Untitled

İSTANBUL
TİCARET ODAS I
ÜLKE E T Ü D L E R İ DİZİS İ No.12
LİBYA
HALK SOSYALİS T ıCEMAHİRİYES İ
İstanbul, 197 9
Dizgi, bas'lu, cilt,
Ağaoğlu
Yayınevi
Tesisleri
TeL.:
277337
IÇINDEKILER
1. COĞRAF İ V E DEMOGRAFİK YAP I . .
. . .
.7
2. POLİTİK : YAP I 8
3. EKONOMİ K YAPI V E GELİŞMELER . . . . . . . 9
3.1. Mill i Gelirdek i Gelişmele r v e Mill i Gelird e Se k
törlerin Paylar ı 1
3.2; Petrolü n Ekonomi k Yer i 1
3.3. Ekonomi k Sistem , Plânl ı Kalkınm a v e Yatırım ların Dağılım ı 1
3.4. Par a v e Bank a . 1
3.5. İstihda m v e İşgüc ü 1
2
4
5
4. LİBYA'NI N DI Ş EKONOMİ K İLİŞKİLERİ .
7
. .
. . 1
0
1
5. TÜRKİY E - LİBY A TİCARİ V E EKONOMİK
İLİŞKİLERİ 1
5.1. Ticar i İlişkile r 1
5.2. Müteahhitli k İşler i . . . . . . . . . . . . 2
5.3. Türk-Liby a Orta k Yatırımlar ı 2
5.4. Libya'y a İşgüc ü Gönderm e Olanaklar ı . . . . 2
5.5. Liby a il e Ulaşı m v e Haberleşm e . . . . . . . 2
9
9
2
2
3
4
6. LİBY A HAKKIND A YARARL I BİLGİLE R . . . . . 2
6.1. Gümrü k 2
6.2. İthala t Lisans ı 2
6.3 Kambiy o İşlemler i . . . . . . . . . . . . 2
6.4. İhracatçıda n İstene n Belgele r . . . . . . . . 2
4
4
5
5
5
ÖNSÖZ
Ülke etüdleri dizisi meyanında Odamızca yayım­
lanan Uzak Doğu ülkelerine ilişkin kitapçıkları müteakiben Ortadoğu ülkeleri ile ilgili olarak da benzeri
yayın faaliyetinin sürdürülmesi uygun görülmüştür.
Libya Halk Sosyalist Arap Cemahiriyesi'ne ilişkin
bu araştırnıada, ülkenin coğrafi, demografik ve politik yapısı, ekononıik durunıu, dış ilişkileri ve ülkemizle olan ilişkilerine yer verilmiştir. Metinlerde, Libya
Halk Sosyalist Arap Cemahiriyesi kısaca Libya olarak
anılmıştır.
Bu etüdün hazırlanmasında emeği geçen, i. Ü. İk­
tisat Fakültesİ Avrupa ve Ortadoğu Ekonomik ve Sosyal İilişkiIer Araştırma Enstitüsü'ne ve araştırmacıla­
rına teşekkür· ederiz.
Genel I{atip
5
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1.
Coğrafi
ve Demokrafik
Yapı:
Kuzey kıyıları Akdeniz ile kaplı olan Libya, doğu­
dan Sudan ve Mısır, batı ve kuzeybatıdan Cezayir ve
Tunus, güney ve güney batısından çat ve Nijerya ile
çevrili olup, yüzölçümü, 1.759,400 km2dir.
Tabiat şartları bakımından Libya, kuzey batıda
yer yer 750 m ye varan tepelerden oluşan Jebel ve kuzeyde Jefara adı verilen alçak görünümlü sahil şeri­
diyle, güneyde Hamada el-hamra denen geniş plato görünümünde çöller ve vaha ile kaplıdır. Doğu-batı doğ­
rultusunda uzanan kumlu, taşlı vaha görünümdeki çöllere Fizan adı verilir. Kuzey doğuda Jebel al-Ahhdar denen kireçli plato kıyıdan başlayarak yüksekliği 700 m.
yi bulan üç iyi sulanmış araziyi oluşturur. Ülkenin güney sınırına yaklaştıkça Tibesti Massif denen ve 2000
m.yi bulan yüksek araziler yer alır. Akdeniz kıyı uzunluğu 1900 km.'dir.
İklim şartları bakımından Libya kurak bir ülkedir. Ülkenin aşağı yukarı % 85-90 nı çöller, vahalar ve
pHıtolarla kaplıdır. Sadece kuzey
bölgelerinde Jebel
yöresi kurak değildir. Fakat bu yörede bile yağışlar istikrarlı değildir. Bazı yıllar yağışlarda geçikmeler olabilmektedir. Kışın kuzey yöreleri oldukça soğuktur ve
yağış mevsimi de kıştır. Tepelerde kar bile görülür. Yaz
7
ayları
ise oldukça sıcak ve kurak geçer. Sıcaklık 4044°C ye kadar çıkar ve daha güneye, çöllük bölgeye gidildikçe sıcaklık daha da artar.
