Risk Faktörleri Sıklığı Taraınası: 3. Kalp Hastalıkları

Türk Kardiyol Dern.
Arş.
19:26-33, 1991
Türkiye'de Erişkinlerde Kalp Hastalığı ve
Risk Faktörleri Sıklığı Taraınası:
3. Kalp Hastalıkları Prevalansı
(Türk Kardiyoloji
Derneği
ve T .C.
S a ğlık Bakanlığı
Ortak
Tarama sı)
Prof. Dr. Altan O N AT, Prof. Dr. Günsel Ş URD UM- A VCI , Prof. Dr. Mustafa ŞEN O CA K ,
Dr. Endcr ÖR NE K. Dr. Ya vuz <;ÖZ ÜK A RA, Dr. Yaş ar KAR A AS L AN, Dr . U f'ıık ÖZI ŞIK ,
Dr. Me hmet iŞLER , I>r. Fc hmi T ABAK , Pro f. Dr. Rcmzi Ö Z C AN
ÖZE T
kapsam lı
ve üzerinde bulıman 29.5 milyon
bilf,li edinmek i.iıerc. yedi r:oğraj'i
bölgemil 59 yerleşim birımınde rasıgclt! rjmcklcme
yöntemiyle 3689 kişi kalp hast alıgı r.ıı,:ısından /arandı. Erişkin erkeklerde herhangi bir kalp Jıas talıifı
binde 57, koroner kalp hastalığı bitu/e 39 oran ttıcia
bıtlımdıı; kadırı/arda lıerlıangi bir kalp hastalığı binde
69 oram ile daha sık kaydedilirken, koroner kalp hastalığiila binde 33 ra.1·L lmıdı. Kadmlar lı iperlansif ve
romatizm al kalp hast alık/arına erkeklerin yaklaşık iki
ka t ı kadar sık yakalanmaktadır. Sonııçlarım ı za göre,
T i.irkiye'de er işkin nüjiısta 1.860.000 kalp hastası bıı­
lwımakıadır; bunların 1.050.000'i koroner, 590 .000'i
lıipertans~{, 140.UOO'i rommizmal kalp hastasıdır .
Türkiye'de 20
yaş
erişkin hakkında
hast alığı preva/ansı 40'/ı yaşlardan itibaren
yükselmektedir: bin kişi içinde 20-29 yaş gruhumla 8, 40-49 yaş grubunda 44, 60-69 yaş grubımda
216 kiş ı kalp lıastasıy d ı. Karadeniz ve Marmara
hölgeleri lıem koroner kökenli. lı em de tüm kalp lıas­
ıalı!!t cıçısındwı prevalans ı en yüksek, Iç /\nadolu ile
!\kdeniz (ve koroner lıastalıkta Güneydoj;u Anadolu)
bölJ:eleri etı düşük kesimlerdir.
Kalp
hızla
Kalp h asta lıkları , türü ve boy ull a rı fark sergilemekle
birlikte. hem gcli~ mış, hem de gc li~ ınckte olan ülkelerin en ba~ta gelen sağ lık soru n lar ın dan bir idir.
Mevcut sınırlı ka y n ak l a rı rasyonel kullanmak i çin,
iilkc ıni 7.dc başta koroner kökenii si olmak ii:t.cre, çc~ illi kalp hastalıklarının preva l a ns ı h ak kı nda güvenilir verilere sahi p olmak gerekir. Karcl iyovaskül cr
mortalite h akk ın da birçok gel iş miş ülke peri yodi k
olarak veriler (I) türetm ektc ise de, kalp nı orbiditc­
sine ili~kin veriler literatürde az me\'cuuur. Eldeki
Alındığ ı ı arih:
26
I
Ara lı k
1990
tarammla, Türki ye'ye ait kalp hastalığı preE KG muaycncsi yard ı m ı ilc de-ara ş tırıldı ğ ı gibi, elde edilen bu l gu l a rın Türk e r işk i ­
ninde çcş illi ri sk faktörleri nin durum u ilc ili şkis i de
incelendiği için, birçok gel işm iş ülkede bulunmayan
bilgiler birarada sağlanmıştır.
valan s ı-- s i stc m at i k
Y ÖNTE M
T ürkiye'de 20 yaş ve üzeri nde bul unan 29.5 milyon
e r işk ini yans ı tm ak üzere, 7 coğrafi bölgede 59 yerleş im biriminde, ci nsi yet, yaş, yerl eş i m biri ml eri nin
bü y ü k lüğ ü ve ken t- k ı r özellikleri gözönüne al ın ara k
ve rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen 3689 kişi,
her biri iki hekim ve bir teknisyenelen ol uşan 3 ekip
llıra l'ıncl an incelendi. Her k i şi ni n anaın ncz i a lı mlı , öz
ve soy geçnı i~ i , a lı ~kanl ıkları ve fizik ak ti vitesi sorguland ı , kilosu ve boyu ölçü ldü, kardiyovasküler sistem muayenesi yap ıldı. EKG 'ı çekildi, kanda kolesterol, şeker ve trigliserid diizcylcri ölçüldli. Toplanan
veri ler kontro ldan geç iri ldi kten sonra, bilgi sayara
yüklendi ve i statistiksel döküm el de ed ildi. Yöntcınin ayrıntıl arı ilc koroner ve hipertansir kalp haslal a rında ta nı kri terleri il k makalem izde (2) sunul mu ş tur .
