Dr. Ayşin Çetiner Kale Encephalon Prosencephalon: 1- Telencephalon 2- Diencephalon Mesencephalon Rhombencephalon 1- Metencephalon (pons +cerebellum) 2- Myelencephalon (medulla oblongata) Beynin gelişimi Beynin ana bölümleri Cerebrum Diencephalon Thalamus, hypothalamus, epithalamus, subthalamus Truncus encephali Medulla oblongata, pons, mesencephalon Cerebellum Nervi craniales Periferik sinir sisteminin parçası 12 çift N. accessorius (XI. kranial sinir) hariç hepsi beyinden başlar Cranium’daki çeşitli delik ve açıklıklardan geçip, kafayı terkeder Nervi craniales 1. N. olfactorius 2. N. opticus 3. N. oculomotorius 4. N. trochlearis 5. N. trigeminus 6. N. abducens 7. N. facialis 8. N. vestibulocochlearis 9. N. glossopharyngeus 10. N. vagus 11. N. accessorius 12. N. hypoglossus Cerebrum (Prosencephalon) Prosencephalon: 1- Telencephalon (Serebral hemisferler) 2- Diencephalon (Thalamus, hypothalamus, epithalamus, subthalamus): mesencephalon ile beyin hemisferleri arasında kalan MSS bölümü Mesencephalon Metencephalon Myelencephalon Prosencephalon’ un devami: N. Olfactorius Diencephalon’u n devamı: N. Opticus Mesencephalon: 3-4 Pons: 5-6-7-8 Medulla oblongata: 9-10-11-12 Fonksiyonel bileşen Kısaltma Fonksiyon İçeren kranial sinir Genel somatik afferent Genel visseral afferent Özel visseral afferent Özel somatik afferent Genel somatik efferent GSA Dokunma, ağrı, ısı algılanımı 5,7,9,10 GVA İç organlardan gelen duyular 9,10 ÖVA Koku, tat 1,7,9,10 ÖSA Görme, işitme ve denge 2,8 GSE İskelet (İstemli ) kaslarının motor innervasyonu 3,4,6,11,12 GVE Bezler, kalp kası ve düz kasların motor innervasyonu 3,7,9,10 Faringeal arkus mezen şiminden gelişen iskelet 5,7,9,10 Genel visseral efferent Özel visseral effer. BE(Brankiyal) ÖVE Special (özel) visseral efferent (Brankiyal efferent) lifler içeren kranial sinirler İnsan embriyolojisinde, 6 embriyolojik pharyngeal ark belirir 5. pharyngeal ark hiçbir zaman gelişmez Her gelişen faringeal ark, gelişen kranial sinir veya onun bir dalı ile ilgili Special (özel) visseral afferent (Brankiyal efferent) lifler içeren kranial sinirler İnsan embriyolojisinde, 6 embriyolojik pharyngeal ark belirir 5. pharyngeal ark hiçbir zaman gelişmez Her gelişen faringeal ark, gelişen kranial sinir veya onun bir dalı ile ilgili 1. N. olfactorius Koku duyusu ile ilgili Special (özel) visseral afferent (ÖVA) lifler taşır Concha nasalis superior’daki pars olfactoria’daki bipolar nöronların santral uzantıları, os ethmoidale’nin lamina cribrosa’sından ,nn . olfactorii adıyla kafa içine geçer 1. N. olfactorius Bulbus olfactorius’taki glomerulus içinde yer alan, mitral hücrelerle sinaps yapar Mitral hücre 2. nöron Mitral hücrelerin aksonları tractus olfactorius’u oluşturur 1. N. olfactorius Bulbus olfactorius’un arka ucundan başlayan beyaz bir bant olan tractus olfactorius, arkaya doğru ilerler ve substantia perforata anterior bölgesinde cerebrum’a tutunur Stria olfactoria medialis & lateralis’e bölünerek sona erer 1. N. olfactorius Bulbus olfactorius’un arka ucundan başlayan beyaz bir bant olan tractus olfactorius, arkaya doğru ilerler ve substantia perforata anterior bölgesinde cerebrum’a tutunur Stria olfactoria medialis & lateralis’e bölünerek sona erer 1. N. olfactorius Bulbus olfactorius’un arka ucundan başlayan