ıLibya'nın nüfusu 1973 sayımına göre 2,25 milyon,
191"/7 tahınini ise 2,7 nlilyondur. Nüfus artış hızı % 2,5
dur. Libya'da km2ye 1,4 kişi dܧmektedir.
Halkın çoğu kuzey kıyı geridine 30 km uzaklıkta
bulunan 3 merkezde toplanmıştır.
Nüfusun
5'Tsinin yaşadığı bu üç merkez şunlar­
dır. Tripoli (
31,4) Bingazi (% 14,5) ve Zuwia (% 11)
Libyaıda konuşulan resını dil Arapça'dır. Libya'da
en çok konuşulan yabancı diller ise İngilizce ve İtalyancadır.
.
Libya'da nüfusun büyük çoğunluğu sunnı n1üslüınanlarındarıdır: 1969'dan bu yana, Başkan Kaddafi'nin dini görüşleri İslam dinine yeni boyutlar getirmiş­
tir. Devletin iç politikasına da İsliluı sosyaliznıi yön
vermektedir.
Libya'da nüfusun çoğunluğunu Berberi Arapları
oluşturur, Ayrıca çok fazla yabancı işçi çalışmaktadır.
1939 yılında, 100.000 civarında İtalyan Tripoli civarına yerleşti, daha sonra bunların yarıdan fazlası
İkinci Dünya Savaşında burayı terkettiler, 1969 ihtilalinden sonra ise büyük bir kısmı daha ayrıldı.
1970 yılında yeni hükümet geriye kalan 25.000 civarındaki İt~lya'nın enıIakine el koyarak ülkeyi terketmeye ıneebur etti. 2.000 civarındaki Yahudi'nin de
malı ve mülküne el koyularak ülkeyi terketmeye mecbur bırakıldılar.
2.
Politik
yapı:
Libya'da 1969 Eylül ayında Monarşiye son verildi
ve 12 üyeli İhtilal Konseyi Birliği (ReC) 11 Aralık 1969
8
da geçici anayasayı ilan etti.
1971 de tek politik parti olan Arap Sosyalist Birliği Partisi kuruluncaya kadar, Libya'da hiçbir politik
partinin kurulmasına izin verilmedi.
1973 Kültür İhtilalinde Arap Sosyalist Birliği Partisi ortadan kalktı fakat 1974'de yeniden kuruldu, 1977
Mart'ında ise anayasa deği§ince yeniden bozuldu.
3 lVIart 1977 de Libya Arap Cumhuriyetinin ismi
Libya Halk Sosyalist Arap Cen1ahiriyesi olarak değiş­
ti. Albay· Kaddafi kongrede Cemahiriye'nin «the state
of the uıasses» olduğunu ilan etti. Libya'da İhtilal
Konseyi Birliği tekrar Halk Kongresinin yerini aldı ve
genel sekreterliğine de Albay Kaddafi getirildi.
İhtilal Konseyi Birliği ölümler ve ayrıln1alarla küçüldü ve geriye genel sekreterlik üyesi olarak 4 üye
kaldı. Bunlardan bir tanesi de Abdül Selaın Callud'dur.
Bakanlar Kurulu Genel Halk Komitesi tarafından
tekrar seçildi ve bütün bakanlar sekreter adı altında
yeni komitenin üyesi oldular.
Kongre sosyal ve Politik konuların Kuran'a göre
yapılacağına ve aynı
zaınanda
Halk Komitelerinin,
sendikaların, Ticaret Birliklerinin ve Genel Halk Kongrelerinin işlevlerini Kuran'a göre yapmalanna karar
vermiştir.
3.
Ekonomik
Yapı
ve
Gelişmeler
Libya küçük nüfusu ve büyük petrol gelirleri dolayısiyle çok hızlı bir ekonomik gelişme içinde bulunmaktadır. Gerek G.S.M.R., gerekse kişi başına yıllık
gelir artış hızı çok yüksektir
Milli gelirin (% 50). ye yakın bir bölümü petrol gelirlerinden sağlanmaktadır. Petrol üretimi, son 3-4 yıl­
lık ortalama gözönüne alındığında:, (gün/vari!) ola9
rak 1,5-2 milyon arasında değişmektedir. Ortadoğu'da)
S. Arabistan ve İran'dan sonra, Kuveyt, Birleşik Arap
Emirlikleri ve Irak düzeyinde günlük üretim gücüne
sahiptir. 2,7 milyon dolayındaki nüfusu gözönünde tutulur ise, petrol geliri çok yüksek bir düzeydedir.
3.1. Milli Gelirdeki Gelişmeler
l\iilli Gelirde Sektörlerin Paylan
Özellikle 1973 sonrasında petrol fiyatlarının artıııası sonucu gerek G.S.M.H., gerekse kişi başına gelirde önemli sıçraıualar oldu.
1974
G.S.M.H.
