MÜHENDİSLİK ÖLÇMELERİ UYGULAMASI (HRT4362) 8. Yarıyıl

İnşaat Fakültesi
Harita Mühendisliği Bölümü
Ölçme Tekniği Anabilim Dalı
MÜHENDİSLİK ÖLÇMELERİ UYGULAMASI
(HRT4362)
8. Yarıyıl
Kredi
ECTS
D
2
2
U
0
0
L
2
2
K
3
3
UYGULAMA-5
ELEKTRONİK ALETLERİN KALİBRASYONU
Prof.Dr.Engin GÜLAL
Yrd.Doç.Dr.Burak AKPINAR
Dr. Nedim Onur AYKUT
Arş.Gör. Güldane OKU
2015
ÖDEV-1 (Arazi)
ELEKTRONİK UZUNLUK ÖLÇERİN SIFIR NOKTASI HATASININ BELİRLENMESİ
Gerekli alet ve ekipmanlar
1 adet Totalstation
1 adet sıcaklık, basınç, nem ölçer
5 adet tribrach
2 adet tribrach aparatı
2 adet uygun reflektör
Kalibrasyon bazı (300 metre)
ÖDEV-2 (Laboratuvar)
ELEKTRONİK UZUNLUK ÖLÇERİN FAZ FARKI HATASININ BELİRLENMESİ
Gerekli alet ve ekipmanlar
1 adet aynı seri numaralı Totalstation
1 adet sıcaklık, basınç, nem ölçer
1 adet reflektör
Kalibrasyon bazı (20 metre) ve ekipmanları
ÖDEV-3 (Laboratuvar)
TEODOLİTİN EKSEN HATALARININ BELİRLENMESİ
Gerekli alet ve ekipmanlar
1 adet aynı seri numaralı Totalstation
2 adet hedef levhası
ÖDEV-4 (Laboratuvar)
KOLİMATÖR YARDIMIYLA SAYISAL NİVONUN EKSEN KONTROLÜ
Gerekli alet ve ekipmanlar
1 adet sayısal Nivo
Kolimatör
ÖDEV-1
ELEKTRONİK UZUNLUK ÖLÇERİN SIFIR NOKTASI HATASININ BELİRLENMESİ
Elektronik uzunluk ölçerlerin sıfır noktası hatasının belirlenmesi için YTÜ Davutpaşa Kampüsu, tarihi
Davutpaşa Kışlası iç bahçesinde kurulmuş olan 6 noktadan oluşan kalibrasyon bazında (Şekil 1 ve Şekil
2) test ölçüleri yapılacaktır.
1
2
3
4
Şekil 1. Kalibrasyon bazı
Şekil 2. Pilye noktaları
5
6
Kalibrasyon bazında ölçüler tüm kombinasyonları ile uzunluk ölçümü yöntemi ile yapılacaktır. Toplam
olarak 15 yatay mesafe ölçümü gerçekleştirilecektir. Her bir mesafe 5 kez tekrarlanarak hassas
mod’da ölçülecektir. Hesaplamalarda 5 ölçünün ortalaması kullanılacaktır.
Şekil 3. Tüm kombinasyonları ile uzunluk ölçümü
Ölçülerde sıcaklık ve basınç bilgileri de ölçülerek alete girilecektir. Alet içerisindeki ayarlar
menüsünde bulunan 1. hız düzeltmesinin yapılacağını gösteren seçenek açık olacaktır.
Ölçülerin Değerlendirilmesi
1) Bilinen uzunluklar ile sıfır noktası düzeltmesinin belirlenmesi
Kalibrasyon bazı 3 Mart 2010 tarihinde mesafe ölçme doğruluğu 1mm+1.5ppm olan Leica TPS1201+
elektronik takeometresi ile ölçeklendirilmiştir. Kalibrasyon bazındaki ölçülerin en küçük kareler