beyaz bir bant olan tractus olfactorius, arkaya doğru ilerler ve substantia perforata anterior bölgesinde cerebrum’a tutunur Stria olfactoria medialis & lateralis’e bölünerek sona erer 1. N. olfactorius Stria olfactoria lateralis, olfaktor (piriform) kortekse gider Stria olfactoria medialis, commissura anterior ve area septalis’e gider Stria’ların terminalleri, Broca’nın diagonal bandı ile birbirine bağlı 1. N. olfactorius Stria olfactoria lateralis, olfaktor (piriform) kortekse gider Stria olfactoria medialis, commissura anterior ve area septalis’e (limbik loba dahil) gider Stria’ların terminalleri, Broca’nın diagonal bandı ile birbirine bağlı Commissura anterior ile sağ ve sol koku yolları bağlantı kurar Lobus limbicus Limbik lob, ilk defa 1878’te Broca tarafından tarif edilmiştir. Bu lobu oluşturan yapılara, beyin hemisferlerinin iç ve alt yüzlerinde diencephalon’u bir halka şeklinde çevrelediği için, sınırlayan, çevreleyen anlamına gelen limbik lob denilmiştir. Lobus limbicus Cortex cerebri’nin limbik sisteme dahil edilen kısımları limbik lob’u oluşturur. Limbik lob, corpus callosum’u bir halka şeklinde çevreleyen gyrus cinguli, gyrus hippocampi [parahippocampalis], gyrus fasciolaris, gyrus subcallosalis (gyrus paraterminalis) ve formatio hippocampi’den oluşur. Limbik Sistem (emosyonel beyin, alt ben, bilinçaltı, visseral beyin) Mutluluk, memnuniyet, neşe, sevgi, heyecan, üzüntü, kırgınlık, kıskançlık gibi psişik durumlara emosyon denir. Emosyonların oluşması….prefrontal korteks Emosyonlar genellikle gülme, durgunluk, hiddet, saldırganlık, veya ağlama gibi davranışlarla dışarıya vurulur. Emosyonların dışavurumu… Limbik Sistem (İnsanlarda ve bazı gelişmiş hayvanlarda) Limbik Sistem (emosyonel beyin, alt ben, bilinçaltı, visseral beyin) Limbik sistem, organizmanın kendini korumasına (koruma-korunma içgüdüsü) yönelik işlemleri düzenlediği gibi, türün devamının sağlanmasında da (çiftleşme) önemli rol oynar. Öğrenme ve hafıza (hippocampus) (kısa zaman hafızasının uzun zaman hafızasına dönüştürülmesi) gibi fonksiyonlarda da önemli rolü vardır. Limbik Sistem bilir Birçok ilkel memeli hayvanda gıda bulma, çiftleşme, yavrularını tanıma, tehlikeyi sezme, savunma, saldırma gibi limbik sistem tarafından düzenlenen davranışlar için koku duyusunun primer önemi vardır. Daha gelişmiş memelilerde ise bu tür davranışların ortaya çıkmasında ve emosyonların dışa vurulmasında, koku duyusu ilkel memelilerdeki kadar önemli olmayıp, limbik sisteme cerebral cortex’in assosiasyon sahalarından gelen impulslar daha önemlidir Limbik Sistem (emosyonel beyin, alt ben, bilinçaltı) Yeme-içme isteği Huzursuzluk , heyecan Seksüel istek ya da isteksizlik Korunma hareketleri Otonom sistem etkileri (Kardiovasküler sistem, GİS aktivite (ülser), emosyonel değişiklikler Öğrenme ve hafıza Olfaktor (piriform) korteks Temporal lobun ucunda, iç yüzünde Koku duyusu algılama Emosyonel ve visseral fonksiyonlarla ilgili pek çok kortikal ve subkortikal alanla bağlantılı Gyrus olfactorius lateralis, uncus, gyrus parahippocampalis Entorhinal korteks Piriform korteksin hemen arka ucunda Gyrus parahippocampalis’in arka ucunu kapsar Buradan hippocampus’a efferent lifler gider N. olfactorius’un önemli özellikleri Özel reseptörü yok Reseptör olarak bipolar nöronu kullanır