dehb ve madde kullanımı

AÇIKLAMA 2008-2010
Araştırmacı: yok
Danışman: EliLilly
Janssen-Cilag
Konuşmacı: EliLilly
Janssen-Cilag
Merck-serono
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
GENÇLİK,DEHB VE KOMORBİDİTE
GENÇLİK DÖNEMİ DEHB’NA
KOMORBİDİT DURUMLARIN
GETİRDİĞİ RİSKLER
Prof.Dr. BENGİ SEMERCİ
[email protected]
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
Bana bulaşmak iste
mezsin.
Ben de saygı eksikli
ği ve
Ağır uyum bozuklu
ğu
Varmış!
ADHD’nin Gelişimsel Etkisi
Akademik problemler
Sosyal etkileşim güçlüğü
Benlik saygısı konuları
Yasal konular, sigara içme ve
yaralanma
Davranış
bozukluğu
Okul öncesi
Adolesan
Okul çağı
Davranış bozukluğu
Akademik problemler
Sosyal etkileşim güçlüğü
Benlik saygısı konuları
Mesleki başarısızlık
Benlik saygısı konuları
İlişki problemleri
Yaralanma/kazalar
Madde kötüye kullanımı
Erişkin
Üniversite çağı
Akademik başarısızlık
Mesleki güçlükler
Benlik saygısı konuları
Madde kötüye kullanımı
Yaralanma/kazalar
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
ERGENLİK DÖNEMİNDE DEHB
• Çocukluk döneminde başlayan DEHB %70-80 oranında
ergenlik döneminde devam etmektedir.
• Ergenliğe özgü olarak artan bağımsızlık,karşı gelme davranışları,
sosyal ve fiziksel değişimler, kimlik arayışı, grup kültürü gibi baş
edilmesi gereken yeni sorunlarla birlikte DEHB daha da önemli
hale gelir.
• Ergenlik döneminde beklentilerin artması baskıyı arttırır. Akdemik
ve sosyal sorunlar daha karmaşık hale gelir. Bu dönemde,benlik
saygısı çok daha kırılgandır.Aile etkisi azalırken, yaşıt etkisi artar.
Bağımsızlık ve özgürlük duygusu doruktadır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
ERGENLİK DÖNEMİNDE DEHB
• Sigara, alkol, madde kullanımı ve cinsel aktivitelere ilgi
artar.Tüm bu değişimler riskli davranışlar için uygun bir
zemin oluşturur.
• Buna karşın ergenlik dönemi dikkat eksikliği hiperaktivite
bozukluğu en az araştırılan dönemdir. Ergenlik döneminde
değişen özellikler, artan hüzün ve depresyon, azalan benlik
saygısı, geleceğe ilişkin endişeler bu dönemde tanı
konulabilmesini ve izlemi uzun yıllar zorlaştırmıştır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE KOMORBİDİTE
DEHB/DEB
KOKG
Öğrenme
Bozukluğu
< 6 yaş
Çocukluk
Dönemi
Ergenlik
Erişkin
DEHB>DE
DEH>DE
DEHB=DE
DE>DEHB
+++
+++
++
+
++
+
+
+
Davranım
Bozukluğu
+
++
+++
Antisosyal
Kişilik
Bozukluğu
Anksiyete
Bozukluğu
-/+
++
+++
+++
Major Depresyon
-
+
++
+++
Distimik B.
-
+
++
+++
Madde Kullanımı
-
-
+
++
Turgay et al., 2005, 2006 APA, n=3559
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
ANKSİYETE BOZUKLUKLARI
•
Aksiyete bozuklukları komorbiditesi, ergenlik döneminde %25-50
çıkar. Anksiyete bozuklukları yaşla birlikte artmaktadır ve ergenin
işlevselliğini daha çok bozmaktadır. Bu nedenle tedavi belirlerken
anksiyete bozukluğu olup olmadığı değerlendirilerek tedavi
planlanmalıdır.
• Kız ergenlerde anksiyete bozukluğu , erkeklere oranla fazladır.
• Anksiyete bozuklukları içinde sınıflanan OKB, DEHB olan ergenlerde
%1.8-5.5 arasında görülür.