Kişi başına
gelir
1975 $
$
7.530 milyon
3.360
12.200 milyon
4.780
Bugün, kişi başına gelir olarak, .dünyanın en yüksek gelir gurubu içinde bulunuyor.
G.S.M.H.yı meydana getiren sektörler gözönünde
tutulur ise, birkaç yıl öncesinde (1973) dağılımı aşağı­
daki gibidir:
%
2
%
%
52
2
12
12
8
Ulaşım;
%
6
Diğer
%
6
Tarım;
Petrol ve Diğer
madenIer;
İmalat sanayi;
İnşaat kesimi;
.Ticaret kesimi;
Kamu idaresi;
hizmetler;
1974 sonrasında petrolün
lunuyor.
10
%
%
%
payı
% 80'ni
aşmış
bu·'
1976-1980 Kalkınma Planında tarım ve imalat sanayiininde geliştirilmesİ öngörülmüş bulunuyor. 1975
te 204 milyon Libya Dinarı olan sınai üretim, 1976 da
275 milyona ulaşmıştır. 1980 için öngörülen hedef 1974
fiyatları ile 700 milyon dinarlık sınai üretimdir.
Milli gelirdeki büyüme bakımından durum şöyle­
dir-,
1973 ve 1978 yılarında, iki yılın toplamı olarak
G.S.M.H. da % 19,6 büyüme sağlandı. 1976'daki büyüme hızı ise % 15.2'dir. 1976-1980 Kalkınma Planında
yıllık ortalama (% 10,7) lik bir büyüme hızı öngörülüyor.
3.2. Petrolün Ekonomik Yeri
Libya'nın
1977'de bilinen petrol rezervi 30.000 milyon varildir. Mevcut üretim yapısı gözönüne alındığın­
da, petrol daha uzun yıllar ekonomik gelişmenin ana
kaynağını meydana getirecektir.
Ham petrol üretimi
şu şekildedir:
(000
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
ton/yıl)
83.000
125.000
199,000
161.000
132.000
106.000
105.000
77.000
71.000
92.000
11
Üretimdeki kısmaya karşılık, petrol fiyatlarında­
ki artış dolayısıyle, petrol gelirleri çok hızlı artmıştır.
1973'te 3 m.ilyar $ olarak ihracat geliri 19 r14'te 8 milyar doları aştL 1977'de 8 nıilyar dolar dolayındadır.
Pectrol üretiminin, 1976-1980 döneminde öngörülen
yıllık büyüme hızı % 7,8'dir.
3.3. Elmnomik
Sisteın, Planlı Kalkınma
ve
Yatırıınların Dağılımı
Libya, kamu kesinıinin hakİnı olduğu, sosyalist
nitelikte bir ekonomik sisteme sahip bulunuyor. Pet~
rolün ve enerjinin tamanıı imalat sanayii ve tarımın
çok büyük bir kısmı, kaınu kesiminin elindedir. Aynı
husus bankacılık ve dış ticaret için de söz konusudur.
Ekononıİk ve sosyal gelişme, emredici kalkınma
planları aracılığı ile yürütülüyor. 1973-1975 üç Yıllık
Kalkınma Planından sonra 1976-1980 dönemini kapsayan 5 yıllık Kalkınma Planı uygulamaya konnıuştur.
Bu planda yatırımların sektörel dağılımı ile kamu ve
özel kesim arasındaki dağılımı şu şekildedir:
12
Planında Yatırımların Dağılımı
1976-1980
(ıuilyon
E,konomilk Faliyetler
Kamu
Libya
Dinarı)
Sektörler itibariyLe (%) dağılım
Genel Yüzde Dağılımı
Toplam Kamu Özel
Özel Toplam Kamu Özel
939.1
195.0
19.0
1506.7
706.7
72.0
47.9
1477.8
5:0
1194.2
759.1
462.5
148.6
25.0
310.3
11.2
.0.5
0.1
18.8
9.0
Projeler için tahsisler
706.7
32.0
32.9
1197.8
5.0
764.3
759.1
460.5
144.6
0.0
310.3
65.0
155.0
10.0
35.0
00.0
40.0
15.0
280.0
0.0
430.0
0.0
2.0
4.0
25.0
0.0
15.3
0.1
0.7
9.7
5.9
1.8
0.0
4.0
0.1
0.4
0.0
0.5
0.2
3.6
0.0
5.5
0.0
0.0
0.1
0.3
0.0
Toplam
6786.5
1053.5
7840.0
86.3
13.4
Tarım
Petrol ve tabii .gaz
Diğer madenI er
İmalat sanayii
Elektrik
İnşaat
Ticaret
Ulaştırma
Sigorta
Konut
Genel hizmetler
Eğitim
Sağlık
Diğerleri
874.1
40.0
9.0
147ı.7
0.4
0.4
0.8
2.0
12.0
2.5
0.2
19.2
9.0
00.9
0.6
18.9
0.1
15.2
12.8
0.6
0.1
2ı.7
10.4
0.5
0.5
17.6
0..1
6.1
14.7
1.0
3.3
0.0
3.8
5.9
1.9
0.3
4.0
11.2
6.8
2.1
,0.0
4.6
1.4
26.6
0..0
40.8
0.0
0.2
0.4
2.4
0.0
100.0
100.0
1.00.0
9.7
ı1.3
mevcut petrol ihracat potansiyeli, yuka~
rıdaki yatırım hedeflerini gerçekleştirebilecek düzeydedir. Ne var ki, vasıflı ve vasıfsız işgücü ile organizasyon konularında darboğazlar bulunuyor.