BU LGULAR
Türk iye genel inde erişkin lerde kalp hasıa l ığı prevalansı% 6.7 bulunmuştur; bu değer erkeklerde% 6.2,
kadınlarda% 7.3'tür (Tablo 1).
Türkiye'de crişkiıı lcnlc kalp hastalıkları nın coğrafi
bölgelere göre da ğ ılıını şöy le bu l u nmuştu r: Marınara
tl. Ona/ ve ark. Türkiye"de Erişkinlerde Kalp 1/as/a/ığ ı ve Risk Faktörleri Sıklığı Taraması
Tabl o ı.
cinsiycte
Tiirk iye'de
e r işki nl erde
kalp
ha s ta lı ğı
Cinsiyet
Tara nan
Ha s ta
P r ev.
o/o
Mannara
Ege
Iç
Anadolu
Akdeni7
Kar.ıdcnız
tii rl crin c,
coğ r af i
Ko r on e r KH
Sayı
%
lli pc r t. KH
Sayı
%
bölge l er e
ve
Diğ e r
o/o
Say ı
Kli
%
2
3
0.4
0.7
Romat. KH
Sayı
468
436
32.5
39
6.9
8.9
23.5
23.5
7
9.5
1.5
2.2
o
5.4
3
0.7
E•
27 1
264
15
K
ı 7.5
5.5
6.6
8.5
9
3. ı
3.4
4
5.5
1.5
2. ı
1.5
2
0.6
0.8
E
K
417
521
22
25.5
5.3
6.1
13
9
3.2
2. 1
5.5
1.3
2.6
3
4 .5
0.7
1.1
2
1.2
5
ll
E
165
6.5
3.9
5.5
3.3
K
167
9.5
5.7
3.5
2.1
4
2.4
E
206
216
17
19.5
8.3
ll
9
ı
1.5
5.3
5.3
5
8
2.4
3.7
ı
ı
0.5
5.5
6.4
3.3
4.5
0.6
2.7
Doğu
ı:~
flMdolu
K
163
166
Güneydoğu
E
K
163
166
E
K
TÜRKIYE
h asta lı k
E
K
K
Anadolu
prcv:ı l ans ı nın
da(t ılı m ı
ı! ii re
Toplam
0.5
o. ı
0.2
0.6
ı
1.5
1.5
7. 1
6.9
ı
9.5
1.5
5.8
6.9
4.5
2.5
2.8
1.5
5
9
3. 1
5.4
1853
1836
ı 14
134
6.2
7.3
76.5
64.5
4.1
3.5
28.5
51.5
2.8
3689
248
6.7
14 1
3.8
80
2.2
9
0 .4
0 .4
1.5
0.5
0.6
0.5
0.3
4 .5
12.5
0 .2
0.7
4 .5
5.5
0.2
0 .3
17
0.5
10
0.3
lerde% 7.1, kadın larda % 6.9, Güneydoğu Anadolu
bölgesinde erkeklerde% 5.8, kadınl arda % 6.9 (Tablo
1, Şekil 1). Görüldüğü gibi, ülkemizde erişk inlerde
kalp h as talığ ı Karadeniz ve Marmara bölgelerinde en
yüksek oranlarda, A kdeniz ve İç Anaciolu bölgelerinde en d üş ü k oranlarda sapta n m ı ştı r.
8
7
6
5
4
3
2
1
o
M ar
D
Egı
Iç
Di(ier Kalp Hast. (%)
~ c kil 1.
ll
Koroner Kalp Hast.(%)
Türkiye'de e r işkin l e rde kalp lıa s ı a lı ğı prcvala nhö lgclcrc göre dağılımı
sıııuı coğrafi
bölgesinde erkeklerde% 6.9, kadınlarda % 8.9 , Ege
bölgesinde erkeklerde % 5.5. kadın l arda % 6.6, İç
Anadolu böl gesi nde erkek lerde % 5.3. kadın l arda %
6.1. Akdeniz bölgesinde erkek lerde% 3.9, kadınlarcia
% '1 .7. Karadeniz bölgesinde erkeklerde % X.3.
kad ınlarcia 0/o 9, Doğu Karadeniz bölgesi nde erkek-
Türkiye genelinde eri şkinle rd e kalp ha sta l ı ğ ı türlerinin dağıl ı ın ı şöy le b ul unmuş tur (Tablo 1): Koroner
kalp hasta lı ğı prevalan sı % 3.8 (erkeklerde% 4. 1,
kadınlarda % 3.5), hi pertansir kalp hastalığ ı preval ansı % 2.2 (erkek lerde % 1.5 , kadınlarda % 2.8),
roınati zınal kalp h asta l ığı prcva l ans ı % 0.5 (erkeklerde% 0.2, kadınlarda % 0.7) ve diğer tür kalp hasta lı k l arının preva l a n s ı % 0.3 (erkeklerde % 0.2, kad ın larda % 0.3). Kalp has talığı türlerinin coğra fi
bölgelerd ek i dağılı ını Tabl o l'de gör ülmektedi r.