• Bazı araştırmalar anksiyete bozukluğu birlikteliğinin impulsif
davranışları arttırdığını ve tedavide stimulanlardan daha az
yararlandığını bildirmiştir. Bu nedenle ilaç tedavisi ile birlikte
psikosoyal tedavilerin uygulanmasının daha iyi olduğu gösterilmiştir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB+ANKSİYETE BOZUKLUĞU TEDAVİ
•
•
•
•
•
Anksiyete bozukluğu birlikteliğinde DEHB tedavisinin anksiyete bozukluğu
bulguları üzerine olan etkileri konusunda farklı araştırma sonuçları var.
Bazı çalışmalar stimulan tedavisinin aksiyete bozukluğu üzerine etkisinin
az olduğunu, tedaviden anksiyete bozukluğu olmayan DEHB da daha iyi
sonuçlar alındığını belirtirken, son zamanlarda yapılan çalışmalar tedavinin
anksiyete bozukluğu üzerinde de etkili olduğunu ileri sürmektedir.
Bu fark tedavi dozlarından kaynaklanabilir.
Anksiyete bozukluklarının tedavisinde bilişsel davranışcı tedavinin etkisi
göz önüne alındığında, ilaç tedavisi ile birlikte BDT uygulamalarının daha
etkin olduğu söylenebilir.
Birliktelik durumunda tedavi önceliğinin DEHB verilmesi, anksiyete
bulguları devam ederse, ona yönelik medikal tedavi düşünülmelidir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI
•DEHB olan ergenlerde depresyon görülme oranları artmaktadır. Eğer,
karşıt olma-karşı gelme ve davranım bozukluğu da varsa risk daha
fazladır.
•DEHB ile depresyon ve benzeri bozuklukların görülme oranları ortalama
%30 civarındadır. Bu oranların %75’i bulduğu çalışmalar da vardır.
• Çocukluk döneminden erişkinliğe doğru görülme oranları artar.
•Akademik başarısızlıklar, aile desteğinin ve uyumunun azlığı depresyon
için riski artırır.
•Ayrıca ailede psikiyatrik bozukluk olması, depresyon için risk faktörüdür
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI
• DEHB olan bir gençte depresyon gelişmesinde DEHB’na bağlı
düş kırıklıklarının, başarı yitiminin, ana-babanın güvenini
yitirmenin etkileri vardır.
• Ancak, depresyon zihinsel işlevleri, dikkat, bellek gibi okul
başarısında gerekli süreçleri olumsuz yönde etkileyerek daha
da ciddi başarısızlığa yol açar.
• Bu olaylar dairesel olarak birbirinin olumsuz yönlerini artırır.
• Ergenlik döneminde bu bulguların yanı sıra, ergenliğin
kendisinin depresyon için riskli bir dönem olması önemlidir.
• DEHB tanısı konan kızlarda ergenlik ve genç erişkinlik yıllarında
depresyon 2.5 kat daha fazla görülmüştür.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI
• DEHB ve depresyon birlikteliği intihar riskini arttırır.
• DEHB olan gençlerde depresyon daha erken yaşlarda başlamakta,
daha uzun sürmekte, işlev kaybı artmakta ve ihtihar eğilimleri
yükselmektedir.
• Depresyon birlikteliğinin prognoza olumsuz etkisi ve intihar
girişiminin daha sık görülmesi nedeni ile saptanması ve tedavisi
çok önem kazanmaktadır.
• Sonlanım her iki hastalığı tek başlarına olduğu zamandan daha
kötüdür.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ile birlikte
bipolar bozukluk görülmesi sık değildir. Ancak yaş büyüdükçe,
zaman içinde bipolar bozukluk oranlarında artış görülmektedir.
• Bipolar bozukluk tanısı alan olguların ise %10-20’sin de
DEHB saptanmaktadır.
• Bu ergenlerde, DEHB olmayanlara oranla karma nöbetlere,
irritabiliteye ve daha şiddetli manik tablolara rastlanır .
• DEHB ve bipolar bozukluğun birlikteliği her iki bozukluğun
gidişini de olumsuz etkilediğinden, erken tanı ve tedavi önem
kazanmaktadır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB+DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI TEDAVİ
• Tedavide dikkat edilmesi gereken, DEHB bağlı gelişen depresif
bulgular mı yoksa majör depresyon bozukluğu mu olduğudur.
• Eğer DEHB ile birlikte majör depreyon bozukluğu varsa her ikisi
nin de tedavi edilmesi gerekir.
