radyo televizyon dijital ses kurgu ünitesi
advertisement
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RADYO TELEVİZYON DİJİTAL SES KURGU ÜNİTESİ ANKARA,2008 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. SES KURGU ÜNITESI ....................................................................................................... 3 1.1. Bilgisayar ...................................................................................................................... 3 1.1.1. Ses Kurgu Bilgisayar Donanım Özellikleri ........................................................... 3 1.1.2. Ses Kurgu Bilgisayar Yazılım Özellikleri ........................................................... 15 1.2. Diğer Ses Kurgu Ünitesi Donanımları ........................................................................ 18 1.2.1. Mikser.................................................................................................................. 18 1.2.2. Ses Monitörleri (Hoparlörler) .............................................................................. 21 1.2.3. Efekt cihazı .......................................................................................................... 23 1.3. Dijital Ses Kurgu Sistemi Bağlantıları........................................................................ 27 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 36 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ................................................................................................... 38 2. DİJİTAL SES PROGRAM TÜRLERI............................................................................... 38 2.1. Sequencer Programlar ................................................................................................. 38 2.2. Loop Bazlı Programlar................................................................................................ 40 2.3. Audio Düzenleme Programları ................................................................................... 42 2.4. Notasyon Programları ................................................................................................. 45 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 47 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 48 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 49 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 50 i AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI 213GIM134 Radyo-Televizyon Teknik Yapım Yayın/Radyo Televizyon Programcılığı Dijital Ses Kurgu Ünitesi SÜRE ÖN KOŞUL 40/16 YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Dijital ses kurgu ünitesini en yüksek verimlilikle kullanabilme ile ilgili bir öğrenme materyalidir. Dijital ses kurgu ünitesini en yüksek verimlilikle kullanabilmek. Genel Amaç Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında dijital ses kurgu ünitesini en yüksek verimlilikle kullanabileceksiniz. Amaçlar 1-Dijital ses kurgu bilgisayarını ve diğer donanımları, bağlantılarını yaparak kullanabileceksiniz 2- Farklı türde dijital ses programlarını inceleyerek ihtiyaca en uygun programı seçebileceksiniz. Stüdyolar, atölye ortamı, VTR cihazları, monitörler, ses ve video mikserleri, video kasetler, ses ve görüntü aktarım kabloları stüdyo içi ve dış mekân için gerekli diğer teknik cihazlar. Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii GİRİŞ Ş GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Programcılıkta en önemli hatta olmazsa olmazlardan biri de ses unsurudur. Ses olmayan bir program düşünülemez. Özellikle radyo söz konusu olduğunda, ses olmadan radyo düşünmek imkânsızdır. Bir müzik, bir insan sesi ya da doğada bulunan herhangi bir ses radyoyu dinleyen kişilere kendinden öte bir şeyler çağrıştırır. Televizyonda yayınlanan bir programın görüntüsü ne kadar güzel olursa olsun, o görüntüyü destekleyecek bir müzik, bir konuşma veya bir efekt yok ise o görüntü tek başına bir anlam taşımaz. Ancak program ile bütünlük sağlayabilmenin en önemli koşulu seslerin net ve pürüzsüz olması, gürültü ile boğulmaması gerekir. Küçük bir hışırtı ya da sunucunun sesindeki rahatsız edici ton ve vurgulamalar izleyiciyi veya dinleyiciyi rahatsız eder. Görüntülerde olduğu gibi sesleri de belli bir sistematik veya bütünlük içinde toplayıp düzene koymak ya da farklı ses kaynaklarından gelen sesleri kulağı rahatsız etmeyecek biçimde birbirine yakın şiddette ayarlamak ya da bir program yapıyorsak insan sesinin yanı sıra fonda müzik veya konunun gelişimine göre rüzgâr, yağmur gibi sesleri belli bir düzen içinde sıralamak gerekebilir. Günümüzde gelişen bilgisayar donanım ve yazılım teknolojsiyle birlikte, herkes kendi evinde kendi müziğini yapacak duruma geldi. Özel bilgisayar programları ve bilgisayara bağlanan özel yardımcı donanımlarla herkes evinde kendi orkestrasında kendi bestelerini yapacak duruma geldi neredeyse. Bu modülde ses kayıt ve kurgusunu yapabilmek için gerekli olan dijital ortam ve ses kurgusu yapabilmek için üretilmiş yazılımlar ilgili genel bilgileri bulabileceksiniz. 1 2 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ–1 Dijital ses kurgu bilgisayarını ve diğer donanımları, bağlantılarını yaparak kullanabileceksiniz ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Radyo stüdyolarında ses kaydının yapıldığı ortamları inceleyiniz. Televizyon stüdyolarındaki ses kayıt ortamlarını inceleyiniz Dijital ses kaydında kullanılan bilgisayar donanımlarını inceleyiniz. Dijital ses kurgu yazılımları hakkında bilgi toplayınız. Capture, konnektör, composite, video, scart, bnc, kulaklık jakı, adaptör konularını araştırınız. Kazanmış olduğunuz bilgi ve tecrübeleri arkadaş grubunuz ile paylaşınız. Ses kartları hakkında bilgi toplayınız. “Dijital ses” hakkında fizik öğretmenlerinden bilgi alınız. Araştırma işlemleri için TV teknik cihazları satan firmaların internet sitelerini ziyaret edebilir, televizyon kuruluşlarına ve prodüksiyon şirketlerine geziler yapabilir, TV kuruluşlarında çalışan personelden ön bilgi edinebilirsiniz. 1. SES KURGU ÜNITESI 1.1. Bilgisayar 1.1.1. Ses Kurgu Bilgisayar Donanım Özellikleri Bilgisayar; yazılımlar aracılığıyla, kendisine verilen komutlar çerçevesinde, aritmetik ve mantıksal işlemleri çok hızlı bir şekilde yapabilen, bilgileri depolayan gerektiğinde bu bilgilerden istenen ölçütlere uyan bölümlerini ekran veya yazıcı yoluyla kullanıcıya aktaran, büyük kısmı elektronik ve bir kısmı da mekanik olan bir araçtır. 3 Basit bir şekilde tanımlamak gerekirse, bilgisayarlar dış kaynaktan girdi (input) olarak veriler (data) alırlar, verileri işlemden geçirdikten sonra sonuçları çıktı (output) olarak verirler. Veriler; bilgisayarda saklanabilen yazı, diyagram, sembol, grafik, hareketli video görüntüler ve sesin tümüne verilen addır. Bilgisayarın yapısını inceleyecek olursak; Sistem birimi (system unit);donanım parçalarının dışındaki bütün birimleri içerir ve bilgisayar kasası içinde yer alır. Sistem biriminde anakart, mikro işlemci, yardımcı işlemci, RAM, Bios ROM bellek, Cache belleği, kasa ve güç kaynağı yer alır. Anakart sistem ve bazı çevre birimlerinin üzerine ya sabit olarak lehimlenen veya genişletme yuvaları ve soketler yardımıyla monte edildikleri, bilgisayarın ana iskeletini oluşturan bilgisayardaki en büyük baskılı devre kartıdır. Anakart üzerinde, diğer tüm donanım bileşenlerinin ve çevre birimlerinin kontrol edildiği, üzerinde veri işlem ve bilgi depolama işlemlerinde kullanılan mikro işlemci RAM, Bios, ROM ve yonga seti gibi bazı entegre devreleri bulunur. Bir kartın üzerindeki yonga takımı, o kartın verimliliğini önemli ölçüde etkiler. Çevre birimleri; bilgisayara veri giriş ve çıkışını sağlayan birimlerdir. Yaptıkları işe göre, giriş, çıkış ve giriş/çıkış birimleri olmak üzere üçe ayrılır. 