Türki ye'de eri ş kinl erel e kalp ha suı lı ğ ı prevalansının
yaş g rup l a rına göre dağılımı şöy l ed i r (Tablo 2, Ş e kil
2): 20-29 yaş grubu nda % 0.8 (erkekl erde % 0.5,
27
Türk Kardiyo/ Dern.
Tablo
2. Türkiye'de
eri ş kinlerde
Top l anı
hasta
Marmara
%
6
6
5.4
5.9
7
9 .ı
7
0.7
1.5
2 .ı
ı5.5
0.5
0.8
ı
2.3
5.8
5.5
3
ı4.ı
2.5
3
2.5
4.5
3.7
6.5
7.5
ı
0.5
2
3
ı2
3
2
3
tç
E
ı. ı
K
22
25.5
1.5
Anadolu
2
1.5
6.5
9.5
0.5
0.9
E
K
ve
Say ı
ı5
40-49
c in siye t
%
ı 7.5
30 - 39
yaş,
Sayı
E
Akdeniz
prevalansının
20-29
%
K
Ege
ha sta lı ğı
Sayı
32.5
39
E
K
kalp
1.3
2
1.5
2
1.5
50-59
bölgelere göre
~
60-69
Sayı
%
1.4
25
ı o.5
ıo.5
21.9
21.9
2
4.5
26.5
7.7
7
8
ı9.4
1.1
30
0.5
2
ı2.5
1.2
8.5
ı8.9
ı2.7
10
23.8
ı5
1.5
2.5
8.8
ı
ı ı. ı
9.5
ı5.6
2
20
ı
9.ı
6
50
3
3
33.3
30
2
2
20
20
ı
0.5
1.6
0.7
2.5
3.1
9.7
3
5.5
3
16.7
9.7
6.5
6.5
31
31
Doğu
E
ı
K
ı
1. 5
3
0.5
2
1.7
6.3
3.6
2
2
8.3
8
6
2
26.ı
Anadolu
ı
3
4.3
2.5
3
ı2. 5
4
4.5
28.6
0.5
E
9.5
K
ı 1.5
0.5
0.9
1ÜRK1YE
E
ıt4
ı 34
3
6.5
0.5
K
1.1
ı
10
3.5
2.4
3.3
Genel
2411
9.5
0.8
23.5
2.8
[lll
Prevalans % E
D
Prevalans % K
30~~~==~===;==~==~~--,
25 ~----+-----r-----r----1----~~
20~----+-----r-----r----+
10+-----r---~-----+
5
~----r----+
20 -29 30-39 40-49 50-59 60 -69
~ckil
2. Türkiye'de
erişkinlerde
kalp
~ 70 YAŞ
hastalığı prevalansı.
kadınlarda% 1.1), 30-39 yaş grubunda % 2.8 (erkeklerde % 2.4, kadınlarda% 3.5), 40-49 yaş grubunda
% 4.4 (erkeklerde% 4.9, kad ınlarda% 4), 50-59 yaş
grubunda % 13.3 (erkeklerde % 12.5, kadınlarda %
. 14), 60-69 yaş grubunda % 21.6 (erkeklerde% 21.6,
kadınlarda% 21.7), 70 yaş ve üzerinde% 20 (erkeklerde % 13. 1. kadınlarda % 26.4) bulunmuştur.
28
ı
ı
ı
3
17
Güneydoğu
ıı.8
ı6 . 7
ı 9.5
Anadolu
70
%
E
1.5
1.5
dağılım ı
Say ı
K
Karadeniz
19:26-33, 1991
%
Say ı
ı
Arş.
ı5
9.5
28.ı
3.3
4.5
1. 5
4.9
4
32
36
12.5
44
44
21.6
ıo.5
13.ı
ı4
2ı.7
22.5
26.4
26
4.4
68
ı3.3
88
21.6
33
20
Görüldüğü
gibi, kırklı
yaşlardan
sonra kalp
hastalığı
s ıklığ ı hı1.la yükselmektedir. Ü lkemizde erişkinlerde
koroner kalp hastalığının çeşi tl i yaş gruplarındaki
prevalansı Tablo 3'tc ve Şekil 3'te görülmektedir.
Beklendiği Lizcrc, 40 yaşından önce koroner kalp hastalığı prevalans ı % 2 veya al tında iken, 40-49 yaş
grubundaki erkeklerde% 3 dolayında, 50-59 yaş grubundaki kadın ve erkeklerde % 8 s ıklığında
görülmektedir. 60 yaşını aşmış g rupta ise b u prevalans erkek ve kadın için % 12 dolayındadır.
Koroner kalp hastalarında risk faktörleri incelendiğinde (Tablo 4), toplam 141 koroner kalp hasLasının 87'sinde (% 62) hiperkolcsıerolcmi, hipertansiyon ve sigara içimi gibi majör risk faktörlerinden
biri veya daha fazlası bulunmaktaydı. Ayrıca, 11,5
ki şide(% 8) yalnız diyabet veya obezite minör risk
faktörü olarak hesaplandı. Şu ha lde, hercd itc, fizik
aktivite ve stres gibi faktörler dikkate alınmadığında,
koroner kalp hastalarını n o/o 30'unda hiçbir risk
faktörü saptanmamıştır.
