türkiye kimya sektörü strateji belgesi ve eylem planı 2011
advertisement
TÜRKİYE KİMYA SEKTÖRÜ STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANI 2011-2015 (TASLAK) HAZİRAN 2010 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................................................1 TABLOLAR LİSTESİ ...............................................................................................................................................2 ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................................................................4 KISALTMALAR LİSTESİ..........................................................................................................................................5 YÖNETİCİ ÖZETİ...................................................................................................................................................7 1. GİRİŞ..............................................................................................................................................................10 2. MEVCUT DURUM...........................................................................................................................................11 2.1. Kapasite ve İstihdam..............................................................................................................................11 2.1.1. Kapasite Kullanımı ...........................................................................................................................11 2.1.2. İstihdam ve İşyeri Sayısı ...................................................................................................................13 2.2. Üretim ve Ciro........................................................................................................................................14 2.2.1. Üretim .............................................................................................................................................14 2.2.2 Ciro ...................................................................................................................................................15 2.3. Dış Ticaret ..............................................................................................................................................16 2.3.1. İthalat ..............................................................................................................................................17 2.3.2. İhracat..............................................................................................................................................19 2.4. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Ve Teşvik Belgelerinin Dağılımı ..........................................................20 2.5. Kimya Sektöründe Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Teşvik Belgelerinin Dağılımı.................................22 2.6. Patent ....................................................................................................................................................25 2.7. AR-GE.....................................................................................................................................................25 2.8. Rekabet Gücü Açısından Uluslararası Karşılaştırma................................................................................27 2.9. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkileri...............................................................................................28 3. REACH SİSTEMİ VE KİMYA SEKTÖRÜNE ETKİLERİ ..........................................................................................29 3.1. REACH Sisteminde Başvuru Süreci..........................................................................................................29 3.2. Ön-Kayıt Süreci ve Sonrası......................................................................................................................30 4. DURUM ANALİZİ............................................................................................................................................32 4.1. GZFT Analizi............................................................................................................................................32 4.2. Öncelikli Sorun Alanları..........................................................................................................................34 5. VİZYON, GENEL AMAÇ, HEDEFLER ve EYLEMLER ...........................................................................................36 5.1. Vizyon ....................................................................................................................................................36 5.2. Genel Amaç, Hedefler ve Eylemler .........................................................................................................36 6. STRATEJİ VE EYLEM PLANININ İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ ..............................................................44 7. EYLEM PLANI .................................................................................................................................................45 EK 1- STRATEJİ BELGESİNİN TEMEL POLİTİKA BELGELERİ İLE İLİŞKİSİ ..................................................................61 EK 2- BELGE HAZIRLAMA ÇALIŞMALARI KATILIMCI LİSTESİ ................................................................................63 1 TABLOLAR LİSTESİ Tablo.2.1. Yıllara göre ortalama kapasite kullanım oranları Tablo.2.2. Alt sektörler itibariyle kapasite kullanımı Tablo.2.3. Kimya sektöründe çalışan sayısı Tablo.2.4. Kimya sektöründe girişim sayısı Tablo.2.5. Kimya sektöründe alt sektörler itibariyle girişim sayısı Tablo.2.6. Seçilmiş sanayi maddeleri üretim miktarları Tablo.2.7. Üretim değeri (TL) Tablo.2.8. Kimyasal madde ve ürünleri sektöründe coğrafi bölgelere göre dış ticaret (ABD Dolar) Tablo.2.9. Plastik ve kauçuk sektöründe coğrafi bölgelere göre dış ticaret (ABD Dolar) Tablo.2.10. Kimyasal madde ve ürünleri ithalatı (Bin ABD Dolar) Tablo.2.11. Plastik ve kauçuk ürünleri ithalatı (Bin ABD Dolar) Tablo.2.12. Kimyasal madde ve ürünleri sektöründe ihracat (Bin ABD Dolar) Tablo.2.13. Plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe dış ticaret (İhracat) ( Bin Dolar) Tablo.2.14. Doğrudan uluslar arası yatırım girişimlerinin dağılımı (Milyon ABD Dolar) Tablo.2.15. Uluslar arası sermayeli firmaların dağılımı (Şirket Sayısı) Tablo.2.16. Uluslar Arası Sermayeli Firmaların Kuruluş Türlerine Göre Dağılımı Tablo.2.17. Uluslar arası sermayeli şirketlerin faaliyette bulundukları illere göre dağılımı (19542009/Ağustos) Tablo.2.18. Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe uluslar arası sermayeli yatırımlara düzenlenen teşvik belgelerinin yıllara göre dağılımı Tablo.2.19. Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe uluslar arası sermayeli yatırımlara düzenlenen teşvik belgelerinin coğrafi bölgelere göre dağılımı Tablo.2.20. Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe uluslar arası sermayeli yatırımlara düzenlenen teşvik belgelerinin yıllara göre dağılımı Tablo.2.21. Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe uluslar arası sermayeli yatırımlara düzenlenen teşvik belgelerinin coğrafi bölgelere göre dağılımı Tablo 2.22. Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe düzenlenen teşvik belgelerinin sayısının yıllara göre dağılımı Tablo.2.23. Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe düzenlenen teşvik belgelerin coğrafi bölgelere göre dağılımı Tablo.2.24. Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe düzenlenen teşvik belgelerin yıllara göre dağılımı 2 Tablo.2.25. Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe düzenlenen teşvik belgelerin coğrafi bölgelere göre dağılımı Tablo.2.26. Patent verilerinin NACE sınıflamasına göre dağılımı Tablo.2.27. Kimya Sektöründe AR-GE Harcaması (TL) Tablo.2.28 Kimya sektöründe AR-GE harcaması finans kaynağı (TL) Tablo.2.29. Kimya sektöründe AR-GE insan gücü Tablo.2.30. AB’deki ülkelerde ve Türkiye’de kişi başına yapılan kimyasal madde satışı Tablo.2.31. Kimya sanayi’nin üretiminin doğrudan ilişkili olduğu sektörler arasındaki göreceli paylaşım 3 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1: Kimyasal Maddelerin Diğer Sektörlerde Kullanım Yüzdeleri Şekil 2.2. Kimya Sanayinde Aylık Sanayi Ciro Endeksi Şekil 2.3. Kimya Sanayinin Diğer Sektörlerle İlişkisi Şekil 2.4. REACH Uygulama Takvimi 4 KISALTMALAR LİSTESİ AB Avrupa Birliği ABKGM Avrupa Birliği Koordinasyon Genel Müdürlüğü AR-GE Araştırma Geliştirme BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu BOREN Bor Enstitüsü CIP Avrupa Birliği Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı DPT Devlet Planlama Teşkilatı DTM Dış Ticaret Müsteşarlığı DYY Doğrudan Yabancı Yatırım EİE Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü EKK Ekonomik Koordinasyon Kurulu EN Avrupa Normları EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı GSMH Gayrisafi Milli Hasıla GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla GTİP Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu IMF Uluslararası Para Fonu İŞGEM İş Geliştirme Merkezi İŞKUR Türkiye İş Kurumu KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS Küçük Sanayi Sitesi KSP Kimya Sektör Platformu MPM Milli Prodüktivite Merkezi NACE Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflandırılması 5 OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü OSB Organize Sanayi Bölgesi ÖTV Özel Tüketim Vergisi REACH Avrupa Birliği Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi ve İzni Tüzüğü STA Serbest Ticaret Anlaşması STK Sivil Toplum Kuruluşu TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TC Türkiye Cumhuriyeti TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TİSK Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu TKSD Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği TMSF Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TSE Türk Standartları Enstitüsü TSK Türk Silahlı Kuvvetleri TPE Türkiye Patent Enstitüsü TUBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TUİK Türkiye İstatistik Kurumu TÜSİAD Türk Sanayici ve İşadamları Derneği YDO Yatırım Destek Ofisleri YPK Yüksek Planlama Kurulu YOİKK Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu YÖK Yüksek Öğretim Kurulu 6 YÖNETİCİ ÖZETİ 2010 Yılı programında yer alan tedbir 126 ile, sanayide sektörlerin rekabet gücünün artırılması amacıyla sektörel stratejilerin ve eylem planlarlarının hazırlanması görevi Sanayi ve Ticaret Bakanlığına verilmiştir. Belgenin hazırlanmasında, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2010-2014 Stratejik Planı, Türkiye Sanayi Stratejisi, IX. Kalkınma Planı (2007–2013) Kimya Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DTM Koordinasyonunda yapılan I. ve II. Kimya Sektörü Stratejik Plan Toplantısı sonuç raporları, Ulusal ve Uluslararası Sektör Sivil Toplum Kuruluşlarının yayınlarından yararlanılmıştır. Kimya Sektörü Strateji Belgesi altı ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde, kimya sektörünün mevcut durumu değerlendirilmiştir. İkinci bölümde, REACH sistemi ve kimya sektörüne olan etkilerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde, Stratejinin hazırlanmasında yer alan paydaşlarla birlikte yapılan durum analizi değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde, tüm paydaşların katılımı ile belirlenen kimya sektörü vizyonu, temel amacı ve hedefleri anlatılmıştır. Beşinci bölümde, uygulama, izleme ve değerlendirmeye yer verilmiştir. Altıncı bölümde ise Eylem Planı yer almaktadır. Mevcut Durum Kimya sektörü ürünleri oldukça geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Sektör, temizlik ürünleri, boya, kozmetik ürünleri, ilaçlar gibi tüketim mallarının yanı sıra, tarım sektörü için gübreler ve tarım ilaçları, kimya sanayinin de dahil olduğu imalat sanayinin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik kimyasallar, boyalar, lâboratuar kimyasalları, termoplastikler ve benzeri ürünleri üretmektedir. Böylesine yoğun ürün yelpazesine sahip olan kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Kullanılan hammaddenin yüzde 70’i ithal edilmektedir. Yüzde 30’u ise yerli üretimle karşılanmaktadır. Kimya sanayinin ana hammaddesi olan petrol her ülkede bulunmamaktadır. Ayrıca diğer sektörlerin ihtiyacı olan tüm kimyasallar tek bir ülkede üretilmemekte olup, ihtiyaç karşısında ithal edilmektedir. Bu nedenle kimya sanayi genel olarak da ithalatçı bir sektördür. Plastik üretimin ana girdisi yüzde 90 oranında petrokimya sektöründen sağlanmaktadır. Petrokimya sektörü ise nafta, LPG, gibi petrol ürünleri veya doğal gaza dayalı temel girdileri kullanarak plastik, lastik, elyaf hammaddeleri ve diğer organik ara malları üreten, geniş bir üretim yelpazesine sahip, büyük ölçekli, sermaye ve teknoloji yoğun bir sektördür. Görüldüğü gibi plastik ve kauçuk sektörü yüzde 90’nın üzerinde ithalata bağımlı bir sektördür. Kimyasal madde ve ürünleri sektörünün ithalata bağımlılığı, plastik ve kauçuk sektörüne göre daha düşük seviyededir. Kimya sektöründe üretim 2007 yılında yüzde 8,7 artmasına karşın, ekonomik krizin etkisi sonucu 2008 yılında yüzde 0,3 oranında düşmüştür. Kimyasal madde ve ürünleri imalatı sektöründe üretimde ilk düşüşün sinyalleri 2008 yılı Eylül ayında alınmaya başlamıştır. Bu düşüş 2009 yılı Haziran ayına kadar devam etmiştir. Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe ise üretimde düşüşün sinyalleri 2008 yılı Mart ayında görülmüştür. Bu düşüş 2009 yılının Ekim ayına kadar devam etmiştir. Kimya sektörü sermaye-teknoloji yoğun bir sektör olduğu için işgücü yoğunluğu düşüktür. Bu nedenle sektörün imalat sektörü istihdamı içindeki payı son beş yıldır yüzde 8 düzeyinde seyretmiştir. Kimya sektörü ithalatı 2004 yılından itibaren her yıl ortalama yüzde 15 oranında artarak 2008 yılında 30 milyar dolara ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkileri sonucu 2009 yılında ithalatımız, 2008 yılına göre yüzde 21 oranında azalarak 24 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 7 Kimya sektörü ihracatı 2004 yılından itibaren her yıl ortalama yüzde 21 oranında artarak 2008 yılında 9,7 milyar dolara ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkileri sonucu 2009 yılında ihracatımız, 2008 yılına göre yüzde 14,48 oranında azalarak 8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kimya sektörü dış ticaretinin yarıdan fazlasını AB ülkeleri ile yapmaktadır. 2008 yılında dış ticaretimizin yüzde 52’sini AB ülkeleri ile yaparken, bu rakam 2009 yılında yüzde 51 olarak gerçekleşmiştir. REACH açısından kimyasal ihracatımız kimya sektörü ile de sınırlı değildir. Kimya sektörü dışında birçok sektör, üretimlerinde kullandıkları kimyasal maddeleri dolaylı olarak AB’ye ihraç etmektedirler. Bu nedenle 2010 yılından itibaren başta kimya sektörü olmak üzere birçok sektörü zorlu sınav beklemektedir. Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde bulundurursak, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir. Son dört yılda üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranı, kimyasal madde ve ürünleri imalatı sektöründe yüzde 76, plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe yüzde 80 olmuştur. Kimya sektöründeki yatırımlar, 14.07.2009 tarih ve 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Kararı getirilen yeni teşvik sistemi ile desteklenmektedir. Yeni teşvik sistemi ile bölgesel gelişmişlik farklarını azaltmanın yanında; desteklenecek yatırım konularında ekonomik ölçek kriterlerini öne çıkarmak ve rekabet gücünü artıracak, teknoloji ve AR-GE içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımlara destek olmak amaçlanmıştır. Yeni teşvik sistemi; bölgesel teşvik sistemi, büyük ölçekli yatırımlar ve genel teşvik sistemi olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, faiz desteği ve yatırım yeri tahsisi gibi teşvik unsurlarını kapsamaktadır. Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi AR-GE harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı binde 7,3 iken, kimya sektörüne yapılan AR-GE harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı binde 0,2’dir. Ülkemiz kimya sanayinin, çevreye zarar vermeyen, katma değeri yüksek ürünlerin üretimi için kendi teknolojisini oluşturan ve geliştiren, rekabet gücü olan bir yapıya kavuşturulabilmesi için, AR-GE çalışmalarında gerekli ve önemli bir unsur olan üniversite-sanayi işbirliği çalışmalarında devlet desteğinin artırılması önem arz etmektedir. REACH Sistemi Avrupa Birliği Kimyasallar Politikasını teşkil eden REACH Tüzüğü 1 Haziran 2007’de yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tüzüğe göre, AB+AEA (İzlanda, Norveç ve Lihtenştayn) ülkelerinde faaliyet gösteren ve yılda 1 ton veya daha fazla miktarda kimyasal madde üreten veya ithal eden firmaların söz konusu kimyasal maddeleri AB örgütlenmesi içerisinde yer alan Avrupa Kimyasallar Ajansı (AKA) yönetimindeki merkezi bir veri tabanına kaydettirmesi zorunludur. Tüzüğün tüm uygulamalarından AB’ deki üreticiler veya ithalatçılar sorumlu olsalar da, bu yükümlülüklerin AB dışından mal tedarik edilen firmalarla paylaşılmak zorunda olunması nedeniyle AB dışındaki pazarların da REACH’ ten etkilenmesine neden olmaktadır. 8 Durum Analizi Stratejinin hazırlanmasında yer alan paydaşlarla birlikte mevcut durum esas alınarak durum analizi yapılmış olup, buradan sektörün problemlerine ulaşılmış ve söz konusu problemler kullanılarak sektörün öncelikli sorun alanları tespit edilmiştir. Vizyon, Genel Amaç, Hedefler ve Eylemler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2010-2014 Stratejik Planı’nda yer alan vizyonu ve bu vizyona ulaşmaya yönelik amaç çerçevesinde çalışmalar yürütülmüş ve bu bağlamda özel sektör, STK’lar, üniversiteler ve kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla yapılan kimya sektörüne yönelik stratejik planın hazırlanması toplantılarında, Türkiye Sanayi Stratejisinin “Orta ve yüksek teknolojili ürünlerde Avrasya’nın üretim üssü olmak” vizyonu dikkate alınarak, Kimya sektörünün uzun dönemli vizyonu, “Katma değeri yüksek ürünler üreterek, Türkiye’yi yatırım üssü haline getirmek” şeklinde belirlenmiştir. Bu genel amacı gerçekleştirmek üzere, kimya sektörünün öncelikli sorun alanlarından da yola çıkılarak: Kimya sektöründe, katma değeri yüksek, insan ve çevre sağlığına duyarlı ürünlerin üretim ve ihracatını geliştirecek politikalar oluşturulması, Yüksek katma değerli üretim yapısına geçilerek ara girdi ithalatının azaltılması, Kimya sektörünün genel amacına uygun Ulusal AR-GE politikaları oluşturularak, AR-GE bilincini artıracak uygulamaların hayata geçirilmesi, Kimya sektöründe, nitelikli, eğitimli, teknoloji ve kalite bilincini özümsemiş her kademede insan yetiştirilmesi, Güvene dayalı, paydaşların etkin katılımının sağlandığı, ortak hedeflere yönelebilecek, işbirliği ortamı oluşturulması, Türkiye’de üretilen yerli ürünlere yönelik talep yaratılarak, dış ticaret dengesinin ülke lehine dönüştürülmesi, şeklinde altı hedef tespit edilmiştir. Tespit edilen altı hedefe ulaşmak için 37 eylemin hayata geçirilmesi planlanmaktadır. Uygulama, İzleme ve Değerlendirme Mekanizması Stratejinin hayata geçirilebilmesi için uygulama izleme ve koordinasyon mekanizmasının oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda, ilgili diğer tüm kurum ve kuruluşların katılımıyla birlikte uygulama süreçlerinin takibi ve koordinasyonu, belirlenen hedeflere ulaşılmasında son derece önemlidir. Bu nedenle tüm paydaşların üzerinde mutabık kaldığı eylem planı ve öngörülen eylemlerin uygulanmasının izlenmesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından oluşturulacak yönlendirme komitesi vasıtasıyla yapılacaktır. Eylem Planı Eylem planında altı hedefin altında otuz yedi eylem yer almaktadır. Eylemlere 20 Nisan 2010 tarihinde Bakanlığımızda eylemlerden sorumlu kurum, kuruluş ve derneklerin katılımı ile yapılan toplantıda son hali verilmiştir. 9 1. GİRİŞ Kimya Sektörü Strateji Belgesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, Türkiye Sanayi Stratejisi, IX. Kalkınma Planı (2007-2013) Kimya Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DTM Koordinasyonunda yapılan I. ve II. Kimya Sektörü Stratejik Plan Toplantısı Sonuç Raporları, Ulusal ve Uluslararası Sektör Sivil Toplum Kuruluşlarının yayınlarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Çalışmalar, Bakanlığımız koordinasyonunda faaliyetlerini yürüten KİMTEK (Kimya Teknik Komitesi) bünyesinde sonuçlandırılmıştır. Çalışmaların başlangıcı 21–23 Mart 2008 tarihlerinde, Silivri/İstanbul’da İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamuller İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu’nun kararı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın onayı ile Kimya Sanayi’nin sorunlarının ele alınması, sektörün bugünkü durumu ve geleceğe yönelik görüş ve önerilerin tartışıldığı, kimya sektörünü temsil eden özel sektör kuruluşları, kamu kuruluşları ve üniversite temsilcilerinin katılım sağladığı toplantıya dayanmaktadır. Kimya sektörünün sınırlarının çizilmesi genelde tartışma yaratan bir konudur. Bu nedenle toplantıda; kimya sektörünün sınırlarının, Birleşmiş Milletlerce hazırlanan ve dünyada yaygın olarak kullanılan “Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standard Endüstriyel Sınıflaması”nda belirtilen sınırlar olmasına ve bu sınıflamaya göre de kimya sektörünün faaliyet alanının; kimyasal madde ve ürünlerin imalatı (24) ve plastik ve kauçuk ürünleri imalatı (25) olarak belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Toplantıda, paydaşlarla birlikte mevcut durum esas alınarak GZFT analizi yapılmış olup, buradan sektörün problemlerine ulaşılmış ve söz konusu problemler kullanılarak sektörün öncelikli sorun alanları tespit edilmiştir. Öncelikli sorun alanlarından hareketle, sektöre ilişkin vizyon ve genel amaç belirlenmiştir. Bu genel amacı gerçekleştirmek üzere, kimya sektörünün öncelikli sorun alanlarından da yola çıkılarak altı hedef tespit edilmiştir. Kimya Stratejisi’nin genel amacını ve dolayısıyla hedefleri gerçekleştirmek üzere, kimya sektörünün güçlü ve zayıf yönleri ile sahip olduğu fırsatlar ve karşı karşıya kaldığı tehditler göz önünde bulundurularak 37 eylem tespit edilmiştir. 21-23 Mart 2008 tarihinde gerçekleştirilen toplantıda belirlenen stratejik planın değerlendirilmesi amacıyla 21 Şubat 2009 tarihinde “II. Kimya Sektörü Stratejik Planı Toplantısı” Dış Ticaret Kompleksi/İstanbul adresinde gerçekleştirilmiştir. Bahse konu toplantı ile 2008 yılında tüm dünyada yaşanan ekonomik krizin ülkemiz kimya sanayine etkileri de dikkate alınarak birinci toplantıda ortaya çıkan sonuçlar revize edilmiştir. I. ve II. Stratejik Plan Çalışma sonuçları, Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği ile ortaklaşa yapılan çalışmalar sonucunda değerlendirilmiş ve Kimya Sektörü Strateji Raporu taslak metni hazırlanmıştır. Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği koordinasyonunda 17-18 Aralık 2009 tarihinde yapılan VII. Kimya Sanayi Kongresinde rapor üzerinde görüş alışverişinde bulunulmuştur. Ayrıca taslak rapor e-mail ortamında ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına da gönderilmiştir. Rapor 27 Ocak 2010 tarihinde yapılan Kimya Teknik Komitesi (KİMTEK) toplantısında görüşülmüş ve akabinde resmi yazı ile 22.02.2010 tarihinde ilgili kurum ve kuruluşların görüşüne sunulmuştur. Gelen görüşler, ilgili kurumların karar vermeye yetkili üst düzey temsilcilerinin katılımı ile 20 Nisan 2010 tarihinde Bakanlığımızda yapılan genişletilmiş KİMTEK toplantısında tekrar değerlendirilmiştir. 10 2. MEVCUT DURUM Önümüzdeki yıllarda küresel üretim ve ticarette etkin olacak sektörler; otomotiv, bilgi ve iletişim teknolojileri, makine, yatırım ve tüketim malları sektörleri olup, bu sektörlerde dahil olmak üzere kimya sektörü, birçok sektöre girdi sağlamaktadır. Dünya kimya sanayi üretimi içinde önde gelen sektörler, petrokimyasallar, gübreler, ilaçlar, sentetik elyaflar ve iplikler, sabun ve deterjanlar ile boyalar olarak sayılabilir. Şekil 2.1’de kimyasal maddelerin diğer sektörlerde kullanım yüzdeleri gösterilmiştir. Kaynak: CEFİC, Eurostat Şekil 2.1: Kimyasal Maddelerin Diğer Sektörlerde Kullanım Yüzdeleri 2.1. Kapasite ve İstihdam 2.1.1. Kapasite Kullanımı Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde bulundurursak, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir. Son dört yılda üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranı kimyasal madde ve ürünleri imalatı sektöründe % 76, plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe % 80 olmuştur. 11 Tablo 2.1. Yıllara Göre Kapasite Kullanım Oranları (%) ISIC-REV3 24 2411 Kapasite Kullanımı Oranları 2005 2006 2007 2008 Alt Sektörler 75,1 92,6 76,9 93,5 77,1 88,2 75,4 89,8 2412 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Ana kimyasal maddelerin imalatı (kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç) Kimyasal gübre ve azotlu bileşiklerin imalatı 74,7 63,3 73,4 68,7 2413 Sentetik kauçuk ve plastik maddelerin imalatı 73,4 86,4 86,1 80,2 2421 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı Boya, vernik vb. kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 45,1 42,6 60,5 71,3 64,8 68,4 62,8 65,9 75,2 72,6 71,0 69,4 74,3 73,5 76,0 77,2 2429 2430 B.y.s. kimyasal ürünlerin imalatı Suni ve sentetik elyaf imalatı 79,7 77,3 82,0 82,2 84,0 81,0 81,9 80,2 25 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 80,9 80,3 81,1 80,1 91,0 91,3 92,0 90,6 77,1 77,8 76,8 77,3 77,3 78,5 75,3 78,1 2422 2423 2424 2511 İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi 2519 Diğer kauçuk ürünleri imalatı 2520 Plastik ürünleri imalatı Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2009 yılında alt sektörler itibariyle kapasite kullanım oranları incelendiğinde; 2009 Aralık ayında suni elyaf üretimi sektöründe kapasite kullanım oranı %88,5’e ulaşırken, pestisit imalatı sektöründe kapasite kullanım oranının %36,5’e kadar düştüğü gözlenmiştir. Tablo 2.2. Alt Sektörler İtibariyle Kapasite Kullanım Oranları (%) NACE 09/1 REV 1 24 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 65,0 241 Ana kimyasal maddelerin imalatı 64,7 242 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai39,5 kimyasal ürünlerin imalatı 243 Boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile 39,1 matbaa mürekkebi ve macun imalatı 244 Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasal 65,6 maddelerin ve botanik ürünlerinin imalatı 245 Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama 76,5 maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 246 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 66,9 247 Suni elyaf imalatı 74,2 25 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 67,3 251 Kauçuk ürünleri imalatı 78,2 252 Plastik ürünlerin imalatı 62,3 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 09/3 09/5 09/7 09/9 09/12 72,7 82,1 46,0 72,3 71,8 38,6 73,4 84,4 34,0 74,9 85,8 35,9 72,3 79,9 36,5 59,5 67,1 68,9 59,4 57,6 68,2 69,6 59,3 66,0 63,7 61,5 75,7 75,5 74,4 68,7 81,6 84,3 64,9 66,3 64,3 80,8 84,4 72,1 72,2 72,0 81,7 82,8 72,9 70,0 73,9 79,0 86,4 72,7 74,3 72,0 81,8 88,5 72,7 77,7 70,4 12 2.1.2. İstihdam ve İşyeri Sayısı TUİK verilerine göre 2003 yılında kimya sektöründe 173.504 kişi istihdam edilirken bu rakam üç yılda %22,48 artarak 2006 yılında 212.513’e ulaşmıştır. Kimya sektörü istihdamının imalat sanayi içindeki payı 2006 yılı itibariyle %7,91’dir. Tablo 2.3. Kimya Sektöründe Çalışan Sayısı Türkiye İmalat sanayi İmalat sanayi içerisindeki payı (%) KİMYA SEKTÖRÜ TOPLAMI Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2003 6 673 968 2 181 718 7,95 173 504 78 865 94 639 2004 7 541 452 2 404 342 7,96 191 348 83 539 107 809 2005 8 939 894 2 583 747 7,86 203 330 91 754 111 576 2006 9 419 476 2 684 240 7,91 212 513 86 413 126 100 2006 yılı itibariyle kimya sektöründe 16.987 işyeri bulunmaktadır. İmalat sanayindeki firmaların %5,48’i kimya sektöründe yer almaktadır. Tablo 2.4. Kimya Sektöründe Girişim Sayısı EFİS, 1.Rev Türkiye İmalat sanayi İmalat sanayi içerisindeki payı (%) KİMYA SEKTÖRÜ TOPLAMI Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2003 1 740 353 236 275 5,45 12 888 2 666 10 222 2004 2 002 834 281 029 5,15 14 489 3 021 11 468 2005 2 393 578 302 459 5,55 16 796 4 157 12 639 2006 2 473 841 309 841 5,48 16 987 3 773 13 214 Kimya sektöründeki işyeri sayısı alt sektörler itibariyle değerlendirilirse 12.314 işyeri ile plastik ürünlerin imalatı sektörünün ilk sırayı aldığı, bu sektörü 1.258 işyeri ile sabun ve deterjan, temizlik sektörünün takip ettiği görülmektedir. Kimya sektöründe işyeri sayısı 2003 yılına göre %31,8 oranında artarken, pestisit imalatı ve eczacılık ürünleri imalatı sektörlerindeki işyeri sayısındaki düşüş dikkat çekicidir. Tablo 2.5. Kimya Sektöründe Alt Sektörler İtibariyle Girişim Sayısı EFİS, 1.Rev 2003 2004 2005 2006 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 24 2 666 3 021 4 157 3 773 Ana kimyasal maddelerin imalatı 241 632 684 953 805 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı Boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasal maddelerin ve botanik ürünlerinin imalatı Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 242 59 50 65 34 243 825 976 1 360 1 130 244 157 162 179 150 245 685 776 1 093 1 258 246 305 370 502 391 Suni elyaf imalatı 247 3 3 5 5 13 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 25 10 222 11 468 12 639 13 214 Kauçuk ürünleri imalatı 251 748 796 947 900 Plastik ürünlerin imalatı 252 9 474 10 672 11 692 12 314 12.888 14.489 16.796 16.987 TOPLAM Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. Ayrıca Bakanlığımız sanayi sicil kayıtlarında kimyasal madde ve ürünleri imalatı sektöründe 2.836 firma, plastik ve kauçuk ürünler imalatı sektöründe 3.422 firma olmak üzere toplam 6.258 firma kaydı bulunmaktadır. 2.2. Üretim ve Ciro 2.2.1. Üretim 2007 ve 2008 yıllarına ait seçilmiş sanayi maddeleri üretim miktarları karşılaştırıldığı zaman gübre (toplam), binek oto dış lastiği, kamyon oto dış lastiği, polietilen ve PVC+PCC bileşik maddelerin üretim miktarlarının 2007 yılına göre azaldığı görülmektedir. Tablo 2.6. Seçilmiş Sanayi Maddeleri Üretim Miktarları Madde Adı Ölçü Birimi Gübre (Toplam) Ton Boraks Ton Sülfürik Asit Ton Binek Oto Dış Lastiği Adet Kamyon Oto Dış Lastiği Adet Polietilen Ton PVC+PCC Bileşiği Ton Traktör Arka Dış Lastiği Adet Traktör Ön Dış Lastiği Adet Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. Yıllık Ortalama 2007 3.144.414 668.651 804.478 17.557.928 6.762.004 393.890 155.014 876.896 598.722 2008 2.994.069 763.513 843.147 16.813.903 6.198.758 393.439 131.771 959.829 601.362 TUİK verilerinde 2007 ve 2008 yılı bilgileri olmadığı için sektörün üretim değeri rakamları 2005 ve 2006 yılları için verilmiştir. 2006 yılında üretim değeri 2005 yılına göre %19 artarak 25.716.430.349 TL olmuştur. Tablo 2.7. Üretim Değeri (TL) EFİS, 1.Rev 2005 2006 311 885 425 845 379 215 461 557 İmalat sanayi içindeki payı 11,21 11,55 KİMYA SEKTÖRÜ TOPLAMI 34 955 827 668 43 783 849 256 24 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 21 601 567 432 25 716 430 349 241 Ana kimyasal maddelerin imalatı 5 305 058 650 6 683 608 636 D İmalat sanayi 14 242 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer ziraikimyasal ürünlerin imalatı (*) (*) 243 Boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 2 585 985 128 3 195 985 430 244 Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasal maddelerin ve botanik ürünlerinin imalatı 5 872 585 877 6 672 080 694 245 Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 4 476 184 895 3 934 396 323 246 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 1 618 850 271 3 154 098 090 247 Suni elyaf imalatı (*) (*) 25 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 13 354 260 236 18 067 418 907 251 Kauçuk ürünleri imalatı 2 765 603 795 3 582 168 649 252 Plastik ürünlerin imalatı 10 588 656 441 14 485 250 258 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. (*) Bilgileri daha önce gizlenmiş girişime ait bilgilerin aritmetik işlem sonucu elde edilmesini önlemek amacı ile verilmemiştir. 