yöntemine göre değerlendirilmesi sonucu baz noktaları arasındaki kesin mesafeler elde edilmiştir.
Tablo 1. Kesin baz mesafeleri
Mesafe (m)
Mesafe (m)
Mesafe (m)
D12
39.9687
D23
79.9882
D35
160.1115
D13
119.9569
D24
180.0313
D36
180.0373
D14
220.0000
D25
240.0997
D45
60.0684
D15
280.0684
D26
260.0255
D46
79.9942
D16
299.9942
D34
100.0431
D56
19.9258
Bilinen uzunluklar ile sıfır noktası hatasının belirlenmesinde, kesin mesafeler D ile ölçülen mesafeler
DÖ‘ler arasındaki farklar
D  D  DÖ
(1.1)
kullanılır. D farkları, D mesafesinin bir fonksiyonu olarak dengelenmiş bir eğri ile grafik olarak
gösterilebilir ve doğrusal bir fonksiyonel modelle
KS  a0  a1 D
(1.2)
şeklinde ifade edilir. Fonksiyonun bilinmeyenleri de aşağıdaki eşitlikler ile belirlenir.
a0 
 DDD  DD D 
n DD  D2
(1.3)
a1 
 DD  nD D 
nDD  D2
(1.4)
Örnek Uygulama:
n Mesafe
D (m)
DÖ (m)
ΔD (mm)
DD (m2)
D.ΔD
1
D56
19.9258
19.926
0.2
397.0375
3.9852
2
D12
39.9687
39.970
1.3
1597.4970
51.9593
3
D45
60.0684
60.066
-2.4
3608.2127
-144.1642
4
D23
79.9882
79.988
-0.2
6398.1121
-15.9976
5
D46
79.9942
79.994
-0.2
6399.0720
-15.9988
6
D34
100.0431
100.042
-1.1
10008.6219
-110.0474
7
D13
119.9569
119.956
-0.9
14389.6579
-107.9612
8
D35
160.1115
160.111
-0.5
25635.6924
-80.0557
9
D36
180.0313
180.032
0.7
32411.2690
126.0219
10
D24
180.0373
180.037
-0.3
32413.4294
-54.0112
11
D14
220.0000
220.002
2.0
48400.0000
440.0000
12
D25
240.0997
240.097
-2.7
57647.8659
-648.2692
13
D26
260.0255
260.026
0.5
67613.2607
130.0128
14
D15
280.0684
280.068
-0.4
78438.3087
-112.0274
15
D16
299.9942
299.995
0.8
89996.5200
239.9954
[475354.5572]
[-296.5583]
[2320.3132]
[-3.2]
3.0
Delta D (mm)
2.0
1.0
0.0
D (m)
20
40
60
80
100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300
-1.0
-2.0
-3.0
a0 
 DDD  DD D 
 0.47 mm
n DD  D2
a1 
 DD  n D D 
 0.0017 mm / m
nDD  D2
y = 0.0017x - 0.477
KS  a0  a1 D  0.5mm  1.7mm/ km  0.5mm  1.7ppm
2) Bilinmeyen uzunluklar ile sıfır noktası düzeltmesinin belirlenmesi
Kalibrasyon bazında tüm kombinasyonları ile yapılan uzunluk ölçümü dolaylı ölçüler dengelemesi
yöntemi ile değerlendirilir. Bazda ölçülen uzunluklar, 5 parça uzunluk ve 1 sıfır noktası bilinmeyeninin
bir fonksiyonu olarak yazılır.
Gözlemler vektörü  , katsayılar (dizayn) matrisi A ve bilinmeyenler vektörü x aşağıdaki şekilde
oluşturulur.
D12 
D 
 13 
D14 