A. Ona/ ve ark. Türkiye"de
Tab lo 3. Türk
Erişkin le rde
erişkinlerinde
Kalp
Hasta lığ ı
koroner
kalp
ve Risk Faktörleri
hastalığı
Sıklığı Taraması
prcvalansın ın
Genel
Yaş
grubu
20-2 9
30-3 9
40-4 9
50-59
60-6 9
~ 70
Türk
Prcvalans
%
2
1.5
42
56
0.2
1.9
1.9
8.2
ı 3.8
ı4
ı5 .5
eri ş kin
Illi Prevaıans
"'o E
D
!)6
3.8
76.5
Prevaıans "'o K
25~~~==~==~==~====~--.
20-29 30 - 39 40-49
ıjckil
3. Türkiye'de
eri ş kinlerde
50 - 59 60-69
ko roner kalp
~ 70 YAŞ
ha s ta lı ğı
sa y ı sı
pre-
val ansı.
Koroner kalp hastası olarak belirlenmi ş ki şil erde en
sık rastlanan risk faktörü hipertansiyon idi (5 1 ki şide
% 36). Sigara içimi 3R kiş i ile % 27 oranında bulunurken, 26 ki ş i de geçm i şte sigara kullan ı p bırak­
mı şlardı. Yüksek kolesterol düzeyi (:2: 240 mg/dl) 23
kişide( % 16). obesite 21.5 kişide(% 15), diyabe t de
10.5 kişide(% 7.5) mevcuttu. Böylece, koroner hastalığı bulunmayan örncklcm ilc kar.şılaştırılınca, koroner hastalarında hipertansiyon 3.2 kat, yüksek kolesterol veya diyabet iki kattan az fazla sıklıkLa eşlik
etmekteydi.
Koroner kalp hastas ı tanı s ı konan 141 kiş ide dayanılan tanı kriterleri Tablo 5'de sunulmu ştur. Bu tabloda ilk beş s ırada yer alan 99 ki ş i ı tam puanla, son
altı sırada ye r alan 84 kiş i 1/2 pua nla dcğerle n­
diri l ıni ştir. G örüldüğü g ibi. 87 kişide kesin angina
ve 35 ki şide şüph eli ang ina olmak üzere, ang i na pektoris 104,5 ki ~idc saptan ınış ur. yani tanıda ağ ırlı ğı
o/o 74'tür. 28.5 kişi deangina olmaksızın EKG kriter-
dağılıını
Kadın
Hasta
0.5
7
9. 5
20.5
34
5
ı4ı
geneli
ve cinsiyctc gö re
E rkek
Hasta
say ısı
ı
ya ş
%
o. ı
1.7
3.2
8
16.7
Hasta
say ısı
%
0.3
pg
1.5
8.5
2
21.5
22
9
V6
4 .ı
64.5
3.5
2. ı
0.7
8.4
ıo.8
leri ile koroner kalp ha stalığı tanı sı konmuştur, yani
EKG'nin ağtrlığı % 20 oranındadır. Mi yokard
revaskülarizasyonu aneınnezi veya sol vcntrikül yeters iz liği k linik bulguları 4'cr kişide saptanmışttr ve
o/o 3'er ağırlıkla tanıda pay almıştır.
tanıda
Hipertansir kalp hastalığ ı tanı s ı alan 80 ki şide n 75'i
kes in, lO'u ş üpheli tanı kriterlerini (yarım puanla)
dold urdu. Ilk gruptan 30 ki ş ide yalnız başına hipcrtrofi yi yans ıtan tepe vurusu ya da kalp yeters iz liği
bulgul arı saptandı. Yine 30 kişide sadece EKG'Iarında sol ventrikül hipertrofisi örneği kaydedild i, 9
hastada ise anılan her iki kriter doldurulmuştu. Dört
ki şide angina şüphesinin yanında EKG'da sol dal bloku ya da sol ventrikül hipertrofi si örneği görüldü.
Bire r k i ş id e atriyal fibrilasyon veya 1. dcreec AV
bloku bulundu. Ş üphe li tan ı nede niyle 8 kiş i EKG'larında rcpolarizasyon bozuklu ğu, 2 ki şi de fi zik muayenede sistolik üfürüm varl ığı nedeniyle yarım puanla değerlendirildi. Böylece hipertansir kalp hastalığı tanısında EKG ağırlığı o/o 56, fi zik muayene
ağtrlığı % 44 düzcyindcyd.i.
Tesbit edilen 17 romati zınal kalp ha stas ının d ördü
kapak a meliyall geç irmiş (1 çift kapak, ı mitral kapak replasman ı , 2 komisurotomi) kişilerdi; beşinde
mitral yeters i zli ğ i , üçünde mitral darlığı , dö rdünde
kombine mitral hastalığ ı , birinele de aort+mitral yete rsi z li ği teşhi s edild i. Beş doğ um sal kalp has tas ının
2'sindc situs in vers us to talis, birinele aort darlığı, birinde de biküspid aort kapa ğ ı sonuc u aort yetersi zli ğ i
bulundu. A y rı ca, 2 cor p ulın o nal e, 2 hipe rtrafik k<trdiyoıniyopati, bir kişi de de izole kronik atriyal fiatte r
sapı.andı.
29
Arş.
Türk Kardiyo/ Dern.
Tablo 4.