Mısır-Libya ihtilaJında,n sonra, son birkaç yıl içinde Mısır'lı işçilerin geri gönderilmiş olması, açığı daha da arttırmıştır. Bu boşluğun doldurulmasında Türk
işçileri, daha bugünden önen1li bir paya sahiptirler.
Sanayi, ulaştırma ve inşat sektörlerinin 1976-1980
Plan'ında büyük ağırlık taşıdığını görüyoruz.
Devlet
harcam.alarının çok büyük bir bölümü bu alanlara ayrılmış bulunuyor.
1980'de, iç üretim yapısındaki değişme dolayısıyle
Libya'nın petrole olan bağımlılığı, bugünkü kadar yük~
sek olınayacaktır. Örneğin, 1976 ihracatında petrolün
payı % 97 iken, ı9BO'de bu oranın % 88'e düşürül. mesi öngörüıüyor.
Libya'nın
3.4. Para ve Banka
para birimi Libya Dina:rı'dıf. 19r"18 sonlarında, IL.D., 3,43 A.B.D. Dolarına eşittir.
Libya parasının dış değerinde, sabit kur politikaLibya'nın
sı uygulanıyor.
Emisyon, Libya Merkez Bankası'nın denetimindedir. Libya'daki ınilli bankaların taıTIan1l, kamu (devlet)
bankaları olarak görülüyor.
Merkez Bankası dışında
faaliyet gösteren başlıca bankalar şunlardır:
Sanayi ve Emlak Bankası;
(Industrial and Real Estate Bank) ;
Sanayi ve inşaat kesimine kredi sağlayan bir devlet
14
bankası niteliğindedir.
Ulusal
Tarım .Bankası;
(National Agricultural Bank) ;
Tarım kesimine kredi olanakları
let
sağlayan
bir dev-
bankasıdır.
Masruf al-Cumhouriya;
Devletin %51 hissesine sahip olduğu ticari bir bankadır.
Sahara Bank;
Devletin %51 hissesine Sahip olduğu ticari bir bankadır.
MasI'ui al - 'Valıda;
Devletin %51 hisse.c::ine sahip olduğu ticari bir bankadır.
UmmaBank;
Devletin 5'051 hissesine sahip olduğu ticari bir bankadır.
Libyan
Aralı
Foreign Bank;
Libya'nın,
özellikle Afrika'daki ortak
ticari faaliyetlerini deıstekleyen bir bankadır.
yatırııTI
ve
3.5. İstihdam ve İşgücü
Libya'nın
1978'de tahmin edilen nüfusu 2.7 n1ilyandur. Aktif nüfus olarak Libya dışardan büyük ölçüde ݧgq.cü ithal eden bİr ülkedir. Çalı§an işgücünün
(% 32.9) unu Libya'lı olmayan işgücü meydana getirİyor (1975). 1980 yılında,
toplam çalı§anlar içinde
içinde Libya'lı olmayanların oranının (% 41.3)'e ula§ması öngörüıüyor. Libya, önün1üzdeki yıllarda, çok daha fazla iş gücü ithal etmek durumundadır.
Libya'da 1975 yılında aktif nüfusun
1980 için öngörülen hedefler şu şekildedir;
dağılıını
ve
15
1980
1975
Meslek Gurupları
ı.
sınıf
LibyaToplam
lılar
Sayı
27,670
58,120
11,620
37,650
16,050
20,470
58,0
35,2
44,900
94,970
19,94.0
63,710
24,960
31,260
55,6
32,9
37,560
31,410
6,150
16,4
51,590
44,650
6,940
13,4
Vasıfsız işçiler
346,590
207,160
251,365
122,055
95,225
85,105
27,5
42.2
475,180
262,169
307,160
109,740
168,020
152,420
35,4
41,3
TOPLAM:
677,100
454,100
223,000
32,9
928,800
545,200
383,600
41,3
Yönetici
2. Teıknisyenler
3. Orta ve aşağı
idari personel
4. Vasıflı ve yarı
vasıflı işçiler
5.