D15 
D16 


D23 
D 
 24 
  D25 
D 
 26 
D34 


D35 
D36 


D 45 
D 46 


D 56 
1
1

1

1
1

0
0

A  0
0

0

0
0

0
0

0
0 0 0 0  1
1 0 0 0  1

1 1 0 0  1

1 1 1 0  1
1 1 1 1  1

1 0 0 0  1
1 1 0 0  1

1 1 1 0  1
1 1 1 1  1

0 1 0 0  1

0 1 1 0  1
0 1 1 1  1

0 0 1 0  1
0 0 1 1  1

0 0 0 1  1
Normal denklemler matrisi
x1 
x 
 2
x 3 
x 
x 4 
x 5 
 
 K 
:N=ATA
(1.5)
Sabit terimler vektörü :n=AT 
(1.6)
Bilinmeyenler vektörü :x=N-1n
(1.7)
denklem sisteminin çözümü ile hesaplanır.
3) SCHLICHTING eşitliği ile belirlenmesi
Pilyeler arasındaki ara mesafeler hesaplanmadan sadece sıfır noktası düzeltmesi aşağıdaki
SCHLICHTING eşitliği ile hesaplanır.
KS 
1
(4D12  2D13  0D14  2D15  4D16
20
 4D23  2D24  0D25  2D26
 4D34  2D35  0D36
 4D 45  2D 46
 4D 56 )
(1.8)
Örnek Uygulama:
 19.926 
 39.970 


 60.066 


 79.988 
 79.994 


100.042
119.956 


  160.111
180.032


180.037


220.002
240.097


260.026
280.068


299.995
1
1

1

1
1

0
0

A  0
0

0

0
0

0
0

0
0 0 0 0  1
1 0 0 0  1

1 1 0 0  1

1 1 1 0  1
1 1 1 1  1

1 0 0 0  1
1 1 0 0  1

1 1 1 0  1
1 1 1 1  1

0 1 0 0  1

0 1 1 0  1
0 1 1 1  1

0 0 1 0  1
0 0 1 1  1

0 0 0 1  1
Normal denklemler matrisi
x1 
x 
 2
x 3 
x 
x 4 
x 5 
 
 K 
:N=ATA
4
3
2
1
5
4
8
6
4
2

3
6
9
6
3
N 
4
6
8
4
2
1
2
3
4
5

  5  8  9  8  5
 5
 8

 9

 8
 5

15 
Sabit terimler vektörü :n=AT 
Bilinmeyenler vektörü :x=N-1n
 959.991
 1680.169


 1920.410
n

 1560.389
 839.973


- 2320.310 m
 39.9689
 79.9896


100.0437
x

 60.0659
 19.9262


 0.0002 m
Sıfır eki hatası=0.2 mm
Düzeltmeler vektörü
: v  A x̂  
  0.0013
 0.0023


 0.0000


  0.0001
 0.0009


 0.0014 
 0.0039


v   0.0020
 0.0008


 0.0015


 0.0016
 0.0037


  0.0003
  0.0021


 0.0000 m
Standart Sapma: s 0 
vTv
 2.4 mm
nu
Sıfır eki hatasının standart sapması= sK  s 0 Q xx ,k  1.3 mm
SCHLICHTING eşitliğine göre sıfır noktası hatası:
KS 
1
(4D12  2D13  0D14  2D15  4D16
20
 4D23  2D24  0D25  2D26
 4D34  2D35  0D36
 4D 45  2D 46
 4D 56 )  1.1 mm
ÖDEV-2
ELEKTRONİK UZUNLUK ÖLÇERİN FAZ FARKI HATASININ BELİRLENMESİ
Faz farkı ölçme hatası, elektriksel ve optik sinyal bindirmeden kaynaklanmaktadır. Elektronik uzunluk
ölçerlerde sinyali gönderen ve yansıtıcıdan gelen sinyali alan ünite aynı bir yapı içinde bir birine yakın
bulunduğundan referans sinyalinin alınan sinyal üzerine elektriksel bindirmesi engellenememektedir.
Bu olay elektriksel bindirme olarak adlandırılmaktadır. Gönderici tarafından üretilen modüle edilmiş
sinyal optik elemanlar tarafından yönlendirilir ve bu yönlendirme sırasında sinyaller birbirine karışmış
olarak alıcıya gelir. Bu olay optik bindirme olarak adlandırılır. Elektriksel ve optik bindirmeler
nedeniyle meydana gelen faz farkı ölçme hatası genellikle sinüs eğrisi şeklinde ve hassas ölçek
periyodunda ortaya çıkmaktadır.
Şekil 4. Sinüs eğrisi şeklinde faz farkı ölçme hatası
Elektronik uzunluk ölçerin faz farkı hatası, laboratuarda bulunan 20 metre uzunluğundaki ray
üzerinde hareket edebilen araba adı verilen bir düzenek yardımıyla belirlenmektedir.
Şekil 5. Ray ve kızak
Ray doğrultusundaki pilye üzerine kurulan elektronik uzunluk ölçerden araba üzerinde bulunan
prizmaya yatay mesafe okumaları yapılır. Araba ray üzerinde 25 cm aralıklarla kaydırılmakta ve kayma
mesafesi ray üzerine yapıştırılmış bir manyetik cetvel yardımıyla belirlenmektedir. Faz farkı hatası
aşağıdaki eşitlikler yardımıyla hesaplanır.
Şekil 6. Faz farkı hatası ölçüleri ve gösterimi
di  (Li - L 0 ) - (Di - D0 )
x D
2
U
(1.9)
(1.10)
HFF  K1  sinx  K2  cos x
(1.11)
2

