması ve böylece
hiç gümrük idaresinin binasına uğramadan, doğrudan kendi deposuna gelen TIR
kamyonundaki eşyanın fiili ithal işlemlerini gerçekleştirmesi olanağı doğmuştur.
Bu şekilde yürütülen işlemler dış ticareti son derece kolaylaştırmış ve toplum
refahının artmasına önemli katkı sağlamıştır.
Dış ticaretin her adımında EDI'nin nasıl kullanıldığını incelemek için
tıklayınız. (sayfa 19)
5.4. EDI'nin İşleyişi
EDI kullanımı özel bir telekomünikasyon altyapısı ve standart formlar
gerektirmektedir. Sadece kayıtlı kullanıcılara açık olduğu için güvenli bir
sistemdir. EDI sisteminin nasıl çalıştığına geçmeden önce EDI sisteminde
kullanılan Ticaret Partneri ve VAN terimlerinin açıklanması gerekmektedir.
Ticaret Partneri:Bir ticaret partneri, EDI Sistemini kullanan bir
organizasyondur (Örneğin şirketler, tedarikçiler, kamu kurumları vb.). Bu
örgütlere sadece kendi kullanımına mahsus bir çeşit" müşteri numarası" olan
"Ticaret Partneri Kimlik Numarası" verilir. Ticaret Partneri Kimlik Numarası, EDI
sistemini organize eden ve VAN olarak adlandırılan servis sağlayıcılar tarafından
tahsis edilmektedir.
VAN (Katma Değerli Ağ): Ticaret partnerlerinin birbirinden gelen standart
form maillerini depolayan ve birbirlerine aktaran servis sağlayıcıdır. Yani birbirleri
ile iş yapan iki kurumun elektronik belgelerini depolayan ve birbirlerine aktaran
bir servis sağlayıcıdır.
İki türlü EDI sistemi mevcuttur.
8
OSP254-H6-1
1. VAN temelli EDI Uygulaması
2. İnternet Temelli EDI Uygulaması
5.4.1. VAN Temelli EDI Uygulaması
Yukarıda bahsedildiği üzere ilk EDI uygulamaları VAN olarak adlandırılan servis
sağlayıcılar vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama hala ülkemiz dahil bir
çok ülkede en çok kullanılan yöntemdir.
Aşağıdaki şekil Van Temelli EDI uygulamasının İşleyişini göstermektedir.
Bu uygulamada VAN'lar alıcı ve tedarikçinin veri değişimi ihtiyacı ortaya
çıktığında "Elektronik Postane" gibi işlev görmektedir. Örneğin üç farklı tedarikçisi
(Ticaret Partneri) olan A İşletmesi, standart bir elektronik satın alma emrininin üç
tedarikçiye birden iletilmesi için VAN'a gönderir. Tedarikçi işletmeler de kendi
ağları ve kimlik numaraları ile VAN'a ulaşarak siparişi alır. Böylece işletme aynı
anda üç tedarikçisine standart bir formda satın alma talebini gönderir.
Tedarikçiler de malı gönderdikten sonra gerekli belgeleri (örneğin ticari
faturalarını) yine VAN aracılığı ile işletmeye gönderirler. İşletme de bunun
karşılığında ödeme yapar. Eğer herhangi bir tedarikçi işletme, elektronik satın
alma emrini almadığını iddia ederse, VAN 3. bir taraf olarak yeniden devreye
girer ve tedarikçinin elektronik satın alma emrini alıp almadığını tespit eder.
5.4.2. İnternet Temelli EDI Uygulaması
Günümüz internet teknolojisinde meydana gelen hızlı değişimler İnternet Temelli
EDI Uygulamasını gündeme getirmiştir. Bu uygulamada herhangi bir VAN yoktur.
Bunun yerine kurumlar kendi EDI sistemlerini kullanarak, açık internet ağları
üzerinden veri değişimini gerçekleştirirler.
Aşağıdaki şekil İnternet Temelli EDI Uygulaması'nın işleyişini göstermektedir.
9
OSP254-H6-1
Aşağıdaki şekil İnternet Temelli EDI
Uygulaması'nın işleyişini göstermektedir.
Veri Tabanı,kolayca erişilebilecek, yönetilebilecek ve güncellenebilecek
şekilde düzenlenmiş olan bir veri topluluğudur. Bir veritabanı, satış işlemleri,
ürün bilgileri, stoklar ve müşteri bilgileri ile ilgili kayıtları barındırır.
Firewall,İnternet üzerinden gelebilecek olası saldırılara ve tehdit
unsurlarına karşı aktif bir güvenlik sistemi oluşturan programlardır.