Toplam
Libya dışından
Toplam
gelenler
içindekı
Libya- Miktar
lılar .
pay (%)
Libya dışından
gelenler
Toplam
içindeki
pay (%)
Birkaç yıl öncesine kadar Libya'da çalışan yabancıların çok büyük bir kısmını Mısırlılar meydana getiriyordu. Libya ile Mısır'ın aralarının açılması sonucu
Mısırlı işçilerin büyük bir kıSl1l1 geri gitnıİş ve işgücü
açığı daha da artmıştı. Türk işçileri son birkaç yıldır
Libya'ya gitıneğe başlanuşlardır. Bugün 30.000'nin
üzerinde Türk işçisinin Libya'da çalıştığı tahmin ediliyor.
Eğer Türk müteahhitleri Libya'da daha fazla faaliyet gösterirlerse bu sayı hızla artabilir. Bugün, Türlüye'den Libya'ya İşgücü gönderirni belirli bir teıııpo­
da devam ediyor.
Ayrıca, müteahhitlerin birlikte götürdükleri Türk
işçileri yanında, organize olarak işgücü gönderme olanakları da çok geniştir. Türkiye'de kanıu ve özel kesİ­
ınin bu konuda işbirliği yapmaları zorunluluğu vardır.
Ekim 1978'de yapılan anlaşma ile, Libya'da çalışan
Türk işçilerinin paralarının Türkiye'ye gönderilmesi
(ferdi) konusunda yeni kolaylıklar getirilmiştir.
Bugün Türkiye ve Libya arasında ticari, ekononıik
ve sosyal alanda geliştirilmeğe çalışılan ilişkilerin, Libya 'daki Türk işçilerinin sayısını arttırınası beklenebilir.
4.
Libya'nın Dış Ekonomik İlişldleı'i
dış
Özellikle 1973 sonrasında Libya'nın dış ticareti ve
ekonomik ilişkilerinde çok hızlı bir gelişme ortaya
çıktı.
1967-1976 arasında ihracat ve ithalat deşu şekildedir; (milyon $)
Libya'nın
ğerleri
17
Yıl
İthalat
İhracat Dış tİcaret
dengesi
1967
1968
1969
1970
1971
1972,
1973
1974
1975
1976
476
644
675
554
700
1073
1802
2764
3554
4237
1168
18'70
2163
2357
2687
2937
3992
8264.
6836
8739
692
1226
1488
1802
1986
1894
2190
5500
3282
4502
1973'ten itibaren dış ticaret fazlası olağanüstü boyuta ulaşan Libya 1975, petrol üretimini kısma yoluna gitn1iştir.
İhracatın 1975 ve 1976 yıllarında (% 97) sini han1
petrol ve tabii gaz meydana getiriyor.
İthalatın 1976 İtibarıyle (% 50) sini ara malları,
(% 30) 'unu tüketim malları, (% 20) 'sini de yatırım
malları oluşturuyor.
İhracat ve İthalat yapılan ülkeler önem sırasına
göre
şu
§ekildedir (1976);
İhracat
1)
2)
3)
4)
5)
A.B.D.
İtalya
B. Almanya
Ispanya
İngiltere
İthalat
1)
18
İtalya
2)
3)
4)
5)
B. Almanya
Fransa
Japonya
İngiltere
Libya son birkaç yıl içinde, dış ticaret yanında,
sermaye hareketleri bakımından da aktif olmaya baş­
laınıştır. Gerek plasman, gerekse dış yatırımlar olarak
oldukça aktif durumdadıf.
5.
Türkiye-Libya Ticari ve Ekonomik İlişkileri
5. ı. Ticari İlişkiler
Türkiye-Libya ticari ilşkilerinde, 1974 yılından itibaren hızlı bir gelişme görüldü. Bu gelişme esas olafak, Libya'dan ithal edilmeğe başlanan ham petrole
dayanıyor. 1974'den itibaren Libya petrolünün, Türkiye'nin petrol ithalatı içindeki payı hızlaarttı.
1977'den itibaren Türkiye'nin Libya'ya ihracatın­
da da artış olmakla birlikte, bu artış oldukça sınırlı bir
düzeyde kaldı.
dış
1961 yılından 1977 sonuna kadar
ticareti şu şekildedir:
Türkiye-Libya
19
.Yıllar
(Değer:
..r _ _ _ _ _. _
İhracat
İthalat
Değer
%
Değer
%
~~
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
ABD $)
-f"V~
2.922
O
47.445
4.910
2.160.862
1.746.740
71.944
3.125.516
7.834.612
7.1,08.035
332
744
5.689.040
77.987.854
233.634.035
276.358.488
.01
O
.30
.26
.01
.39
.83
.61
O
O
.15
1.65
4.56
4.77
896.893
94.599
804.348
766.819
279.225
263.138
290.893
814.984
2.873.983
2.324.579
2.879.592
5.442.496
9.160.319
9.754.498
27.407.194
9.764.871
13.555.939
"-
Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Rulo: 51-3
.26
.02
.22
.19
.06
.05
.06
.16
.54
.40
.43
.61
.70
.64
1.96
.50
.77
-
Dış ticaret
Dengesi
......