2.2.2 Ciro Ekonomik krizin etkileri kimya sektöründe 2008 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren görülmeye başlamıştır. 2008 yılı Aralık ayında kimyasal madde ve ürünleri sektöründe aylık sanayi ciro endeksinde bir önceki yılın aynı ayına göre %6,5, plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe ise %4,6 oranında düşmüştür. 2009 yılında inişli çıkışlı bir grafik izleyen endeks 2009 yılı Aralık ayında bir önceki yılın aynı ayına göre kimyasal madde ve ürünleri sektöründe %38,3 oranında artarak 169,9, plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe ise bir önceki yılın aynı ayına göre %35,1 oranında artarak 164 olmuştur. Aylık Sanayi Ciro Endeksi 2005=100 180 170 160 150 140 130 120 110 100 08 . . . . . . l. i. a. s. a. b. is. ar ay ca ğu az em N Ey Ek Ar Ar M Ka Şu A O H M T 9 9 9 . 9 0 0 0 0 09 09 09 09 09 09 09 09 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı Şekil 2.2. Kimya Sanayinde Aylık Sanayi Ciro Endeksi 15 2.3. Dış Ticaret Kimya sektörü günümüzde sanayileşmiş ülkelerde enerji, tarım, sağlık, ulaştırma, gıda, inşaat, elektronik, tekstil ve çevre koruma gibi alanlara sağladığı yüksek katma değer içeren ürünler ve bu sektörlere sağladığı teknolojik yenilikler nedeniyle lokomotif sektör konumundadır. Kimya sektörü ithalatı 2004 yılından itibaren her yıl ortalama %15 oranında artarak 2008 yılında 30 milyar dolara ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkileri sonucu 2009 yılında ithalatımız, 2008 yılına göre %21 oranında azalarak 24 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kimya sektörü ihracatı 2004 yılından itibaren her yıl ortalama %21 oranında artarak 2008 yılında 9,7 milyar dolara ulaşmıştır. Ekonomik krizin etkileri sonucu 2009 yılında ihracatımız, 2008 yılına göre %14,48 oranında azalarak 8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılında kimyasal madde ve ürünler sektöründe en fazla ihracat yaptığımız ülke grubu 1.849 milyon dolar ile AB olmuştur. AB’yi 896 milyon dolarla Yakın ve Orta Doğu ülkeleri, 693 milyon dolarla Diğer Avrupa ülkeleri izlemiştir. 2009 yılında yapılan ihracatımızda bu sıralama değişmiş, Diğer Avrupa ülkelerinin yerini Diğer Asya ülkeleri almıştır. 2008 yılında en fazla ithalat yaptığımız ülke grubu 14.564 milyon dolarla AB ülkeleri olmuştur. AB’ni 4.674 milyon dolarla Diğer Asya, 2.831 milyon dolarla Diğer Avrupa ülkeleri izlemiştir. 2009 yılında bu sıralama değişmemiş en fazla ithalat yaptığımız ülke grupları arasında AB 11.722 milyon dolarla ilk sırayı almıştır. Tablo 2.8. Kimyasal Madde Ve Ürünleri Sektöründe Coğrafi Bölgelere Göre Dış Ticaret (ABD Doları) 2008 2009 ÜLKE GRUBU İhracat İthalat İhracat İthalat Avrupa Birliği 27 ISIC 3 24 1.848.601.142 14.564.095.451 1.354.123.430 11.721.642.504 Diğer Avrupa (A.B Hariç) 24 692.922.024 2.830.712.362 568.101.781 1.985.108.735 Kuzey Afrika 24 347.343.550 701.039.530 347.610.691 594.022.662 Diğer Afrika 24 106.094.591 57.677.438 88.641.325 33.325.686 Kuzey Amerika 24 204.101.492 1.761.833.830 168.818.188 1.515.122.421 Orta Amerika ve Karayipler 24 17.342.093 57.293.395 16.368.203 65.208.367 Güney Amerika 24 61.065.910 163.997.687 40.246.818 145.537.114 Yakın ve Orta Doğu 24 895.856.358 1.953.601.306 975.724.586 1.430.604.449 Diğer Asya 24 664.654.326 4.673.940.613 633.430.940 3.652.135.042 Avustralya ve Yeni Zelanda 24 27.604.624 54.709.815 15.230.881 57.037.416 Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri Kesinleşmemiş Ülke ve Askeri Bölgeler Serbest Bölgeler 24 1.676.722 1.022 1.451.536 97.672 24 109.151 8.779.502 83.813 2.092.384 24 127.190.337 166.264.800 89.050.060 144.480.043 Sınır Ticaret Merkezleri 24 240.728 4.298.882.252 21.346.414.495 TOPLAM Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 4.994.803.048 0 26.993.946.751 16 2008 yılında plastik ve kauçuk sektöründe en fazla ihracat yaptığımız ülke grubu 2.367 milyon dolar ile AB olmuştur. AB’ni 882 milyon dolarla Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 672 milyon dolarla Diğer Avrupa ülkeleri izlemiştir. 2009 yılında sıralama değişmemiş AB 1.889 milyon dolarla ilk sırayı korumuş, AB’ni 869 milyon dolarla Yakın ve Orta Doğu ülkeleri takip etmiştir. 2008 yılında plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe en fazla ithalat yaptığımız ülke grubu 2.180 milyon dolarla AB olmuştur. AB’yi 953 milyon dolarla Diğer Asya ülkeleri izlemiştir. 2009 yılının ilk sekiz ayında sıralama değişmemiş, AB 1.698 milyon dolarla ilk sırayı almıştır. Tablo 2.9. Plastik Ve Kauçuk Sektöründe Coğrafi Bölgelere Göre Dış Ticaret (ABD Doları) 2008 2009 ÜLKE GRUBU ISIC 3 İhracat İthalat İhracat İthalat Avrupa Birliği 27 25 2.367.102.621 2.180.658.095 1.899.344.239 1.698.025.724 Diğer Avrupa (A.B Hariç) 25 672.241.319 66.377.423 410.810.341 45.774.767 Kuzey Afrika 25 238.550.293 14.995.583 349.513.212 23.804.533 Diğer Afrika 25 77.385.283 4.911.248 72.424.839 2.591.013 Kuzey Amerika 25 95.770.151 124.011.970 68.589.515 87.375.753 Orta Amerika ve Karayipler 25 10.140.692 8.229.179 13.506.430 7.460.115 Güney Amerika 25 38.142.295 11.540.849 20.789.720 6.987.122 Yakın ve Orta Doğu 25 881.976.014 54.706.662 869.210.158 37.382.553 Diğer Asya 25 272.517.866 953.054.726 260.356.383 763.048.943 Avustralya ve Yeni Zelanda 25 24.159.960 3.725.213 17.850.135 1.220.339 Diğer Okyanusya ve Kutup Böl. Ülkeleri 25 214.867 6.100 65.269 40.517 Kesinleşmemiş Bölgeler 25 329.591 481.398 473.182 151.547 25 70.971.616 27.969.291 51.633.008 29.397.632 413.757 4.749.916.325 0 3.450.667.737 4.034.566.431 Serbest Bölgeler Ülke ve Askeri Sınır Ticaret Merkezleri 25 TOPLAM Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2.703.260.558 2.3.1. İthalat Ülkemizde kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Kullanılan hammaddenin %70’i ithal edilmektedir. %30’u ise yerli üretimle karşılanmaktadır. Kimyasal madde ve ürünleri sektörü ithalatı uzun yıllardır imalat sanayi ithalatı içinde en yüksek paya sahiptir. Bundan dolayı kimya sanayi ithalatçı konumunda olup dışa bağımlı bir sektör durumundadır. Fiyatlandırma da ürünlerin fiyatları, hammaddesi olan petrole bağımlıdır. Petrol fiyatlarının global olarak değişmesi ayrıca dünya piyasalarında yaşanan değişmeler ürünlerin fiyatlarını etkilemektedir. Türkiye'nin petrokimyasal ürünler ithalatı da hızla artmaktadır. Pektim 2003 yılında yurtiçi petrokimyasallar talebinin ancak % 31'ini karşılayabilmiştir. 2007’de bu oran % 25’e düşmüştür. Bu durum, Türkiye petrokimya sektörünün rekabet gücünü olumsuz etkilemekte ayrıca sektörün çok yüksek olan katma değerinin yurtdışında kalmasına neden olmaktadır. 17 İthalat en çok AB ülkelerinden yapılmaktadır. İthalatın dağılımına bakıldığında en çok hammadde ithalatının yapıldığı görülmektedir. Kimyasal madde ve ürünleri sektöründe ithalatın imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında % 18,81 iken bu rakam 2009 yılında % 19,25’e yükselmiştir. Genel ithalat içindeki payı da azalmıştır. 2004 yılında %15,52 olan payı 2009 yılında % 15,16’ya gerilemiştir. Son altı yılda ithalatta en çok artış 2007 yılında gerçekleşmiştir. 2007 yılında ithalatın bir önceki yıla göre artış oranı % 20,54’tür. Tablo 2.10. Kimyasal Madde Ve Ürünleri İthalatı (Bin ABD Doları) 2004 2005 2006 KİMYASAL MADDE 15.134.358 17.477.335 19.599.125 VE ÜRÜNLERİN İMALATI Bir önceki yıla 15,48 12,14 oranla artış % İmalat sanayi içindeki payı % İMALAT TOPLAMI SANAYİ Genel ithalat içindeki payı % 2007 23.624.583 2008 26.993.947 2009 21.346.414 20,54 14,25 -20,92 18,81 18,55 17,76 17,64 17,98 19,25 80.447.302 94.208.255 110.378.826 133.938.136 150.252.335 110.889.257 15,52 14,97 14,04 13,89 13,37 15,16 139.576.174 170.062.715 201.963.574 140.775.457 GENEL ÜLKE 97.539.766 116.774.151 İTHALATI Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. Plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe ithalatın imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında %2,41 iken bu rakam 2009 yılında %2,43’e yükselmiştir. Genel ithalat içindeki payı da 2004 yılında %1,99 iken 2009 yılında 1,92’ye düşmüştür. Son altı yılda ithalatta en çok artış 2007 yılında gerçekleşmiştir. 2007 yılında ithalatın bir önceki yıla göre artış oranı %20,79’dur. Tablo 2.11. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri İthalatı ( Bin ABD Doları) 2004 2005 2006 PLASTİK VE 1.941.047 2.140.351 2.578.216 KAUÇUK ÜRÜNLERİ İMALATI Bir önceki yıla 10,27 20,46 oranla artış % İmalat sanayi 2,41 2,27 2,34 içerisindeki payı % İMALAT SANAYİ 80.447.302 94.208.255 110.378.826 TOPLAMI Genel ithalat 1,99 1,83 1,85 içindeki payı % GENEL ÜLKE 97.539.766 116.774.151 139.576.174 İTHALATI Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2007 3.114.146 2008 3.450.668 2009 2.703.261 20,79 10,79 -21,65 2,33 2,30 2,43 133.938.136 150.252.335 110.889.257 1,83 1,71 1,92 170.062.715 201.963.574 140.775.457 18 2.3.2. İhracat Kimyasal madde ve ürünleri sektöründe ihracatın imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında % 3,67 iken bu rakam 2009 yılında %4,50’ye çıkmıştır. Genel ihracat içindeki payı da artmıştır. 2004 yılında %4,05 olan payı 2009 yılında %4,20’ye yükselmiştir. Son beş yılda ihracatta en çok artış 2006 yılında gerçekleşmiştir. 2006 yılında ihracatın bir önceki yıla göre artış oranı %23,51’dir. Tablo 2.12. Kimyasal Madde Ve Ürünleri Sektöründe İhracat (Bin ABD Doları) 2004 2005 2006 2007 KİMYASAL 2.556.411 2.818.309 3.480.913 4.056.688 MADDE VE ÜRÜNLERİN İMALATI Bir önceki yıla 10,24 23,51 16,54 oranla artış % İmalat sanayi 3,67 4,10 4,34 4,01 içindeki payı % İMALAT SANAYİ 59.579.116 68.813.408 80.246.109 101.081.800 TOPLAMI Genel ihracat 4,05 3,84 4,07 3,78 içindeki payı % GENEL İHRACAT 63.167.153 73.476.408 85.534.676 107.271.750 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2008 4.994.803 2009 4.298.882 23,12 -13,93 3,99 4,50 125.187.659 95.470.967 3,78 4,20 132.027.916 102.164.809 Plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe ihracatın imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında %2,82 iken bu rakam 2009 yılında % 4,22’ye yükselmiştir. Genel ihracat içindeki payı da 2004 yılında %3,10 iken 2009 yılında %3,94’e çıkmıştır. Son beş yılda ihracatta en çok artış 2007 yılında gerçekleşmiştir. 2007 yılında ihracatın bir önceki yıla göre artış oranı % 30,30 olmuştur. Tablo 2.13. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri Sektöründe İhracat ( Bin ABD Doları) 2004 2005 2006 2007 PLASTİK VE 1.958.873 2.485.788 3.016.055 3.929.841 KAUÇUK ÜRÜNLERİ İMALATI Bir önceki yıla 26,90 21,33 30,30 oranla artış % İmalat sanayi 2,82 3,61 3,76 3,89 İçerisindeki payı % İMALAT 59.579.116 68.813.408 80.246.109 101.081.800 SANAYİ TOPLAMI Genel ihracat 3,10 3,38 3,53 3,66 içindeki payı % GENEL 63.167.153 73.476.408 85.534.676 107.271.750 İHRACAT Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. 2008 4.749.916 2009 4.034.566 20,84 -15,06 3,79 4,22 125.187.659 95.470.967 3,60 3,94 132.027.916 102.164.809 19 2.4. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Ve Teşvik Belgelerinin Dağılımı Kimya sektöründe doğrudan uluslararası yatırımlar son yıllarda hızlı bir artış göstermiştir. 2004 yılında 38 milyon dolar olan doğrudan yabancı sermaye yatırımı, 2006 yılında 601 milyon dolar, 2007 yılında ise 1.109 milyon dolara ulaşmıştır. 2008 yılında 200 milyon dolara düşmesine rağmen 2009 yılında 306 milyon dolara çıkmıştır. Tablo 2.14. Doğrudan Uluslararası Yatırım Girişimlerinin Dağılımı (Milyon ABD Doları) 2004 2005 2006 2007 2008 İmalat sanayi 190 785 1.866 4.210 3.931 Kimyasal madde ve ürünlerin 38 174 601 1.109 200 imalatı Türkiye geneli Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1.190 8.535 17.639 19.136 14.733 2009 1.645 306 5.694 Ülkemizde 2009 yılı itibariyle 23.551 adet uluslararası sermayeli şirketin faaliyette bulunduğu görülmektedir. Bu şirketlerden 4.119’u imalat sanayinde, 454’ü ise kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe faaliyet göstermektedir. Tablo 2.15. Uluslararası Sermayeli Firmaların Dağılımı (Şirket Sayısı) 1954-2003 2004 2005 2006 2007 2008 (Birikimli) İmalat 1.596 349 407 448 498 471 sanayi Kimyasal 195 42 36 38 56 48 madde ve ürünlerin imalatı Türkiye 6.323 1.948 2.613 3.169 3.629 3.337 geneli Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2009 373 1954-2009 Toplam 4.119 40 454 2.866 23.551 2008 yılı sonu itibariyle kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 35 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 13 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. 2009 yılında ise 28 adet yeni şirket kurulmuş, 12 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. Tablo 2.16. Uluslararası Sermayeli Firmaların Kuruluş Türlerine Göre Dağılımı (Şirket Sayısı) 2008 2009 Yeni İştirak Şube Toplam Yeni İştirak Şube İmalat 343 112 16 471 284 80 9 sanayi Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Türkiye geneli Toplam 373 34 13 1 48 28 12 -- 40 2.623 647 67 3.337 2.256 551 59 2.866 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 20 İstanbul ilinde imalat sanayinde faaliyet gösteren 2.403 adet uluslararası sermayeli firmanın 307 adedi kimyasal madde ve ürünler imalatında faaliyet göstermektedir. Tablo 2.17. Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllere Göre Dağılımı ( Şirket Sayısı) (1954-2009) İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla İmalat sanayi Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Türkiye geneli 2.403 190 232 349 46 307 17 13 34 1 13.001 2.976 1.567 1.391 1.333 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2003–2009 yılları arasında kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 59 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiş, 697.619.615 TL yatırım ve 15.465 kişi istihdamı öngörülmüştür. Tablo 2.18. Kimyasal Madde Ve Ürünlerin İmalatı Sektöründe Uluslar Arası Sermayeli Yatırımlara Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Yıllara Göre Dağılımı Yıl Belge Sayısı 2003 10 2004 8 2005 8 2006 6 2007 11 2008 9 2009 7 TOPLAM 59 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Öngörülen Sabit Yatırım TL 44.417.379 31.821.042 58.193.136 95.928.050 144.844.978 102.208.412 220.206.618 697.619.615 İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (ABD Doları) 11.650.124 3.148.497 21.775.884 27.771.766 33.941.905 38.488.298 80.711.418 217.487.892 Öngörülen İstihdam 340 3.223 2.543 1.572 4.915 2.395 477 15.465 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 2003–2009 yılları arasında düzenlenen yatırım teşvik belgelerinden Marmara Bölgesi 34 belge ile en fazla belge alan bölge olmuştur. Tablo 2.19. Kimyasal Madde Ve Ürünlerin İmalatı Sektöründe Uluslar Arası Sermayeli Yatırımlara Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı Bölge 2003 Marmara Bölgesi 8 İç Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi 1 Güneydoğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi 1 Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi TOPLAM 10 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2004 3 3 - 2005 5 1 1 - 2006 5 1 - 2007 4 1 2 - 2008 5 2 - 2009 4 2 - TOPLAM 34 4 10 - 2 8 1 8 6 4 11 1 1 9 1 7 10 1 60 2003–2009 yılları arasında plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe 65 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiş, 895.556.147 TL yatırım ve 2.591 kişi istihdam öngörülmüştür. 