Tarıııııadaki
koroner
h asta l ar ınd a
kalp
c~lik
eden
risk faktörl eri
ve bölgele r e
Risk fak törü
Majör
Toplam
Multipl
Tck
32.5
10
8.5
2
2
2.5
2
21.5
7.5
12
5
~
Mannara bölgesi
Ege
Iç Anadolu
ı8
Akdeniı.
9
13
12
Kamdcniı.
Doğu
Anadolu
Güneydoğu Anadolu
ı
98.5
S.
T ab lo
Koroner
hastalığ ı
kal1>
Hasta
SS
77
10
5
4
3
7
4
3
2
Yarı
ı7.5
ı
8
9
1.5
35
2
ı2
ı6
6
6
ı
ıs
s
3
10
4
14 1
183
100
Kırsal
kesim - kent
O.S
0.5
69
ıı.5
kriterleri
ST-T
yok,
yaş
hasta
say ı sı
(2099
değiş.
sol dal bloku
sol veııtr. hiperlrofisi
60:
Toplam
farkı
Şeh ir
Aradaki farklar, istatistiki bakımdan anlamlı olmamakla beraber, koroner KI-I şehirlerde % 15 oranında
daha s ık kaydedilirken, başta hipertansif türü olmak
üzere, romati7.mal ve doğumsal kalp hastalıkianna
kırsa l kesimde daha sık ras tlandı .
ki şi)
Kırsa l
k es im
Hasta
say ı s ı
85.5
15.5
(1590
ki ş i )
Hıısta
y üzd es i
3.0
2.5
4. ı
1.7
0.4
0.1
0 .1
135
6.4
ıl.5
30
dolduran
Kesin angina pcktoris
Kesin angina + hiperlansi.f kalp hasl.
Ml anaınııezi ilc birlikte EKG örneği
Miyokard rcvaskülarizasyoıı anaınnczi
Yalnız sol ventrikül yetersizliği
n pııanlı kriterler
Angi na pektoris şüpheli
Angina yok: sol vcntr. yeters izliği şüphe li
" , ya ş 40: EKG'de MI önıeği
Tablo l'de be lirtilen toplam hasta say ıs ı nın. 10.000
nüfus üstündeki (şehir) ve altındaki yerleşim b irim lerine dağ ılımı şu şekilde idi:
go~
2.5
0.5
4
1.5
2
Puan
%
say ı s ı
puanı
hesaplanınasında
---
3.5
18
prcvalansıııın
min ör
9
lO.S
4
Toplam
dağ ı lıını
Yıılnız
--·----
19:26-33, 1991
say ı s ı
Koroner KH
llipcnansif KJI
l{oınati z;mal Kll
Doğumsa l KH
Diğer KH
.l~~
yüz d es i
55.5
44.5
8.5
3.0
1.5
3.5
2.8
0 .5
0.2
0.1
1ı3
7 .1
A. Ona! ve ark. Türkiye"de
Kalp
Hastalığı
Erişkinlerde
Kalp
Prevalansının
Hastaiığı
ve Risk Faktörleri
Saptanması
Yöntemi tarif eden yazımızda bildirdiği miz gibi. 6061.) yaş grubunda 3 1() ki~i ıaramamız gerekirken, istatistik dcğcrlcndirıneyi daha anlamlı kılmak için bu
ya~ grubunda 407 kişi (97 kişi fazla) ı.aradık. Bu nedenle 60-()<) yaş grubunda samadığımız 88 has tayı
(3 lüx8X:407) 67 hasta (21 hasta eksik) kabul e tmemiz gerekir. Dolayısıyla toplam hasta sayısı da 24g
yerine (24~-21) 227 olarak kabul edilmelidir. Aynı
~ekilde ülkemizde 20 ya~ ve üzerindeki 29,5 milyon
erışkın ıç ın ,taranau 36~<) ki~ı yerıne (36g9-97), onu
3592 kişinin temsil ettiğini kabul etmeliyiz.
Sıklığı Taraması
çalış ınada klasik angina dışına çıktın kişilerde şüp hel i
angina kategorisi yarım puanla değerlendir ilerek angina şüphesi b ul u nan iki kişi bir koroner hastası
sayılmıştır. Öte yandan, anginası olmayan kişilerde
EKG'daki belirli bulgularla, daha küçük bir hasta
grubunda da anamnezinde miyokard revaskülarizasyonu ya da klinik kalp yetersizliği belirtilerini
saptamak suretiyle koroner kalp hastal ığı teşhisi
konmuştur. Tanı koymada yöntemlerin ağırlığı % 74
ile angina 'da, % 20 ile de angina yok luğun da
EKG'da idi.
Hipcrtansif kalp ha stalığı teşhisi için hipertansiyona
eden sol ventrikül hipcrtrofisi veya yete rsizliğinin klinik veya e lektrokardiyografik kanıtları
(QRS gerilim krite rleri, sol dal blok u) aranınıştır;
tck başına ST-T deği ş ikliklerin in eşlik ediş i n e yarım
değer uygulanmı ştı r. Bu hastal ık türünde ta nı da
ağ ırlık % 56 ile EKG'clc bulunuyordu.
eşlik
Hesaplanan 3592 kişilik örncklcın ülke nü fus unun,
(29.500.000:3592=8213) de b ir ini temsil ettiğin e
göre, her bulguınuzu 8293 ilc çarpınak gerekir.