• Tedavi sadece stimulanlar yada atomoxetin ile yapılabileceği
gibi sadece seçici serotonin geri alım inhibitörleri ya da
trisikliklerle de yapılabilir.
• Son seçenek iki yöntemi birlikte kullanmaktır.
• DEHB sonucu oluşan depresif belirtiler, DEHB tedavisi ile azalır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB+DUYGU DURUM BOZUKLUKLARI TEDAVİ
• Antidepresanların etkisi ise Depresyon ve DEHB birlikte olduğunda,
tek başına depresyon olduğundan daha düşüktür.
• Ergenlik döneminde klinik izlemde depresyon bulguları dikkatle
değerlendirilmelidir.
• Eğer majör depresyon varsa, DEHB tedavisi ile birlikte yapılmalıdır.
• Seçici seratonin geri alım inhibitörleri stimulanlarla birlikte
kullanılabilir.
• Psikososyal tedavilerin DEHB + depresyon birlikteliğinde etkinliğine
ilişkin çok bulgu yoktur.
• Ancak, diğer birlikte olan sorunlara müdahale ve depresyon için
psikoterapi etkili olmaktadır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE DAVRANIM BOZUKLUĞU
•DEHB+DB her iki sorunun tek başına gösterdiğinden:
•Daha ağır bulgular gösteriyor
•Daha fazla antisosyal aktivite (Suça karışma, madde bağımlılığı vb)
•Daha düşük verbal IQ
•Sorunlar daha erken yaşta başlıyor
•Saldırganlık belirgin olur
•DEHB ile KOKG ve DB birlikteliğinde risk artar
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE DAVRANIM BOZUKLUĞU
•Davranım Bozukluğu olan çocuk ve gençlerde yapılan
çalışmalar bu bozukluğun ardında aslında DEHB’nun baskın
bir biçimde yer aldığını, ancak bu bozukluğun tanınıp tedavi
edilememesi nedeniyle Davranım Bozukluğu’na
dönüştüğünü göstermektedir.
•Her Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuk ve
genç Davranım Bozukluğu geliştirmeyebilir. Ancak, Davranım
Bozukluğu belirtileri gösteren DEHB olan çocuk ve gençler
çok ciddi bir biçimde ele alınmalı ve tedavi edilmelidir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE DAVRANIM BOZUKLUĞU
•Fiziksel saldırganlık DEHB ve DB görülür. Birliktelikte
daha da artar.
•Zorlayıcı cinsel aktivite,yangın çıkarma,silah kullanma
gibi davranışlar DB sık, DEHB da az görülür.
•DEHB kontrolsüz cinsel aktivite fazladır ve hem fiziksel,
hem de yasal sorunlara yol açar
•Aile öyküsü olan DEHB davranım bozukluğu için daha
Riskli
•Ebeveyn-çocuk ilişkisinde çatışma riski arttırır
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE DAVRANIM BOZUKLUĞU
•DB olan ergenlerin %33 ü DEHB kriterlerini de taşıyor
İzlem çalışmalarında:
•Tedavi edilmediği taktirde %25-55 DB gelişiyor
•Suça karışma artıyor
•Trafik Kazası artıyor
•Akademik Başarı düşüyor
•Madde kullanımı artıyor
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB +DAVRANIM BOZUKLUĞU TEDAVİ
• DEHB+DB olan hastalarda hiperaktivite, dikkat azlığı ve
impulsivite psikositimülanlara tek başına DEHB kadar
yanıt verir
• Ama antisosyal davranışlar yanıt vermez
• Aşırı agresyonu azaltıyor
• Antisosyal davranışlar ve agresyon için başka
tedavilerden yararlanmak gerek
• İlaç olarak antipsikotikler kullanılabilir
• Davranışcı tedaviler önemlidir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB +DAVRANIM BOZUKLUĞU TEDAVİ
• Stimülanların özellikle solunum ve damar yolu ile kötüye
kullanıldığı ve bu durumun bazı ülkelerde yaygın olduğu
bilinen bir gerçektir.
• Ancak, çalışmalar stimülan kötüye kullanımının DEHB
olan gençlerden çok, olmayanlar arasında yaygın olduğunu
göstermiştir.