21 Tablo 2.20. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sektöründe Uluslar Arası Sermayeli Yatırımlara Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Yıllara Göre Dağılımı Yıl Belge Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Öngörülen Sabit Yatırım (TL) 210.240.767 81.747.890 214.590.387 5.817.183 45.746.630 68.480.744 169.834.198 895.556.147 9 10 9 3 12 14 8 65 İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (ABD Doları) 90.026.673 41.731.334 76.835.031 2.938.838 314.842.566 34.398.253 82.627.121 643.399.816 Öngörülen İstihdam 327 433 230 34 309 986 272 2.591 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe 2003–2009 yılları arasında düzenlenen yatırım teşvik belgelerinden Marmara Bölgesi 45 belge ile en fazla belge alan bölge olmuştur. Tablo 2.21. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sektöründe Uluslar Arası Sermayeli Yatırımlara Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı Bölge 2003 Marmara Bölgesi 5 İç Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi 4 Güneydoğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi TOPLAM 9 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2004 6 4 - 2005 8 1 - 2006 2 - 2007 9 1 2 - 2008 10 2 1 2009 5 1 1 - TOPLAM 45 2 14 1 10 9 1 3 12 1 14 1 8 2 1 65 2.5. Kimya Sektöründe Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Teşvik Belgelerinin Dağılımı 14.07.2009 tarih ve 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Kararı getirilen yeni teşvik sistemi; A-Genel Teşvik Sistemi B-Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki C-Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemi olmak üzere üç ana kategoride oluşturulmuştur. Yatırımların teşvik belgesine bağlanabilmesi için, asgari sabit yatırım tutarının I ve II nci bölgelerde 1 milyon TL, III ve IV üncü bölgelerde 500 bin TL ve finansal kiralama yatırımlarında 200 bin TL olması gerekmektedir. A-Genel Teşvik Sistemi: Kararname Ek-4 “Genel Teşvik Sisteminden Teşvik Edilmeyecek veya Teşviki Belirli Şartlara Bağlı Yatırım Konuları” Listesinde yer almayan yatırım konularında yapılacak yatırımlar “Genel Teşvik Sistemi”nin öngördüğü gümrük vergisi ve KDV istisnasından yararlanabilecektir. 22 B-Büyük Ölçekli Yatırımlar (BÖY): Büyük ölçekli yatırımlar(BÖY) bütün bölgelerde teşvik edilecek olup Kararnamede uluslar arası rekabet gücünü arttıracak teknoloji ve araştırma-geliştirme içeriği yüksek yatırımlar olarak tanımlanmıştır. Bu amaçla 12 sektör belirlenmiştir. Büyük ölçekli yatırımlar, a) Gümrük vergisi muafiyeti, b) KDV istisnası, c) Vergi indirimi, ç) Sigorta primi işveren hissesi desteği, d) Yatırım yeri tahsisi, desteklerinden yararlanabilirler. C-Bölgesel Destek Uygulaması: Yatırım desteklerinin uygulanması açısından 28.8.2002 tarihli ve 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında yer alan İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması - Düzey 2 bölgeleri, sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak dört gruba ayrılmıştır. Bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar, gümrük vergisi ve KDV istisnası yanında aşağıdaki desteklerden de yararlanabilirler. a) I inci ve II inci bölgelerde; 1) Vergi indirimi, 2) Sigorta primi işveren hissesi desteği, 3) Yatırım yeri tahsisi, b) III üncü ve IV üncü bölgelerde; 1) Vergi indirimi, 2) Sigorta primi işveren hissesi desteği, 3) Yatırım yeri tahsisi, 4) Faiz desteği. 2003–2009 yılları arasında kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 304 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiş, 2.707.082.551 TL yatırım ve 12.379 istihdam öngörülmüştür. Tablo 2.22. Kimyasal Madde Ve Ürünlerin İmalatı Sektöründe Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Sayısının Yıllara Göre Dağılımı Yıl Belge Sayısı 2003 42 2004 63 2005 82 2006 51 2007 29 2008 26 2009 11 TOPLAM 304 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Sabit Yatırım TL 552.711.776 479.968.473 615.911.953 440.187.172 202.582.930 317.511.779 98.208.468 2.707.082.551 İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (1000 ABD Doları) 217.380 445.622 212.756 158.731 72.553 136.655 38.024 1.281.721 İstihdam 1.575 5.610 2.639 1.300 541 497 217 12.379 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 2003–2009 yılları arasında düzenlenen yatırım teşvik belgelerinden Marmara Bölgesi 131 belge ile en fazla, Doğu Anadolu Bölgesi 10 belge ile en az belge alan bölgeler olmuştur. 23 Tablo 2.23. Kimyasal Madde Ve Ürünlerin İmalatı Sektöründe Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Sayısının Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı Bölge 2003 Marmara Bölgesi 24 İç Anadolu Bölgesi 7 Ege Bölgesi 7 Güneydoğu Anadolu 2 Bölgesi Akdeniz Bölgesi 2 Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi TOPLAM 42 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2004 19 13 14 3 2005 37 14 5 3 2006 18 14 11 3 2007 17 3 3 2 2008 14 4 2 - 2009 2 5 1 1 TOPLAM 131 60 43 14 4 7 3 63 12 1 10 82 4 1 51 1 2 1 29 5 1 26 2 - 30 10 16 304 11 2003–2009 yılları arasında plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe 801 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiş, 2.915.251.467 TL yatırım ve 19.687 istihdam öngörülmüştür. Tablo 2.24. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sektöründe Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Sayısının Yıllara Göre Dağılımı Yıl Belge Sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 TOPLAM Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Sabit Yatırım (TL) 137 150 153 109 94 118 40 801 487.604.375 477.229.773 497.200.153 447.000.100 456.655.842 412.195.553 137.365.671 2.915.251.467 İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (1000 ABD Doları) 230.699 242.830 248.575 227.637 243.846 194.132 54.707 1.442.426 İstihdam 4.112 3.636 4.197 2.887 2.014 2.186 655 19.687 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektöründe 2003–2009 yılları arasında düzenlenen yatırım teşvik belgelerinden Marmara Bölgesi 309 belge ile en fazla, Doğu Anadolu Bölgesi 30 belge ile en az belge alan bölgeler olmuştur. Tablo 2.25. Plastik Ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sektöründe Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Sayısının Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı Bölge 2003 Marmara Bölgesi 59 İç Anadolu Bölgesi 25 Ege Bölgesi 32 Güneydoğu Anadolu 5 Bölgesi Akdeniz Bölgesi 6 Doğu Anadolu Bölgesi 7 Karadeniz Bölgesi 3 TOPLAM 137 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2004 62 25 29 13 2005 52 36 21 10 2006 33 30 19 5 2007 35 22 24 8 2008 55 15 12 7 2009 13 7 4 3 TOPLAM 309 160 141 51 8 2 11 150 21 3 10 153 11 4 7 109 2 1 2 94 12 11 6 118 9 2 2 40 69 30 41 801 24 2.6. Patent 2000–2008 yılları arasında Türk patent Enstitüsü tarafından Kimya sektörüne yönelik olarak 13.961 adet patent verilmiştir. Bu patentlerin 2.184’ünü yerli, 11.777’sini yabancı firmalar almıştır. Son 3 yılda en fazla patent 3.223 ile eczacılık ürünleri imalatında alınmıştır. Tablo 2.26. Patent Verilerinin NACE Sınıflamasına Göre Dağılımı Yerli 52 Ana kimyasal maddelerin imalatı Pestisit (haşarat ilacı) 5 ve diğer ziraikimyasal ürünlerin imalatı Boya, vernik benzeri 7 kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Eczacılık ürünlerinin, 35 tıbbi kimyasal maddelerin ve botanik ürünlerinin imalatı Sabun ve deterjan, 6 temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı Diğer kimyasal 7 ürünlerin imalatı Suni elyaf imalatı 1 Plastik ve kauçuk 222 ürünleri imalatı TOPLAM 335 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 2006 Yabancı 358 Yerli 51 2007 Yabancı 348 Yerli 72 2008 Yabancı 401 TOPLAM 1282 57 3 59 2 58 184 6 1 0 0 2 16 899 40 1056 67 1126 3223 46 8 65 3 53 181 27 26 29 12 36 137 12 282 2 232 18 243 3 314 15 259 51 1552 1687 363 1818 473 1950 6626 2.7. AR-GE 2008 yılı AR-GE Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi AR-GE Harcaması 2008 yılında 6.893 milyon TL olarak hesaplanmıştır. Bu harcamanın 3.048.503.098 TL’ni ticari kesim, 823.650.071 TL’ni kamu kesimi yapmıştır. Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi AR-GE harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı ‰ 7,3’tür. 2008 yılında kimyasal madde ve ürünleri sektöründe 169.581.314 TL’lik, plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe 47.682.629 TL olmak üzere toplam 217.263.934 TL’lik harcama yapılmıştır. Türkiye’de kimya sektörüne yapılan AR-GE harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı ‰ 0,2’dir. 25 Tablo 2.27. Kimya Sektöründe AR-GE Harcaması (TL) ( EFİS Rev. 1.1) Cari Harcamalar Personel Diğer Cari 2005 (23-24-25) 35 910 342 49 726 897 Yatırım Harcamaları Makine Sabit Tesis Teçhizat 36 720 337 4 209 116 TOPLAM 126 566 693 2006 (23-24-25) 50 010 595 61 725 944 20 052 491 1 750 281 133 539 310 2007 (23-24) 55 936 140 57 428 901 40 922 801 7 619 619 161 907 461 2007 (25) 17 630 111 15 925 751 5 384 030 949 580 39 889 472 2008 (24) 57 884 201 65 429 628 27 954 826 18 312 658 169 581 314 2008 (25) 18 850 135 18 725 461 9 353 725 753 299 47 682 620 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. (23-24-25): Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar- Kimyasal madde ve ürünler-Plastik ve kauçuk ürünleri. 2008 yılında yapılan 217.263.934 TL’lik AR-GE harcamasının 206.239.906 TL’lik bölümünü ticari kesim kendi öz kaynaklarından karşılamıştır. Tablo 2.28 Kimya Sektöründe AR-GE Harcaması Finans Kaynağı (TL) Yıllar Ticari Kamu Yüksek Öğretim Öz kaynak Diğer 2005 (23-24-25) 120 660 493 938 973 2006 (23-24-25) 128 232 053 635 558 2007 (23-24) 154 729 129 156 000 2007 (25) 38 360 651 250 000 2008 (24) 161 593 818 130 694 2008 (25) 44 646 088 32 390 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. Diğer Yurt Dışı Yurt Dışı 3 874 450 0 690 570 402 207 3 360 939 0 1 070 967 239 793 5 525 268 0 665 786 831 278 1 278 821 0 0 0 7 486 591 118 940 0 251 271 2 940 142 0 64 000 0 2008 yılında kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 1611, plastik ve kauçuk ürünleri sektöründe ise 722 personel AR-GE konusunda faaliyet göstermiştir. Tablo 2.29. Kimya Sektöründe AR-GE İnsan Gücü Araştırmacı 2005 (23-24-25) 855 2006 (23-24-25) 788 2007 (23-24) 996 2007 (25) 275 2008 (24) 909 2008 (25) 336 Kaynak: TUİK verilerinden derlenmiştir. Teknisyen ve Eşdeğeri 551 555 466 377 478 257 Diğer Destek Personeli 274 170 170 173 224 129 Toplam 1680 1513 1632 825 1611 722 26 2.8. Rekabet Gücü Açısından Uluslararası Karşılaştırma Kimya sektörü hammadde konusunda büyük bir oranda dışa bağımlıdır. Bu bağımlılığı azaltacak yönde temel kimyasallara yönelik yatırımlar yapılmalıdır. Ülkedeki hammadde potansiyeli kullanılarak, rekabet gücünü artıracak, teknoloji ve AR-GE içeriği yüksek büyük ölçekli ve katma değeri yüksek yatırımlar teşvik edilmelidir. Yatırımların önünü açmak için bürokratik işlemler azaltılmalı ve hızlandırılmalıdır. Lojistik açıdan uygun alanlar tespit edilmeli, sektörün bu bölgelerde kümelenmesi teşvik edilmelidir. Dünya kimya sanayinde önceki yıllarda süren Avrupa Birliği hakimiyeti son yıllarda Uzak Doğu ve Asya’ya geçmiş bulunmaktadır. 2007 yılında Dünyadaki toplam kimyasal madde satışı 1820 milyar Euro olmuştur. Bu satışın 690 milyar Euro’luk bölümü Asya ülkeleri, 537 milyar Euro’luk bölümünü AB ülkeleri, 405 milyar Euro’luk bölümünü Nafta ülkeleri, 90 milyar Euro’luk bölümünü Latin Amerika ülkeleri, 63 milyar Euro’luk bölümünü Diğer Avrupa ülkeleri ve 35 milyar Euro’luk bölümünü ise diğer ülkeler gerçekleştirmiştir. Dünyadaki kimyasal madde dış ticaretinin coğrafi dağılımına bakıldığı zaman halen AB’nin en büyük dış ticaret hacmine sahip olduğu görülmektedir. Dünya kimya ihracatının %54’ünü gerçekleştiren AB, Dünya kimya ithalatının da %46,9’nu yapmaktadır. Asya ülkeleri ihracatın % 23,8’ini, ithalatın ise %23,8’ni, NAFTA ülkeleri ihracatın %13,5’ini, ithalatın %15,3’nü, Diğer Avrupa ülkeleri ihracatın %5,9’unu, ithalatın ise %6,6’sını yapmaktadır. Kimya sanayinin yapmış olduğu satışlara ülkelerde kişi başına düşen satış açısından bakılacak olursa, Türkiye’nin AB ülkelerinin çok gerisinde olduğu görülür. AB ülkeleri içinde en çarpıcı örnek İrlanda’dır. Tablo 2.30. AB’deki Ülkelerde Ve Türkiye’de Kişi Başına Yapılan Kimyasal Madde Satışı Ülke Milyar Euro Almanya 147 Toplam AB içindeki payı (%) 0,240 Fransa 92 0,150 62.518.571 1.470,76 İtalya 77 0,125 58.462.375 1.310,67 İngiltere 58 0,094 60.059.900 959,41 İspanya 44 0,071 43.038.035 1.011,27 Hollanda 37 0,060 16.305.526 2.255,68 Belçika 39 0,064 10.445.852 3.755,75 İrlanda 34 0,056 4.109.173 8.353,99 Polonya 10 0,017 38.173.835 272,99 Avusturya 8 0,013 8.206.524 971,06 Danimarka 8 0,013 5.411.405 1.472,63 Finlandiya 7 0,011 5.236.611 1.287,66 Macaristan 6 0,010 10.097.549 607,08 Çek Cum. 6 0,009 10.220.577 539,79 71.611.001 195,50 Türkiye 14 Kaynak : CEFIC ve Eurostat Nüfus Kişi Başı Euro 82.500.849 1.783,25 27 2.9. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkileri Şekil 2.3. Kimya Sanayinin Diğer Sektörlerle İlişkisi Kimya sanayi, plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara kadar birçok alanda sağladığı nihai ürünlerin yanı sıra, pek çok sektöre de ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olarak, ekonomide önemli bir role sahiptir. Sektör hayat standardımızı arttıran, hastalıklara karşı korunmamızı ve tedavi edilmemizi sağlayan, temizlik ve hijyen konularında katkıda bulunan, giyinme ve beslenmede insanlığın ihtiyacını karşılayan bir sanayi dalıdır. Kimya sanayi; tarım ilaçları, sentetik gübreler, veteriner ilaçları, sentetik elyaflar, sabun, deterjan, temizleyiciler, plastik ham maddeleri, beşeri ilaç sanayi, kozmetik sanayi, boya, yardımcı maddeler, deri, tekstil, inşaat (boru, levha, kapı, pencere vb.) yapıştırıcı, derz, dolgu maddeleri, izolasyon malzemeleri, fotoğraf malzemeleri, barut ve patlayıcılar gibi birçok sanayi alanına nihai ve ara ürün sağlamaktadır. Tablo 2.31. Kimya Sanayi Üretiminin Doğrudan İlişkili Olduğu Sektörler Arasındaki Göreceli Paylaşım İlgili Sanayi Dalı Tekstil ve giyim Elektrikli eşya Metal-maden, makine ve elektrik mühendisliği Kimya Sanayi Üretiminin % si 6,3 3,9 9 Madeni ürünler 2,5 İnşaat 5,4 Otomotiv 5,3 Kağıt ve baskı ürünleri 4,5 Nihai tüketim (doğrudan tüketiciye) 30,3 Hizmetler ve idari faaliyetler 16,4 Diğer 16,4 Kaynak: CEFIC (European Chemistry Industry Council) 28 3. REACH SİSTEMİ VE KİMYA SEKTÖRÜNE ETKİLERİ Avrupa Birliği Kimyasallar Politikasını teşkil eden 1907/2006 sayılı REACH Tüzüğü (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals / Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi ve İzni) 1 Haziran 2007’de yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tüzüğe göre, AB+AEA (İzlanda, Norveç ve Lihtenştayn) ülkelerinde faaliyet gösteren ve yılda 1 ton veya daha fazla miktarda kimyasal madde üreten veya ithal eden firmaların söz konusu kimyasal maddeleri AB örgütlenmesi içerisinde yer alan Avrupa Kimyasallar Ajansı (AKA) yönetimindeki merkezi bir veri tabanına kaydettirmesi zorunludur. REACH Tüzüğü’nde kayıt yükümlülüğü, ürünün madde, müstahzar ve eşya olarak değerlendirilmesine bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca AB’deki firmalar tüzük kapsamında kayıt yükümlülüğünün yanı sıra izin ve kısıtlama süreçlerindeki gelişmeleri de takip etmek zorundadır. Tüzüğün tüm uygulamalarından AB’deki üretici veya ithalatçılar sorumlu olsalar da, bu yükümlülüklerin AB dışından mal tedarik edilen firmalarla paylaşılmak zorunda olunması nedeniyle AB dışındaki pazarların da REACH’ ten etkilenmesine neden olmaktadır. 