TBMM B: 35 Hepinize bu vesileyle saygılarımı tekrar ederim. (Alkışlar)

T. B. M. M.
B : 35
Hepinize bu vesileyle saygılarımı tekrar ederim.
(Alkışlar)
BAŞKAN — Teşekkür ederim Sayın Bahadır.
Sosyal Demokrat Halkçı Parti Grubu adına Sa­
yın Enver Özcan, 'buyurunuz.
SHP GRUBU ADINA ENVER ÖZCAN (Tokat)
— Sayın Başkan, değerli üyeler; tasarının sözkonusu
maddesinde maktu harçların miktarlarını ve oranla­
rını, benden önce konuşan saygıdeğer konuşmacının
da belirttiği gibi, son derece esnek bir biçimde artır­
ma ya da değiştirme yetkisi hükümete veriliyor. Bu
maddenin esprisini yerli yerince değerlendirebilmek
için, devletin önemli gelir kaynaklarından birinin de
bu tür vergiler olduğunu hatırlatmak ve bunun ir­
delemesini yapmak istiyorum.
Devlet, vatandaşına, yurttaşına hizmet sunarken,
bazı işler yaparken, bazı faaliyetlerin yapılmasına
izin verirken ya da kişiler arasında bazı işlemler ya­
pılırken, gerekli olan belgelerden bir bedel alır. Her
ne kadar, devletin, yaptığı hizmetleri ödetmesi, yap­
tığı faaliyetleri, kamu ekonomisi faaliyeti olmaktan
uzaklaştırıp, piyasa faaliyetine yaklaştırıyor gibi gö­
rülse de, bu tasarının sözkonusu maddesine adı ge­
çen ödetme usulü, birçok bakımdan, kamu ekono­
misinin finansman yollarından biri olarak, piyasa fiyatıymış gibi görülmemelidir. Çünkü, bu tür ödet­
meler piyasa fiyatlarından apayrı şeylerdir. Çünkü,
gerçekten de, hizmetlerini ya da ürünlerini bir fiyat
karşılığı sunan devlet işletmelerinin üretim miktar­
larım ve türlerini piyasa talebi düzenler. Oysa, ka­
mu ekonomisi faaliyetlerinde, ödetme usulü, sadece,
hizmet dolayısıyla bir miktar paranın alınmasını sağ­
lar. Yoksa, hizmetin seviyesi ve birleşimi, onu talep
edenlerin yaptıkları ödemelere bağlı değildir; tama­
men ayrı yoldan, siyasal yoldan alınan kararlarla, si­
yasal bir saptama ile, bütçe ödenekleri ile düzenle­
nen bir yoldur.
Hizmetlerin bazılarını ödeme karşılığı sunan dev­
let dairelerinin topladığı harçlar, genel olarak ken­
dilerinde kalmaz. Gerçi bu teori de bir yerde sayın
hükümetimiz tarafından fonlar nedeniyle delinmiş
oluyor; ama, genellikle bu tür gelirler genel bütçeye
gider ve kamu hizmetleri sırasında alınan bedellerde
genellikle yararlanma ilkesine dayanan bir tür ver­
gileme niteliğindedir, ödeme gücü ilkesinden farklı
olarak, devlet hizmetlerinden alınan bedellerde, yurt­
taşın hizmetten özel yarar sağlamasına bakılır.
Harçların, resimlerin devlet gelirlerindeki önemi,
ülkenin sanayileşme ve gelişme düzeyi yükseldikçe
— 150
28
s
11 « 1985
0: 1
azalması gerekir. Hizmetin bedelsiz verilmesi halinde
talebin belki çok fazla artacağı ya da suiistimal edi­
leceği düşünülerek, devletin, verdiği hizmetler karşı­
lığı belli bir miktar üoret ya da vergileme, maktu bir
gelir istenebilir. Harçların vergicilikte aslında kesin
bir tanımı olmaması gerekir, tanımı yok. Çeşitli ül­
kelerin kullandıkları terminolojilerde, harçlar, bazen
vergi olarak anlaşılır; çoğu kere de, harçlarla, resim­
ler birbiri ile karıştırılır. Harçlar, kamu hizmetinden
yararlananların ve hatta kanun hükmü ile bazı işlem­
lerden yararlanmak zorunda bırakılanların, bu hizme­
tin yapılması sırasında ödedikleri bir tür vergidir. An­
cak, harçlar, hizmetin maliyeti ile herhangi bir şe­
kilde bağlantılı değildir, olmamalıdır. Aynı şekilde,
hizmeti kullanan kesimin bundan sağladığı faydanın
derecesi de, harç miktarının saptanmasında çoğu kez
dikkate alınmaz.
Harçların miktarları, işlemleri talep eden kişile­
rin ödeme güçlerine göre ayarlanmaz. Genellikle, ta­
lep eden kim olursa olsun, harç, belli bir işlemden
alınan maktu bir tutardır. Bununla beraber, bazen,
talep edenin gerçekleştirmek istediği amaca siyasal
iktidarın verdiği değer, iş sahibinin gelir seviyesi hak­
kında bazı belirtiler, yaptığı işlemle ilgili menfaatin
tutarı, işlem ya da hizmetten alınan harcın değerlen­
dirilmesinde ölçü olarak kullanılabilir.
Harçların özelliği, devletin hukukî bir işlemi ya
da benzer bir hizmeti yapması sırasında alınmasıdır.
Devletin yaptığı işlem, kişinin doğrudan doğruya
yaptığı üretim ya da tüketim için kullanılması gerekli
hizmet ya da işlem olmayabilir.
Kullanılması şart koşulmuş olan işlemler ise, ge­
nel olarak, kanunları yürürlüğe koymak, düzen hiz­
metlerini yürütme açısından, toplum için, belki de
bürokrasi için büyük faydalar sağlayabilir. Başka bir
deyişle, harç ödetilerek kişilerin talep etmek zorun­
da bırakıldığı hizmet, kişinin kendi faydası ölçüsün­
de değil, genel olarak toplumun refahı ölçüsünde ayar­
lanır. Bununla birlikte, sözkonusu işlemin devlet ve
kişiler arasında yapılması nedeniyle, devlet, kapısı­
na gelmiş olan kişilerden harç alınmasını öngörmek­
te ve kamu yönetimi de genellikle bunu yurttaşların
ziyaretlerini fırsat bilerek, vergi doğuran olayı, kişi­
ler arasında oluşan ilişkilerde arayıp, vergi salmak ye­
rine, bu tasarıya yansıdığı gibi, doğrudan doğruya
kendisinin taraf olduğu işlemlerde bu ilişkiyi değer­
lendirdiğini ve bu ilişkilerden bir önşart olarak harç
alma yoluna gittiğini görüyoruz. Tabiî, bu usulün,
vergi dairesi bakımından külfetsiz ve yönetim için son