Bipolar nöronları, insanlarda çoğalma özelliği olan tek nöron grubu Thalamus’a doğrudan uğramayan tek duyu En yavaş taşınan duyu (en düşük ileti hızı, en küçük çaplı ve myelinsiz aksonları olduğu için) Bütün duyular merkeze 3. nöronla ulaşırken, koku duyusu 2. nöronla ulaşır N. olfactorius’un önemli özellikleri Özel reseptörü yok Reseptör olarak bipolar nöronu kullanır Bipolar nöronları, insanlarda çoğalma özelliği olan tek nöron grubu Thalamus’a doğrudan uğramayan tek duyu En yavaş taşınan duyu (en düşük ileti hızı, en küçük çaplı ve myelinsiz aksonları olduğu için) Bütün duyular merkeze 3. nöronla ulaşırken, koku duyusu 2. nöronla ulaşır A. cerebri anterior tıkanıklığı: İpsilateral anosmi (koku alamama) de olur 2. N. opticus Görme duyusu ile ilgili Special (Özel) somatik afferent (ÖSA) lifler taşır Duysal bir sinir ve yaklaşık 4 cm 2. N. opticus Retina’da, ışık uyarısına hassas 2 tip fotoreseptör var (koni ve basil (rod)hücreleri) Koni hücreleri _Bol ışıklı ortamda uyarılma- Renkli ve keskin görme Basil hücreleri- Az ışıklı ortamda uyarılma- Renksiz görme Koni ve basil hücreleri, aldıkları impulsları bipolar nöronlara, onlar da ganglion hücrelerine iletir 2. N. opticus Retina’da, ışık uyarısına hassas 2 tip fotoreseptör var (koni ve basil (rod)hücreleri) Koni hücreleri _Bol ışıklı ortamda uyarılma- Renkli ve keskin görme Basil hücreleri- Az ışıklı ortamda uyarılma- Renksiz görme 2. N. opticus Ganglion hücrelerinin aksonları, discus nervi optici’de birleşerek, n. opticus’u oluşturur BULBUS OCULI 3 tabakalı bir yapısı vardır: Tunica fibrosa bulbi (cornea +sclera) Tunica vasculosa bulbi (tractus uvealis) (choroidea, corpus ciliare, iris) Tunica nervosa bulbi (retina) 2. N. opticus Tunica vasculosa bulbi’den ve tunica fibrosa bulbi’nin lamina cribrosa sclerae’sinden geçerek, bulbus oculi’yi terkeder Lamina cribrosa sclerae’ye kadar myelinsiz Ordan sonra myelin kılıfı ile sarılı Retinotopik organizasyon Retina’nın nasal bölümünden gelen lifler n. opticus’un medial bölümünde bulunur Retina’nın temporal bölümünden gelen lifler n. opticus’un lateral bölümünde bulunur Retina’nın üstbölümünden gelen lifler n. opticus’un üst bölümünde, retina’nın alt bölümünden gelen lifler n. opticus’un alt bölümünde bulunur 2. N. opticus Cavitas orbitalis’i, a. ophthalmica ile birlikte canalis opticus’tan geçerek terkeder ve cranium boşluğuna girer Orbita’da, subaraknoid boşluğu beraberinde taşıyan, meninx’in 3 tabakası ile çevrili 2. N. opticus Cavitas orbitalis’i, a. ophthalmica ile birlikte canalis opticus’tan geçerek terkeder Orbita’da, subaraknoid boşluğu beraberinde taşıyan, meninx’in 3 tabakası ile çevrili Chiasma opticum İki gözün n. opticus’ları, cranium boşluğunda birleşerek chiasma opticum’u oluşturur Chiasma opticum’da, nasal bölümden gelen lifler çarprazlaşırken, temporal bölümden gelenler aynı tarafta yoluna devam eder Görme yollarının sırasını bilmek önemli Tractus opticus Bir taraftaki gözün nasal retinası ile diğer gözün temporal retinasından lifler birleşerek, tractus opticus’u oluşturur Dolayısıyla tractus opticus’da görme alanının karşı yarımından impuls taşıyan lifler vardır Corpus geniculatum laterale(thalamus’ta) Tractus opticus’taki liflerin çoğu, corpus geniculatum laterale’de sinaps yapar Corpus geniculatum