1 FIKIH DERS NOTLARI-Mehmet Akif Ekinci

FIKIH DERS NOTLARI-Mehmet Akif Ekinci
1. ÜNİTE : FIKIH İLMİ
1-Fıkıh:
Sözlükte;Bir şeyi derinlemesine bilmek,kavramak anlamına gelir.
Fıkhın Tanımı:Kişinin günlük hayatında faydasına ve zararına olan şeyleri bilmesi demektir.
Bir hadis;Allah kimin hakkında “hayır”(iyilik/güzellik) dilerse onu dinde “fakih” kılar.
(Buhari ,ilim10) Fakih : (dinde anlayış sahibi) bu genel anlamıdır.
Fakih tanımı:Fıkıh ilmiyle uğraşan,Kuran,sünnet gibi delillerden dini hüküm (kural) ortaya
koyabilme yeteneğine sahip olan kişidir.
Fıkıh ilminin amacı:
-İnsanın dünya ve ahirette mutlu olmasını sağlamaktır.
-İnsanın Yaratıcısına ve diğer insanlara karşı hak ve sorumluluklarını öğretir.
1-İnsanlar,Allaha karşı kulluk görevlerini şuurlu/bilinçli şekilde yerine getirirler.
Örneğin namazların farz vaciplerini ,namazı bozan durumları öğrenirler.
-İnsan haklarının neler olduğunu açıklar
Örneğin alışverişte aldatmanın haram olduğunu açıklar.
-Hayatı kolaylaştırıcı kuralları öğrenmemizi sağlar.
Örneğin:Yolculuk esnasında oruç tutup tutmama insanlara bırakılmıştır.
Fıkıh ilminin önemiyle ilgili Bir Ayet:
“Mü’minlerin hepsinin toptan savaşa gitmeleri doğru değildir.Onların her bir kesiminde
bir gurup dini ilimlerde geniş bilgi elde etmek ve halkını savaştan döndüklerinde ikaz edip
uyarmak için geride kalmalıdırlar.Umulur ki sakınırlar” Tevbe suresi 122.ayet
Bu ayeti kerimede; yüce Rabbimiz Savaş durumlarında bir grup insanların savaşa katılmayıp, fıkıh
ilmiyle meşgul olmalarını ve savaş sonrası insanları bu konuda bilgilendirmelerini bir emir olarak bildirmektedir.
2-FIKIH İLMİNİN KONULARI:
Fıkıh ilminin konuları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
FIKIH İLMİNİN KONULARI:
İBADETLER
MÜNÊKEHÂT
MUÂMELÂT
UKÛBÂT
Aile hukuku
Sosyal ilişkiler
Cezalar
ÖRNEKLERİ
Namaz
Evlenme ve
Günlük hayatla
İslama göre
Oruç
boşanma
ilgili her türlü
suçlar nelerdir
Hac
sözleşmeler.
ve cezaları
zekat
nelerdir!
FERÂİZ
Miras nasıl
paylaşılır ve
vasiyet nedir!
-Fıkıh ın konusu İnsanın tüm söz fiil ve davranışlarıdır.
-İbadet:Temizlik,abdest,gusül,teyemmüm,mesh gibi konulardan sonra ibadetler hakkında bilgi
verilir.
-Münekehat: İslama göre aile nasıl kurulur yada biter,evli insanlar ve aile bireylerinin görevleri
anlatılır.
-Muamelat: Günlük hayatımızda insanlarla olan alışveriş,kira gibi konuları İslam dinine göre
açıklar.
-Ukubat:Bir kimsenin malına yada canına karşı işlenen suçların cezasının İslam göre neler
olduğunu belirtir.
-Feraiz:İnsanın ölmesi ve geride bıraktığı mal varlığı hakkında İslam dininin emirlerini açıklar.
3-FIKIH USÛLÜ:
Usûl: “Kaynaklardan(kuran+sünnet),hükümlerin(kuralların) nasıl çıkarılacağı,hangi yöntemlerle
doğru sonuca varılacağı konularını ele alır.”
Bu anlamda Fıkıs usulü Fıkhın metotlarını belirleyen bir “metedoloji”(metotlar bilimi) dir
Fıkıh usulünün 3 anlamı vardır.
1-Bizi fıkha ulaştıracak yol ve yöntemdir.
2-Fıkhın kaynakları demektir.
3-Fıkhın temellerini oluşturan ilke ve esaslardır.
Bu sebeplerle Fıkıh usulü ilmi Fıkıh ilminden ayrı düşünülemez.
Fıkıh ve Fıkıh usulü farkı nedir ?
Fıkıh usulü genelde;fıkhi hükümlerin delilleri,bu delillerden hüküm çıkarma ilke ve metotlarından bahseder.
Fıkıh ise;Fıkıh usulüyle elde edilen hükümleri konu edinir.