896.893
91.677
804.348
719.374
274.315
1.897.724
lA,55.847
743.040
251.533
5.510.033
44 ..228.443
5.442.064
9.159.575
4.065.458
50.580.660
223.870.164
262.802.549
Hacmi
896.893
97.521
804.348
814.264
284.135
2.424.000
2.037.633
886.928
5.999.499
10.159.191
9.987.627
5.442.728
9.161.063
15.443.538
105.396.048
243.397.906
289.914.427
Libya ile ticaretin, Türkiye'nin toplam dış ticareti
içindeki payı 1960-65 arasında (% 1) in altında iken;
1975'de
% 1,72
1976'da
% 3,43
1977'de
% 3,48
oldu.
Türkiye ile Libya arasında ilk geniş kapsamlı ticaret anlaşınası 1975 yılında imzalanmıştır. 1977 ve
1978'deki yeni anlaşmalar ile kapsam genişletilmiştir.
Libyanın bugünkü ithalat yapısı gözönüne alındı­
ğında, sanayi ve tarım ürünleri olarak büyük ihracat
potansiyeli bulunmaktadır. Türkiye'nin Libya'ya ihracat olanağı bulunan başlıca ürünler şunlardır;
-
hayvan
Peynir ve çökelek
Canlı
Çeşitli tahıllar
Sebze ve meyva konserveleri
Çay
Hayvan gıdaları (yemleri)
İpek
.
Bitkisel kökenli yağlar
Dokuma ürünleri
-
Halı
-
Kireç, çimento
İnşat malzemesi
Kilden ve erimez maddelerden
inşaat
nıalzemesi
-
Borular, tüpler
Eveşyaları ve cihazları
Giyim eşyası
Ayakkabı
21
Sayılan
maddeler, birinci derecede ihracat potansiyeli bulunan ürünleri kapsamaktadır. Bunlara, daha
birçok mal gurubu ilave edilebilir.
5.2. Müteahhitlik İşleri:
Libya bugün yeniden inşa edilen bir ülkedir. Konut' okul, hastane, yol, liman, sulama tesisleri inşaatı
olarak bir «(şantiye» görünümündedir.
İnşat sektöründe oldukça ileri bir düzeye ula§mış
olan Türk girişimcisi, Libya'da büyük olanaklara sahiptir. Üstelik, Türk işgücünü de beraberinde götürerek, diğer ülkeler ~ar§ısında bazı avantajlar da sağla­
nabilir.
Halen Libya'da faaliyet gösteren Türk inşaat firmaları bulunmaktadır. Ne var ki, Libya'daki toplam inşaat faaliyeti içinde bu firmaların payı oldukça düşük
bir düzeyde bulunuyor.
Önümüzdeki yollarda Libya'nın inşaat sektörüne
ayıracağı pay daha da artacaktır.
1975 yılında Libya'nın inşaat sektörü için yaptığı
harcama 1850 milyon dolar idi. Bu hacim gittikçe artmaktadır. 1980 yılında (mevcut plana göre), 2450 milyon dolarlık bir inşat harcaması öngörüıüyor.
Türk Hükümeti'nin, dışarda faaliyet göstermek
isteyen inşaat firmalarına getireceği kolaylıklar ile bu
alan, hem döviz gelirlerinin arttırılnıası, hem de işgü­
cü ihracı bakımından büyük yarar sağlayacaktır.
5.3. Türk-Libya Odak
Yatırımları
5 Ocak 1975 Türkiye ve Lıbya arasında yapılan anlaşma ile ortak yatırım projelerinin geliştiriln1esi ön'""
görülnıüştür. Ortak yatırıınların öngörüldüğü alanlar
şunlardır;
22
İnşaat
-
Turizm
İmalat
sanayii
Petrol endüstrisi
-Tanm
Diğer
taraftan ı 7
Mayıs
1977'de imzalanan
anlaş­
ma ile de;
- Ortak deniz ulaşım şirketinin kurulması,
- Ortak gemi yapım ve .tamir tesisinin kuru~rr-,c:,sı karara bağlanmış bulunuyor.
ortak yatırma alanlarında fizibilite çalışmaları ilerlemektedir. Bunlar daha çok, kamu kesiminin katkısı ile meydana getirilmiş olacaktır.
Bankacılık alanındaki ortak yatırımlarda ise, Türk
- Arap Bankası, 1978 içinde faliyete geçmiş bulunuyor. Türkiye, Libya ve Kuveyt tarafından kurulan
bankanın 100 milyon TL. sermayesi bulunmaktadır.
Türkiye ve Libya'nın % 40 sermaye payına karşılık
Kuveyt % 20 paya sahiptir.
Görüldüğü gibi Türkiye ve Libya arasında ortak
yatırımların geliştirilmesi için önemli çabalar harcanmaktadır. Bu çabaların iki ülkenin kamu kesimleri arasında kalınayıp, Türk özel kesiminin de katkısı ile geAnlaşmaya varılan
liştirilmesi zorunluluğu vardır.