laterale, aldığı impulsları, fibrae geniculocalcarinae (radiatio optica) aracılığı ile lobus occipitalis’teki primer görme merkezine iletir Colliculus superior ve area pretectalis Tractus opticus’taki liflerin bazıları, corpus geniculatum laterale’de sinaps yapmadan, colliculus superior ve area pretectalis’e gider Brachium colliculi superioris ile colliculus superior’a giden lifler, baş ve gözhareketlerinin motor mekanizmaları ile ilgili Brachium colliculi superioris ile area pretectalis’e gidenler ise direkt ve consensual (indirekt) pupilla ışık refleksi ile ilgili Truncus encephali’nin arkadan görünümü 1. Glandula pinealis 2. Thalamus ( Pulvinar ) 3. Colliculus superior 4. Colliculus inferior 6. Frenulum veli 7. Velum medullare superior 19.Crus cerebri 20. Brachium colliculi inferioris 21. Corpus geniculatum mediale 22. Corpus geniculatum laterale 23. Brachium colliculi superioris 24. Habenula 25. Commissura habenularis Arka yüzünde corpora Mesencephalon quadrigemina (dördüz, dört parçalı) 4 tane colliculus (tepecik, tümsek) vardır. Bu yapılar ikisi üstte (colliculus superior’lar), ikisi altta (colliculus inferior’lar) bulunan yuvarlak çıkıntılardır. 3. Colliculus superior 4. Colliculus inferior 20. Brachium colliculi inferioris 21. Corpus geniculatum mediale 22. Corpus geniculatum laterale 23. Brachium colliculi superioris Mesencephalon Colliculus superior'lar visual reflex merkezleridir. Colliculus inferior'lar aşağı işitme merkezleridir. Mesencephalon’un yan yüzlerinde brachium’lar var Brachium colliculi superioris, colliculus superior’dan thalamus’taki corpus geniculatum laterale’ye ve tractus opticus’a uzanır Brachium colliculi inferioris, colliculus inferior’dan thalamus’taki corpus geniculatum mediale’ye uzanır Colliculus superior Retinadan (n. opticus ile), visüel korteksten, medulla spinalis’ten, colliculus inferior’dan lifler alır Colliculus superior Ani vizüel uyarılara doğan baş-boyun refleksinde ve göz hareketlerinin kontrolünde rolü vardır Colliculus superior’un tek taraflı uyarılması ile her iki göz karşı tarafa döner Objelerin lokalize edilmesi ve takip edilmesi ile ilgili baş ve gövde hareketlerine katkısı olduğu düşünülmektedir N. Trigeminus (V. kraniyal sinir) İçerdiği genel somatik afferent liflerle (GSA) başın genel duyusunu alır İçerdiği brankial efferent liflerle (Özel visseral efferentÖVE) alt çeneyi hareket ettiren kasların innervasyonunu sağlar N. Trigeminus’un motor nucleusu Nucleus Yer Nucleus motorius nervi trigemini Pons Kranial sinir Ⅴ Fonksiyon Alt çeneyi hareket ettiren kasların innervasyonu N. Trigeminus’un genel somatik duyu nucleusları Nucleus Yer Nucleus tractus Mesencep mesencephalici halon nervi trigemini Nucleus principalis Pons nervi trigemini Nucleus spinalis nervi trigemini Medulla oblongata Kraniyal sinir Ⅴ Fonksiyon Başın propriosepsiyonu Ⅴ Başın taktil (dokunma) duyusu Ⅴ Başın ağrı ve ısı duyusu Nucleus tractus mesencephalici nervi trigemini Nucleus principalis nervi trigemini Nucleus spinalis nervi trigemini Nucleus motorius nervi trigemini N. trigeminus Pons’un ventral yüzünden, radix motoria ve radix sensoria olarak, 2 kök halinde çıkar Radix sensoria daha büyük N. Trigeminus-radix motoria Nucleus motorius nervi trigemini’deki motor nöronların periferik uzantıları