Fıkıh Usûlü ilmi hakkında yazılmış 3 eser:
Er Risâle-İmam Şafii (Dünyada Hukuk -Fıkıh Usûlü hakkında yazılan ilk eserdir m.s:767)
Fıkıh Usulü-Fahrettin Attar
İslam Hukuk İlminin esasları-Zekiyyüddin Şaban
-Fakih; Bir hüküm verirken (bir kural koyarken )şu aşamaları uygular.
a-Kuran-sünnet vb delileri inceler.
b-Emir/nehiy (yasak) gibi hangi alanda olduğuna bakar.
c-Hükmü(Kuralı) açıklayan genel kurallar koyar.
Örnek 1
“Emir kipi zorunluluk ifade ettiğini belirler.
“Emir “farza” delalet(işaret) eder” kuralını/prensibini/hükmünü ortaya koyar.
Örnek 2
“Yasak/nehiy ifadelerini zorunluluk olduğunu belirler.”
“Yasağın/Nehiy in “haram” a delalet-işaret ettiği kuralını-hükmünü koyar.
FAKİH/MÜCTEHİD
FIKIH USÛLÜ
Delil
İlke-Usûl
“Namazı kılın,zekatı verin,
Emirler Vücûp/zorunluluk ifâde
rükû edenlerle birlikte rüku edin”
eder
Bakara suresi 43.ayet
FIKIH
Hüküm/Kural
“Namaz farz dır”
“Zekat farz dır”
4-Fıkıh İlmiyle ilişkisi olan İslami İlimler nelerdir ?
1- Tefsir:Kuran ayetlerini genişçe açıklayan ilim dalı
2-Hadis:Hz Peygamberin söz,fiil,ve takrirlerinin tümüne sünnet bu ilme de hadis denir.
3-Siyer:Hz Peygamberin hayatını,ahlakını,davranışlarını,devlet iadesini,yaptığı savaşları,olaylar karşısındaki
tutum ve değerlendirmesini anlatan ilim dalıdır
4-Kelam:İslam dininin inanç esalarını konu alan ilim dalıdır.
5-Fıkıh Usulü: Yukarıda tanım 3 şekilde yapılmıştı.
Fıkıh İlmiyle ilişkisi olan Fen ve sosyal İlimler nelerdir ?
Matematik/Coğrafya/Astronomi/Sosyoloji/Felsefe/Mantık
Örneğin:
Günlük namazların vakitleri/Oruç ve Hacc aylarının hesaplanması/Namazda kıble yönü/Miras
taksimi(paylaşımı) nde Matematik ve coğrafya dan faydalanır.
5-FIKIH İLMİNİN TEMEL İLKE VE KURALLARI:
Bu ilke ve Kurallar şunlardır ;
1-Mükellefiyette (sorumluluk ta) kolaylık
2-Helallerde genişlik
3-Haramlarda sınırlılık
4-Hükümlerde tedrîcîlik (tedrîc: aşama aşama,seviye seviye demektir)
5-Kamu yararının gözetilmesi
6-Adaletin gerçekleşmesi
5.1-Mükellefiyette (sorumluluklar da) kolaylık:
-Allah cc (celle celalühü/Şânı yüce )son derece merhametlidir.Kullarına güçleri oranında sorumluluk
yüklemiştir
“Allah kimseye gücünün ötesinde bir teklifte bulunmaz”(Bakara suresi,286.ayet)
2-Hz Peygamber de ”Her şeyin en hayırlısının orta yol ve denge olduğunu,ifrat ve tefrit den kaçınmayı”
öğütlemiştir.
-Mecelle kuralların da da (Osmanlı zamanındaki devlet kuralları)
“Meşakket (Zorluk) kolaylığı getirir”.(mecelle,madde,17)
“Bir iş zorlaşınca kolaylık gösterilir” (Mecelle,madde,18)
-İslam insanın üstesinden gelemeyeceği sorumluluklar-mükellefiyet yüklememiştir.
Örneğin:
1-Suyun bulunmadığı zaman;teyemmüm abdesti almak,
2-Soğukta abdest alırken,mest üzerine mesh yapmak,
3-Yara olan yeri meshetmek yada yıkamamak,
4-Ayakta duramayanların oturarak namaz kılması
5-Ramazan ayında yolcu olanların isterlerse oruç tutmayıp sonra kaza etmeleri
6-Zengin olup hacca gidemeyecek derece de hasta olanlar yerlerine vekil gönderebilirler.
Bir ayet bir hadis:
-“Yüridüllahu bikümül yüsra vela yüridü bikümül usr”
Allah sizin için kolaylık diler zorluk dilemez(Bakara 185. ayet)
-Yessirû vela tüassiru beşşiru vela tüneffirû”
Kolaylaştırınız,zorlaştırmayınız,Müjdeleyeniz,nefret ettirmeyiniz (Buhari,İman,12. hadis)
5.2-Helallerde genişlik/Haramlarda sınırlılık:
Yüce Rabbimiz tüm nimetleri insanların hizmetine sunmuştur.Ancak Allah merhametinden Kişiye ve
topluma Zararlı olan bazı şeyleri ise haram kılmıştır.