4 Giriş birimleri; klavye, fare, ışıklı kalem, optik okuyucu, tarayıcı, mikrofon, sayısallaştırıcı, joysticktir. Çıkış birimleri ise; ekran, görüntü kardı (video kart), yazıcı, çizici (plotter)’dir. Giriş/çıkış birimleri de sabit disk (hart disk), RAM disk, optik disk, manyetik yedekleme ünitesi ve bandı, genişletme kartları (faks, modem, ses, video yakalama –video capture card-)’dır. Kart ve RAM genişleşme yuvaları bilgisayarın dış dünyaya açılan pencereleridir. Bunlar, anakart üzerinde bulunan ince-uzun, yalıtkan bir plastik dış çerçeve içinde yer alan ve içlerinde bir dizi bağlantı ucu bulunan özel soketlerdir. Resim 1.1:Kart genişletme yuvaları Genişletme yuvaları üzerine özel amaçlar için üretilmiş kartlar takılarak bilgisayarın donanımı geliştirilebilir. Ses kartı takılarak gerekli yazılımlar yüklendikten sonra istediğiniz kaynaktan elde edilmiş sesleri kaydetmek, kaydedilen sesi dinlemek, karta bir klavye bağlamak, kartın ROM belleğinde saklanan enstrüman seslerini kullanarak klavye ile müzik yapmak, çok sayıda enstrümanı kullanarak elde ettiğiniz melodileri ve diğer sesleri birleştirmek mümkündür. 5 Resim 1.2: Bilgisayarlı ses kurgu sistemi Bir video görüntü yakalama (video capture) kartı takılarak video, video kameradan alınan görüntüler belleğe atılabilir. Giriş ve çıkış kapıları (I/O), çevre birimlerinin bağlantısında kullanılır. Bu kart arkasındaki soketler kapı (port) olarak adlandırılır. Resim 1.3: Bilgisayara bağlanan çeşitli giriş ve çıkışlar 6 Portlar seri ve paralel olmak üzere iki türlüdür. Seri kapılara (port); fare, yazıcı ve dıştan takılan modemler bağlanır. Bunlar COM (communication port) olarak adlandırılır. Bir bilgisayarda birden çok COM olabilir. Bu kapılarda bağlantı 25 veya 9 iğneli (pin) bağlantı uçları bulunan fiş veya soketlerle sağlanır. Resim 1.4: 9 pin bağlantı aparatı Resim 1.5: USB giriş Paralel çıkışlarda da seri çıkışlarda olduğu gibi veriler gönderilir ancak bir seferde bir byt olmak üzere, her biri bir bit olmak üzere 8 kanaldan aktarılır. Bitler aynı anda gönderildikleri için kablo üzerinde birbirlerine paralel gönderiliyormuş gibi olur. Bunlara LPT 1 ve LPT 2 olarak adlandırılırlar. 7 Resim 1.6: Paralel port Mikroişlemci (CPU) bilgisayarın beynidir. Veri işlemi sırasında bütün aşamaları yönetir. Tüm donanım bileşenlerini idare eder. Ancak çok küçük boyuttaki bileşen dışındaki verileri kendi içinde saklayamadığı için ana hafıza adlı bileşene ihtiyaç duyar. İşlemciler yarı iletken özelliklere sahip bir malzeme olan silikondan üretilir. Bir mikroişlemcide, elektrik sinyallerini ileten çok sayıda ayaklar bulunur. Her bir sinyal dizisi belli bir şekil oluşturacak biçimde hareket eder. Mikroişlemci gelen elektrik sinyalleri sonucunda oluşan bu desenlere göre hareket eder. Her bir sinyal dizisine komut denir. Mikroişlemcilerin görevi komutları işlemden geçirmektir. Mikroişlemcilerin birçoğunda “cache” denen küçük ve hızlı bir tampon bellek vardır. Bunun dışında bellekleri olmadığı için, yaptıkları işlemleri hafızalarında tutabilmeleri için “bellek yongaları”na ihtiyaç duyarlar. Mikroişlemcilerin bu sınırlı veri depolama yetenekleri nedeniyle verileri RAM bellek adı verilen geçici bellekte biriktirirler. Resim 1.7: Mikroişlemci (CPU) 8 Bir mikroişlemcinin hızı çeşitli etkenlere bağlıdır. Bunlardan biri veri yolunun “data base” genişliğidir. Veri yolunun genişliği her seferinde ne kadar veri iletileceğini gösterir. Bir işlemcinin performansını belirleyen başka bir etken ise saat hızıdır. Sistem saati işlemcinin içinde bulunur. Örneğin, 66 MHz saat hızındaki bir işlemci saniyede 66 milyon işlem yapıyor demektir. Teknoloji ilerledikçe her geçen gün daha hızlı işlemciler piyasaya sürülmektedir. RAM bellek bilgisayar programlarının yüklendiği hafıza birimidir. RAM mikroişlemcilerin tutamadığı bilgileri belleğe alma işlevini görür. Bilgisayar kapandığı zaman RAM belleğe alınan bilgiler yok olur. RAM bellekteki bilgilerin kalıcı olması isteniyorsa, onları hard disk gibi kalıcı bellekli bir ortama aktarmak gerekir. RAM belleğin bilgileri tutamama özelliği nedeniyle bilgisayarlarda temel bilgileri içeren, hiç silinmeyen bir belleğin olması gerekmektedir. Bu bellek hard disk üzerinde olamaz. Çünkü hard diskin bilgiye ulaşma süresi RAM’a göre daha yavaştır. Ayrıca bu bilgilerin silinme ihtimali de vardır. Bu nedenle ROM adı verilen sadece okunabilir bellek bu durumda devreye girmektedir. Bilgisayarlarda BİOS ROM adı verilen temel giriş/çıkış sistemi bulunmaktadır. Bu yongada, üzerine takıldığı bilgisayarın sistem bilgileri saklanır. Bu özel tip ROM, anakartın üretimi sırasında tasarımcılar tarafından yerleştirilmiş bazı temel programlar içermektedir. Bu programların işlevi bilgisayar ile kullanıcı arasındaki bilgi alışverişini, yani bilgi giriş ve çıkışını düzenlemektir. BİOS ROM yongası vücudun DNA’sı gibidir. Nasıl ki DNA’lar genetik bilgileri taşır; BİOS ROM da bilgisayarın her açılışında ona temel bilgileri verir. Resim 1.8:BİOS ROM Bilgisayarın önemli parçalarından biri de kasa ve güç kaynağıdır. Güç kaynağı yardımıyla sürücülerin motorları ve elektronik devreler çalışır. PC çalışırken duyulan uğultu ise güç kaynağının içindeki pervaneden gelir. Bu pervane, konsolun içindeki sıcaklığı düzenler. Aksi hâlde ısınan devreler hata yapmaya başlayabilirler. 9 Resim 1.9: Bilgisayar kasası Ses kartları Bilgisayarlar bilindiği gibi sayısal (digital) aletlerdir. Fakat doğadaki ses ise anologdur. Bilgisayara taktığımız ses kartı sayasal olarak tutulan ses bilgilerini anolog ses sinyallerine ve aynı zamanda da anolog ses sinyallerini ses bilgilerine, aynı zamanda da analog ses sinyallerini sayısal bilgiye çevirebilmektedir. Hoparlörden alınan ses, dijital sinyalin analog hâle dönüştürülmüş şeklidir. Mikrofondan bilgisayara kaydedilen sesler de analog sinyallerin bilgisayara dijital olarak aktarılmasıdır. Buradaki dijital sinyaller 0 ve 1 kodlarından oluşmaktadır. Anolog işaretler ise genliği sürekli değişen sinyallerdir. İşte bu aradaki çevirme işlemlerini yapan karta ses kartı adını veriyoruz. Günümüzde ses kartları artık PC’lerin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Multimedya uygulamalarının çoğalması, interaktif programlarda artış ile birlikte PC oyunlarındaki seslerin ve müziklerin profesyonel seviyelere ulaşması ile ses kartları bilgisayarın standart bir parçası hâline geldi. Ayrıca yeni teknolojiler ile birlikte PC’lerin artık bir sinema gibi kullanılabilmesi de ses kartlarının ulaştığı konumun yüksekliğini gösteriyor. Bilgisayarınıza AUDIO kayıt yapacaksanız, sonuçta elde edeceğiniz seslerin kalitesi üzerinde en büyük etkiyi bu sesleri kayıt etmekte kullanacağınız ses kartı yapacaktır. Günümüzde çok kaliteli ses kartları piyasaya sunulmuştur. Bu alandaki en üst nokta 192kHz, 24-bit kayıt yapabilen ses kartlarıdır. Burada hemen çok karıştırılan “bit” sorunudur. Piyasada 32-bit hatta 128-bit ses kartları bulunmaktadır. Ses kartlarından ses kartlarının "bit" adedinden bahsedildiğinde asıl anlaşılan, kartın sesleri dijital ortama aktarırken her bir ses örneğini parçaladığı bilginin yoğunluğudur. Bilgisayar teknolojisinin ilk zamanlarında 8-bit ses kartları vardı. Bu kartlardan elde edilen sesler pek gerçeğe yakın değildi. Zaman içinde gelişen teknoloji daha yüksek bit hassasiyetine sahip ses kartlarını makul fiyatlar seviyesine indirmeyi başarınca bilgisayar kullanıcıları da 16-bit ses kalitesine kavuşmuş oldular. Günümüzde satın alıp dinlediğimiz tüm müzik CD'leri 16-bit 44.1kHz‘lik kayıtlar içermektedir. 