Ülkemizde 1.860.000 eri şki n kalp hastası mevcuttur
(227x8213). Bunların l.OSO.OOO'i korone r kalp hastası (141-13=128x8213=1.050.000), 590.000'i hipcrtansir kalp hastası (80-8=72x8213=590.000),
140.000'i romatizmal kalp hasta s ı (17x8213) ve
80.000'i diğer tür kalp hası.ası (10x8213)'dtr. (60-69
ya~ grubunda fazla sapıanan 21 hasta, bu yaş grubunda sık görülen koroner ve hipcrtansif kalp hastalarının sayısından sıra ilc 13 ve 8 hasta olarak indirilmiştir).
Bu de me ktir ki 1000 erişkin n lifusta 63 kalp hastası
vardır (18.600.000:29.500.000 veya 227:3592); ( %
95 güven s ınırları 55 ve 7 L); bunların 35'i koroner
kalp has ta s ı. 20'si hipertan sir kalp ha stas ı. 5'i romatizmal kalp hasuıs ı ve 3'ü di ğe r tür kalp hasuısıdır.
Ay nı ayarlama cinsiyet için yapılırsa. lOUO erişkin
içinde (62 yer in cı 57 erkek kalp hastası ve (73 yerine ) 69 kadın kalp ha stası bulunduğu ortaya ç ıkar.
TARTIŞMA
'
Ülkemizde kalp hastalığı prevalan s ı uıramaınızda bin
eri şkin nüfus başına 63 diizeyinde bulunımı ~tur (%
lJS g üvence s ınırl arı binele )5-71 ı. Ya lnı z koroner
kalp Jıa sLalı)! ıııa crı~kın ııiil.u s un Ilinde 3S 'incle rastlanmı ştır. Genel popülasyon taramalarında ang ina
pckturis'm nııvokard iske rnı s ıni y aıı s ıtnı ada öne mli
kısıtlamalarının oldu ğ u bilinmektedir: bu özellikle
lcU(tınlur içııı datıu gcçcrlıclır. Bu nc clc nlc, ddcki
Sol ventrikül hipcrtrofisi EKG kriterlerinin gerçek
hipcrtrofiyi yan sıtınakta yanıltına payı ne olursa olsun , Fraıninghaın çalı ş m as ın da 20 yı ll ık izle me
göstermiştir ki (3 ), sol ventrikül hipcrtrofisi EKG
örneğine rcpolarizasyon bozukluğunun eş lik etmesi
halinde ("yüklenıne" örneği), kardiyovasküler ınor~.<11ite 8 kat, koroner mortalite 6 kat artmaktadır, yaln ız
volt.aj krite rlerinin varlığı bile anı lan kardiyovaskülcr
ri skin yarıs ınııı habercisidir.
Başka
ülkele rde genel pop ülasyonda topyekun kalp
ait veriler yayınlarda pek az bu lu ndu ğu
iç in , önce korone r KH preva l ansımız ı irdclcmcye
çal ı şacağ ı z. Türkiye'de bin eriş kin erk eğ in 39'u, bin
kadının da 33'ü ko roner kalp ha stas ı dtr; kad ın ların erkekle re kıyas la bu hastalığa sadeec% 15 daha az yakalanmas ı dikkat çekicidir. Rochestcr, Minnesota
şehri sakinlerinde n örnekleme usulüyle seçilen 35
yaş ve üstündeki 2 122 kişinin esaslı incelenmesinde
KKH 1023 erkeğin 136'sıııda (% 13.3). 1099 kadının
da 82'sinde (% 7.5) tesbit eelilm i ştir (4 ). Bu gözlemlerden an lam ç ıkarmak için, farklı yaş clağı h ınına sahip ld ~iler üzerinci e ki hu iki çalışınacia yan lı z 35-74
yaşları aras ındaki popülasyoncla ha stalık prevalansı
k~u-~ılaştırılır ve Dün ya Sağlık Teş ki latı yaş standardizasyon a ğ ırlı ğ ı kullanılı rsa, Rochester şeh ri erkekle rinin % 8.4'1ük prevalans ı yerine, Türk e rkeklerind e buna yakın (% 7 ..7'1ik) bir oran e lde edilir.
Halbuki, kadınlarda % 3 .7'lik prcvalans sergileyen
hastalığın a
31
Türk Kardiyol Dern.
Rochestcr sakinlerine karşılık, Türk kadınlarında
KKH'na bunun iki katına yakın bir oranda, % 6.8'lik
bir sıklıkLa rastlanmaktadır.
Amerika'nın milli sağlık taramaları ve diğer sağlık
istatistiklerine dayanan NHLBI'nün tahminine göre,
1985 yılında ABD'de 6.7 milyon koroner kalp hastası vardı (5) ki, bu sayının - çocuklar dahil - genel
popülasyonun % 2.8'ine tekabül clliği hesaplanabilir. Türkiye verilerini genel nüfusa oranlm-sak. KKH
prevalansını % 2.3 buluruz. ABD'de ortanca yaşın
32, biz de 21 olduğu dikkate alınırsa, KKH'nın yaşa
özgü prcvalansının ülkemizde ABD'dekinden daha
düşük olmadığı yargısına varılır. Yalnız erkekleri
içeren toplam 4860 kişi üzerinde Güney Galler ilc
Batı İngiltere'de iki toplumda sürdürülen bir
çal ışınada (6), iskemik kalp hastalığının herhangi bir
ipucuna % 23.5 oranında rastlandı. Benzer yaş grubu
sağlamak amacıyla, taramamızda 40 yaş ve üstündeki
erkeklerde KKH oranımız % 8.2 idi.