• Buna karşın DEHB bozukluğunun tedavi edilmesinin,
tedavide stimülanların kullanılmasının söylenenlerin aksine
madde kötüye kullanım riskini azalttığı izlem çalışmaları ile
saptanmıştır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE MADDE KULLANIMI
•DEHB ve DB risk artar
•Madde kullanımı birlliktelikte %89 a çıkıyor
•Sigara kullanımı %75’e çıkıyor
•Erişkin dönem alkol bağımlılık riski artar
DEHB tek başına
•Konuşmaya başlama:10-12
•Kullanmaya başlama:19-22
DEHB+DB
•Başlama yaşı: 12-16
•Çocuklarda: Sosyal düzey farkı yok (düşük ve yüksek sosyal
durumlarda eşit)
•Erişkinde: Orta ve düşük sosyal düzeyde artıyor
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB VE MADDE KULLANIMI
Sigara:
•Sigara kullanımı artıyor: Nikotin dikkati artışı
sağlıyor (Acetilkolin, dopamin ve seratonin salınımını arttır
ıyor)
•17 yaşa kadar %3, sonra hızla artıyor
•21 yaşta %73, oysa DEHB olmayanlarda %46
Tedavi riski azaltıyor
Madde:
Uçucu madde kullanımı %22 (15 yaş en az bir kez)
Madde kötüye kullanımı:%33
Madde Bağımlılığı: %64
Esrar Kullanımı: %69 (kontrollerde %50)
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB + MADDE KULLANIMI TEDAVİ
• Stimülanların özellikle solunum ve damar yolu ile kötüye
kullanıldığı ve bu durumun bazı ülkelerde yaygın olduğu
bilinen bir gerçektir.
• Ancak, çalışmalar stimülan kötüye kullanımının DEHB
olan gençlerden çok, olmayanlar arasında yaygın olduğunu
göstermiştir.
• Buna karşın DEHB bozukluğunun tedavi edilmesinin,
tedavide stimülanların kullanılmasının söylenenlerin aksine
madde kötüye kullanım riskini azalttığı izlem çalışmaları ile
saptanmıştır.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
DEHB + MADDE KULLANIMI TEDAVİ
• DEHB olan gençlerde madde kullanımı ya da
Bağımlılığı varsa kontrollü olarak psikostimülanlar
kullanılabilir denmektedir. Ancak reçetelenmesinde
yasal olarak da sıkıntı var
• Madde kullanımında Atomoksetin tercih edilebilir
• Antidepresanların etkinliği bilinmektedir
• Bupropion bir seçenek olabilir
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
24
FONKSİYONEL ANOMALİLER
Sınıfta Kalma
ADHD
Normal
Ergen Gebeliği
Cinsel Yoldan Bulaşan Hastalıklar
Madde Kötüye Kullanımı
Kasti Yaralanma
Hapse girme
İşten kovulma
İntihar Girişimi
Barkley RA. Attention-Deficit Hyperactivity Disorder:
A Handbook for Diagnosis and Treatment; 1998.
Swenson, AR. Manuscript in preparation, 2001.
0
%10
%20
%30
Meydana Gelme %’si
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
%40
%50
%60
KAZALAR
• DEHB dikkatsizlik ve dürtü kontol bozukluğu neden
ile her yaşta kaza yapma ve kazaya uğrama riskini
arttırmaktadır.
• DEHB olan ergenlerin 2-4 kez daha fazla trafik
kazasına karıştıkları, 3 kez daha fazla yaralandıkları
saptanmıştır.
• Ayrıca çalışmalar DEHB tedavisinin bu sonuçları
etkilediği ve ergenlerde trafik kazaları oranlarını azalttığ
ı
bildirilmektedir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
AKADEMİK BAŞARISIZLIK
• Ergenlik döneminde ortaya çıkan diğer sorunlar ve birlikte
görülebilen diğer ruhsal bozukluklar akademik sorunları arttırır.
• Akademik alan dışı uğraşları yoksa ve sosyal ilişkileri iyi değilse
akademik başarısızlık daha belirgin olacaktır.
• Özellikle davranım bozukluğu birlikteliğinde yıl kaybı, okuldan u
zaklaşma çok daha fazla görülmektedir.
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com
İlginize teşekkürler...
Prof.Dr.Bengi Semerci
[email protected]
www.bengisemercienstitusu.com