10 Her 16-bit ses kartı aynı kalitede değildir. Temelde 16-bit olmalarına rağmen bu dönüştürme işlemleri için kullanılan algoritmalar, kullanılan elektronik aksamın kalitesi, devre tasarımının kalitesi gibi unsurlar sonuçta elde edilecek sesin üzerinde çok büyük rol oynarlar. Kötü bir 24-bit dönüştürücü, çok iyi tasarlanmış bir 16-bit dönüştürücüden çok daha kötü sonuç verebilir. Her alanda olduğu gibi burada da teknoloji ilerlemektedir. Artık 24-bit ses kartları da çıkmıştır. Aradaki bu 8-bit‘lik fark ses kalitesi üzerinde inanılmaz bir artış sağlamıştır. Sonuçta yapılan çalışmalar CD ye basıldığında 16-bit olarak transfer ediliyorlar. O halde neden 24-bit’lik kartlar tercih edilmelidir? Herşeyden önce analog ortamdan dijital ortama geçilirken en yüksek hassasiyette bilgi aktarılması, aktarım sırasındaki kayıpları en aza indirir, daha sonra bu bilgiler üzerinde yapılan çalışmaların hepsi 24’bit üzerinden yapılacağından daha geniş bir çalışma alanı sağlanmış olur. CD'ye aktarılmaya başladığında “dithering” denilen bir işlem ile veriler 24’bit ten 16 bit'e indirgenir. Bu indirgeme için birçok algoritmalar kullanılmaktadır, bunların arasında en popüler ve kaliteli olan Apoogee firmasının geliştirdiği UV22 kodlamasıdır. Özetleyecek olursak, en son aşamada 16-bit'e indirgenmesine rağmen kayıtların 24-bit yapılması, kulakla rahatlıkla fark edilebilecek bir kalite farkı ortaya çıkarmaktadır. Sesin kalitesini belirleyen tek unsur “bit sayısı” değildir. Hemen hemen aynı önemi taşıyan “örnekleme frekansı kriteri” de ses üzerinde ciddi etki yaratır. Örnekleme frekansı; ses sinyalinin dijital ortama aktarıldığı sırada ne kadar sıklıkta örneğinin alınması gerektiğidir. Örneğin 44,1 kHz denildiğinde 1 saniyelik bir dönüştürme sırasında ses sinyalinin 44.100 adet örneği alınmaktadır. Fiziksel formüller ile ispatlandığı üzere, insan kulağının max. 22.05 kHz duyabildiği kabul edilecek olursa, dijital ortama aktarılmış bir sesin fark edilemeyecek kadar az kayıpla tekrar analog şekle dönüştürülebilmesi için 22.05 kHznin iki katı yani 44.1 kHz ile örnekleme yapılmalıdır. Günümüzde 32, 44,1, 48 ve artık 96/192 kHz frekansları standart olmuştur. 96 kHz şimdilik yalnızca profesyonel kalitedeki ses kartlarında mevcuttur. Frekans sesin ton yüksekliğini ölçmekte kullanılır ve birimi Herz’dir. Frekansın tek düzeliği yüksek Herz değerlerinde ıslık sesi gibidir ve çok rahatsız edici olabilir. Frekansın tek düzelikten kurtulup değişken bir yalpazede ritimlenmesi ile kulağa hoş gelen sesler oluşturabiliriz. Bilgisayarımızdaki ses efektleri basitce bu şekilde oluşmaktadır. Yani ana frekans değiştikce ses renk kazanmaktadır. Ses kartlarının bir kısmı bilgisayarın kendi içinde bulunur. Bu ses kartlarını belli başlı firmalar üretir. İkinci tür ses kartları ise daha profesyonelce hazırlanmışlardır. Bu kartların, sadece stereo giriş / çıkış sağlayanından tutunda 64 kanal analog ve dijital giriş / çıkış sağlayanına kadar çok çeşitleri vardır. Bilgisayara müzik klavyesi bağlamak istendiğinde MIDI kavramı ile karşılaşıyoruz. En basit anlamı ile MIDI müzik enstrümanlarının bilgisayar ve birbirleri ile veri alışverişini sağlayan bir tekniktir. Günümüzde satın alacağınız hemen her elektronik müzik enstrümanının MIDI portu vardır. Bu enstrümanların bilgisayara veri aktarımını sağlamak içinse bilgisayara bir MIDI ara birimi takılmalıdır. Burada karşımıza yine iki seçenek çıkıyor: 11 Her ses kartının vazgeçilmez bir öğesi, enstrümanların kendi aralarında anlaşabilmelerini sağlamasıdır. Bugün hemen her ses kartına, joystick bağlantısından MIDI aygıtları bağlanabilmekte. MIDI ilk icat olduğunda müzisyenler ellerinde hangi MIDI enstrüman varsa onunla bir takım düzenlemeler yapıyordu, ancak iş başka synthesiser’(ses sentezleyici) de dinlemeye gelince aynı sesler alınmıyordu. Çünkü her “synth” yapımcısı enstürümanlara gelişi güzel program numarası veriyordu, böylece orjinali piyano olarak kaydedilen bir ses, bir başka synth’de söz gelimi klarnet olarak duyuluyordu. İşin uzmanları bunuda bir standarta bağlayıp bir enstrüman haritası çıkardılar ve ismini de “general MIDI” olarak belirlediler. Ses kartının kalitesindeki önemli etkenlerden biri de işte bu genaral MIDI enstrümanlarını orjinaline daha yakın çalabildiğidir. Profesyonel ses çalışmalarında bir bilgisayar için gereken; Audio kayıt kartı (çok giriş / çıkışlı) MIDI arabirimi ( 8 giriş / çıkış) Haricî ses modülü (leri- Hardware sampler) Üst seviye sequencer programı Software synthesizer programları Software sampler programlar Resim1.10: Dijital ses kurgu sistemi Amatör ya da yarı profesyonel bir amaçla alınması gereken ses kartı en azından 44,1 kHz çalışma ve örnekleme kapasitesine sahip olmalıdır. Daha iyi bir ses elde etmek için ise optik çıkışlı veya digital çıkışlı ses kartları tercih edilmelidir. Eğer ses kartı alınmasındaki amaç MIDI müzikleri yapmak ise alınacak ses kartının wavetable synthesizer (dalga boyu sentezleyici) özelliği taşıması ve MIDI klavye ve enstrüman bağlanabilecek MIDI arabirimlerine sahip olması gerekir. MIDI seçiminde dikkat edilecek bir diğer özellik ise ses kartının general MIDI özelliği taşımasıdır. General MIDI özelliği taşıyan ses kartı ile yapılan MIDI kayıtları bir başka general MIDI uyumlu ses kartında dinlenebilir. Bunun nedeni general MIDI’nın her enstrümana standart bir numara verilmesidir. 12 Sesin kalitesi ne kadar yükselirse yapılan bir kaydın sabit diskte kaplayacağı alan o denli fazla olacaktır. Örneğin 44,1 kHz’de bir dakikalık kayıt işlemi sabit diskinizde yaklaşık 11Mbyte yer tutar. Bu nedenle ses kartlarına verinin sıkıştırılması sağlanır. Veri; 2:1,4:1 gibi oranlarda sıkıştırılır. Mpeg Kartı Hareketli resim ve avilerden oluşan dosyaların geniş olarak sıkıştırılması için kullanılan kartlardır. VCD’ler ortaya çıkınca ekran kartlarına bağlanan MPEG-1 kartları çıkmıştı. Ekran kartının ve PC’nin gücü yetmediğinde filmler çok kare atlamalı olarak seyredilebiliyordu. Bu sorunu çözmek amacıyla ekran kartları MPEG-1 ile desteklenmeye başladı. MPEG 2 ise, güçlü bir video sıkıştırma formatı olmasının yanı sıra resim kalitesi MPEG-1 kartlarından daha iyi olmaktadır. Resim 1.11. MPEG 2 Kart Günümüzde ekran kartlarının güçlendirilmesi ile birlikte bilgisayar ortamında film izlemek için MPEG kartlarına ihtiyaç kalmamıştır. Bir MPEG-2 kartına ihtiyaç duymadan, güçlü bir ekran kartı ve bir DVD oynatıcı yazılımı ile MPEG-2 filmlerinin oynatılmasına “SOFTDVD” denilmektedir. CD-ROM CD-ROM sürücüler CD türlerini bilgisayarda kullanmamızı sağlayan cihazlardır. CDROM sürücüler birçok CD formatını desteklemektedir. Birçok CD sürücünün ön panelinde CD çıkarma ve play tuşları, çalışma göstergesi, ses kontrol düğmesi ve kulaklık çıkışı vardır. Eğer bir ses kartınız yoksa kulaklık çıkışına bağlayacağınız bir hoparlör veya kulaklık yardımıyla CD-ROM sürücüsünden müzik CD’lerini dinleyebilirsiniz. 13 Resim 1.12: CD-ROM sürücü DVD ROM Yüksek veri depolama kapasitesine sahip ve CD-ROM boyutlarında yeni bir medya birimidir. DVD; dijital versatile disc sözcüklerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. İngilizce “versatile”kelimesinin dilimizdeki karşılığı “çok iş bilen”dir. Gerçekten de bu ifade DVD’ye çok uymaktadır. DVD’ler üretim formatlarına göre 4,7 GB ile 117 GB arasında bir kapasiteye sahiptirler. Tek CD’ye sığmayan bir çok program, doküman, oyun, filmler artık DVDROM’larda tek bir birim olarak üretilmektedirler. Okuma hızları “X” olarak belirtilir. Hızları; 1X/8X, 2X/20X ve 6X/32X şeklindedir. 