N. Trigeminus-radix sensoria Ganglion trigeminale’deki pseudounipolar nöronların santral uzantıları N. trigeminus-ganglion trigeminale Ganglion trigeminale’deki pseudounipolar nöronların periferik uzantıları bu ganglionu 3 dal halinde terkeder N. trigeminus-ganglion trigeminale Ganglion trigeminale’deki pseudounipolar nöronların periferik uzantıları bu ganglionu 3 dal halinde terkeder N. trigeminus-ganglion trigeminale Ganglion trigeminale’deki pseudounipolar nöronların periferik uzantıları bu ganglionu 3 dal halinde terkeder Ganglion trigeminale N. ophthalmicus (V1) N. maxillaris (V2) N. mandibularis (V3) Ganglion trigeminale Os temporale'deki impressio trigeminalis'te, dura mater’in uzantısı olan Cavum Meckeli’nin içinde yer alır. Saf duyu ganglionu Ganglion trigeminale Radix motoria, ganglion trigeminale'nin altından geçer ve n. mandibularis'e katılır. N. ophthalmicus ve n. maxillaris içerisinde sadece somatik duyu lifleri (GSA) var N. mandibularis içerisinde hem somatik duyu lifleri (GSA) hem de brankiyal motor lifler (ÖVE) var Sinus cavernosus’un içinde ve duvarlarında bulunan oluşumlar Dışyan duvarında 1 n. oculomotorius 2 n. trochlearis 4 n. ophthalmicus V1 5 n. maxillaris. V2 İçinde 3 n. abducens 6 otonom plexus 7 a. carotis interna 8 gld. pituitaria 9 corpus sphenoidale Sinus cavernosus’un içinde ve duvarlarında bulunan oluşumlar Dışyan duvarında n. oculomotorius n. trochlearis n. ophthalmicus V1 n. maxillaris. V2 İçinde n. abducens otonom plexus a. carotis interna N. ophthalmicus Sinus cavernosus’un lateral duvarında seyreder N. Ophthalmicus (V1) Fossa cranii ‘yi, fissura orbitalis superior’dan geçerek terkeder Orbita’ya girer N. ophthalmicus’un duyu alanları Göz küresi Conjunctiva Gld. lacrimalis Paranazal sinuslar Burun mukozasının bir bölümü Üst gözkapakları Burun derisi ve alın Kafa derisi N. ophthalmicus’un dalları N. ophthalmicus Fissura orbitalis superior seviyesinde, n. lacrimalis, n. frontalis ve n. nasociliaris adını alan uç dallarına ayrılır. N. lacrimalis N. lacrimalis, glandula lacrimalis'e komşu conjunctiva kısmından ve palpebra superior'dan GSA duyulan taşır. N. lacrimalis N. facialis’den orijin alan, ganglion pterygopalatinum’da sinaps yapmış olan, postganglionik lifler;n. maxillaris’in ramus zygomaticotemporalis dalı aracılığı ile taşınır ve daha sonra n. ophthalmicus’un lakrimal dalına katılır Bu lifler lakrimal bezin parasempatik innervasyonunu sağlar N. frontalis (GSA lifler içerir) N. supraorbitalis ve n. supratrochlearis uç dallarına ayrılır. N. nasociliaris Ganglion ciliare'ye giden birleştirici bir dal (r. communicans cum ganglio ciliari) ile nn. ciliares longi ve n. ethmoidalis posterior dallarını verir. N. nasociliaris Daha sonra n. ethmoidalis anterior ve n. infratrochlearis adlı iki uç dalına ayrılır. N. nasociliaris Nn. ciliares longi içerisinde GSA liflerden başka, ganglion cervicale superius'tan plexus caroticus internus aracılığı ile gelen postganglionik sempatik lifler de seyreder. Bu lifler m. dilatator pupillae'yı inerve eder. N. nasociliaris Nn. ciliares longi içerisinde GSA liflerden başka, ganglion cervicale superius'tan plexus caroticus internus aracılığı ile gelen postganglionik sempatik lifler de seyreder. Bu lifler m. dilatator pupillae'yı inerve eder. N. maxillaris Ganglion