Yukarıdaki şekilden anlaşılacağı üzere, internet temelli EDI uygulamasında
işletmeler, doğrudan kendi EDI sistemleri vasıtasıyla birbirlerine internet
üzerinden güvenilir şekilde veri aktarmaktadır. Veri transferi yapmak isteyen
işletme, açık internet ağı üzerinden, kullanıcı numarası ile EDI sistemini
uygulmaktadır.
VAN ve İnternet EDI uygulamaları arasındaki fark aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir.
10
OSP254-H6-1
5.5. EDI'nin Faydaları
EDI sisteminin işletmelerde maliyetin düşürülmesi ile işlemlerin hızlandırılması ve
güvenilirliklerinin artırılması gibi bir çok avantajı bulunmaktadır. Genel olarak EDI
sistemi;
•
•
•
•
•
Hızlı ve doğru veri akışını,
Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini,
Üretkenliğin ve karlılığın artmasını,
İş ilişkilerinin geliştirilmesini ve
Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün arttırılmasını sağlar.
EDI sistemin teknik olarak nasıl işlediğini daha detaylı incelemek için
tıklayınız. (sayfa 20)
Türkiye'de EDI Sistemini en yaygın olarak kullanan kurum olan
gümrüklerde bu sisteminin nasıl çalıştığını incelemek için tıklayınız. (sayfa 21)
11
OSP254-H6-1
Elektronik Belge Örneği
Dış Ticarette Edi Sisteminin İşleyişi
12
OSP254-H6-1
Edi Nasıl Çalışır
EDI NASIL ÇALIŞIR?
bilisimsurasi.org.tr/listeler/tbs-e-ekonomi/ Feb/att-0018/01-Konsoliderapor.doc
EDI kullanımı, özel bir telekomünikasyon altyapısı ve standart formlar gerektirmektedir.
Sadece kayıtlı kullanıcılara açık olduğu için güvenli bir sistemdir..
Teknik yönden İnternet üzerinden EDI uygulaması mümkün olmakla birlikte, güvenlik
açısından tercih edilmemektedir. Bununla beraber, güvenlik sorununa çözüm bulunması
(kriptoloji uygulamaları ile sadece yetkili kişilerin gerekli bilgilere ulaşması) ile İnternet
13
OSP254-H6-1
üzerinden EDI uygulamasının yaygınlaşması beklenmektedir.
EDI uygulamalarında veri, yapısal bir formatta transfer edilmektedir. Bu formata EDIFACT
(İdari, Ticaret ve Nakliyata İlişkin Elektronik Veri Değişimi) adı verilir ve dünya çapında
ticaretin kolaylaştırılması konusunda kurulan BM 4.Çalışma Grubunun bir girişimidir.
Yaklaşık on yıl önce, uluslararası ticaretin etkinliğini artırmak amacıyla, ticari verilerin
içeriğine elektronik yoldan ulaşabilmek için bir dünya standardına gereksinim duyularak
bu girişim başlatılmıştır. Standartlaşma süreci ise UN/EDIFACT formatına ilişkin ISO
standardlarının ilk yayınlandığı 1987 yılında başlamıştır .
EDI' NİN İŞLEYİŞİ
Elektronik belgeyi tanımlamanın zorluğu bu tanımın her işyerinin ihtiyaçlarına uyabilecek
şekilde spesifık olması gereğinden kaynaklanır. Bilgisayar tarafından elektronik ortamda
hazırlanması gerektiğinden hiçbir tartışmalı nokta kalmamalıdır. Gerekli olan her bilgi
parçasının açık bir şekilde tanımlanması şarttır.
Örneğin, bir elektronik satın alma emri gönderdiğinizde kağıt belgenin satın alma emirleri
için özel bir standart formata (örneğin EDIFACT ya da TRADACOMS) dönüştürülmesi
gereklidir.
Her şeyi noktasına, virgülüne kadar tanımlama ihtiyacı ilk bakışta biraz kanşık gibi
görünen, bir detay yığını ortaya çıkarmaktadır. Parçaların ne olduklarını ve bunların nasıl
birbirlerine uyduklarına baktığımızda, bir EDI belgesinin ne olduğuna ilişkin gizem bir
ölçüde ortadan kalkmaktadır. Her EDI mesajının temel yapı taşı Veri Elemanıdır.
Veri Elemanı
Bir elektronik belgenin temel yapı taşları tekil bilgi parçalarını temsil eden veri
elemanlarıdır. Bir adres bir veri elemanı değildir. Çünkü sokak adı, şehir, ilçe, kasaba ve
ülke gibi bir kaç elemana ayrılabilmektedir. Bu bilgi parçalarından her biri daha fazla
bölünemez ve bu nedenle her biri veri elemanlarını temsil eder. Bir telefon numarası da
ülke kodu, alan kodu ve yerel numara gibi elemanlara bölünebilen bir başka veri
örneğidir.
14
OSP254-H6-1
Türk Gümrüklerinde EDI Sistemi
15