5.4. Libya'ya İşgücü Gönderme Olanakları
Türkiye'nin mevcut işgücü arz fazlasını Libya'da
değerlendirme konusunda koşullar çok uygundur. Daha önce de belirtildiği gibi Libya'da büyük bir işgücü
açığı bulunuyor. Ve bu açık devam edecektir.
Halen Libya'da 30.000 <lolayında Türk işçisi çalış­
maktadır. Bunların büyük bir kısmı, Libya'da faaliyet
23
gösteren Türk
Uyorlar.
inşat firmaları tarafından
istihdam edi-
Türk firınalarının Libya'daki faaliyetleri geni§le~
dikçe, orada çalışan Türk işçilerini sayısında doğal
olarak artma görülecektir.
Bunun yanında, doğrudan
derme olanakları da vardır.
doğruya işgücü
gön-
Ekim 1978'de yapılan bir anlaşma ile Libya'da çalışan Türk işçilerinin paralarının Türkiye'ye gönderilmesi konusunda kolaylıklar getirildi.
5:5.
Libya ile Ulaşım ve Haberleşme
Libya ~ya denlz ve hava yolu
bulunmaktadır. Türk Hava Yolları ve LibyaHava Yollan'nın iki
ülke arasında direkt seferleri vardır.
bağlantısı
Deniz yolu ile ulaşımda ise, doğrudan ulaşını olanakları çok sınırlıdır. Yük taşımacılığında, önemli bekleme ve sıkı§ıklıklar bulunuyor.
Türkiye ile Libya arasındaki haberle§me ise genellikle İtalya üzerinden yapılmaktadır.
6.
Libya
Hakkında Yararlı
6.1 -
Gümrük
Malların
Bilgiler:
gümrük tarife pozisyonları. BTN (Bürüksel Tarife Nomenklatörü) sisteınine göredir. Bütün
ülkelere aynı oranda gümrük vergisi uygulanır. % 525 arasında değişen advalorem vergi oranı uygulanır.
24
Advalorem vergı ıçın alınan matrah malın Libya'daki
açık piyasa değeridir. Eğitim, sağlık ve ekonomik kalkınma için gerekli mallar gümrük vergisinden muaftır.
'
6.2. İthalat Lisansı:
Malların çoğunluğu «açık genel lisansal) göre ithal
edilir. Şeker, tuz, çay, pirinç ve tütün gibi belirli malların ithalatı bu amaçla kurulmuş kamu kurumların­
ca yapılır.
6.3. Kambiyo İşlemleri:
Libya'da ithalatçılar, ithalat için gerekli dövizi kolaylıkla satın alabilirler ve ruhsat verilmiş ithalat için
otomatik olarak tahsisat yapılır.
6.4. İhrcatçıdan istşnen Belgeler
Hava yolu faturalan
Standart formda 9 tanedir.
Konşimento
«Emre)
hazırlanması
istenebilir.
Şahadetnameler
Et ve kÜIDes hayvanı ihracatında özel belgeler gerekir. Tarını ürünlerinin yüklemesinde tarıın karantina sertifikası ve Libya bitki sağlığı hizmet sertifikası istenir. Her türlü yiyecek maddesi ihracatında sağ­
lık sertifikası istenir.
Menşe şahadetnamesi
Bütün ticari mallar için istenir. Men§e şahadetna­
mesi ticaret odalarından sağlanır. Menşe şahadetna­
me sinde üreticinin adı ve tam adresine ek olarak şu
cümlede bulunmalıdır.
25
«Aşağıdaki imza sahibi, adı geçen
kökenli olmadığını ve malda herhangi
tacirin İsrail
bir İsrail mad-
desi olmadığını bu vesile ile onaylar ayrıca aşağıda adı
geçen geminin kara-listede olmadığını da onaylarım.»
belgeler posta ile gönderilmişse, pullu ve üzerinde yalnızca gönderenin adresinin bulunduğu boş bir
zarf da gönderilmelidir.
Eğer
Ticari faturalar
3 kopya gereklidir. Faturada tün1
tilmektedir.
Konsolos
ayrıntılar
belir-
faturası
Yoktur.
Paketlerne
Beli~li
işaretleri
kural yoktur.
Paketlerne
Kısıtlama
yoktur.
Yükleyici ihracat beyannamesi
4 kopya istenir. (2.50 ABD $ dan az
lar için istenmez.)
6.5. Libya hakkında diğer bilgiler:
Tatil günleri
8 ve 28 Mart
26 Nisan
25
Mayıs
11 Haziran
23 Temmuz
26
değerde
olan-
ı
Eylül
7 Ekim
Kurban ve Ramazan
nu tatili Cuma günüdür.
Pasaport, Vizeler ve
bayramları.
Sağlık
Resmi hafta so-
Belgeleri
Pasaport, geçerlidir. 30 gün kalabilmek için 3 aylık vize gerekir. Ayrıca çiçek aşısı yapıldığına dair belge istenir.
Başlıca
Oteller:
Bingazi'de: Berenice, City, Continental, Grand ve
Lux Otelleri.