trigeminale'yi n. ophthalmicus ve n. mandibularis'in arasında terkeder. Daha sonra sinus cavernosus‘un lateral duvarından geçer. Sinus cavernosus'tan çıktıktan sonra foramen rotundum'dan geçerek cavitas cranii'yi terk eder Fossa pterygopalatina'ya ulaşır. N. maxillaris’in parasempatik lif taşıyan dalları N. facialis’den orijin alan, ganglion pterygopalatinum’da sinaps yapmış olan, postganglionik lifler; n. maxillaris’in ramus zigomaticotemporalis dalı aracılığı ile taşınır ve daha sonra n. ophthalmicus’un lakrimal dalına katılır Bu lifler lakrimal bezin parasempatik innervasyonunu sağlar N. maxillaris’in parasempatik lif taşıyan dalları Parasempatik lifler, nazal mukozanın müköz bezlerine de taşınır. N. facialis’den orijin alan, ganglion pterygopalatinum’da sinaps yapmış olan, postganglionik lifler , n. maxillaris’in dalları olan, n. nasopalatinus ve n. palatinus major ile nazal mukozaya taşınır N. maxillaris’in duyu alanları Alt gözkapağı ve conjunctiva Yanaklar ve sinus maxillaris Cavitas nasi ve burnun dış tarafı Üst dudak Üst molar, incisive ve canine dişler ve ilgili gingiva Damağın üst bölümü N. Mandibularis (V3) Hem somatik duyu lifleri (GSA), hem de brankiyal motor lifler (Özel visseral efferent ÖVE) içerir Brankiyal (ÖVE) lifler, 1. pharyngeal arkustan gelişen yapıları innerve eder Cavitas cranii’yi foramen ovale’den terkeder N. mandibularis’in duyu alanları Cavitas oris’in müköz membranları ve tabanı Dış kulak Alt dudak Çene Dilin 2/3 anterior bölümünün genel duyusu Alt molar, incisive ve canine dişler ve ilgili gingiva N. mandibularis’in dallarıı R. meningeus ve n. pterygoideus medialis’i verdikten sonra; ön ve arka 2 dala ayrılır N. mandibularis’in ön dalından çıkanlar: Çoğunluğu motor lif içerir Nn. temporales profundi N. massetericus N. buccalis: duysal N. pterygoideus lateralis N. trigeminus içerisindeki ÖVE (brankiyal) liflerin innerve ettiği kaslar Çiğneme kasları M. temporalis M. masseter M. pterygoideus medialis M. pterygoideus lateralis N. trigeminus içerisindeki ÖVE (brankiyal) liflerin innerve ettiği kaslar M. tensor tympani, M. tensor veli palatini M. mylohyoideus M. digastricus venter anterior N. mandibularis’in arka dalından çıkanlar: Çoğunluğu duysal lif içerir N. auriculotemporalis N. lingualis N. alveolaris inferior: M. mylohyoideus’u innerve eder. Foramen mentale’den geçince n. mentalis adını alır N. mandibularis’in arka dalından çıkanlar: Çoğunluğu duysal lif içerir N. auriculotemporalis N. lingualis N. alveolaris inferior: M. mylohyoideus’u innerve eder N. mandibularis’in n. auriculotemporalis dalı A. meningea media’yı çevreleyen iki dala ayrılır N. auriculotemporalis N. glosspharyngeus’tan çıkan presinaptik parasempatik lifler ganglion oticum’da sinaps yapar Ganglion oticum’dan başlayan postsinaptik lifler, n. auriculotemporalis ile gld. parotidea’ya taşınır N. Lingualis Dilin 2/3 ön kısmı ile ağız mukozası tabanının GSA duyularını (örn: dokunma duyusu) taşır Dilin 2/3 ön kısmından tat duyusunu taşıyan n. facialis’in chorda tympani dalı ile birleşir Chorda tympani’nin taşıdığı presinaptik parasempatik lifleri, ganglion submandibulare’ye iletir N. alveolaris inferior M. mylohyoideus’u ve m. digastricus’un venter anterior’unu innerve eder. Foramen mentale’den geçince n. mentalis adını alır