K1   n [d  s i nx] 

K    2
 2   [d  cos x]
n

(1.12)
Örnek Uygulama:
Ölçü
Ölçü No
No
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
21
21
22
22
23
23
24
24
25
25
26
26
27
27
28
28
29
29
30
30
31
31
32
32
33
33
34
34
35
36
37
38
39
40
Yatay
Yatay Mesafe
Mesafe
4.284
4.284
4.535
4.535
4.785
4.785
5.034
5.034
5.283
5.283
5.533
5.533
5.782
5.782
6.033
6.033
6.282
6.282
6.533
6.533
6.784
6.784
7.033
7.033
7.283
7.283
7.534
7.534
7.784
7.784
8.034
8.034
8.285
8.285
8.534
8.534
8.784
8.784
9.033
9.033
9.282
9.282
9.532
9.532
9.783
9.783
10.033
10.033
10.282
10.282
10.533
10.533
10.784
10.784
11.035
11.035
11.284
11.284
11.534
11.534
11.784
11.784
12.036
12.036
12.285
12.285
12.534
12.534
12.784
13.034
13.284
13.532
13.784
14.034
Li
Li (m)
(m)
0.00
0.00
0.25
0.25
0.50
0.50
0.75
0.75
1.00
1.00
1.25
1.25
1.50
1.50
1.75
1.75
2.00
2.00
2.25
2.25
2.50
2.50
2.75
2.75
3.00
3.00
3.25
3.25
3.50
3.50
3.75
3.75
4.00
4.00
4.25
4.25
4.50
4.50
4.75
4.75
5.00
5.00
5.25
5.25
5.50
5.50
5.75
5.75
6.00
6.00
6.25
6.25
6.50
6.50
6.75
6.75
7.00
7.00
7.25
7.25
7.50
7.50
7.75
7.75
8.00
8.00
8.25
8.25
8.50
8.75
9.00
9.25
9.50
9.75
d
d ii (mm)
(mm)
0.0
0.0
-1.0
-1.0
-1.0
-1.0
0.0
0.0
1.0
1.0
1.0
1.0
2.0
2.0
1.0
1.0
2.0
2.0
1.0
1.0
0.0
0.0
1.0
1.0
1.0
1.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
-1.0
-1.0
0.0
0.0
0.0
0.0
1.0
1.0
2.0
2.0
2.0
2.0
1.0
1.0
1.0
1.0
2.0
2.0
1.0
1.0
0.0
0.0
-1.0
-1.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
-2.0
-2.0
-1.0
-1.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
2.0
0.0
0.0
d*sinx
xx ii
d*sinx (mm)
(mm) d*cosx
d*cosx (mm)
(mm)
0.0000
0.0000
1.34586
1.34586
0.0000
0.0000
0.9576
-0.2880
2.84942
2.84942
-0.2880
0.9576
0.9909
-0.1347
3.00650
3.00650
-0.1347
0.9909
0.0000
0.0000
3.16296
3.16296
0.0000
0.0000
-0.9842
-0.1769
3.31941
3.31941
-0.1769
-0.9842
-0.9444
-0.3287
3.47649
3.47649
-0.3287
-0.9444
-1.7634
-0.9436
3.63294
3.63294
-0.9436
-1.7634
-0.7967
-0.6044
3.79065
3.79065
-0.6044
-0.7967
-1.3855
-1.4424
3.94710
3.94710
-1.4424
-1.3855
-0.5709
-0.8210
4.10480
4.10480
-0.8210
-0.5709
0.0000
0.0000
4.26251
4.26251
0.0000
0.0000
-0.2892
-0.9573
4.41896
4.41896
-0.9573
-0.2892
-0.1359
-0.9907
4.57604
4.57604
-0.9907
-0.1359
0.0000
0.0000
4.73375
4.73375
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
4.89083
4.89083
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
5.04791
5.04791
0.0000
0.0000
-0.4735
0.8808
5.20562
5.20562