6X; CD-RW video CD’leri 32X; CD-ROM disklerinin okuma hızını ifade eder. Resim 1.13: DV-ROM sürücü Cd Writer CD’lere bilgi kaydetmemizi sağlayan cihazlardır. CD yazıcılar CD’ye iki türde kayıt yapabilirler: 14 CD-R (yazılabilir) CD-RW (tekrar yazılabilir) CD-RW sürücü yalnızca CD üzerine yazmaya değil, CD okumaya da yarar. Böylece bu tür bir sürücü aynı zamanda bir CD-ROM sürücü olarak da kullanılabilir. CD-RW’in asıl avantajı ucuzluğu ve uzun ömürlülüğüdür. CD yazıcıların da CD-ROM sürücülerde olduğu gibi X değer ile (150 kB/S kaç kat hızlı olduğuyla) gösterilir. Çoğunlukla okuma- yazma hızları farklıdır. Resim 1.14: CD writer 1.1.2. Ses Kurgu Bilgisayar Yazılım Özellikleri Dijital ses kurgu programları bilgisayar ortamlarında ses kurgusu yapmayı sağlayan programlardır. Bu programlarla dijital ses dosyaları mikslenir, düzenlenir, master oluşturulur. Kolayca müzik üretilir, radyo spotları hazırlanır ve bozuk kayıtları düzeltilir. Dijital ses kurgu yazılımlarında echo, flange, reverb gibi gerçek zamanlı ses efekti bulunur. Dijital sinyal işleme (DSP), mastering ve analiz araçlarını ve ses iyileştirme özelliklerini kullanarak ses kayıtları düzenlenir. Ses kurgu yazılımlarına haricî donanım desteğiyle ses kaydı yapılabilir. Dinlerken sesin, pan ve efekt kontrolleri ile oynanarak çeşitli etkiler elde edilebilir. Değişiklikleri gerçek zamanda (reel time) kaydedilir. Haricî donanım denetimlerini kullanarak, zaman çizgisinde düzenlenebilir zarflar hâlinde görülen değişiklikler yaratılır. Ses yazılımları ile; Programda yer alan kullanımı kolay ses araçları setiyle sesler kaydedilip, mikslenir ve düzenlenir. HD ve DVD kalitesinde ses için 192 kHz'e kadar örnekleme hızlarıyla, yüksek kalitede 24- veya 32-bit dosyalar oluşturulabilir. Binlerce sıkıştırılmamış 32-bit müzik loop'u 5.000 civarında, 32-bit, her tarzda performansa dayalı, ücretsiz müzik loop’u kullanılarak yeni sentezler oluşturulabilir. 15 Ses iyileştirme araçları ile eski kasetlerdeki kayıtlar temizlenebilir; mikrofon gürültüleri, tıslamaları, öksürükleri ve diğer istenmeyen sesler yok edilir. Kırpılmış sesler düzeltilir; Click/Pop Eliminators, Noise Reduction gibi özellikleri kullanarak ses iyileştirilebilir. Cok sayıda efekt eş zamanlı olarak uygulanıp ve dinlenebilir. Uygun şekilde tekrar kullanım için, sık kullanılan rack ayarları hazır olarak kaydedilir. Programdaki araçlar ile frekans ve zamanda sesler görsel olarak ayıklanır ve seçilir. Seçilen ses silinebilir veya değiştirilebilir. Belirli sesler izole edilip ve düşük frekansların görünürlüğü artırılabilir. Spectral Pan ve Phase görünümleri zaman içinde pan, faz ve frekansı çizen Spectral Pan ve Phase görünümleri dâhil olmak üzere, güçlü görselleştirme araçlarını kullanarak sesi analiz edilir. Master oluşturma araçları Graphic ve Parametric ekolayzırlarını kullanarak bir mikse son rötuşları yapınız. Dynamics Processor, Hard Limiter ve yeni Multiband Compressor ile seslerinizi zenginleştiriniz. 16 Ses formatları WAV Günümüzde popüler olarak kullanılan formatlar arasında “WAV; geçmişi en eskiye dayanan formattır. Bu formattaki bir dosya, ses sinyalinin bilgisayar ortamında varolabileceği en ham ve doğal hâlini saklar. Audio kayıtlarının büyük bir kısmında, sesler bilgisayara ilk aktarıldığında WAV formatında olur. Bu formatta herhangi bir sıkıştırma söz konusu olmadığı için sesin kalitesinde kayıp da olmaz. Kayıt kalitesi neyse, dosyanın kaliteside odur. Bu yüzden, bir WAV dosyasının sabit diskinizde kaplayacağı yer de nisbeten fazladır. Dosyanın diskinizde kaplayacağı yer Sampling Frequency ve Bitrate değerlerine bağlı olmakla birlikte; CD kalitesinde yapılmış bir kayıtta ortaya çıkan WAV dosyasının her dakikası ortalama 10 MB’lık yer işgal edecektir. MP3 ve MP4: MP3 formatı, WAV dosyalarının belli bir algoritmayla sıkıştırılmış hâli olarak nitelendirilebilir. İsmini ‘’MPEG Layer 3’’ kısaltmasından alır. MP3 sıkıştırma algoritmasının özelliği, WAV dosyaları ve insan kulağının algılama biçimi göz önünde bulundurularak hazırlanmış olmasıdır. Sıkıştırılma sırasında dosyada ses kaybı ortaya çıkması kaçınılmazdır; ancak MP3 formatında bu kayıp, insan kulağının zaten algılayamayacağı sinyallerden vazgeçilerek yapılır. Bu yüzden, CD üzerinde bir parça ile aynı parçanın MP3 versiyonunu dinlediğimizde (çok kaliteli bir ses sistemi söz konusu olmadığı sürece) bize arasında bir fark yokmuş gibi gelir. MP3 formatı, az yer kapladığı için kaydettiğimiz parçaları arkadaşlarımızla paylaşmak için oldukça uygun bir formattır. Günümüzde birçok platform ve cihaz tarafından desteklenen bir format olduğu için herkese açık bir paylaşım söz konusu olabilir MP4, ISO/IEC tarafından seçilen uluslararası standart olmuş bir dosya biçimidir (içerik olarak da bilinir). ISO/IEC Moving Picture Experts Group tarafından çoklu ortam çeşitlerini saklamak için kullanılır, diğer çoklu ortam çeşitlerini saklamak için de kullanılabilir. WMA: Microsoft’un MP3 formatına cevabı olarak nitelendirilebilecek formattır. ’Windows Media Audio’ ifadesinin kısaltılmış hâli olarak nitelendirilebilir. Windows Media Player’ın ileri versiyonları ve Windows XP işletim sistemi ile birlikte gündeme gelen bu format,WAV dosyalarını MP3’e benzer bir algoritma ile sıkıştırma mantığına dayanmaktadır. 17 MP3 formatıyla ilgili söylenebilecek her şey, WMA formatı için de geçerlidir. Bu formatın avantajı, artık MP3’e kadar yaygınlaşmış olması ve lisans koruması hakkında bir takım etkili kontroller barındırılabilmesidir. 4-MIDI MIDI (Musical Instrument Digital Interface), elektronik ortamda bulunan notaların digital bir enstrüman tarafından çalınmasıdır. MPEG-4 MPEG-4 ses ve görüntü sıkıştırmayı geliştirerek, yayın, geniş bant, kablosuz ve paket medya ağlarında düşük bant genişliklerinde yüksek tanımlı kaliteye kadar içerik ve hizmet dağıtımına imkân sağlar. MPEG-4 etkileşimli ve kişisel ortamlarda sunulabilen bir çok ortam biçimi (metin, resim, animasyon, iki ve üç boyutlu nesne) için standart bir çatı oluşturuyor. Geleceğin içerik piyasındaki çeşitliği desteklemek için MPEG-4 ses-görüntü kodlama, basit görsel ve ileri basit görsel profil gibi özel uygulamalar için kullanışlı, “profiler” olarak adlandırılan araç setleri sunuyor. Kullanıcıların sadece işlevselliği destekleyen profilleri uygulaması gerekiyor. MPEG-4 her türlü bant genişliğinde etkileşim ve çoklu ortam dağıtım sistemleri için uygun bir çoklu ortam sunum teknolojisidir. MPEG-4 standardını indirmek ücretsizdir ve IP sahipleri patentlerini adil, makul ve ayrım yapmayan kurallara göre belgelemek ile sorumludur. 1.2. Diğer Ses Kurgu Ünitesi Donanımları 1.2.1. Mikser Bir radyo stüdyosunda tüm seslerin toplandığı ve dağıtıldığı ünitedir. Mikserler, kayıtların ve canlı performansların vazgeçilmez cihazlarındandır. 18 Resim 1.15: Mikser Bir miksere kanal sayısına göre farklı cihazlar bağlayabilir, bağladığımız cihazların ses tonlarını ayrı ayrı ayarlayabilir (yani equalizer ayarlarını ayrı ayrı yapabilir) ve hoparlörlere dengelenmiş tek bir ses çıktısı gönderebiliriz. Resim 1.16: Deck composite bağlantı 19 Mikser üzerindeki her equalizerın ayrı bir girişi bulunmaktadır. Her bir girişe ayrı bir cihazı bağlamak ve bu cihaza özel ses ayarı yapmak mümkündür. Bunun yanı sıra, cihazlardan toplanmış ses sinyalini hoparlöre gönderirken (daha önce winampta yaptığımız gibi) genel ses ayarını da yapabiliriz . 