Yine B. Britanya'da, semptomlara ve ınİyokard iskcmisine ait EKG bulgularına dayanarak, KKH prcvalansın ın 50-60 yaşlarındaki erkeklerde % 20 dolayında bulunduğu (?, !!) hükmüne varılmıştır. İlgili
yaş grubunda Türk erkeklerinde bu l duğumuz KKH
prcvalansı % 8 (Tablo 3) ilc İngiltcrc'dckinc göre
yarıdan az sıklıktaydı.
ınaktrıelır.
Minör risk faktörlerinden diyabet de bayanlarımızda
önemli ölçüde daha yüksektir, erkeklerdeki % 2.5'luk
prevalansa karşılık. hanımlarda % 4. Nihayet, obcsite de erkek vaı.anclaş larıını zda % 9 gibi kabul edilebilir bir onımla ikcıı, hanıınlarıınızın maaleser 4-4.5
32
19:26-33, 1991
milyonunu ilgilendiren % 30 kadar yüksek bir
oranında bulunmaktadır. Böylece, Türk kadınlannın
sigara dışındaki risk faktörlerini daha fazla
barındırdıklarını kesinlikle söyleyebiliriz ve muhtemelen bu yüzden erkeklere yakın bir oranda KKH'na
maruz kaldıklarını açıklayabiliriz.
Erişkin
erkeklerimizele KKH'nın % 3.8 oranında bu171 ıngldl'lik genel total kolesterol ortalaması ile, veya 184 ıng/di'lik yaş standardizasyonlu
ortalama ilc tck başına açıklamaya kalkışmak akla
yakın görünmcınektcclir. Ortalama kolesterol değcr­
leri 160 ıngldl'nin altında kaydedilen milletlerin,
örneğin Japonya, Çin, Kore gibi Asya ülkelerinde,
Afrika, Güney ve Orta Amerika ülkelerinde KKH
prevalan sının çok düşük olduğu bildirilmiştir (9).
Türk crkekkrinin kolesterol dışı risk faktörlerinden
hipertansiyon açısından durumları iyi sayılabilir, hipcrtansiyonlu erkeklerin yaş standardizasyonlu oranIan % 11.5 gibi oldukça düşlik bir düzeydedir. Diyabet ve abcsite açılannelan da orta düzeyden öte bir
riske sahip sayı lamazlar. Bu durunıda çok yüksek(%
59-60) sigara içmelerini, düşük kolesterol düzeylerine rağmen, Tiirk erkeklerinin beklenenelen fazla
koroner hasta lı ğ ı gösterınelerinelen k ı smen sorumlu
Lutmak ınakulclür.
lunm asını
farklar aşırı
ortalama düzeyin % 35 do layındadır. Bununla beraber, nisbeten yüksek ve oldukça düşük prevalan s lı iki bölge kümesi birbirinden ayrılmaktadır:
bin erişkin nüfus başına yüksek prcvalans sergileyen
Karadeniz, Marmara ve Doğu Anadolu bölgelerinele
bu ha s talığın s ıklığı s ıra s ıyla 49, 48 ve 44 iken ,
alçak prevalans arzeden Güneydoğu ve İç Anadolu,
Akdeniz ve Ege bölgelerinde bu değerler sırası yla 19,
24, 25 ve 30 bulundu. Bu dağılıını bölgelerdeki ortalama kolesterol dü zeyi ilc karşılaştırırsak, ortaya
çıkan sıralama benzerliği ilginçtir. Güneydoğu ve İç
Anadolu ilc Akdeniz bölgeleri (159-172 ıng/di) en
düşük kolesterol, Marmara ve Karadeniz bölgeleri de
(181-177 md/d!) en yüksek kolesterol, seviyelerine
sahiptirl0r. Doğu Anadolu ilc Ege bölgeleri (173-179
mg) Türkiye orta lama s ını (174.2 mg/eli) tems il etmektedirler. Bölgelerin kolesterol düzeyi ile koroner
ha stalı ğ ı arasındaki bu iza!i paralellik, beslenme ve
kolesterol kons::ntrasyonu ilc koroner kalp hastalığı
arasındaki önemli nedensel bağın ülkemiz iç in de
geçerli sayılabilcccğini göstcnncktcdir.
KKH
prcvalansında bölgelerarası
sayılamaz,
KKH sık lığının kaclınlarımızda beklendiğinden daha
razla kaydedilmesinin nedeni üzerinde clü şü niilmeye
değer. İki majör. iki de minör risk faktörü Türk
kadınlarında erkeklerindekinden daha yüksek bclirmiştir. Kanda total kolesterol ortalama düzeyleri
kırklı yaş l arın sonlarına kadar erkeklere kıyasla
düşük olması bcklcnirken atbaşı beraber gitmiş, bu
değerler mcnapoz gelişmesiyle birlikte 50 yaşından
itibaren erkektckinin 15-20 ıng/di üstlinele scyrctmiştir. Kan basıncı yüksek (sistolik 160 ve/veya
diyastolik 95 mmHg üzerinde ya da tansiyonu tedaviyle norınalle~en ) kişiler Türkiye'de erkeklerin
ya lnı z% 7.H'ini. oysu kadıların % 14'ünii olu ~ tur­
Arş.