3.1. REACH Sisteminde Başvuru Süreci REACH sistemi, AB’de üretilen ve AB’ne ithal edilen kimyasalları düzenlemektedir. AB tarafından bu süreçte sadece AB’de yerleşik gerçek/tüzel kişiler muhatap kabul edilmekte olup, AB dışı üreticiler (non-EU manufacturer) doğrudan muhatap kabul edilmemektedir. Türkiye’deki üretici/ihracatçı firmalar REACH sistemine göre ‘‘AB dışı üretici” (non-EU manufacturer) kategorisindedir. Bu kategori çerçevesinde firmalarımızın yükümlülüklerini yerine getirirken farklı alternatifleri mevcuttur. Birinci alternatif, AB’ne yerleşik bir ithalatçı, Türkiye’den aldığı (ithalatını yaptığı) kimyasal maddeleri bizzat kendisi REACH sistemine kaydettirecektir. İkincisi, Türk üretici/ihracatçılarının tek temsilci (only representative) atamalarıdır. Tek temsilci, AB’de yerleşik bir gerçek veya tüzel kişi olabilir. Tek temsilci AKA’ nın ve sistem içerisinde yer alan diğer AB kurumlarının tek muhatabı konumundadır. Tek temsilci tarafından ihraç edilmek istenen maddeler AKA’ ya kaydettirilecek ve REACH kapsamında tek sorumlu olacaktır. Üçüncüsü, Türk üretici/ihracatçısı tarafından AB’ne ihraç edilen kimyasal veya karışımlarında kullanılan (kayıt kapsamına giren) kimyasal maddeleri AB’deki firmalardan ithal edilmiş olabilir. Bu durumda, ancak kullanılan maddenin kimyasal yapısında bir değişme olmaması koşulu ile kayıttan muafiyet sağlanabilir. Türk firmaları tarafından AB’den ithal edilen maddelerin ön kayıtlı ya da kayıtlı olduğunun takip edilmesi önem arz etmektedir. Dördüncü alternatif, AB’ne ihracat yapacak firmalar tarafından, hammadde tedarikçilerinin maddelerinin ön-kaydını yaptırmış ve ileride kayıt işleminin yapılacağı garantisini veren firmalar arasından seçilmesidir. Bu durumda AB’ne karışım (müstahzar) ihraç eden firma tarafından, tedarikçi firmadan temin edilen kimyasalların tonajlarını da kapsayan ön-kayıt numarası istenmeli ve bu maddelerin kayıtlarının yapılacağına dair yazılı bilginin tedarikçi firması tarafından atanmış tek temsilciden alınması gerekmekte olup, aksi halde AB’ne ihracatı riske girebilecektir. 29 3.2. Ön-Kayıt Süreci ve Sonrası REACH düzenlemesinin ilk fiili uygulaması 1 Haziran 2008 tarihinde başlayıp 1 Aralık 2008 tarihinde biten “ön kayıt” süreci idi. EINECS (Avrupa Mevcut Ticari Kimyasal Maddeler Envanteri) listesinde yer alan kimyasal maddelerin (phase-in, faz-içi maddeleri) ön kaydını yaptıran firmalar, maddenin tonaj aralığına ve tehlike özelliğine bağlı olarak (1.000 ton üstü için 30 Kasım 2010, 100-1000 Ton arası 31 Mayıs 2013 ve 1-100 ton arası 31 Mayıs 2018 ) on yıllık bir kayıt sürecinden faydalanabileceklerdir. Ön-kayıt sürecini kaçıran firmalarımız, belirli şartları (Madde 28-(6)) sağlamaları durumunda gecikmiş ön-kayıt sürecinden faydalanabilirler. Geç ön-kayıttan faydalanma koşullarını sağlayan firmaların en geç 6 ay içinde ve ilgili son kayıt başvuru tarihinden en az 12 ay önce geç ön-kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Ön-kayıt sürecinin tamamlanmasından sonra Kayıt, Değerlendirme, İzin ve Kısıtlama süreçleri bulunmaktadır. 30 Şekil 2.4. REACH Uygulama Takvimi 31 4. DURUM ANALİZİ 4.1. GZFT Analizi Türkiye kimya sektörüne ilişkin GZFT Analizi, sektörün sahip olduğu güçlü yönlerini tespit etmek, fırsatlardan en üst düzeyde yararlanmak, sektörün zayıf yönlerini tespit ederek iyileştirmek, tehditlerin etkisini en aza indirecek şekilde gerekli önlemleri almak ve bu doğrultuda yeni stratejiler geliştirmek amacıyla oluşturulmuştur. GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER 1. Genç nüfusun fazla olması. 2. Girişimcilik potansiyelinin yüksek olması. 3. Dinamik iş gücü. 4. Özel sektörün itici gücü. 5. İç piyasada geniş bir tüketim alanının bulunması. 6. Ürün çeşitliliğinin olması, 1. AR-GE ve yenilikçilik, a. Faaliyetlerin yetersiz olması, b. AR-GE ye yapılan yatırımların eksik olması. 7. 2. a. AB yakınlık, c. fazla 3. pazarına 8. 9. Deniz ulaşım imkanlarının bulunması. gücünün c. 11. Alternatif kaynaklarından enerji Kamu Sektörü, arasında işbirliği ve koordinasyonun zayıf olması. 4. Üretim maliyetleri yüksek, a. Enerji, b. Su, c. Hammadde, Maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle sektörün üretim maliyetlerinin yüksek olması. yüksek 10. Potansiyel yeraltı zenginliklerinin bulunması. Sanayi, b. Üniversite, Rekabete açık ve güçlenen bir sanayi yapısına sahip olunması. Yaratıcılık olması. Desteklerin yetersiz olması. İş birliği ve koordinasyon, a. b. Petrol üreticilerine yakınlık, c. İstenilen düzeyde olmaması, b. Bürokratik işlemlerin fazla olması, Lojistik olarak, a. Yatırım ortamı, 5. İnsan kaynakları, a. İnsan gücünün yeterli donanıma sahip olmaması, b. Nitelikli iş gücünün eksik olması, 32 c. yararlanabileceğimiz temel iklim yapısının mevcut olması. Etkin eğitim gücünün sanayiye uygun olmaması, d. Ucuz iş gücü olmasına rağmen, verimli iş gücünün eksik olması. 6. Kayıt dışı ekonomi, a. %45 civarında, b. Yerel yönetim, sektörel sivil toplum ve kamu arasında koordinasyonun yetersiz olması c. Sahte ürünler sebebiyle haksız rekabet yaşanması, d. Piyasa gözetim ve denetiminin etkin olarak yapılmaması, e. 7. Alt yapının yetersiz olması. Üretim yapısı, a. İleri teknolojiye dayalı sanayi kapasitesinin sınırlı olması, b. Yerli hammaddenin yeterli ölçüde değerlendirilmemesi, doğal kaynakların işlenerek değerlendirilmesinin yetersiz olması, c. İthalata dayalı üretim nedeniyle sektörün ithalata dayalı durumda olması, d. Üretimde verimliliğin artırılmasına politikaların yetersiz olması, e. 8. yönelik Sektörün gelişimine yön verecek sivil toplum örgütlenmesinin yetersiz olması. KOBİ’lerde eğitim eksikliği, a. Dünya gelişmelerinin takip edilememesi, b. Ürün kalitelerinin düşük olması, c. FIRSATLAR Desteklerin yetersiz olması. TEHDİTLER 1. Kimya sanayi stratejisi envanterinin yapılması. ve 2. Katma değeri yüksek kimyasallar üretiminin planlanması. 1. Eğitim eksikliği. 2. Yabancı sermayenin yerli üretim yerine ithal tercihi ve yatırımların hizmet sektörüne yapılması. 33 3. 4. 5. 6. Yerli hammadde üretimi ve doğal kaynak işlenmesinin yapılabilmesi. Denetleme yolu ile kayıt dışılığın azaltılması. Teknoloji ve yenilikçilik alanlarında ortak hareket edilmesi (Kümelenme). 3. Kayıt dışı ekonominin artması. 4. Güvene dayalı etkin katılımların sağlanamaması ve iş birliği ortamının oluşturulamaması. 5. Kurumlar arası işbirliği ve gerekli veri paylaşımının sağlanamaması. 6. Yeni AB Kimyasallar Direktifi REACH kapsamında ihracatta karşılaşılacak sorunlar. Öncelikli yatırım alanlarının tespiti edilebilmesi. Bu analiz, kimya sektörünü temsil eden özel sektör kuruluşları, kamu kuruluşları ve üniversite temsilcilerinin katılımı ile yapılan I. ve II. Kimya Sektörü Stratejik Plan Toplantıları sonucu ortaya konan tespitlerin derlenmesi sonucunda elde edilmiştir. 4.2. Öncelikli Sorun Alanları Stratejinin hazırlanmasında paydaşlarla birlikte mevcut durum esas alınarak GZFT analizi yapılmış olup, buradan sektörün problemlerine ulaşılmış ve söz konusu problemler kullanılarak sektörün öncelikli sorun alanları tespit edilmiştir. Sektöre ilişkin öncelikli sorun alanları aşağıda gösterilmiştir. ZAYIF YÖNLER – TEHDİTLER SORUN ALANLARI Üretimde verimliliğin artırılmasına yönelik politikaların yetersiz olması Sektörün gelişimine yön verecek örgütlenmesinin yetersiz olması sivil Sektörün geleceğine yönelik politika yetersizliği toplum Enerji, su ve hammadde fiyatlarının yüksek olması nedeniyle, ürün maliyetlerinin yüksek olması Yatırım ve üretime yeterli önem verilmemesi Yatırım ortamının istenilen düzeyde olmaması Yatırım ortamı ile ilgili bürokratik işlemlerin fazla olması Yatırım ortamı ile ilgili desteklerin yeterli olmaması İleri teknolojiye dayalı sanayi kapasitesinin olması sınırlı Yerel yönetim, sektörel sivil toplum ve kamu arasında koordinasyonun yetersiz olması 34 AR-GE faaliyetlerin yetersiz olması AR-GE ve yenilikçilik alt yapısının yetersizliği AR-GE’ ye yapılan yatırımların yetersiz olması İnsan gücünün yeterli donanıma sahip olmaması İnsan kaynakları ve eğitim yetersizliği Nitelikli iş gücünün eksik olması Etkin eğitim gücünün sanayiye uygun olmaması Ucuz iş gücü olmasına rağmen, verimli iş gücünün eksik olması Kamu, üniversite ve sanayi arasında koordinasyonun zayıf olması işbirliği ve İşbirliği ve koordinasyon eksikliği Güvene dayalı etkin katılımların sağlanamaması ve İş birliği ortamının oluşturulamaması Kurumlar arası işbirliği ve gerekli veri paylaşımının sağlanamaması Türkiye’nin AB üyesi ülke olmamasına rağmen yeni AB Kimyasallar Direktifi REACH kapsamında ihracatta karşılaşılacak sorunlar Pazarlama ve tanıtım eksikliği İthalata dayalı üretim nedeniyle sektörün ithalata dayalı durumda olması 35 5. VİZYON, GENEL AMAÇ, HEDEFLER ve EYLEMLER Kimya sektörüne ilişkin sorun alanları ve hedeflerinin belirlenmesinde, mevcut durum ve GZFT analizinden elde edilen tespitler ve orta vadeli ihtiyaçlar kullanılmıştır. Öncelikli sorun alanlarından hareketle, sektöre ilişkin vizyon ve genel amaç belirlenmiştir. Bu vizyona ve genel amaca yönelik olarak altı hedef tespit edilmiştir. 5.1. Vizyon Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda Bakanlığın vizyonu “Girişimciliğe, yenilikçiliğe ve yüksek katma değerli teknoloji üretimine dayalı ekonomik yapısıyla, Avrasya’nın mal ve hizmet üretim üssü haline gelen ve dünyanın en gelişmiş on ülkesi içinde yer alan bir Türkiye’nin oluşumunda öncü olmak” şeklinde belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşmaya yönelik amaçlardan biri de “Türkiye’nin küresel rekabet edebilirliğinin en üst seviyeye çıkarılmasına ve sanayi ve ticaret alanlarında yapısal dönüşümün sağlanmasına yönelik olarak, ulusal politikalar doğrultusunda, kamu kuruluşları, üniversiteler ve özel sektörle işbirliği içinde politikalar ve strateji oluşturmak, uygulanmasını sağlamak, izlemek ve değerlendirmektir.” Bu çerçevede, özel sektör STK’lar, üniversiteler ve kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla yapılan kimya sektörüne yönelik stratejik planın hazırlanması toplantılarında, Türkiye Sanayi Stratejisinin “Orta ve yüksek teknolojili ürünlerde Avrasya’nın üretim üssü olmak” vizyon da dikkate alınarak Kimya sektörünün uzun dönemli vizyonu, “Katma değeri yüksek ürünler üreterek, Türkiye’yi yatırım üssü haline getirmek” şeklinde belirlenmiştir. 5.2. Genel Amaç, Hedefler ve Eylemler Plastikten kozmetiğe, ilaçlardan boyalara kadar birçok alanda sağladığı nihai ürünlerin yanı sıra, pek çok sektöre de ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olarak, ekonomide önemli bir role sahip olan kimya sektörü için, bölgesinde “Katma değeri yüksek ürünler üreterek, Türkiye’yi yatırım üssü haline getirmek” vizyonu çerçevesinde, 2011–2015 yıllarını kapsayan Türkiye Kimya Sektörü Stratejisi Belgesinin genel amacı ise “Yüksek katma değerli, çevreye ve insan sağlığına duyarlı süreç ve ürünlerle, kimya sektöründe sürdürülebilir ve rekabetçi bir şekilde dış ticaret dengesini ülke lehine geliştirerek dünyada söz sahibi bir konuma gelmek ” şeklinde belirlenmiştir. Bu genel amacı gerçekleştirmek üzere, kimya sektörünün öncelikli sorun alanlarından da yola çıkılarak: Kimya sektöründe, katma değeri yüksek, insan ve çevre sağlığına duyarlı ürünlerin üretim ve ihracatını geliştirecek politikalar oluşturulması. Yüksek katma değerli üretim yapısına geçilerek ara girdi ithalatının azaltılması. Kimya sektörünün genel amacına uygun Ulusal AR-GE politikaları oluşturularak, ARGE bilincini artıracak uygulamaların hayata geçirilmesi. Kimya sektöründe; nitelikli, eğitimli, teknoloji ve kalite bilincini özümsemiş her kademede insan yetiştirilmesi. 36 Güvene dayalı, paydaşların etkin katılımının yönelebilecek işbirliği ortamı oluşturulması. sağlandığı, ortak hedeflere Türkiye’de üretilen yerli ürünlere yönelik talep yaratılarak, dış ticaret dengesinin ülke lehine dönüştürülmesi. Şeklinde altı hedef tespit edilmiştir. Tespit edilen altı hedefe ulaşmak için 37 eylemin hayata geçirilmesi planlanmaktadır. 1. Kimya sektöründe, katma değeri yüksek, insan ve çevre sağlığına duyarlı ürünlerin üretim ve ihracatını geliştirecek politikalar oluşturulması. Ülkemizde kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Sektöre yatırım yapılmaması ve kimyasalların talep artış hızının dünya ortalamasının üzerinde olması, Türkiye kimyasal madde ithalatının sürekli artmasına neden olmaktadır. Kimya sektörü, birçok sanayi dalına girdi sağlayan öncü sektör olma özelliğinden dolayı, Türkiye ekonomisinin geleceği açısından önem taşımaktadır. Böylesine önemli olan sektör hammadde ve teknoloji açından dışa bağımlıdır. Kimya sektörünün dışa bağımlılığının azaltılması ve uluslar arası rekabet gücünün artırılması için; dış ticaret stratejisinin belirlenmesi, teknoloji ve AR-GE içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımların desteklenmesi, özellikle katma değeri yüksek ürünlerin öncelik sırasının belirlenmesi ve üretilmesi gerekmektedir. Kimya sektörü tarafından üretilen ürünlerin %30’u doğrudan tüketiciye ulaşırken %70’i ise diğer sektörlerde ara mal veya hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu özelliği nedeniyle hem yaşamımızın hem de diğer sektörlerin vazgeçemeyeceği önemli bir sanayi dalıdır. Böylesine önemli olan sektörün acil çözüm bekleyen sorunlarına çözüm bulacak, onu dünyada söz sahibi yapacak sinerjiyi yaratacak, üniversiteler, kamu kuruluşları ve özel sektör arasında iletişimi sağlayacak, sektörün vizyonunu belirleyecek, gelişmesine katkı sağlayacak projeleri gerçekleştirecek ve sektörün öneminin algılanmasını sağlayacak faaliyetlerde bulunacak bir kurulun acilen oluşturulması gerekmektedir. Bu hedefe ulaşmak üzere; 1.1. Üretimde verimliliğin arttırılması ve çevrenin korunmasını sağlamak üzere kümelenme faaliyetleri geliştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. 1.2. Kimya sektöründe katma değeri yüksek ürünler üretiminin özendirilerek, sektör ihracatının ithalatını karşılama oranı yükseltilecektir. 1.3. Kimya sektörünün uluslararası rekabet gücünün arttırılmasını teminen, şirket birleşmeleri ve satın almalarını özendirecek mekanizmaların geliştirilmesi, sanayisanayi işbirliğinin geliştirilerek sanayi kuruluşlarının birleşerek kapasite artırımları sağlanacaktır. 1.4. Kimya Sektörü Geliştirme Kurulu (KSGK) oluşturulacaktır. 1.5. Mevcut en iyi teknikler (BAT) kullanılarak sanayi sektöründe emisyon azaltımı/sınırlandırılması ile iklim dostu teknolojiler geliştirilecektir. 37 2. Yüksek katma değerli üretim yapısına geçilerek ara girdi ithalatının azaltılması. Kimya sektöründeki firmalar yatırım yapacak yer konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Bilindiği gibi sektör tarafından üretilen birçok kimyasal madde, çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etki göstermekte ve bu tür kimyasallar tehlikeli kimyasallar olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle kimya sektöründe yapılacak yatırımlar çevre kirliliği ile özdeş tutulduğu için yatırım konusunda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Ancak organize sanayi bölgelerinde, bilhassa ihtisas organize sanayi bölgelerinde bu tür sorunlar en asgari seviyede yaşanmaktadır. Bu nedenle sektörün gelişmesi açısından ihtisas organize sanayi bölgelerinde yapılacak yatırımlar çok önemlidir. İşletmelerin rekabet gücünün artırılmasında başarılı bir yöntem olarak kümelenme yaklaşımı son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. İhtisas organize sanayi bölgelerinin yatırıma açılması ve sektörel kümelenme modelinin desteklenmesi durumunda, sektörün çevre sorununun çözümlenmesi yanında, rekabetçi şartlarda yatırım yeri de sağlanmış olacaktır. Kimya sanayinin gelişimini ve lokomotif sektör özelliğini sürdürebilmesi için mutlaka yatırım yapması gerekmektedir. Hammadde açısından dışa bağımlı olan sektörde yapılacak yatırımlarda ölçek ekonomisi öne çıkmaktadır. Üretim ölçeği artıkça birim maliyet azalmaktadır. Sermaye yoğun bir sektör olan kimya sanayinde yabancı sermaye olmadan, büyük ölçekli yatırımları gerçekleştirmek de mümkün görülmemektedir. Hammadde kaynaklarına, pazarlara ve limanlara yakın kimya organize sanayi bölgelerinin artması, kimya sanayinde yerli ve yabancı sermaye yatırımlarının artmasında önemli bir unsur olarak görülmektedir. AR-GE faaliyetlerinde bulunabilecek, katma değeri yüksek üretim yapabilecek büyük ölçekli yatırımlar ile ihtisas organize sanayi bölgelerine yapılacak yatırımlar desteklenmelidir. Bu hedefe ulaşmak üzere; 2.1. Petrokimya konusunda uluslararası aktör olan; İran, Suudi Arabistan, Rusya gibi ülkelerle ilişkiler kurularak Türkiye’nin yatırım ortamı anlatılacaktır. Ayrıca sermaye konusunda Doğrudan Yabancı Yatırımın (DYY) özendirilmesi, yatırım indirimi, kademeli vergi indirimi ve Yatırım Ajansının etkin kullanımı gerçekleştirilecektir. 