1.17:Miksere ses giriş ve çıkış paneli Mikserlerle ilgili bazı temel terimleri tanıyalım: Channel (kanal) : Mikser üzerindeki her bir girişe verilen addır. Az önce gördüğümüz gibi, her bir kanala ayrı bir cihaz bağlayabilir ve söz konusu cihaza ait özel tonlamayı yapabiliriz. 1.18: Mikser kanalları Volume: Ses şiddetidir. Her bir kanalın kendine ait ses ayarı olduğu gibi, mikserin genel çıkışının da bir ses ayarı vardır. Input : Mikser kanallarının girişine verilen addır. Bağlantı, genelde jack’ın bir ucu cihaza, diğer ucu da mikserin kanal girişine girilerek sağlanır. Output: Mikserin genel çıkışına verilen addır. Bağlantı, genelde jackın bir ucu mikserin genel çıkışına,diğer ucu da hoparlöre girilerek sağlanır. Peak: Ses şiddetini belirtmek için kullanılan bir terimdir. Mikserin peak göstergesinin kırmızı olması, ilgili kanala veya genel çıkışa ait ses şiddetinin olması gerekenden daha yüksek olduğunu gösterir. Phones : Kulaklık çıkışıdır. Elde ettiğimiz tonun dengeli olup olmadığını anlamanın en iyi yolu kulaklıkla dinlemektir. 20 Bilgisayar programlarında da sanal mikserler vardır. Bu mikserlerle, bir araya getirilen farklı ses ve ton dengelerini gerçek bir mikser kullanıyormuş gibi ayarlayabiliriz. Resim 1.19: Sanal mikser 1.2.2. Ses Monitörleri (Hoparlörler) Hoparlör sistemleri elektrik enerjisini akustik enerjiye dönüştürür. Mikrofona benzer şekilde bir hoparlör dinamik, şerit ya da kondansatör yapıda olabilir. Ancak, en yaygın kullanılanı dinamik yapıya sahip hoparlörlerdir. Şerit ve kondansatör yapıda olanlar, düşük seviyede ve yüksek frekanslı sesler için uygundur. Resim1.20: Hoparlör Teorik olarak bir hoparlör tüm frekansları doğrusal bir şekilde sese dönüştürebilmelidir. Ancak bu pratikte geçerli değildir. Alçak frekansları geçiren bir hoparlör, aynı oranda yüksek frekansları geçirmez; bunun tersi de mümkündür. Bu sorunu giderebilmek birden fazla ve değişik frekans bantlarını geçirebilen hoparlör grubunu kullanmak gerekir. İşitilebilir frekans alanı içerisindeki tüm sesleri akustik enerjiye dönüştüren ve birden fazla hoparlörün oluşturduğu bir kabin içerisinde; düşük frekanslı sesleri “woofer”, orta frekanslı sesleri “midrange” ve yüksek frekanslı sesleri de “tweeter” adı verilen genelde üç hoparlör ve bir filtre sistemi bulunur. 21 Şekil 1.1:Hoparlör Alçak, orta ve yüksek frekansları içeren sesler hoparlöre ulaşmadan ayrılmalıdır. İşitilebilir frekans bandını ayıran devreler “crossover” olarak adlandırılır. Bir kabin içerisinde üç hoparlör kullanıldığında; “crossover” işitilebilir frekans bandını üçe bölerek, bu frekansları ayrı olarak hoparlöre gönderir. Crossover sistemleri pasif ve aktif olmak üzere ikiye ayrılır. Pasif sistemde tek bir yükselteç bulunur ve bölünen frekans bantların sınırları kesin değildir. Yüksek seviyeli seslerde frekans karışımları ve armonik bozulmalar olabilir. Aktif sistemde, frekans bantları yükselteçlerin öncesinde ayrılarak, her frekans bandı kendi yükseltecinde şiddetlendirilir ve hoparlöre gönderilir. Bu sistemde bozulmalar en aza indirgenir ve belirli frekansların diğerlerini perdelemesi önlenerek, tüm seslerin işitilmesi sağlanır. Aynı model hoparlör kabinleri farklı mekânlarda farklı sesler üretebilir. Kabinlerden alınan seslerin beğenilmesi, kullanıcının tercihine göre de değişebilir. Son derece zor olmasına karşın, bir kabin ya da kabin sistemini profesyonel çalışmalar için seçiminde belirli özelliklere dikkat edilmelidir. 22 Şekil 1.2: Pasif ve aktif crossover sistem 1.2.3. Efekt cihazı Film ve televizyonun çekim ya da çekim sonrası radyonun da ses kurgu evresinde sesle ilgili karşılaşılan sorunları gidermek, yeni düzenlemeleri, iyileştirmeleri yapabilmek ya da seslere efekt ekleyebilmek amacıyla ses sinyal işlemci (sound signal processor) cihazlarından yararlanılır. Bir sesten istenilmeyen gürültüleri çıkarmak, seslerin mekânsal boyutlarını değiştirebilmek, sesin frekansını ya da genliğini istenilen seviyelere getirmek gibi, işlevler ses sinyal işlemcileri tarafından gerçekleştirilir Ses sinyal işlemcileri (ekolayzer, compressor, limiter, reverberation), ayrı birer cihaz olabilecekleri gibi, aynı zamanda bir cihaz içerisinde tüm bu işlevleri gerçekleştirebilirler. Özel amaçlar için tasarlanan ses sinyal işlemcileri de bulunmaktadır; mikrofondan gelen sesi telefon sesine ya da bir robot sesine dönüştürmek gibi. Bu bölümde, ses kaydı ve yayınında en çok karşılaşılan sinyal işlemciler incelenecektir. 23 Resim 1.21: Ses efekt cihazı Ses frekanslarının dengelenmesi En fazla kullanılan sinyal işlemcisi olan ekolayzer, seçilen bir frekans ya da frekansların sinyal seviyesini artırarak ya da indirgeyerek frekans alanını (response) değiştirebilen bir elektronik cihazdır. Bu cihaz kaydedilen ya da kaydedilecek sesin tonal içeriğini ya da armoniğini denetleme imkânı sağlar. Resim 1.22: Dijital ekolayzer cihazı Resim 1.23: Elektronik ekolayzer cihazı 24 Ekolayzerin işlevleri şu şekilde açıklanabilir: Mikrofondan gelen ses sinyallerinin frekanslarındaki eksikliği giderebilmek. Bir dış mekânda ya da bir stüdyoda kaydedilmiş bir diyalog ya da bir müziğin kayıt kanalındaki yetersizliklerini kapatabilmek, İyi bir miks için kanallar arasındaki seslerin kontrastlığına izin vermek, Özel bir etki yaratmak için kaydedilen sesin tümüyle değiştirilmesine imkân sağlamak, Frekansların birbirlerine karışmasını indirgeyerek kanallar arasında farklılığı vurgulamaktır. Seçilen frekans ya da frekansların seviyelerinin değiştirilmesi iki şekilde gerçekleştirilir; yükseltme-kesme (boostcut) ve raflama (shelving) yöntemi. Yükseltme-kesme yöntemi, seçilen ya da merkezdeki bir frekansın seviyesini arttırır ya da indirger. Bu tip ekolayzer'ların çalışma şekli çan eğrisine benzetilebilir. Resim 1.24:Ekolayzır Raflama yöntemi, frekans seviyelerini indirger ya da artırır; ancak, seçilen frekansa ulaşıldığında, maksimum seçilen, seviyedeki eğri yavaş şekilde düzleştirilerek frekansın seviyesi değiştirilir. Genelde üç çeşit ekolayzer kullanılmaktadır. Bunlar; - Seçilebilir frekans EQ (sabit frekans EQ' i olarak da bilinir), - Parametrik EQ (sürekli değiştirilebilir) ve - Grafik EQ'lardır. Seçilebilir ya da sabit frekans olarak tanımlanan ekolayzer'lar işitilebilir frekans alanını genellikle üçe bölerek (yüksek, orta ve alçak frekanslar), her bir alan içerisinde yer alan frekansların tümünün seviyesini yükseltir ya da indirger. Bu nedenle, üçe bölünen alanlar içerisinde frekansları ayarlamak için ayrı kontroller bulunmaktadır. 25 Resim 1.25: Seçilebilir veya sabit frekans ekolayzır Grafik ekolayzır seçilen frekansların seviyelerini yükseltmek ya da indirgemek için, yuvarlak potansiyometre (ayarlanabilen direnç) yerine düz bir çizgi üzerinde hareket edebilen (slide) potansiyometreler kullanılır. Bu kontrollerin pozisyonları bir grafik görünümü verdiğinden, grafik ekolayzır olarak adlandırılır. Resim 1.26:Grafik ekolayzır Programlanabilir ekolayzır’lar değişik frekansları ayrı ya da eşzamanlı olarak hafızaya alarak, istenildiğinde tekrar hafızadan çağrılmaktadır. Örneğin, kaydedilmiş bir programın içerisindeki bir kelime kalın tonda, bir diğeri kulağı tırmalayıcı ve bir başkası da çok ince ya da tiz olduğunda; programlanabilir ekolayzır üzerinde uygun frekans ve bant genişliği ayarları yapılarak, hafızaya kaydedilir. Okuma sırasında EQ cihazı uygun değişiklikleri otomatik olarak yapacaktır. 