A. Ona/ ve ark. Türkiye"de
Erişkinlerde
Kalp
llaslalığı
ve Risk Fak/örleri
Anılan bağ, özellikle kırsal kesime kıyas la şehir
nüfusunda kolesterol düzeyinin ortalama 9 mg/di
daha yüksek bulunması (lO) nedeniyle geçerli sayıla­
bilir. Ya ş standardizasyonu yapılıp hayat boyunca
kolesterol düzey eğrisi bakımından en önemli olan
30-69 yaş kesimindeki kişiler dikkate alınınca. ortaIama kolesterol kır insanında 180, şehirli kişide 189
mg/d! olarak tesbit edildi. Kenlli insanda kolesterolün % 5 fazlalığına karşılık, taramamııda % 15
oranında koroner KH'nın daha sık görülmesi, kolesterol düzeyinde % 1 farkın % 2 veya % 3 ora nında
fazla koroner KH 'na yol açtığı yol undaki genel kural
(9, ı I) ilc uyum içindedir.
Hipertansif ve diğe r etiyoloji li kalp h astas ı s ıklığı
Türkiye genelinde hinde 27'dir. G ün eydoğu Anadolu
binde 40 ilc hu konuda c.:n raz la hasta arzc.:derken. iki
bölge CAkdeniz ve Doğu Anadolu) binde 21 kadar
düş ük bir s ıklık göstermektedir. Bunlardan sadece
Akdeniz bölgesinete hipe rtansiyonlu oranının %
lO'un alunda olmasına bağlanabilirse de, diğer iki
bölgede hipcnnn siyon lu sıklığı Türkiye onalaması
(% ll) düzcyındedir. Erişkinlerde romatizmal kalp
hastalarının son 20 yılda hayli azaldığına ve kalp
hası.alığ ı etyolojileri arasında ancak üçüncü sırayı
aldığ ına ilişkin bulgumuz öne m taşımaktadır. Ankara Tıp Fakültesi'nce 197 l'de yapılan lokal taramada
0 2 ) sağlanan veriler hesaplanırsa, eri şkinlerde romatizmal kalp hastalığı bin crkekte 3, bin kadında 12
kişide kaydedilmişti. Eldeki tararnada bu değerler erkekle binde 2. kadında hinde 7 olduğuna göre, % 40
oranında bir azalmadan söz etmek mümkün
görünmektedir.
Sonuç ola rak Türki ye çapındaki bu tarama, 1990
yılında Türk eri şkinind e gôrü len kalp hastalığı
sıklığını, hastalık türle rinin nisbi önemini, bölgesel
dağılımını, risk faktörlerine ait durumu güvenilir bir
şekild e ortaya koy muştur.
Sıklığı Taraması
KAYNAKLAR
1. Uemura K : International trends in cardiovascular
disease in the elderly. Eur Heart J 9 (Suppl D): 1,
1988
2. Onat A, Şurdum-Avcı G, Şenocak M,
Örnek E, Özcan R: T ürkiye'de eri~kinlerde ka.l p
hastalığ ı ve risk faktörleri sıklığ ı taraması: 1 .
Yöntemin tarifi. Türk Kardiyol Dem Arş 19:9, 1991
3. Ka nnel WB: Prevalence and natural history of
electrocardiographic lcft ventricular hypertrophy. Am
J Med 75:4, 1983
4. Phillips SJ, Whisnant JP , O'Fallon WM,
Frye RL: Prevalence of cardiovascular disease and
diabetes mellitus in residents of Rochester, Minnesota. Mayo Clin Proc 65:344, 1990
S. Frye RL, Hi gg ins MW, Belle r GA, et a l:
Task Force III: Major demographic and epidemiologic
trends affccting adul t cardiology. 1 Am Coll Card
12:840, 1988
6. Hainton D, Baker lA, Sweetn am PM,
'Yarnell JWG, Elwood PC: Prevalence of ischemic heart disease: the Caerphilly and Speedwell surveys. Br Heart J 59:201, 1988
7. Rose G, Reid
DD , Harnilt on PJS,
McCartney P, Keen H, Jarre tt RJ: Myocardial
ischemia, risk factors and death from coronary heart
disease. Laneel 1:105, 1977
8. Shaper AG, Pocock SJ, Walker M, Phillips AN, Wlıitelıead TP, Madarlane PW :
Risk factors for ischemic heart disease: the prospective phase of the British Regional Heart Study. J Epidemiol Commun Hlth 39:197, 1985
9. Heyden S: Preventive Cardiology: Results from
Intervention Studies. Mannheim, Boehringer GmbH,
1990. p .8
10. Onat A, Şu rd um-A vcı G, Şenocak M ve
ark: Türk erişkinlerinde kolesterol düzeyleri.
(hazırlanmakta)
ll. Castelli WP , \'1.'ilson PWF, Levy D, Anderson K: Cardiovascular risk factors in the elderly.
Am J Cardiol 63:12H, 1989
12. Baykan N: Türkiye'de Kalp Hastalıkları Prevalcnsi Üzerine Çalışmal ar. Ankara, Ankara Üniv.
Yayını, 1973
33