2.2. Biyoyakıtlar yaygınlaştırılacak ve kamu kurumlarınca teşvik edilecektir. 2.3. Özel ve katma değeri yüksek kimyasalların üretilmesi teşvik edilerek, mühendislik plastikleri, kompozitler, teknik seramikler, ilaç etken maddeleri, beşeri, veteriner ve tarım ilaçlarının yerli olarak üretilmesi sağlanacaktır. petrokimyasallar konusunda öncelikli yatırım alanları belirlenecektir. 2.4. Ülkemizdeki mevcut geliştirilecektir. 2.5. Kimya özel ihtisas organize sanayi bölgelerinin kıyı şeridinde; limanlara, denizkarayolu-demiryolu entegre ulaştırma sistemini sağlayacak şekilde kurulacaktır. 2.6. Aliağa, Ceyhan -Yumurtalık, Bandırma, Filyos, Samsun gibi yerleşim yerlerinde, özel sektörün işbirliği içerisinde, özellikle petrokimya, sıvı kimyasal depolama ve enerji sektörlerinde yapacağı yatırımlar özendirilecek ve desteklenecektir. 2.7. REACH uygulamalarının Kimya Sanayinde yaratacağı fırsatlar araştırılacaktır. mineral ve filizlere dayalı inorganik kimya sanayi 38 3. Kimya sektörünün genel amacına uygun Ulusal AR-GE politikaları oluşturularak, ARGE bilincini artıracak uygulamaların hayata geçirilmesi. Türkiye bilimsel ve teknik makale sayıları ve patent uygulanmalarında yeterli olmasına karşın, nüfus başına düşen AR-GE araştırmacı sayısı ve üniversite-firma işbirliği alanlarında yetersizdir. Ayrıca inovasyon kapasitesinin önemli bir belirleyicisi olan AR-GE faaliyetlerine yapılan yatırımlar açısından da Türkiye istenen düzeyde bulunmamaktadır. Bununla birlikte yenilikçi firmaların oluşum ve gelişimini destekleyen özel teşvik mekanizmaları çok yetersizdir. Bu sorunları göz önüne alarak Türkiye’de KOBİ’lerin gelişimi ve inovasyon geliştirilmesine yönelik ekonomik ve siyasal istikrarın sürdürülmesi, ulusal bilişim altyapı koşullarının iyileştirilmesi, mali kaynakların ve dağıtım kanallarının güçlendirilmesi, tedarik zincirlerinin güçlendirilmesi ve yerel/bölgesel inovasyon politikaları geliştirilmesi gerekmektedir. Ülkemiz kimya sanayinin, çevreye zarar vermeyen, katma değeri yüksek ürünlerin üretimi için kendi teknolojisini oluşturan ve geliştiren, rekabet gücü olan bir yapıya kavuşturulabilmesi için öncelikli eylem AR-GE çalışmalarıdır. Bunun için, devletin AR-GE politikasının geliştirilmesini ve sanayici de AR-GE kültürünün oluşmasını sağlamak amacıyla, AR-GE çalışmalarında gerekli ve önemli bir unsur olan üniversite, sanayi işbirliği çalışmalarında devlet desteğinin artırılması, önem arz etmektedir. Sanayiye yönelik AR-GE çalışmalarının başlangıç yeri üniversiteler olmalıdır. Bu, sanayi için AR-GE yeteneğine sahip personelin yetiştirilmesinde en önemli adımdır. Kurum ve kuruluşlardaki AR-GE personelinin uzmanlaşmaları ve uzmanlıklarını geliştirmeleri için stratejiler belirlenmelidir. AR-GE odaklı meslek içi eğitime (kurs, eğitim, sınav, kongre, çalıştay, vb.) ayrılan zaman ve yapılan harcamalar artırılmalı, uzmanlık kariyer planlaması konusunda hedefler belirlenip bu hedefe uygun stratejiler geliştirilmelidir. Sanayide şirketlerin bilgi birikimleri, yeni ve özellikli ürünlerin geliştirilmesi konusunda yeterli olamamaktadır. Bunun için sanayi-üniversite işbirlikleri artırılmalı. Sanayi kuruluşlarında AR-GE kurulları oluşturulmalı bunlarında üniversitelerden daimi üyeleri olmalıdır. Bu hedefe ulaşmak üzere; 3.1. Üniversitelerde yürütülen bilimsel çalışmaların kimya sektörünün ihtiyaç duyduğu AR-GE ve inovasyon faaliyetlerine yönelik olması ve bu bilincin gerek sanayi gerekse üniversitelerde yerleştirilmesi sağlanacaktır. 3.2. Kimya sanayinin gelişmesine önemli katkı sağlayacak yerli hammadde kaynaklarına dayalı yüksek katma değerli ürün üretimine yönelik AR-GE faaliyetleri teşvik edilecek ve desteklenecek, AR-GE yatırımları konusunda öncelikler belirlenerek, dünya ile rekabet edebilecek kimya alt sektörleri tespit edilecektir. 3.3. Destekler konusunda firmalar bilinçlendirilecektir. 3.4. Dünyada AR-GE faaliyetleri ile öne çıkmış, kimya sanayinde lider ülke ve kurumların uygulamalarının model alınması ve nitelikli AR-GE elemanlarının Türkiye’ye göçü özendirilecektir. 3.5. Üniversite mensupları tarafından gerçekleştirilen buluşlar için araştırmacı ve üniversite arasında yapılacak bir sözleşme ile patent hakkı üniversitelere verilecektir. 39 3.6. Üniversite-sanayi arasında AR-GE’ ye yönelik işbirliğinin yapıldığı Teknokentlerin kimya sanayinin yoğun olduğu bölgelerde ve/veya kimya ihtisas organize sanayi bölgelerinde sayılarının artırılması ve geliştirilmesi sağlanacaktır. 4. Kimya sektöründe, nitelikli, eğitimli, teknoloji ve kalite bilincini özümsemiş her kademede insan yetiştirilmesi. Sanayi kuruluşlarına ara elemanı yetiştiren meslek yüksek okulu öğrencilerinin öğrenimleri esnasında pratik açıdan güçlendirilmeleri için, sanayi kuruluşları daha yoğun staj desteği sağlamalıdır. Devlet ve sanayi kuruluşları arasında geliştirilecek olumlu diyalog ve işbirliği, hem sanayinin ihtiyacı olan işgücünün yetiştirilmesine, hem de çalışanların refah seviyesinin artırılmasına olumlu katkı sağlayacaktır. Teknik içerikli eğitimlerin verildiği meslek liseleri ile meslek yüksek okulları, sanayi kurumlarına ara elemanların yetiştirilmesinde önemli kurumlardır. Sayılarının artırılması, eğitim kalitelerinin yükseltilmesi, sanayinin ihtiyacı olan nitelikli eleman temininde seçiciliği kolaylaştıracaktır. Sanayinin ana dallarından biri olan kimya sektörü ancak nitelikli insan gücü ile gelişim sağlayabilir. Bu nedenle kimya meslek liseleri büyük önem arz etmektedir. Sanayi kuruluşlarına yüksek performansa sahip işgücünü temin etmeleri, eğitim kurumlarına ise yetiştirecekleri insan gücünün niteliklerini belirlemeleri ve bu doğrultuda yetiştirmeleri imkanını sağlayacaktır. Eğitim programlarının da ihtiyaca göre belirlenmesi bakımından işin niteliğinin tanımlanması, çalışanların da buna göre yetiştirilmesi akılcı bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Bu hedefe ulaşmak üzere; 4.1. Sektörün ihtiyaç duyduğu alanlarda meslek standartlarının oluşturulması, eğitim programlarının açılması ve eğitim alan kişilerin belgelendirilmesi yapılacaktır. 4.2. Kimya sektörü için, dünya ile rekabet edecek, yüksek teknolojiyi kullanarak yerli hammaddeye dayalı çalışmaları ortaya koyacak doktora elemanların ve yeterli AR-GE personelinin yetiştirilmesi teşvik edilecek, yarı zamanlı lisansüstü eğitim, yarı zamanlı çalışmanın yaygınlaştırılması ve kamu tarafından ödüllendirilmesi sağlanacaktır. 4.3. Mevcut iş gücü eğitim ihtiyaçları doğrultusunda işbirlikleri geliştirilecektir. 4.4. İhtiyaç duyulan elemanları karşılayabilecek şekilde meslek lisesi ve meslek yüksek okullarının açılması ve/veya mevcut olanların kapasitelerinin artırılması, bu alanda alt yapıların güçlendirilmesi, kamu- özel sektör dayanışması sağlanacaktır. 4.5. Lisans eğitimi kontenjanları (öncelikle kimya, kimya mühendisliği, biyomühendislik) kimya sanayi envanterine uygun olarak değiştirilecektir. 4.6. İş sağlığı, iş güvenliği, kalite yönetim sistemi standartları, çevreye uyumlu üretim, kimyasallar yönetimi, iş hukuku, veri, envanter, kaynakların akılcı ve verimli kullanımı vb. gibi konuların üniversitelerde zorunlu ders programlarına girmesi sağlanacaktır. 40 5. Güvene dayalı, paydaşların etkin katılımının yönelebilecek, işbirliği ortamı oluşturulması. sağlandığı, ortak hedeflere Kimya sektörünün REACH, çevre mevzuatı, teşvikler konusunda bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır. Sektörlerin ulusal rekabet gücünü artırmak için dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerden haberdar olması gerekmektedir. 7. Çerçeve ve CIP programlarından sektörlerin daha fazla yararlanması için gerekli önlemler alınmalıdır. Bilhassa çevre mevzuatı konusunda AB Müktesebatına uyum çerçevesinde çıkarılan yönetmelikler, Türkiye ölçeğinde uygulamada alt yapı yetersizliğinden dolayı sorunların yaşanmasına sebep olmaktadır. Sanayici yeterli şekilde bilgilendirilmeden yönetmelikler uygulamaya konulmamalıdır. Mevzuatın ülkemiz koşullarına göre hazırlanması gerekmektedir. Taslak aşamasında tüm sektörlerden görüş alınmalı, görüşler değerlendirilmeli ve bu konuda gerektiğinde bilgilendirme toplantıları düzenlenmelidir. Ayrıca ilgili Bakanlıklar ve sektörel kuruluşlar arasında iletişimin genişletilmesi, sanayinin de bilinçlenmesi büyük önem taşımaktadır. Kimya sektöründe dış ticaret diğer sektörlere nazaran özellik arz etmektedir. Hammadde olarak kullanılan ve doğal kaynaklardan elde edilen kimyasallar dünyada her yerde bulunmadığından ithalat yoluyla temin edilebilmektedir. Bu nedenle sektörde yapılacak yatırımlar önemlidir. Halen Türkiye’de kimya sektörü gerek hammadde gerek teknoloji olarak büyük ölçüde ithalata bağımlıdır. Kimya sektörünün gelişimi için yeni ve modern teknoloji ile sermaye yoğun üretime ve dolayısıyla büyük ölçekli yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu yatırımların yapılabilmesi için yatırımcının mevcut durumu görebileceği ve yatırımlarda yol gösterici olacak kimya sektörü envanterinin en kısa sürede yapılması gerekmektedir. Bu hedefe ulaşmak üzere; 5.1. Kamu kurumları işbirliğinde yetki çatışma noktaları tespit edilecektir. 5.2. Kamunun yapacağı düzenlemelerde sektör görüşleri de etki analizlerine yansıtılacak ve söz konusu çalışmaların gizlilik arz etmeyen bölümleri yayınlanacaktır. 5.3. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki idarelerin kimya sanayi sektöründe gerçekleştirdiği alımlarda katılımı artırıcı bir şekilde idarelerin teknik şartname hazırlama kapasitelerinin artırılması ve anılan kanunun 63 üncü maddesi çerçevesinde yerli malına fiyat avantajı sağlanmasına yönelik stratejinin saptanması amacıyla sektör paydaşlarıyla işbirliği içinde alım stratejileri oluşturulacaktır. 5.4. 7. Çerçeve ve CIP Programından kimya sanayicilerinin daha fazla katkı alması için sanayi ve üniversitelerde bilinç artırılacak ve kapasite güçlendirilecektir. 5.5. Devletin elinde olan laboratuarlar ve TÜRKAK tarafından akredite edilen laboratuarlar kimyasal maddeler konusunda gözden geçirilecek, eksik olanlar güçlendirilecek, kimyasal yönetimi konusunda kullanımları desteklenecektir. 5.6. Envanter kapsamı ve içeriğinin tespiti, envanter alt yapısının oluşturulması için teknik ve idari yapı sağlanacak, kurumlar arası işbirliği sağlanacak, envantere 41 ulaşılmasını sağlayacak bir portal tesis edilecek, veri paylaşımı sağlanacak ve envanter güncellenmesi yapılacaktır. 6. Türkiye’de üretilen yerli ürünlere yönelik talep yaratılarak, dış ticaret dengesinin ülke lehine dönüştürülmesi. Türkiye’nin kimya sektörü ihracatı son yıllarda önemli bir ivme kazanmıştır. 2004 yılından itibaren ihracatımız her yıl ortalama %21 oranında artmıştır. 2008 yılından itibaren ülkemizi etkileyen ekonomik krizin etkisi ile 2009 yılında ihracatımızda gerileme olmuştur. 2009 yılında ihracatımızda yaşanan düşüşün bir diğer nedeni de kimya sektörü dış ticaretinin yarıdan fazlasını AB ülkeleri ile yapmasıdır. 2008 yılında dış ticaretimizin %52’sini AB ülkeleri ile yaparken, bu rakam 2009 yılında %51 olarak gerçekleşmiştir. Son yıllarda REACH tüzüğünden yaşanan sorunlarda mevcut sorunlara eklenince sektördeki ihracatçı firmalar için yeni ve kalıcı pazarlarının aranması zorunluluk haline gelmiştir. Sektörün geleceğine güvenle bakabilmesi için, sektörel derneklerle birlikte pazarlama faaliyetlerini geliştirmesi, yeni stratejileri araştırması, ürün ve ülke grubuna göre hareket planları geliştirilmesi gerekmektedir. Kimya sektörünün uluslararası rekabet gücünün sağlanması için dış ticaret stratejisinin alt sektörler bazında belirlenmesi gerekmektedir. Bu hedefe ulaşmak üzere; 6.1. Pazar araştırmasına paralel olarak sektörel ticaret heyetleri oluşturulacaktır. 6.2. İhracat pazar kaybı yüksek olan ülke ve ürün grupları için özel tedbirler belirlenecektir. 6.3. Sosyal sorumluluk projesi oluşturulacaktır. 6.4. Ticaret müşavirliklerinde farkındalık yaratılacaktır. 6.5. Yeni pazarlara girilecek, mevcut pazarlarda ihracat payı artırılacaktır. 6.6. Firmaların ihracatta pazarlama ile ilgili becerilerinin seminerler düzenlenecektir. 6.7. Sektörel derneklerle birlikte, pazarlama faaliyetleri geliştirilerek, yeni stratejiler araştırılacak, ürün ve ülke grubuna göre hareket planları yapılacaktır. geliştirilmesi amacıyla 42 VİZYON : Katma değeri yüksek ürünler üreterek Türkiye’yi yatırım üssü haline getirmek VİZYON GENEL AMAÇ :Yüksek katma değerli, çevreye ve insan sağlığına duyarlı süreç ve ürünlerle, kimya sektöründe sürdürülebilir ve rekabetçi bir şekilde dış ticaret dengesini ülke lehine geliştirerek dünyada söz sahibi bir konuma gelmek GZFT ANALİZİ HEDEF 1: Kimya sektöründe, katma değeri yüksek, insan ve çevre sağlığına duyarlı ürünlerin üretim ve ihracatını geliştirecek politikalar VİZ oluşturulması HEDEF 2: Yüksek katma değerli üretim yapısına geçilerek ara girdi ithalatının azaltılması HEDEF 3: Kimya sektörünün genel amacına uygun Ulusal AR-GE politikaları oluşturularak, AR-GE bilincini artıracak uygulamaların hayata geçirilmesi HEDEF 4: Kimya sektöründe, nitelikli, eğitimli, teknoloji ve kalite bilincini özümsemiş her kademede insan yetiştirilmesi HEDEF 5: Güvene dayalı, paydaşların etkin katılımının sağlandığı, ortak hedeflere yönelebilecek işbirliği ortamı oluşturulması HEDEF 6: Türkiye’de üretilen yerli ürünlere yönelik talep yaratılarak, dış ticaret dengesinin ülke lehine dönüştürülmesi YON evreye ve insan sağlığına duyarlı süreç ve ürünlerle, kimya sektörün ve rekabetçi bir şekilde dış ticaret dengesini ülke lehine geliştirerek dünyada söz sahibi bir konuma gelmek EYLEMLER GENEL A GENEL AMAÇ UYGULAMA, İZLEME VE DEĞERLENDİRME MEKANİZMASI 43 r ve rebetçi r şekilde dış ticaret dengesini ülke lehine geliştirerek söz sahibi bir konuma gelmek 6. STRATEJİ VE EYLEM PLANININ İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Kamu, özel sektör ve üniversitelerin ilgili temsilcilerinin katılımı ile kimya sektörünün sürdürülebilir ve rekabetçi bir yapı kazandırılması amacıyla “Eylem Planı” hazırlanmıştır. Eylem planı, eylemlerin hangi kurumlar tarafından, hangi kurumlarla işbirliği içerisinde, hangi sürede gerçekleştirileceğini göstermekte ve eylemin çerçevesini tanımlamaktadır. Kimya Sektör Strateji Belgesi ve Eylem Planının izlenmesi, değerlendirilmesi, gerekli görüldüğü hallerde eylemlerin revize edilmesi görevlerine sahip bir Yönlendirme Komitesi oluşturulur. Yönlendirme Komitesi eylemi gerçekleştirmekten sorumlu kuruluşlardan oluşturulur. Yönlendirme Komitesi en az yılda iki defa toplanır. Komitenin sekretaryası Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yapılır. Gerektiğinde Yönlendirme Komitesi toplantılarına ilgili diğer kurum ve kuruluşların yetkilileri de davet edilir. Kimya Sektör Strateji Belgesi ve Eylem Planının izlenmesi ve değerlendirilmesi için Eylem Planında yer alan her bir hedef için bir çalışma grubu oluşturulur. Çalışma gruplarının başkanları, raportörleri ve çalışma prosedürleri Yönlendirme Komitesinin yapacağı ilk toplantıda belirlenir. Altı gruptan oluşan ve üç ayda bir toplanması öngörülen Hedef Çalışma Grupları, grup başkanının belirlediği yerde, ilgili hedef altında yer alan eylemlerden sorumlu kuruluşların görevli personelinin katılımı ile toplanır. Toplantı öncesinde her bir eylemden sorumlu kuruluş, söz konusu eylemin ilgili kuruluşları ile koordinasyon sağlayarak çalışma prosedüründe yer alan faaliyetleri gerçekleştirir. Gerektiğinde toplantılara diğer ilgili kurum ve kuruluşların yetkilileri de davet edilir. Çalışma gruplarının başkanları, üçer aylık dönemler itibarıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığına rapor halinde gelişmeleri bildirir. Söz konusu raporlar, İzleme sekretaryası tarafından hazırlanacak bir raporla, Yönlendirme Komitesine sunulur. Yönlendirme Komitesi tarafından alınan kararlar, İzleme Sekretaryası aracılığı ile çalışma grup başkanlığına bildirilir. 