26 1.3. Dijital Ses Kurgu Sistemi Bağlantıları Video kamera, VCD-DVD player gibi video ve ses kaynağına, videonun ve sesin bilgisayara aktarılması işlemine CAPTURE denir. Daha öncede bahsettiğimiz gibi Capture, kurgu işlemlerinde en önemli basamaklardan birini oluşturur. Kurgu projesinde kaliteli görüntü ve ses alınabilmesi, capture işleminde aktarılan görüntü ve ses kalitesine bağlıdır. Dolayısıyla kullanacağımız capture kartlarını, bağlantı noktalarını ve konektörleri iyi tanımamız gerekir. Video kameralarda, televizyonlarda VCD-DVD playerlerde ve diğer birçok mültimedya cihazlarının üzerinde gördüğümüz her bağlantı noktasının her ismi ve bu bağlantı noktasının kullanılabilmemize yarayan konektörler vardır. Bağlantı noktaları ve konektörleri kullanarak video kamerayı televizyona veya capture kartına, VCD-DVD playera televizyona ve hoparlör setine bağlayabilir ve birçok bağlantıyı gerçekleştirebiliriz. Resim 1.27:Jack Öncelikle karşımıza çıkan konektörleri tanıyalım. Composite Video aktarımı için ne çok kullanılan bağlantı noktasıdır. Video sinyali tek bir kablo üzerinden iletilir. Bu tek kabloda, videonun parlaklık ve renk bilgilerini birleştirmiş durumdadır. Stereo ses aktarımı için video aktarımında kullanılan konektörlerle tamamen aynı ikinci ve üçüncü kablolar kullanılır. Televizyonlarda VCD-DVD playerlarda ve video kameralarda bu gelişleri görebiliriz. Üç renkten oluşan bu bağlantı noktasını kullanabilmek için elektronikçiler arasında toz fişi denilen RCA konektörleri kullanılır. Kırmızı beyaz konektörler “stereo sesi” sarı olanı ise “video bilgisini” aktarmak için kullanılır. Capture için composite bağlantısı şöyle gerçekleştirilir; sarı renkli erkek RCA konektörünün bulunduğu kablo ile video kameradaki capture kartındaki composite noktaları birbirine bağlanır. Böylece video sinyali için iletim sağlanmış olur. 27 Ses bağlantısını yaparken, kırmızı beyaz erkek RCA konektörlerini bir kablo ile birleştirip 3.5 mm stereo kulaklık jakına çevrildikten sonra ses kartını üzerindeki “line” girişine takmalıyız. Direnç, led, kondansatör gibi elektronik parçası satan yerlerde her istediğiniz düzeyde karşılayacak adaptörler ve kablolar mevcuttur. Resim 1.28: PC ses bağlantısı Resim 1.29:RCA konektör S-Video PS/2 fare veya klavye konektörlerine benzeyen bu bağlantı noktasını video kameralarda, TV kartlarında MPEG kartlarında ve dönüştürücülerde görebilirsiniz. Bir diğer ifade tarzı da Y/C’dir. Siyah renklidir ve bağlantı için, içerisinde 4 pin vardır. Bunlardan biri videonun renk bilgisini, diğeri parlaklığını bilgisini taşır. Diğer ikisi topraktır. Bu yüzden S-video, capture, işleminde, composite bağlantıya göre daha kaliteli sonuçlar verir. 28 Resim 1.30: SVHS konektör Firewire (IEE1394, İLINK) Firewire, çok yüksek hızda dijital bilgi alışverişinde kullanılan bağlantı noktasıdır. Saniyede 400 Mbps gibi USB’ye göre 30 kat daha hızlı iletişim yapar. Yeni çıkan IEEE 1396B sürümünde ise bu hız 800 Mbps’açıkmıştır. Firewire IEEE 1394 ile İLINK terimleri arasında teknik anlamda bir fark yoktur. “Firewire”, Apple firmasının standartlaştırdığı isimdir. “IEEE 1394” ise uluslararası elektronik standartları enstitüsü tarafından belirlenen numaradır. Firewire standardının bugün, 1394-1995, IEEE 1394a-2000 ve IEEE 1394b kodlarıyla farklı türevleri de bulunmaktadır. “ILINK” ise Sony firmasının DV kameralarda kullanıldığı 4 pinli firewire portun adıdır. Firewire bağlantı, diğer capture bağlantı noktalarında olduğu gibi tek değil, çift yönlüdür. Yani, firewire portu ile bilgisayara aktardığımız görüntülerin kurgusunu yaptıktan sonra aynı kablo üzerinden video kameralardaki kaset üzerine tekrar kayıt yapabilirsiniz. Firewire bağlantısını, video kameraların yanında basit bilgisayar web kameraları ve tarayıcı gibi birimler de kullanmaktadır. Firewire konektörleri 4 pin, 6 pin ve 15 pin olmak üzere 3 türlüdür. Biz capture işleminde 4 pin ve 6 pinlik konektörleri kullanacağız. 4 pinlik ve 6 pinlik firewire konektörleri aynı kablo üzerinde bulunur. 4 pinlik firewire konektörleri, dijital video kameraya ve dijital başka bir kaynağa, 6 pinlik Firewire konektörü ise firewire kartındaki veya MPEG kartındaki firewire portuna takılır. Bu kabloda besleme gerilimi taşınmaz. Cihazlar kendi gerilim kaynaklarını kullanırlar. Görüntü ve ses bilgisi aynı kablo üzerinde taşınır. Ses için ayrıca bağlantı yapmaya ihtiyaç duymayız. 29 Resim 1.31: Firewire soket ve konektör SCART Daha çok televizyonlarda, VCD-DVD playerlarda ve receiverlarda gördüğümüz SCART konektörü 21 pinden oluşan bir bağlantıdır. SCART konektörü bütünleşik olarak Svideo, composite video ve stereo ses giriş ve çıkışlarını barındırır. Bu bağlantıları aynı olarak kullanabilmek için SCART IN ve SCART OUT adaptörlerine sahip olmanız gerekir. Resim1.32: Scart ataptör BNC BNC (British Naval Connector), koaksiyel kablolardan ve eski eternet kablolarından tanıdığımız BNC konektörü yukarıdaki bağlantı noktalarına göre daha eskidir. Fakat profesyonel video kameralarda ve video ekipmanlarında sıkça karşılaşırız. Bu konektörleri 90 derece çevirerek takabiliriz. 30 Resim 1.33: BNC konektör 3.5 mm kulaklık jakı Capture işleminde ses kaynağını, ses kartına takmamıza yarayan bu konektör mono ve stereo olmak üzere 2 çeşittir. Kulaklıklarda, mikrofonlarda, bilgisayar hoperlörlerinde kullanılır. Resim 1.34: Kulaklık jakı Adaptörler (dönüştürücüler) Resim 1.35: Adaptörler Capture bağlantılarında ve diğer video ekipmanlarının bağlantılarında karşımıza çıkacak olan bağlantı noktalarını birbirine çevirmemiz veya örneğin birçok girişi bulunan SCART konektörlerinden sadece composite videoyu kullanmamız gerekebilir. Bu ve bunun gibi durumlarda adaptörlerden yararlanacağız. İhtiyaç duyacağımız başlıca adaptör çeşitleri şunlardır: 31 2 RCA konnektörlerinden 3.5mm’lik stereo jak’a VCD player veya video kameralardaki 2RCA konnektörü ile çıkan ses bilgisine 3.5 mm’lik stereo jaka çevirmemize yarar. Böylece bunun ses kartımızın line in girişine takabiliriz. Resim 1.36: RCA’dan stereo jack’a BNC konnektöründen RCA konnektörüne Profesyonel kameralarda ve bazı eski tip VHS kaset playerlardaki BNC çıkışlarını kullanabilmemize yarar. Resim 1.37: Adaptörler SCART IN , SCART OUT (scart giriş , scart çıkış) Bildiğiniz gibi SCART bağlantı noktası bütünleşik video/ses giriş ve çıkışlarını barındırmaktadır. İşte SCART in ve SCART out adaptörlerini kullanarak şimdiye kadar gördüğümüz bir çok bağlantıyı gerçekleştirebiliriz. 32 SCART in adaptöründe S-video, Composite video ve stereo ses girişleri, SCART out adaptöründe ise bunların çıkışları bulunmaktadır. SCART in ve SCART out adaptörü olarak ayrı ayrı satıldığı gibi üzerinde minik bir anahtar bulunan ve bu anahtarla adaptörün giriş ve çıkış olmasını sağlayan SCART adaptörleri de bulunmaktadır. Resim1.38: SCart in/out adaptörler 6 pinli firewire konnektöründen 4 pinli firewire konnektörüne Elimizde bulunan iki ucu 6 pinli firewire konnektörü olan kablonun bir ucu 4 pinli firewire konektörüne çevirmemize yarar. Böylece bu kabloyu dijital video kameramızda kullanabiliriz. Resim.1.39: Firewire adaptör S-videodan 2 RCA konnektörüne Elimizde RCA konnektörü olarak ayrı ayrı bulunan renk ve parlaklık bilgisini S-video üzerinde birleştirmemize yarar. 33 Resim: 1.40: SVideo/RCA adaptörü RCA konnektöründen RCA konnektörüne Kablolamanın kısa geldiği zamanlarda yedek RCA kullanılması ve çeşitli ihtiyaçların karşılanmasını sağlar. Resim: 1.41: RCA/RCA adaptör 34 kablolarının UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Stüdyodayken bir cihazı kendi başınıza öğrenmeye çalışmayınız ve cihazların ayarlarını değiştirmeyiniz Stüdyo çalışmalarında işbölümüne ve ekip çalışmasına dikkat ediniz. Aynı türde bir cihaz, farklı kurumlarda farklı isimlendirilmiş olabilir. Cihazların birden fazla isimleri varsa bunları öğreniniz. Stüdyo cihazları “sanayi cereyanı” da denilen yüksek voltajda elektrik ile çalışırlar. Stüdyolardaki prizleri ve fişleri kullanırken dikkatli olunuz. Özellikle açık uçlu kablolardan uzak durunuz. Cihazları daha iyi tanımak için kullanım kılavuzlarını inceleyin. Ses kurgu bilgisayarını kullanınız. Ses kurgu ünitesindeki diğer donanımları kullanınız Dijital ses kurgu sistemi bağlantılarını yapınız. 