0.8808
-0.4735
0.0000
0.0000
5.36207
5.36207
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
5.51915
5.51915
0.0000
0.0000
0.8210
-0.5709
5.67560
5.67560
-0.5709
0.8210
1.7999
-0.8720
5.83205
5.83205
-0.8720
1.7999
1.9142
-0.5797
5.98913
5.98913
-0.5797
1.9142
0.9907
-0.1359
6.14684
6.14684
-0.1359
0.9907
0.9998
0.0207
6.30392
6.30392
0.0207
0.9998
1.9687
0.3525
6.46037
6.46037
0.3525
1.9687
0.9444
0.3287
6.61808
6.61808
0.3287
0.9444
0.0000
0.0000
6.77579
6.77579
0.0000
0.0000
-0.7959
-0.6054
6.93349
6.93349
-0.6054
-0.7959
0.0000
0.0000
7.08995
7.08995
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
7.24703
7.24703
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
7.40411
7.40411
0.0000
0.0000
-0.5749
-1.9156
7.56244
7.56244
-1.9156
-0.5749
-0.1347
-0.9909
7.71889
7.71889
-0.9909
-0.1347
0.0000
0.0000
7.87534
7.87534
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
8.03242
0.0000
0.0000
8.18950
0.0000
0.0000
8.34658
8.50241
1.5941
-1.2079
8.66074
0.0000
0.0000
0.0000
8.81782
0.0000
Kç
Kç (mm)
(mm)
-0.4
-0.4
-0.3
-0.3
-0.2
-0.2
-0.2
-0.2
-0.1
-0.1
0.0
0.0
0.1
0.1
0.1
0.1
0.2
0.2
0.3
0.3
0.3
0.3
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.5
0.5
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.3
0.3
0.3
0.3
0.2
0.2
0.2
0.2
0.1
0.1
0.0
0.0
-0.1
-0.1
-0.1
-0.1
-0.2
-0.2
-0.3
-0.3
-0.3
-0.3
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
-0.5
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
Ölçü No
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
Yatay Mesafe
14.285
14.535
14.786
15.036
15.284
15.536
15.785
16.035
16.284
16.535
16.783
17.034
17.283
17.533
17.783
18.034
18.284
18.535
18.785
19.035
19.286
19.536
19.785
20.035
20.284
20.534
20.783
21.034
21.284
21.535
21.784
22.035
22.285
22.535
22.786
23.034
23.285
23.536
23.785
24.035
Li (m)
10.00
10.25
10.50
10.75
11.00
11.25
11.50
11.75
12.00
12.25
12.50
12.75
13.00
13.25
13.50
13.75
14.00
14.25
14.50
14.75
15.00
15.25
15.50
15.75
16.00
16.25
16.50
16.75
17.00
17.25
17.50
17.75
18.00
18.25
18.50
18.75
19.00
19.25
19.50
19.75
d i (mm)
-1.0
-1.0
-2.0
-2.0
0.0
-2.0
-1.0
-1.0
0.0
-1.0
1.0
0.0
1.0
1.0
1.0
0.0
0.0
-1.0
-1.0
-1.0
-2.0
-2.0
-1.0
-1.0
0.0
0.0
1.0
0.0
0.0
-1.0
0.0
-1.0
-1.0
-1.0
-2.0
0.0
-1.0
-2.0
-1.0
-1.0
-11.0000
2
2
K1  [d. sinx]  .(16.8263)  0.42mm
n
80
2
2
K2  [d. sinx]  .(6.5704)  0.16mm
n
80
HFF  0.42 sinx  0.16 cos x
xi
d*sinx (mm) d*cosx (mm)
8.97553