44 7. EYLEM PLANI HEDEF 1 : Kimya sektöründe, katma değeri yüksek, insan ve çevre sağlığına duyarlı ürünlerin üretim ve ihracatını geliştirecek politikalar oluşturulması. NO EYLEM ADI SORUMLU KURULUŞ İLGİLİ KURULUŞ SÜRE AÇIKLAMA 2012 2012 yılının sonuna kadar en az 3 adet küme teşkil edilmesi için faaliyetlerin yürütülmesi. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI 1.1 Üretimde verimliliğin arttırılması ve çevrenin korunmasını sağlamak üzere kimya sektöründe kümelenme faaliyetleri geliştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ULAŞTIRMA BAKANLIĞI DPT DTM SONU TOBB KİMYA SEKTÖR PLATFORMU SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 1.2 Kimya sektöründe katma değeri yüksek ürünlerin üretimi özendirilerek, sektörün ihracatının ithalatını karşılama oranı yükseltilecektir. 1 yıl içerisinde destek enstrümanlarının tasarlanması, DPT MALİYE BAKANLIĞI DTM HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 2012 1,5 yıl içerisinde gerçekleştirilmesi, mevzuat uyumunun SONU 3 yıl içerisinde %25 oranının üzerinde katma değer yaratan ürünlerin tespit edilmesi ve desteklenmesi. EXIMBANK KOSGEB 1.3 Kimya sektörünün uluslararası rekabet gücünün arttırılmasını teminen, şirket MALİYE SANAYİ VE TİCARET 2012 SONU 1 yıl içerisinde sektördeki şirket birleşmeleri ve satın almalar özendirilmesi ve 45 birleşmeleri ve satın almaları özendirecek mekanizmalar geliştirilecek, Sanayi-sanayi işbirliği geliştirilerek sanayi kuruluşlarının birleşerek kapasite artırımları sağlanacaktır. BAKANLIĞI BAKANLIĞI düzenlemeler yapılması, 3 yıl içerisinde en az 100 birleşme ve satın almanın gerçekleştirilmesi. Üniversiteler, kamu kuruluşları ve özel sektör arasında iletişimi sağlayacak, sektörün vizyonunu belirleyecek, gelişmesine katkı sağlayacak projeleri gerçekleştirecek ve sektörün öneminin algılanmasını sağlayacak faaliyetlerde bulunacak Kimya Sektörü Geliştirme Kurulu’nun oluşturulması, SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DPT 1. 4 Kimya Sektörü Geliştirme Kurulu (KSGK) oluşturulacaktır. KİMYA SEKTÖR PLATFORMU DTM 2012 SONU TUİK TÜBİTAK YÖK Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından çıkarılacak bir Yönetmelikle Kimya Teknik Komitesi’nin (KİMTEK) yapısı değiştirilerek Komite bu kurula dönüştürülecektir. BOREN MESLEK ÖRGÜTLERİ 1.5 Mevcut en iyi teknikler (BAT) ile sanayi sektöründe emisyon azaltımı /sınırlandırılması ile iklim dostu teknolojiler geliştirilecektir. Bu kurul sanayi-üniversite-kamu arasında koordinasyonu sağlayarak, Bilim ve Teknoloji Üst Kuruluna sunulmak üzere gündem maddelerini ve sektöre ilişkin görüşleri oluşturacak ve kimya sektörünün vizyonunu belirleyecektir. Kimya sanayinde emisyon miktarı fazla olan alt sektörlerin belirlenmesi, ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI İLGİLİ TÜM KAMU KURUM VE KURULUŞLARI 2014 Belirlenen sektörlerde uygulanabilecek yeni ve temiz teknoloji projeleri desteklenmesi, Yapılan projelerin sanayi ile işbirliği halinde uygulamaya geçirilmesinin sağlanması. 46 HEDEF 2 NO 2.1 : Yüksek katma değerli üretim yapısına geçilerek ara girdi ithalatının azaltılması. EYLEM ADI SORUMLU KURULUŞ Petrokimya konusunda uluslararası aktör olan, İran, Suudi Arabistan, Rusya gibi ülkelerle ilişkiler kurularak Türkiye’nin yatırım ortamı anlatılacaktır. BAŞBAKANLIK YATIRIM VE TANITIM AJANSI Sermaye konusunda Doğrudan Yabancı Yatırımın (DYY) özendirilerek, yatırım indirimi ve kademeli vergi indirimi ve Yatırım Ajansının etkin kullanımı gerçekleştirilecektir. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI İLGİLİ KURULUŞ SÜRE AÇIKLAMA Eylemde belirtilen ülkelerde Türkiye’nin yatırım imkanlarının tanıtılması için Workshop yapılması, ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI 2012 SONU DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI Ülkemiz yatırımcıları ile bahse konu ülke yatırımcıları bir araya getirilerek, karşılıklı işbirliği ortamı oluşturulacak, YOİKK’nun etkin bir şekilde çalışmalarının sonuçlandırılması için görev alanlarında verimli aksiyon süreçleri belirlenecektir. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 2.2 Biyoyakıtlar yaygınlaştırılacak ve kamu kurumlarınca kullanımı teşvik edilecektir. MALİYE BAKANLIĞI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI 2012 SONU Biyoyakıtların kullanımının özendirici hale getirilmesi amacıyla Maliye Bakanlığı tarafından kurumlarla işbirliği halinde gerekli düzenlemeler yapılması. EPDK 47 SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 2.3 Özel ve katma değeri yüksek kimyasalların üretilmesi teşvik edilerek, mühendislik plastikleri, kompozitler, teknik seramikler, ilaç etken maddeleri, beşeri, veteriner ve tarım ilaçlarının yerli olarak üretilmesi sağlanacaktır. HAZİNE MÜST. MALİYE BAKANLIĞI Teknoloji ve yüksek sermaye gerektiren ürünlere yapılacak yatırımlar standart teşvik mevzuatı dışında özel teşviklerle özendirilecek, TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI 2012 SONU SAĞLIK BAKANLIĞI Petrokimyasallar konusunda öncelikli yatırım alanları belirlenecektir. Ceyhan-Yumurtalık enerji bölgesine bir petro rafineri ve petrokimya tesisinin kurulması sağlanacaktır. DPT TÜBİTAK YOİKK’nun çalışmaları etkin bir şekilde sonuçlandırılması için çalışmalar yapılacak ve görev alanlarında verimli aksiyon süreçleri belirlenecektir, BOREN 2.4 Ülkemizdeki mevcut mineral ve filizlere dayalı inorganik kimya sanayi geliştirilecektir. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI ÜNİVERSİTELER TÜBİTAK 2012 SONU Teknoloji ve sermaye yoğun olan kimya sektörü yatırım alanlarında sürdürülebilir rekabetçiliğin gereği olan/getirdiği üretim yapısına ulaşılması sağlanacaktır. ARAŞTIRMA ENSTİTÜLERİ SEKTÖR KURULUŞLARI 2.5 Kimya Özel İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri kıyı şeridinde; limanlara, denizkarayolu-demiryolu entegre ulaştırma sistemini sağlayacak şekilde kurulacaktır. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ULAŞTIRMA BAKANLIĞI BAYINDIRLIK BAKANLIĞI DENİZCİLİK MÜSTEŞARLIĞI HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI TOBB TÜRKİYE KİMYA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ Teknoloji ve sermaye yoğun olan kimya sektöründe yatırım alanlarında sürdürülebilir rekabetçilik gereği olan üretim yapısına ulaşılacak, 2015 SONU İskele olabilecek, arkasında demiryolu ve karayolu bağlantısı bulunan bölgelerin kimya sanayine tahsis edilmesi konusunda Hazine Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Denizcilik Müsteşarlığı ve ilgili kurumlar işbirliği yapacaktır. 48 2.6 2.7. Aliağa, Ceyhan-Yumurtalık, Bandırma, Filyos, Samsun gibi yerleşim yerlerinde, özel sektörle işbirliği içerisinde, özellikle petrokimya, sıvı kimyasal depolama ve enerji sektörlerinde yapılacak yatırımlar özendirilecek ve desteklenecektir. REACH Uygulamalarının sanayinde yaratacağı araştırılacaktır. kimya fırsatlar Özel sektör öncülüğünde küme analiz ve yol haritaları tamamlanacak, SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ENERJİ ve TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI 2015 Teknoloji ve sermaye yoğun olan kimya sektörü yatırım alanlarında sürdürülebilir rekabetçiliğin gereği olan/getirdiği üretim yapısına ulaşılacaktır. EPDK SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI DTM Aliağa ve Ceyhan-Yumurtalıkta kümeleşme (clustering) modeli uygulanacak, 2015 REACH uygulamalarının kimya sanayinde yaratacağı fırsatların araştırılması. İMMİB 49 HEDEF 3: Kimya sektörünün genel amacına uygun Ulusal AR-GE politikaları oluşturularak, AR-GE bilincini artıracak uygulamaların hayata geçirilmesi. NO 3.1. EYLEM ADI Üniversitelerde yürütülen bilimsel çalışmaların kimya sektörünün ihtiyaç duyduğu AR-GE ve inovasyon faaliyetlerine yönelik olması sağlanarak, bu bilinç gerek sanayi gerekse üniversitelerde yerleştirilecektir. SORUMLU KURULUŞ İLGİLİ KURULUŞ SÜRE Sanayide çalışan mühendis ve kimyagerlerin çalıştıkları alanda yüksek lisans ve doktora yapmalarının özendirilmesi sağlanacak ve bu konuda teşvikler artırılacak, SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI TÜBİTAK 2012 YÖK 3.2. Master ve doktora tezleri sanayiye doğrudan katma değer sağlayacak tezler haline getirilecek, SONU Tez havuzları oluşturularak, tez seçiminde firma problemleri dikkate alınacak, üniversitelerde sanayicilerin sorunlarını yönlendirecek temas noktaları (Sanayi AR-GE Ofisi) kurulacak ve sanayicinin ulaşması sağlanacaktır. ÜNİVERSİTELER MESLEK ÖRGÜTLERİ Kimya sanayinin gelişmesine önemli katkı sağlayacak yerli hammadde kaynaklarına dayalı yüksek katma değerli ürün üretimine yönelik AR-GE faaliyetleri teşvik edilecek ve desteklenecek, AR-GE yatırımları konusunda öncelikler belirlenerek, dünya ile rekabet edebilecek kimya alt sektörleri tespit edilecektir. AÇIKLAMA SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ENERJİ VE TABİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 2013 DPT SONU DTM Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen kimya sanayi envanteri çalışmaları tamamlanmasına müteakip, AR-GE faaliyetleri yapılacak kimya sanayi alt sektörlerinin belirlenmesi işlemlerinin 2 yıl içerisinde tamamlanması. 50 TÜBİTAK BOREN ÜNİVERSİTELER MESLEK ÖRGÜTLERİ KOSGEB 3.3 Üniversite-sanayi arasında AR-GE’ye yönelik işbirliğinin yapıldığı Teknokentlerin kimya sanayinin yoğun olduğu bölgelerde ve/veya kimya ihtisas organize sanayi bölgelerinde sayıları artırılacak ve geliştirilecektir. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI 2014 ÜNİVERSİTELER SONU TÜBİTAK Kimya ihtisas sanayi bölgelerinde 3 yıl içerisinde üniversite ve sanayi kuruluşları tarafından talepte bulunularak en az 3 adet Teknokentin kurulması ve mevcut olan Teknokentlerde de kimya ile ilgili birimler oluşturulması. BOREN 3.4 3.5 Dünyada AR-GE faaliyetleri ile öne çıkmış, kimya sanayinde lider ülke ve kurumların uygulamaları model alınacak ve nitelikli AR-GE elemanlarının Türkiye’ye göçü özendirilecektir. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Üniversite mensupları tarafından gerçekleştirilen buluşlar için araştırmacı ve üniversite arasında yapılacak bir sözleşme ile patent hakkı üniversitelere verilecektir. TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ MALİYE BAKANLIĞI 2015 TÜBİTAK SONU ÜNİVERSİTELER YÖK ÜNİVERSİTELER 2015 SONU DTM 3.6 Destekler konusunda bilinçlendirilecektir. firmalar MALİYE BAKANLIĞI KOSGEB TÜBİTAK SÜREKLİ Önümüzdeki 4 yıl içerisinde söz konusu yetişmiş uzmanların Teknokentlerde, üniversitelerde, TÜBİTAK’ta istihdam şartları iyileştirilerek projenin hayata geçirilmesinin sağlanması. Kimya sanayinde alınacak patentler konusunda üniversiteler ve sanayiciler bilinçlendirilecek ve teşvik edilecektir. Teşvik almaya aday kurum ve kuruluşların toplam cirolarının belli bir oranının AR-GE faaliyetlerine (çalışanlar, ekipmanlar vs.) tahsis etme şartının aranması, Verilecek desteklerle, ihracat/ithalat oranının 51 KİMYA SEKTÖR PLATFORMU 5 yıl içinde %25 seviyesinden %40 seviyesine çıkmasının sağlanması, AR-GE merkezi sayılabilmek için minimum 50 araştırmacı çalışan sayısı 15-20 seviyelerine indirilmeli, AR-GE giderlerinin (personel, sabit yatırım, işletme) tamamının veya o firmada toplam bütçeden AR-GE’ye ayrılan bütçe oranına endeksli bir orandaki kısmının ödenecek gelir vergisinden mahsup edilmesi veya o miktarın vergi iadesi olarak geri ödenmesi, Özel sektörde çalışan kimya mühendisleri ve kimyagerlerin yüksek lisans ve doktora çalışmaları yapmalarına izin verilmesini teşvik etmek amacıyla, onların bu çalışmalar için harcayacakları mesailerin ücretlerinin tamamının veya belirli bir oranının (örneğin yarısının) gelir vergisinden mahsup edilmesi veya o miktarın vergi iadesi olarak geri ödenmesi. 52 HEDEF 4 NO 4.1. : Kimya sektöründe, nitelikli, eğitimli, teknoloji ve kalite bilincini özümsemiş her kademede insan yetiştirilmesi. EYLEM ADI Sektörün ihtiyaç duyduğu alanlarda meslek standartları oluşturulacak, eğitim programları açılacak ve eğitim alan kişiler belgelendirilecektir. SORUMLU KURULUŞ İLGİLİ KURULUŞ SÜRE AÇIKLAMA MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU KİMYA SANAYİ ALANINDA KSP ÇALIŞMA GRUBU 2011 32 adet mesleki standardının oluşturulması, SONU TİSK Mezun kalitesinin artırılması için kontenjanların altyapı ve eğitim kadrosu yeterli olmadan artırılmaması, gerektiğinde azaltılması, son sınıfta uzmanlaşması sağlanması, 4.2 Kimya sektörü için, dünya ile rekabet edecek, yüksek teknolojiyi kullanarak yerli hammaddeye dayalı çalışmaları ortaya koyacak doktoralı elemanların ve yeterli AR-GE personelinin yetiştirilmesi teşvik edilecek, yarı zamanlı lisansüstü eğitim, yarı zamanlı çalışma yaygınlaştırılacak ve kamu tarafından ödüllendirilmesi sağlanacaktır. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Öğretim üyesi yetişirken bir süre sanayide çalışması, yükselmelerde teknolojik çalışanların teknik makaleler ve patent alımlarının teşvik edilmesi, MALİYE BAKANLIĞI MALİYE BAKANLIĞI YÖK KOSGEB KİMYA SEKTÖR PLATFORMU 2012 SONU Yeterli sayıda doktor unvanına sahip araştırmacı yetiştiren üniversitelere ek kaynaklar sağlanması, Dünyada bu tür teşviklerin nasıl verildiği araştırılması ve örnek alınması, TOBB Sanayide AR-GE amaçlı çalışacak doktoralı personel maaşları teşvikler kapsamında desteklenmesi, Tezlerden kaynaklanan uygulama uygulanan patent sayısının izlenmesi, ve 53 Yüksek lisans ve doktora unvanına sahip araştırmacıların ortaya koymuş olduğu uygulanabilir patent sayısının takip edilmesi ve sanayici ile işbirliği yapılması. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 4.3 Mevcut iş gücü eğitim ihtiyaçları doğrultusunda işbirlikleri geliştirilecektir. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI KİMYA SEKTÖR PLATFORMU MALİYE BAKANLIĞI 2012 KOSGEB SONU Eğitim talep eden firmalar belirlenerek, eğitim standartları geliştirilecek, geliştirme ve uyum kursları düzenlenmesi. KİMYA SEKTÖR PLATFORMU ÜNİVERSİTELER SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 4.4 İhtiyaç duyulan elemanları karşılayabilecek şekilde meslek lisesi ve meslek yüksek okulları açılması ve/veya mevcut olanların kapasitelerinin artırılması, bu alanda alt yapıların güçlendirilmesi ve kamu-özel sektör dayanışması sağlanacaktır. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TSE 2014 MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU VE YETKİLENDİRDİĞİ KURULUŞLAR SONU İnsan kaynakları konusunda sanayici memnuniyetinin, belirli aralıklarla (2 yıl) anketler ile ölçülmesi ve anket sonuçlarına göre önceliklerin belirlenmesi, Beş yıl içinde kimya ve kimya sanayi ile ilgili meslek lisesi ve meslek yüksek okulu alt yapılarının iyileştirilmesi. YÖK 54 4.5 Lisans eğitimi kontenjanları (öncelikle kimya mühendisliği, kimya, biyomühendislik) kimya sanayi envanterine uygun olarak değiştirilecektir. YÖK SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI 2014 KOSGEB SONU Kimya sanayinde belirli aralıklarla (2 yıl) anketler yapılarak mevcut durumun tespit edilerek, gerekli düzenlemelerin yapılması. KİMYA SEKTÖR PLATFORMU SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI MALİYE BAKANLIĞI 4.6 İş sağlığı, iş güvenliği, kalite yönetim sistemi standartları, çevreye uyumlu üretim, kimyasallar yönetimi, iş hukuku, veri, envanter, kaynakların akılcı ve verimli kullanımı vb. gibi konuların üniversitelerde zorunlu ders programlarına girmesi sağlanacaktır. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI YÖK ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI (İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü) 2014 SONU Önerilen faaliyetler için yasal altyapının oluşturulup oluşturulmadığının belirli aralıklarla takibinin yapılması. TSE MİLLİ PRODÜKTİVİTE MERKEZİ KOSGEB KİMYA SEKTÖR PLATFORMU 55 HEDEF 5 NO : Güvene dayalı, paydaşların etkin katılımının sağlandığı, ortak hedeflere yönelebilecek işbirliği ortamı oluşturulması. EYLEM ADI 5.1 7. Çerçeve ve CIP Programlarından kimya sanayicilerinin daha fazla katkı alması için sanayi ve üniversitelerde bilinç artırılacak ve kapasite güçlendirilecektir. 5.2 Kamu kurumları arasındaki işbirliğinde yetki çatışma noktaları tespiti edilecektir. 5.3 5.4 Kamunun yapacağı düzenlemelerde sektör görüşleri de etki analizlerine yansıtılarak ve söz konusu çalışmaların gizlilik arz etmeyen bölümleri yayınlanacaktır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki idarelerin kimya sanayi sektöründe gerçekleştirdiği alımlarda katılımı artırıcı bir şekilde idarelerin teknik şartname hazırlama kapasiteleri artırılacak ve anılan kanunun 63 üncü SORUMLU KURULUŞ KİMYA SEKTÖR PLATFORMU TOBB İLGİLİ KURULUŞ SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI SAĞLIK BAKANLIĞI TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI DTM DPT TÜBİTAK MESLEK VE SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI İLGİLİ KAMU KURUM VE KURULUŞLARI KİMYA SEKTÖR PLATFORMU SÜRE SÜREKLİ 2011 SONU İLGİLİ KAMU KURUM ve KURULUŞLARI BAŞBAKANLIK 2011 SONU MESLEK VE SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI KAMU İHALE KURUMU DTM İLGİLİ DİĞER KAMU KURUMLARI SEKTÖREL DERNEKLER 2012 SONU AÇIKLAMA Kullanılan kaynakların arttırılması. her yıl %10 2011 sonuna kadar çalışma raporunun yazılması, çatışan noktaların tespit edilmesi, çözüm konusunda eylem planı hazırlanması. Farkındalık yaratarak kamu çalışanlarının bu konuda bilinçlendirilmesi (Başbakanlık Genelgesi). Kamu İhalelerinde Teknik Şartname Hazırlama konusunda eğitimler verilerek, kurumsal kapasitelerin artırılması, Kimya sanayinde kullanılabilecek yerli malı ürünlerin paydaşlarla birlikte belirlenmesi, 56 maddesi çerçevesinde yerli malına fiyat avantajı sağlanmasına yönelik stratejinin saptanması amacıyla sektör paydaşlarıyla işbirliği içinde alım stratejileri oluşturulacaktır. 5.5 Devletin elinde olan laboratuarlar ve TÜRKAK tarafından akredite edilen laboratuarların kimyasal maddeler konusunda gözden geçirilecek, eksik olanlar güçlendirilecek, kimyasal yönetimi konusunda kullanımları desteklenecektir. TOBB İhalelerde yerli malı kullanımının desteklenmesi amacıyla yerli malına fiyat avantajı sağlanması ve bunun kriterlerinin paydaşlarla birlikte tespit edilmesi. TÜRKAK tarafından envanteri yapılan kamu laboratuarlarının kapasitelerinin gözden geçirilmesi, eksikliklerinin belirlenmesi, kimya alanında çalışan laboratuarların kapasitelerinin güçlendirilmesi, TÜRKAK İLGİLİ KAMU KURUM VE KURULUŞLARI 2012 SONU TÜRKAK tarafından akredite edilen laboratuarların gözden geçirilerek kimya alanında çalışan laboratuarların belirlenmesi, koordinasyonun sağlanması, gereksiz duplikasyonların minimize edilmesi, kimyasallar konusunda çalışmalarının desteklenmesi, Kamu ve özel laboratuarların CLP konusunda çalışmalarının teşvik edilmesi temin edilecektir. 57 Kurumlar arası işbirliğinin sağlanarak, envanter kapsam ve içeriğinin paydaşların katılımı ile belirlenmesi, ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI 5.6 Envanter kapsamı ve içeriğinin tespiti, envanter alt yapısının oluşturulması için teknik ve idari yapı sağlanacak, kurumlar arası işbirliği sağlanacak, envantere ulaşılmasını sağlayacak bir portal tesis edilecek, veri paylaşımı sağlanacak ve envanter güncellenmesi yapılacaktır. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI MALİYE BAKANLIĞI DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI Teknik ve idari altyapının sağlanması, 2012 SONU Tüm verilere ulaşımın sağlanabileceği bir portalın oluşturulması, TUİK TÜBİTAK SANAYİCİLER Envanter oluşturulmasına katkıda bulunan kurumların veri güncellenmesinin sağlanması. 58 HEDEF 6 : Türkiye’de üretilen yerli ürünlere yönelik talep yaratılarak, dış ticaret dengesinin ülke lehine dönüştürülmesi. NO EYLEM ADI 6.1 Pazar araştırmasına paralel olarak sektörel ticaret heyetleri oluşturulacaktır. 6.2 İhracat pazar kaybı yüksek olan ülke ve ürün grupları için özel tedbirler belirlenecektir. 6.3 Sosyal sorumluluk oluşturulacaktır. 6.4 6.5 Ticaret müşavirliklerinde yaratılacaktır. projesi farkındalık Yeni pazarlara girilecek, mevcut pazarlarda ihracat payı artırılacaktır. SORUMLU KURULUŞ İLGİLİ KURULUŞ DTM SEKTÖREL DERNEKLER SÜRE AÇIKLAMA 2011 DTM TOBB SEKTÖR MECLİSİ DTM DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI 2011 yılı sonuna kadar bir heyet oluşturulması. SONU ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU İSTANBUL MADEN VE METAL İHRACATÇI BİRLİKLERİ ÖZEL SEKTÖR İLGİLİ KAMU KURUM VE KURULUŞLARI SEKTÖREL DERNEKLER İSTANBUL MADEN VE METAL İHRACATÇI BİRLİKLERİ İSTANBUL MADEN VE METAL İHRACATÇI BİRLİKLERİ ÖZEL SEKTÖR SÜREKLİ 2011 SONU 2012 SONU 2012 SONU 6 ayda bir yapılması. sektörel derneklerle toplantı Kimya sektöründe çevre duyarlılığı ile ilgili proje hazırlanması. Bir sene içersinde seçilecek hedef ülkelerdeki kimyasal maddelerin yönetimi hakkındaki mevzuat hakkında bilgi almak ve farkındalık yaratmak amaçlı bilgi dosyası gönderilmesi. 2008 yılı sonunda ihracattaki payı % 10'dan az olan ülke gruplarının ihracattan aldığı payın 2012 sonuna kadar % 15 seviyesine çıkarılması. 59 6.6 Sektörel derneklerle birlikte, pazarlama faaliyetlerini geliştirmek, yeni stratejileri araştırmak, ürün ve ülke grubuna göre hareket planları yapılacaktır. İSTANBUL MADEN VE METAL İHRACATÇI BİRLİKLERİ DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI KİMYA SEKTÖR PLATFORMU TOBB 2012 SONU SEKTÖREL DERNEKLER 6.7 Firmaların ihracatta pazarlama ile ilgili becerilerinin geliştirilmesi amacıyla seminerler düzenlenecektir. 2012 İGEME SEKTÖREL DERNEKLER SONU Ocak 2011 itibariyle Sektörel derneklerle toplantı yapılarak 3 adeti mevcut pazar olmak üzere toplam 10 adet hedef ülke ve hedef ülke stratejileri seçmek, 2013 yılına kadar hedef ülkelere yönelik ihracatımızdaki artış oranının ortalama ihracat artış oranından %15 daha fazla olmasının sağlanması. Söz konusu seminerlerde ihracata yönelik strateji belirlenmesi, pazar bölümlendirmesi ve pazar bölümüne uygun ürün özelliklerinin belirlenmesi, pazar araştırması yapılması, dağıtım kanalları seçimi, tanıtım yöntemleri gibi konuların yer alabileceği seminerlerin kimya sektörünün ağırlıklı olduğu illerimizde planlanması. 60 EK 1- STRATEJİ BELGESİNİN TEMEL POLİTİKA BELGELERİ İLE İLİŞKİSİ Hızla gelişen ve yaygınlaşan bilgi ve iletişim teknolojilerinin de katkısıyla küreselleşme, ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu süreçte, gerek organizasyon yapılarında gerekse iş yapma biçimlerinde büyük bir değişim gerçekleşmektedir. Geçmişte üretim yapısının ve uluslararası sermayenin akış yönünün belirlenmesinde etken olan ucuz işgücü ve hammadde bolluğu gibi geleneksel faktörler önemini yitirirken, etkin işleyen bir piyasa mekanizmasına, kurumsal yapıya, gelişmiş bir teknolojik ve ticari altyapıya sahip olmanın ve pazarın değişen ve gelişen tercihlerini yakından izleyebilmenin önemi artmıştır. Uluslararası piyasalarda uzmanlaşmaya ağırlık veren, üretim teknolojisini ve yenilik yaratma kapasitesini geliştirebilen ülkeler mal ve hizmet üretiminde giderek daha bilgi yoğun ve yüksek katma değer getiren bir yapıya geçiş yapabilmektedir. Teknolojik gelişmenin artan hızı, insanların yaşam biçimlerini ve ilişkilerini derinden etkilemektedir. Küresel bir perspektif kazanmanın ötesinde çok hızlı bir bilgi erişimi olanağına kavuşulmuş olması coğrafyayı sınırlayıcı bir unsur olmaktan neredeyse çıkarmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin küresel ortamda rekabetçi konumlarını sürdürebilmeleri ve güçlendirebilmeleri, büyümelerini verimlilik artışlarına dayandırmalarına ve yeni mukayeseli üstünlük alanları yaratabilmelerine bağlıdır. Bu doğrultuda, yenilikçiliğe önem verilmesi, bilim ve teknoloji kapasitesinin artırılması, beşeri sermayenin geliştirilmesi, bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkin biçimde kullanabilmesi büyük önem taşımaktadır. Türkiye Kimya Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı; Dünyada ve ülkemizde değişen ekonomik ve sosyal koşullar, Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi (2007–2013), Orta Vadeli Program (2010–2012), 2010 yılı programı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2010–2014 Stratejik Planı ve Türkiye Sanayi Stratejinde yer alan temel ilkeler, vizyonlar, amaçlar ve hedefler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu belge, Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007–2013) ve Orta Vadeli Plan gibi üst politika belgelerinde yer alan, “Rekabet Gücünün Artırılması, İstihdamın Artırılması, Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi, Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin Artırılması” şeklindeki gelişme eksenlerine büyük ölçüde katkı sağlayarak, Türkiye ekonomisine ilişkin geçmiş dönemdeki gelişmeler ile mevcut ekonomik ve sosyal gelişmeler dikkate alınarak hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planının, “istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen ve AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” olarak belirlenen vizyonunun oluşmasına yardımcı olacaktır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda Bakanlığın vizyonu “Girişimciliğe, yenilikçiliğe ve yüksek katma değerli teknoloji üretimine dayalı ekonomik yapısıyla, Avrasya’nın mal ve hizmet üretim üssü haline gelen ve dünyanın en gelişmiş on ülkesi içinde yer alan bir Türkiye’nin oluşumunda öncü olmak” şeklinde belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşmaya yönelik amaçlardan biri de “Türkiye’nin küresel rekabet edebilirliğinin en üst seviyeye çıkarılmasına ve sanayi ve ticaret alanlarında yapısal dönüşümün sağlanmasına yönelik olarak, ulusal politikalar doğrultusunda, kamu kuruluşları, üniversiteler ve özel sektörle işbirliği içinde politikalar ve strateji oluşturmak, uygulanmasını sağlamak, izlemek ve değerlendirmektir.” Kimya sektörü strateji belgesi bu amaca 61 hizmet ederken, belgede yer alan altı hedef hem Bakanlığımızın hem de Türkiye Sanayi Stratejisinin “Orta ve yüksek teknolojili ürünlerde Avrasya’nın üretim üssü olmak” vizyonunun gerçekleşmesine katkıda bulunacaktır. Hazırlanan bu belge ile, 2010 yılı programının 58. politika önceliği altında yer alan tedbir 126 ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığımıza verilen, sanayide sektörlerin rekabet gücünün artırılması amacıyla sektörel stratejilerin ve eylem planlarlarının hazırlanması görevi de yerine getirilmiş olacaktır. 62 EK 2- BELGE HAZIRLAMA ÇALIŞMALARI KATILIMCI LİSTESİ KAMU KURULUŞLARI Ali BOĞA (Müsteşar) Doç.Dr.Yavuz CABBAR (Müsteşar Yrd.) Niyazi İLTER (Müsteşar Yardımcısı V.) Süfyan EMİROĞLU (Genel Müdür) Zühtü BAKIR (Genel Müdür Yrd.V.) Sefa ÖNGELEN (Daire Başkanı) SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Orhan ÇETİNKAYA (Şube Müdürü) Oğuz KURT (Şube Müdürü) N.Güzin ŞAHİN (Kimya Yüksek Mühendisi) Ö.Ramazan BOZKURT (Endüstri Mühendisi) Filiz SAYAR (Kimya Yüksek Mühendisi) İbrahim ASLANTAŞ (Şube Müd) Emine LÜY GÜMÜŞ (Uzm. Yrd.) MALİYE BAKANLIĞI Mehmet ERKAN (Grup Başkanı) Serpil NAMAL (Eczacı) SAĞLIK BAKANLIĞI (İLAÇ VE ECZANE GENEL MÜD.) Nurcan Yaşar ARICI (Kimya Mühendisi) İsmail GÜLTEKİN (Şube Müd. V.) Nefise Burcu ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI Belgin ÇAĞDAŞ (Kimya Mühendisi) İsmail ÇELİK (İSG Uzmanı) Erdem UÇAK (Pat. Mad.Bir.Amiri) İÇİŞLERİ BAKANLIĞI Murat AKMAN (J.Kim.Teğ.) Abdurrahman ULUIRMAK (Daire Başkanı) ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI (ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) Haydar HAZER (Uzman Kimyager) Şeref YILMAZ (Çevre Mühendisi) Emine AYGÖREN (Uzman) DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI Serdar DURU (Uzman Yrd.) HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI (TEŞVİK UYGULAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) Yaşar Cengiz ÇINAR (Şube Müd.) Bekir KARAİBRAHİM (Uzman Yrd.) 63 Zülfikar KILIÇ (Genel Müdür Yrd.) Bilgehan ŞAŞMAZ (Daire Başkanı) Gürkan SÜZER (Şube Müdürü) Halil VANLI (Şube Müdürü) Yasin ŞAHİN (Dış Ticaret Uzmanı) DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI Gülizar YAVAŞ (Dış Ticaret Uzmanı) Olca TÜRKKAN (Dış Ticaret Uzman) Dr. Tuba ERDEMİR (Dış Ticaret Uzmanı) Halil Serdar TAŞYÜREK(Dış Tic. Uzm. Yrd.) Zeliha YÜREKLİ (Dış Ticaret Uzman Yrd) Ahmet KÜÇÜKASLAN (Uzman Yrd.) GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI (GÜMRÜKLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) Yaşam ÇİÇEK(Gümrük Uzmanı) Beyazıt AVCI (Kimya Yük. Müh) TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ Oğuz ALTINIŞIK (2.Şef) TÜBİTAK -MAM Murat KORAL (Araştırmacı) Dr. Begüm ELMAS (Uzman Araştırmacı) Ayşe Öğünç DALGIÇ KOSGEB Gaye TURGUT Anıl SÖNMEZ (KOBİ Uzmanı) İHRACATI GELİŞTİRME ETÜD MERKEZİ Sevim YALÇIN (Sanayi Daire Başkanı) EXİMBANK Lütfi BOSTANCI ÜNİVERSİTELER GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ KİMYA ANABİLİM DALI Prof. Dr. A.Rehber TÜRKER İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Prof. Dr. İsmail KIRBAŞLAR EGE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Prof. Dr. Ferhan Sami ATALAY ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Yrd. Doç. Dr. Emine YAĞMUR Prof. Dr. Murat EROL ANADOLU ÜNİVERSİTESİ MÜH. MİM. FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Prof. Dr. Mehmet Rıza ALTIOKKA MARMARA ÜNİVERSİTESİ MÜH. FAKÜLTESİ KİMYA Prof. Dr. Neşet KADIRGAN 64 MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ FATİH ÜNİVERSİTESİ KİMYA BÖLÜMÜ Prof. Dr. N.Muhammed Agah ATABAY İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜH. BÖL. Doç. Dr. Reha YAVUZ. SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ KİŞİ Timur ERK (Dernek Başkanı) TÜRKİYE KİMYA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ Özalp ERKEY (Dernek 2. Başkanı) Mustafa BAĞAN (Genel Sekreter) KİPLAS İŞVERENLERİ SENDİKASI Genel Sekreter Av. Saadet CEYLAN MADENİ YAĞ PETROL ÜRÜNLERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ Yön.Kur.Bşk Yusuf KOÇAK TARIM İLAÇLARI SANAYİCİ İTHALATÇI VE TEMSİLCİLERİ DERNEĞİ Kim.Yük.Müh.Zelal ERKOVAN TÜRK PLASTİK SANAYİCİLERİ ARAŞTIRMA GELİŞTİRME VE EĞİTİM VAKFI Genel Sekreter Barbaros DEMİRCİ BOYA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ Genel Sekreter O. Tufan ÇINARSOY Funda ÇETİN (Teknik Uzman) M. Erkan BAYKUT (Yön. Kur. Üyesi) TÜRKİYE KİMYA DERNEĞİ Doç. Dr. Mehmet MAHRAMANLIOĞLU (Genel Sekreter) KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI Nurdan AYDOĞDU (Yönetim Kurulu Yedek Üyesi ) İhsan Ferit KUSEYRİ (Yön. Kur. Bşk. Vekili) AKDENİZ İHRACATÇILAR BİRLİĞİ Kazım GÜVEN (Yön.Kur.Üyesi) H. Hüseyin NAKİBOĞLU TÜRKİYE İHRACATÇILAR MECLİSİ (İKMİB-Y.K. BAŞKAN VEKİLİ) 65 İKMİB –YÖNETİM KURULU ÜYELERİ Murat AKYÜZ (Y.K. BAŞKANI) İsmail Selçuk AKSOY (Y.K ÜYESİ) İMMİB Mutlu ÖKTEM (Genel Sekreter) Mehmet ZEREN (Genel Sekreter Yrd.) Mehmet YALÇIN (Genel Sekreter Yrd.) Coşkun KIRLIOĞLU (Genel Sekreter Yrd.) Nurten ÇIKRIKÇIOĞLU (Uygulama Şb.-Kimya Şefi) Feyzanur SARIALTUN (Uygulama Şb. Raportör Yrd.) Pınar ÖZGÜN (REACH ŞB.-Raportör) İmdat ÖNER (REACH ŞB.-Raportör) Volkan TEKİN REACH ŞB.-Raportör Yrd.) Yusuf YILDIRIM (BİM-Bilgisayar İşletmeni) Hüseyin GÖZÜKÜÇÜK (BİM-Bilgisayar İşletmeni) FİRMALAR Mine DAİ (EVYAP INT.AŞ.) Toker ÖZCAN (Advansa Sasa Polyester San.AŞ) 66