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz veya boşlukları uygun kelimelerle doldurunuz. 1. (D)(Y) şeklinde ( ) Bir miksere 5-6 farklı enstrümanı bağlayabilir, bağladığımız enstrümanların tonlarını ayrı ayrı ayarlayabilir ve hoparlörlere dengelenmiş tek bir ses çıktısı gönderebiliriz. 2. ( ) Hoparlör sistemleri elektrik enerjisini akustik enerjiye dönüştürür. 3. ( ) İlk ses kaydı "gramofon" denen bir araçla yapılmıştır. 4. ( ) CD,üzerine optik yöntemle ses bilgisi kaydedilmiş plastik disklere denir. 5. Video kamera, VCD-DVD player gibi video ve ses kaynağına, videonun ve sesin bilgisayara aktarılması işlemine …………..denir. 6. …………….video aktarımı için en çok kullanılan bağlantı noktasıdır. 7. Firewire portu ile bilgisayara aktartığımız görüntülerin kurgusunu yaptıktan sonra aynı kablo üzerinden video kameralardaki kaset üzerine tekrar ………… yapabilirsiniz. 8. Televizyonlarda,VCD-DVD playerlerde ve receiver’larda gördüğümüz SCART konnektörü ……..pinden oluşan bir bağlantıdır. 9. SCART bağlantı barındırmaktadır. 10. ( ) Bir wav dosyası, ses sinyalinin bilgisayar ortamında varolabileceği en ham ve noktası bütünleşik video/ses ……….ve ………….. doğal hâlini saklar. 11. ( ) MP3 formatı, WMA dosyalarının belli bir algoritmayla sıkıştırılmış hâli olarak nitelendirilebilir. 12. ( ) WMA Microsoft’un MP3 formatına cevabı olarak nitelendirilebilecek formattır. 13. ( ) MIDI, elektronik ortamda bulunan notaların digital bir enstrüman tarafından çalınmasından ibarettir. 36 14. ( ) MPEG-4 her türlü bant genişliğinde etkileşim ve çoklu ortam dağıtım sistemleri için uygun bir çoklu ortam sunum teknolojisidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 37 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Farklı türde dijital ses programlarını inceleyerek ihtiyaca en uygun programı seçebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır: Wav, Mp3, Mp4, Wma, Mıdı, Mpeg konularını araştırınız. Kazanmış olduğunuz bilgi ve tecrübeleri arkadaş grubunuz ile paylaşınız. 2. DİJİTAL SES PROGRAM TÜRLERI 2.1. Sequencer Programlar Sequencer programları, bilgisayar destekli müziğin belkemiği olarak nitelendirmek mümkündür. Ne kadar çok yardımcı programınız ve “Plugın”iniz olursa olsun, müzik projelerinizin ana kontrol merkezi sequencer olacaktır. Sequencerlar özetle bir müzik projesinde paralel olarak birden fazla Track (kanal) barındırabilen programlardır. Örneğin, sequencer programı içerisinde hazırladığımız bir şarkı projesi çerçevesinde önce 1. gitarı, sonra 2. gitarı, sonra da vokalleri kaydedip bu 3 kaydı üst üste bindirerek bir arada dinleyebiliriz. Ardından; (gitarlara hiç dokunmadan) vokallere efekt verebilir ve yeni açacağımız bir trackde MIDI davulları çaldırabiliriz. Müzik klavyesi bilgisayara bağlandıktan sonra çalınan notaların programlar aracılığı ile bilgisayara kaydedilmesi gerekir. Bu tür programlara “sequencer” denilmektedir. Sequencer programları ile çaldığınız notaları bilgisayara kayıt edebilir, yanlışları düzeltebilir, kopyalayabilir, düzenleme yapabilirsiniz. Ses kartınızdaki sesleri kulanarak istediğiniz enstrümanın seslerini çıkartabilirsiniz. Hatta önce piyano partisyonu kaydedip daha sonra bir başka kanal açıp oraya da kemanları ve daha sonra davulları vs. kaydedip bütün bir parçayı oluşturabilirsiniz. Bu programlar ile canlı sesleri de kaydetmek mümkündür. Bu iş için başlangıç olarak ses kartındaki mikrofon girişi ve basit bir mikrofon yeterlidir. Günümüzdeki sequencer programları artık hem MIDI hem de audio kayıt imkânı vermektedir. Canlı seslerinizi de bilgisayara kaydettikten sonra bu sesler üzerinde de aynı MIDI gibi işlem yapılabilir. Seslere çeşitli efektler verilebilir, tonlanabilir, tonu değiştirilebilir süresi kısaltıp uzatılabilir. 38 Resim 2.1: Sequencer program Sequencer yardımıyla; kanal kayıt yapmak, kaydettiğimiz sesleri düzenlemek, dijital MIDI notalarını ve Audio teknolojisini bir arada kullanabilmek gibi temel işler kolayca yapılabilir. Kendi müziğimizi yaparken evde kullanacağımız sequencer’da arayacağımız temel özellikler şunlar olacaktır: Çoklu track/kanal desteği Yüksek kalitede audio kaydı Hazır audio efektleri (reverb, chorus gibi) Dışarıdan audio dosyası yükleyebilme MIDI düzenleme Piano rol (nota bilmeyenler için MIDI notası yazma imkânı) Dışarıdan MIDI dosyası yükleyebilme Sound font desteği Standart MIDI cihazları için destek (klavye, dijital davul, vb.) Mikser özelliği Parçanın tempo /ölçüsünü değiştirebilme seçeneği MIDI, WAV, MP3 ve WMA formatlarında export edebilme Piyasada çok çeşitli sequencer programlar bulunmaktadır. Farklı sequencer’lar farklı ara birimlere ve kıyasladıklarında birtakım artı\eksilere sahip olsa da, aynı temel fonksiyonları yerine getirmektedir. 39 2.2. Loop Bazlı Programlar Loop kelimesinin tam Türkçe karşılığı “döngü” olsa da, müzik dünyasında biraz daha farklı bir anlam kazanmaktadır. Kendi müziğini yapmak isteyenler için hazırlanmış yazılımlardır. Basit bir şekilde müzik yapmaya başlamak için yapmanız gereken ekranın aşağısında yer alan loop-browser penceresini açıp programla birlikte gelen listeden beğendiğiniz loopları seçip yukarıda düzenlemektir. Şekil 2.2: Loop program penceresi Canlı bir enstrüman veya vokal kaydı için, müzik aletini uygun bir kablo ile bilgisayarın mikrofon girişine bağlamak ve kayıt tuşuna basmak gerekir. Kayıtlarınızdan daha da iyi sonuçlar almak için firewire ya da USB bağlantılı bir ses kartı da kullanabilirsiniz. Bunun için OSX’in sistem tercihlerine girip ayar yapmanız gerekecektir. Edit ve miks işlemleri için oldukça basit bir yol izlemeniz yeterlidir. Ekranın altındaki Track-Info penceresini açarak istediğiniz loop ya da kayıtın detaylı bir grafiği üzerinde dilediğiniz düzeltmeleri yapabilirsiniz. 40 Ayrıca kullandığınız sesleri istediğiniz efektlerle zenginleştirebilmeniz de mümkün. Çok yüksek kalitede olmasalar da oldukça çeşitli ve kullanışlı birçok efekt bulunur. Basit bir mastering yapmak için master-tracke kompresör bile koyabilirsiniz. Dikkat ettiyseniz piyasada dinlediğiniz parçaların büyük bir kısmı standart bir yapıya sahiptir. Bunun nedeni dijital ortamlarda hazırlanmış olmalarıdır. Çok yaygın kullanılan bir örneği birlikte inceleyelim. Birinci sözler Nakarat İkinci sözler Nakarat Üçüncü sözler Nakarat Bu çerçevede; “birinci sözler”, “ikinci sözler” ve “üçüncü sözler” bölümlerindeki davul, bas ve gitar partisyonları büyük ihtimalle tamamen ayını olacaktır. Benzer şekilde, “nakarat” bölümlerinin her biri de kendi aralarında davul, bas ve gitar partisyonlarına sahip olacaktır. Bu açıdan baktığımızda, şarkının trafiğini aşağıdaki gibi bir şemaya dökebiliriz; Bu şemadan şunu anlıyoruz; sözlere ait bölümler ; “gitar 1” adlı motifin gitar tarafından, “bas 1” adlı motifin bas gitar tarafından ve “davul 1” adlı motifin davul tarafından aynı anda çalışmasından ibarettir. Demek ki; kendilerine ait motifleri çalarken gitarı, bas gitarı ve davulu bir kez kaydedip üst üste bindirirsek, ortaya çıkan bu “loop” u basit bir copy paste işlemiyle hem birinci sözlerde, hem de ikinci sözlerde, hem de üçüncü sözlerde kullanabiliriz. Aynı şey nakarat için de geçerlidir; nakarat bölümü “gitar 2” adlı motifin gitar tarafından, “bas 2” adlı motifin bas gitar tarafından ve “davul 2” adlı motifin davul tarafından aynı anda çalışmasından ibarettir. Motifleri bir kez kaydedip üst üste bindirerek oluşturacağımız “loop” u nakaratın söz konusu olduğu her yerde kullanabiliriz. Üsteki şemada “loop 1”, “loop 2” adı verilen melodik grupların her biri birer loopdur. “gitar 1” , “gitar 2” , “bas 1” , “bas 2” adını verdiğimiz küçük kısımlar ise sample olarak adlandırılır. 