Tripoli'de: Atlantic, Grand Libya Place, /National
ve 'l'ripolitania Otelleri.
Bankalar
-
Alunenda Bank,Tripoli
Banco di Roma
1-3 giaddat Omar el Muktar, Tripali
- Bank of North Africa Saharia İstiklal, Tripolİ
- Bardays Bank DCO
Giaddat İstiklal 169.
Tripoli, Derna, Tobruk ve Bingazi
- British Bank of the Middle East P.O.B. 374,
Tripoli
- Libyan Central Bank
Sciana Malek Saoud
Tripoli ve Bingazi
(Libya bankaları 1970'de devletleştirilmiştir.)
Reklamcılık
«(stlıe»
Bürosu
6 iara Cahira 4, Tripoli
27
Resmi Ticaret
Acentaları
Libyanı
Public Industrialization
Corp, c/O Ministry of
Inctustryand Economy
Tripoli
Özel Ticaret Kumlu§ları
-
Ticaret, Sanayi ve Tarım Odası (Chaınber of
Trade, Industry and Agriculture)
Tripoli (Bu yarı resmi bir kurulu§tur.)
Toptan
-
satış mağazaları
Falzon Brothers: P.O.B. - 308 Tripoli
The Libyan Transport Co.
P.O.B., 94 Bingazi
Mü§teı'i, Ta§ıma
-
-
ve Gümrük
Komisyoncuları
Chirlon do Brothers:
P.O.B. 157 Bingazi
P.O.B. 401 Tripoli
Libyan Shipping and
Travelling Agency
Sh. Bagh dad, Tripoli
Ticari, Süreli Yayınlar
-
28
Libya Merkez Bankası Ekonomik Bülteni (Libya Ticaret Ate§eliğinden sağlanabilir).
Aylık Ekonomik Bülten: Libya Bankası Ara§tırn1a Bölümü (Bank of Libya Research Dept.
Box 1103 Tripoli)
Ek:
Tablo i
1978-1980 Plan Dönenıinde Kaynaklar ve Harcal1ıalar
(1974 fiyatları ile lVIiiyon LD olarak)
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _~~~~M7W""O"'7~_,.,....i'
~~~=~r~~
_ _ _ _ _ _~ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,_ _ _ _ __
Planlanan Büyüme hızları (%)
1975
1976
1976
1980
3650.,0
4337.2
.~=
6164.4
18.8
68.9
Mal ve Hizmet İthalatı
ve Diger Ödemeler
2156.6
2367.5
2905.4
11.0
36.6
Tioplam Kaynaklar
5776.5
6704.7
9068.8
16.1
57.0
Özel Tüketim
Diğer Tülketim
İhracat
1142.3
970.0
1100.0
12.0
2552.2
1240.2
1049,0
1335.8
15.0
3064.7
1788.7
1537."'
1983.0
45.0
3714.4
8.6
8.1
21.4
21.5
20.0
56.6
58.5
80.3
275.0
4.5
Toplam
5776.5
6704.7
9068.8
16.1
31.3
26.6
30.1
28,6
29.0
24.9
32.2
G.S.Y.İ.H.
----~~--------------------------------------------------------.----~"
Yatırım Harcamaları
Stok
artışı
K.tU. İçlnd.eld payla!'
Özel tüketim
01ğer tüketim
Yatırımlar
24.2
30.8
Ek:
Tablo II
1976-1980 Beş Yıllık Planında Sektörler İtibariyle
Hedefler
(1974 fiyatları ile Milyon LD olarak)
Planlanan Büyüme
Hızı
Yıllık
Ortalın::ı
Sektörler
Tarım, ormancılık
ve
bankacılık
Petrol ve doğalgaz
Madencilik
İmala t sanayii
Elektri'k ve su
[nşaat
Ticaret
Ulaşı:m ve Haberleşme
BankaSigorta ve mali lkurumlar
Konut
~amu hizmetleri
1975
1976
1980
1976
1980 Büyüme %
83.8
2276.6
19.0
84.7
14.6
434.5
204.4
231.3
91.0
126.2
284.7
102.3
2735.7
21.0
113.6
19.3
527.6
226.9
269.9
103.7
143.0
312.5
127.1
53.6
15.2
. 174A
3306.9
31.0
323.4
41.0
783.3
344.4
544.8
175.2
211.6
434.8
214.7
22.2
22.1
20.2
10.5
34.1
32.2
21.4
11.0
16.7
14.0
13.3
9.8
14.,0
11.9
10.1
108.i
45.0
63.2
281.8
180.8
80.3
68.5
135.5
92.5
67.7
52.7
92.5
76.2
60.9
15.8
7.8
10.3
30.7
23.0
12.5
11.0
18.7
14.0
10.9
8.8
14.0
12.0
10.0
4771.4
6692.1
18.6
66.3
10.7
Eğitim
111.5
Sağhk
47.9
13.8
Diğerleri
4024.0
84.4