-0.4343
0.9008
9.13261
-0.2880
0.9576
9.29032
-0.2681
1.9819
9.44740
0.0452
1.9995
9.60322
0.0000
0.0000
9.76156
0.6609
1.8876
9.91801
0.4735
0.8808
10.07509
0.6054
0.7959
10.23154
0.0000
0.0000
10.38925
0.8217
0.5699
10.54507
-0.9002
-0.4354
10.70278
0.0000
0.0000
10.85923
-0.9907
-0.1359
11.01631
-0.9998
0.0207
11.17339
-0.9842
0.1769
11.33110
0.0000
0.0000
11.48818
0.0000
0.0000
11.64588
0.7959
-0.6054
11.80296
0.6914
-0.7225
11.96004
0.5699
-0.8217
12.11775
0.8674
-1.8021
12.27483
0.5749
-1.9156
12.43128
0.1347
-0.9909
12.58836
-0.0220
-0.9998
12.74481
0.0000
0.0000
12.90189
0.0000
0.0000
13.05834
0.4724
0.8814
13.21605
0.0000
0.0000
13.37313
0.0000
0.0000
13.53084
-0.8217
-0.5699
13.68729
0.0000
0.0000
13.84500
-0.9576
-0.2880
14.00208
-0.9909
-0.1347
14.15916
-0.9998
0.0220
14.31687
-1.9678
0.3575
14.47269
0.0000
0.0000
14.63040
-0.8808
0.4735
14.78810
-1.5910
1.2119
14.94456
-0.6914
0.7225
15.10164
-0.5699
0.8217
-16.8263
6.5704
Kç (mm)
-0.3
-0.3
-0.2
-0.2
-0.1
0.0
0.1
0.1
0.2
0.3
0.3
0.4
0.4
0.4
0.4
0.5
0.4
0.4
0.4
0.4
0.3
0.3
0.2
0.2
0.1
0.0
-0.1
-0.1
-0.2
-0.3
-0.3
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
-0.5
-0.4
-0.4
-0.4
-0.4
ÖDEV-3
TEODOLİTİN EKSEN HATALARININ BELİRLENMESİ
GÖZLEM EKSENİ HATASININ BELİRLENMESİ (YATAY KOLİMASYON HATASI)
Dürbün muylu ekseni etrafında döndürüldüğünde yani takla attırıldığında düşey bir düzlem içerisinde
hareket edebilmesi için gözlem ekseni muylu eksenine dik olmalıdır. Bir teodolitin gözlem ekseni
hatası c, aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Şekil 7. Gözlem ekseni hatası
Gözlem ekseni hatasını belirlemek için teodolit kalibrasyon laboratuvarındaki pilye üzerine kurularak
noktasına kurularak A noktasına yöneltilir. Dürbün birinci durumda iken A noktasına yatay doğrultu rI
okunur. Dürbün takla attırılır, tekrar A noktasına gözlem yapılarak yatay doğrultu rII okunur. Bu işlem
5 kez tekrarlanır.
Gözlem ekseni hatası (1.13) ile hesaplanır.
r  200 gon  rI 
c  II
2
(1.13)
Örnek Uygulama:
Ölçüm
Yatay Doğrultu (gon)
vv
c
(mgon)
v
(mgon)
(mgon )
2
I.Durum
II.Durum
1
0.00291
200.00266
0.13
-0.32
0.1050
2
0.00280
200.00263
0.08
-0.28
0.0807
3
0.00193
200.00227
-0.17
-0.03
0.0008
4
0.00182
200.00216
-0.17
-0.03
0.0008
5
0.00175
200.00348
-0.86
0.67
0.4436
[-1.00]
[0.00]
[0.6309]
Ortalama gözlem ekseni hatası:
c ORT 
 c   1.00   0.20 mgon
n
5
Gözlem ekseni hatasının bir doğrultuya etkisi:
mcORT 
[vv ]
0.6309