41 Şekil 2.3: Loop program 2.3. Audio Düzenleme Programları Bu bölümde, önceden kaydedilmiş audio dosyaları üzerinde çeşitli düzenlemeler yapmamızı sağlayan programları inceleyeceğiz. Bu programlar ile; WAV, MP3, WMA vb. audio dosyalarını işlemek mümkündür. Dosyalarda bulunan ses sinyaline reverb, chorus, delay,wah gibi efektler kazandırmak ve ses seviyesini değiştirmek, bu tür programların temel işlevleri arasında sayılabilir. Bunun yanı sıra; dosyaları kesip biçmek, farklı dosyaların farklı bölümlerini bir araya getirmek, mono/stereo ayarlarıyla oynamak, değişik formatları birbirine dönüştürmek gibi işler de yapılabilir. Piyasada çeşitli ses işleme programları vardır. Bu programların temel özelliği, birden fazla ses dosyasının paralel olarak düzenlemeye izin vermesidir. Müzik CD'leri üzerindeki tüm parçalar doğrudan açılarak düzenleme işlemi yapılabilir ve düzenlenen müzik dosyaları tekrar boş bir CD üzerine parça olarak kaydedilebilir. Müzik dosyaları içinde kesme, yapıştırma, karıştırma, ses seviyesini düşürme ve arttırma ve ses dosyasından istemediğiniz bir bölümünü silme işlemleri yapılabilir. Ses dosyasının hızında dinamik ve gerçek zamanlı değişiklik işlemleri yapılabilir. Bir diğer işlem devam ederken başka bir işlemde düzenlemeye devam edilebilir. 42 Şekil 2.4: Ses kurgu program penceresi Ses düzenleme programları ile ses kartı üzerinden her türlü ses kaydı gerçekleştirilebilir. Bu kayıtlar zamanlama yapılarak istenen saat ve dakikada otomatik olarak gerçekleştirilebilir. 24-bit/32-bit 192 kHz çözünürlüklü dosyaları tam olarak destekleyen programlar ile vokal ve efekt değişimlerinin tam olarak yapılabilmektedir. Ses programlarında bulunan profesyonel ses efektleri ile seste istenilen düzenlemler yapılabilir. Bu programlarda çalışma yapacağımız seslerin tamamını veya bir kısmını seçme şansımız vardır. Ayrıca tek bir kanala ait sinyalleri seçmek de mümkündür. Bunu yapmak istediğimizde, sadece ses konusu kanala ait kısmı işaretlememiz yeterlidir. Bir audio penceresini üst yarısı sol kanala, alt yarısı ise sağ kanala ayrılmıştır. Zoom özellikleri Zoom ın düğmesi, dosya içerisinde yer alan audio sinyalini daha yakından görmemizi sağlayacaktır. Bu şekilde, daha hassas seçimler yapma şansımız olur. Volume Process→volume menüsünde erişebileceğimiz bu özellik ile, ses dosyasının seçili kısmına ait ses şiddetini değiştirebilirsiniz. Karşınıza gelecek penceredeki preview düğmesi sayesinde, yapmayı planladığımız değişikliği uygulamadan önce duyma şansınız olur. 43 Pitch shift Effects→pitch→shift menüsünden erişilebilen bu özellik, ses sinyalinin frekansını değiştirme (yani ton kaydırma) imkanı verir. Bu özellik sayesinde, örneğinde Do tonundan yaptığımız bir kaydı Re tonuna kaydırma imkânımız olur. Reverb Reverb, sayısız en sık kullanılan efektlerdendir. Bu efekti, effects-reverb menüsüne tıklayarak ses dosyanızın seçili bölgesine uygulayabilirsiniz. Bu penceredeki preset bölümüne tıklayarak, hazır ayarlar arasından ne tür bir reverb istediğinizi seçebilirsiniz. İnce ayarlara girerek kendinize özgü reverb ayarları yapılabilir. Kopyalama yapıştırma silme Kopyalama, yapıştırma, silme işlemlerini program içindeki ses dosyaları üzerinde de yapabiliriz. Seçtiğimiz alana edit-copy menüsüne tıklayarak kopyalayabiliriz. Ardından, imleci dosyanın dilediğimiz bölümüne konumlandırarak edit-paste menüsüne tıklamamızda, kopyaladığımız bölümün aynısını yapıştırmak imkanımız olur. Seçili bölümü silmek için ise, edit-delete menüsüne tıklamamız yeterlidir. Kayıt Birinci adımda, imleci dosya üzerinde kayıt yapacağımız noktaya getirmeli ve araç çubuğundaki kayıt düğmesine tıklayacağız. 44 2.4. Notasyon Programları Notasyon programlarından beklenen iki temel işlev vardır. Bunlardan ilki, klavyeden ve fare yardımıyla nota yazabileceğimiz bir arabirim sunmasıdır. Kağıt, kalem kullanarak kitap yazmaya çalışan birinin hayatını Microsoft Word nasıl kolaylaştırıyorsa; kağıt, kalem kullanarak nota yazmaya çalışan birinin hayatını da notasyon programları aynı şekilde kolaylaştıracaktır. Bu tür programların ikinci önemli işlevi ise, MIDI formatındaki parçaların notalarını okuyup kâğıda dökebilme özelliğidir. Bu şekilde, sequencer içerisine sSequencerin sunduğu avantajlardan faydalanarak beslediğimiz bir parçayı kolayca kağıda döküp, aldığımız çıktıyı grup arkadaşlarımıza dağıtabiliriz. Resim 2. 5: Notasyon program penceresi Notasyon konusunda dünya standardı sayılabilecek çeşitli programlar vardır. Bu programların genel özellikleri nota okuyup yazabilmesinin yanı sıra, tarayıcı ile taranmış bir nota sayfasını olduğu gibi elektronik ortama aktarabilmesidir. Bir diğer özelliği, akustik enstrümanlar tarafından çalınan partisyonları da notaya dökebilmektedir. Yani, notaya dökmek istediğimiz bir melodiyi MIDI hâline getirmek zorunda değiliz. Gitar, flüt, keman gibi akustik bir enstrümanı bilgisayarın ses kartına bağlanmış bir mikrofonun önünde çaldığımızda, finale melodimizi notaya çevirebilmektedir. 45 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Ses düzenleme programlarını edinip, konuyla ilgili alıştırmalar yapınız. Müzik bilginizi geliştiriniz. Sequencer programları inceleyiniz. Loop bazlı programları inceleyiniz. Ses düzenleme programlarını inceleyiniz. Notasyon programlarını inceleyiniz. 46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz 1. ( ) Sequencerlar bir müzik projesinde paralel olarak birden fazla track barındırabilen programlardır. 2. ( ) Sequencer programları bilgisayar destekli müziğin belkemiği olarak nitelendirmek mümkündür. 3. ( ) Ses programları ile MP3, WMA audio dosyaları işlenemez. 4. ( ) Notasyon programlar, MIDI formatındaki parçaların notalarını okuyup kâğıda dökebilirler. 5. ( ) Ses programlarında bulunan profesyonel ses efektleri ile seste istenilen düzenlemeler yapılabilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 47 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1.Ses kurgu bilgisayarını ve diğer donanımları incelemek A) Ses kurgu bilgisayarını kullandınız mı? B) Ses kurgu ünitesindeki diğer donanımları kullandınız mı? C) Dijital ses kurgu sistemi bağlantılarını yaptınız mı? 2.Dijital ses oluşturma ve işleme programlarını karşılaştırmak A) Sequencer programları incelediniz mi? B) Loop bazlı programları incelediniz mi? C) Ses düzenleme programlarını incelediniz mi? Ç) Notasyon programlarını incelediniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa, öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 48 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI 1234567891011121314- D D D D capture composite kayıt 21 Giriş-çıkış D Y D D D ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI 12345- D D Y D D 49 KAYNAKÇA KAYNAKÇA http://tr.wikipedia.org/wiki/frekans http://www.forumex.net/elektronik-dunyasi/32695-surround-cevreselsistemler.html http://www.muzikomani.net http://www.ab.org.tr/ab07/bildiri/85.pdf. KÖSEOGLU, Kerem,Bilgisayar Destekli Müzik. KARTAL, Mikail, Dijital Kurgu. TEZAL, Soner, Bilgisayar Donanımı. ERGÜL, Reha Recep, Ses. Broadcasterinfo, Kasım 2004. ÜNAL, Saliha, Yayınlanmamış Ders Notları, Eskişehir 2007. ÇAĞLILAR, Haluk, Yayınlanmamış Ders Notları, Eskişehir, 2007. 50