Örneğin:
İçki ve Kumar kişiye ve topluma zararlıdır.haramdır.
-Dinimizde haramlar az sayıda-sınırlı oldukları için belirtilmiş,helaller ise çok olduklarından sayılmamıştır.
-Dinin Haram kıldığı bazı şeyler “zaruret-mecburiyet” durumunda helal kılınmıştır.
Örneğin:
-Açlıktan ölmek üzere olan kişi murdar hayvan etini ölmeyecek kadar yemesi haram değildir.
“Allah size ancak ölü etini(leşi),kanı,domuz etini ve Allhdan başkası adına kesileni haram kıldı.Her kim
bunlardan yemeye mecbur kalırsa;başkasının hakkına saldırmadan ve haddi aşmadan yemesinde bir günah
yoktur.Şüphe yok ki Allah çokca bağışlayan ve esirgeyendir”(Bakara suresi 173. Ayet.)
5.3-Hükümlerde (kurallarda) tedrîcîlik : (Kuralların topluca değil, zamana ve yere göre konulmasıdır.)
-Kuran 23 yılda indirilmiştir
-Kurandan .Mekke de inenler;İman ve ahlaki altyapı Medinede inenler: ibadet ve sosyal hayatla ilgilidir.
Örneğin:
-Namaz hariç diğer ibadetlerin tamamı Medine de inen ayetlerle farz kılınmıştır.
-Zekatın miktarı önce sınırlandırılmamış,istek güçlerine göre serbest bırakılmış sonra miktarı açıklanmıştır.
-İçkinin haram oluşu 3 aşamada olmuştur.İçki; Büyük günahtır/sarhoşken namaz kılmayın /kaçının.
5.4-Kamu Yararının gözetilmesi:
-Dini kurallar insan içindir.Kuralların amacı İnsanı 2 dünyada mutlu etmektir.
-Kamusal alan ve kuruluşlar da insan içindir.
-Kamu yararı denince; Toplum yararı anlaşılmalıdır.
Örneğin:
-İhtiyaç halinde(okul-hastane-yol-baraj-cami-köprü vb yapmak iççin) kişisel bir arazi,kamu yararına ücreti
ödenip kamusallaştırılabilir
-Kurulacak bir fabrika çevreye zarar verecekse açılması kamu yararına engellenebilir.
5.5. Adaletin gerçekleştirilmesi:
Adalet sözlük anlamı:
Doğruluk,eşitlik,denklik,dengeli olmak
Adaletin Terim anlamı/Tanımı:
“Bir işi yerli yerine koymak, Hak sahibine Hakkını vermek, Hak ve hukuka uygunluk” demektir.
Bir ayet meali:
“Ey iman edenler!Allah için Hakkı ayakta tutan,adaletle şahitlik eden,kimseler olun.
Bir topluluğa-gruba-millete duyduğunuz kin,sizi âdil davranmamaya itmesin,
Adaletli olun,Bu Takvaya (Allahın emir ve yasaklarına uymaya) daha çok yakışır.
Allaha isyan dan sakının,Allah yaptıklarınızı hakkıyla bilmektedir”(Maide suresi 8. Ayet.)
-İnsanlar arasındaki ilişkileri düzenlemek için;
Hukuk kurallarına ihtiyaç vardır, Bu kurallar adaleti gerçekleştirir,Toplumda huzur ve güven ortamı oluşur.
-Adalet;Hukuka bağlı kalmayı,eşitlik ve Hakkaniyet e uymayı gerektirir.Bu nedenle kimse kendisi adalet
aramaya kalkışamaz,kin,intikam veya kan davası sebebiyle birey olarak ceza vermeye kalkmak,adaletsizliği
meydana getirir.
BİR DUA:
“Rabbiş rahlî sadrî , ve yessirlî emrî, veh lül ugdetem mil lisânî, Yefgahû gavlî ,
Rabbi gad eteyteni minel mülki ve allemtenî min te’vîlil ahâdîs.
Rabbi zid nî ılmen ve fehmen ve elhıgnî bis sâlihîn”
Anlamı:
Ya Rabbi, Gönlüme,göğsümün içine bir ferahlık-genişlik ver, Ya Rabbi işlerimi kolaylaştır,
Ya Rabbi, Dilimdeki tutukluğu gider, Sözüm anlaşılır olsun,
Ya Rabbi , bana “Mülk” ünden ver, ve bana tüm olayları te’vil yapmayı/yorumlamayı/anlamayı öğret,
Ya Rabbii, İlmimi/bilgimi ve anlayış kabiliyetimi artır ve beni “salihler” in arasına kat Allahım “
Amin…vel hamdü lillahi rabbil âlemîn.
mehmet akif ekinci
Akşehir Anadolu İmam-Hatip Lisesi
Meslek Dersleri Öğretmeni