 0.18 mgon
n(n  1)
20
MUYLU EKSENİ HATASININ BELİRLENMESİ
Muylu ekseni hatası, muylu ekseninin düşey eksene dik olmamasından kaynaklanan hatadır. Muylu
ekseni hatası i yatay bakışlarda etki etmemektedir. Dürbün yataydan yukarı veya aşağı hareket
ettirildiğinde dürbün düşey düzlem yerine bu düzlemden i kadar eğik olarak hareket ettiği için muylu
ekseni hatası ortaya çıkmaktadır.
i
Şekil 8. Muylu ekseni hatası
Muylu ekseni hatasını belirlemek için teodolit kalibrasyon laboratuvarındaki pilye üzerine kurularak
noktasına kurularak B noktasına yöneltilir. B noktasına her iki dürbün durumunda gözlemler yapılarak
yatay doğrultular rI, rII ve düşey açılar zI, zII okunur. Bu işlem 5 kez tekrarlanır. Yapılan bu ölçülere
dayalı olarak muylu ekseni hatası da aşağıdaki eşitik yardımıyla belirlenir.
 r  (r  200gon)
c 
 tanz
i   I II

2
s
in
z


(1.14)
Örnek Uygulama:
Yatay Doğrultu (gon)
Düşey Açı (gon)
I.Durum
II.Durum
Düşey Açı
(I
+II.Durum)
0.80
95.3820
304.6210
400.0030
200.0021
0.65
95.3828
304.6214
400.0052
0.0039
200.0019
1.00
95.3822
304.6208
400.0034
4
0.0032
200.0010
1.10
95.3828
304.6212
400.0040
5
0.0018
200.0009
0.45
95.3826
304.6209
400.0035
Ölçü

mgon
c
mgon
Ölçü
I.Durum
II.Durum
1
0.0028
200.0012
2
0.0034
3
1
2
3
4
5
Düzeltilmiş
İ
Düşey Açı
(mgon)
(gon)
vv
V
mgon
(mgon )
2
1.50
95.38050
-0.0290
0.0000
1.65E-12
2.10
95.38070
-0.0236
-0.0054
2.96E-05
1.50
95.38070
-0.0363
0.0073
5.27E-05
2.00
95.38080
-0.0399
0.0109
1.19E-04
1.75
95.38085
-0.0163
-0.0127
1.61E-04
[-0.1452] [0.0000] [0.0003623]
Ortalama muylu ekseni hatası:
iORT 
 i   0.1452  0.03 mgon
n
5
Muylu ekseni hatasının bir doğrultuya etkisi:
miORT 
[vv ]
0.0003623

 0.02 mgon
n(n  1)
20
ÖDEV-4
KOLİMATÖR YARDIMIYLA SAYISAL NİVONUN EKSEN KONTROLÜ
Şekil 9. Kolimatör
1. Nivo yükseklik aparatını vidalayarak kolimatöre monte ediniz.
2. Nivoyu kolimatöre kurup düzeçledikten sonra kolimatör düzecini ayarlayınız.
3. Kolimatörde yakın görüntüsüne bakınız, cihazın kıl ağı ile kolimatör kıl ağı aynı hizada (düşey
olarak) olana kadar nivoyu aşağı/yukarı hareket ettiriniz. Kıl ağı çakışınca cihazı sabitleyiniz.
4. Kolimatörde uzak görüntüye bakınız. Nivo kıl ile kolimatör kıl ağı çakışmıyor ise farkı not ederek,
nivonun kılağı ayar vidaları ile nivonun ayarını yapınız.