TÜKETİCİTEMELLİMARKADENKLİĞİBİLEŞENLERİARASINDAKİİLİŞKİLERÜZERİNE 1 BİRARAŞTIRMA 1 CenkMuratKOÇOĞLU 2 RamazanAKSOY ÖZ Tüketicitemellimarkadenkliği,işletmelerinçoksayıdaişletmearasındanfarklıkonumdabulunmasını,markalarınınkalitesininyüksekolarakalgılanmasınıvemarkasadakatisağlayarak,diğermarkalaragöredahagüçlübir rekabetseviyesinesahipolmasınısağlayanönemlibirpazarlamastratejisidir.Bukapsamda,araştırmanınamacı tüketicitemellimarkadenkliğinioluşturanbileşenlerin,birbirleriarasındakietkileşimiortayakoymaktır.Ayrıca çalışmada,tüketicilerinmarkadenkliğinigenelolarakhangidüzeydealgıladıkları,tüketicitemellimarkadenkliğininbuçalışmadahangibileşenlerdenmeydanageldiği,bubileşenlerinalgılanmadüzeyleridebelirlenmeyeçalışılmıştır. Araştırma,TR81Düzey2BölgesiolarakifadeedilenZonguldak,KarabükveBartınillerindekiXYZmarkasınıtercih eden357tüketiciüzerindegerçekleştirilmiştir.Eldeedilenanalizsonuçlarınagöre,tüketicitemellimarkadenkliğinin;markafarkındalığı/çağrışımı,algılanankalitevemarkasadakatiolmaküzere3faktördenoluştuğuvebu faktörlerdenmarkafarkındalığı/çağrışımınınalgılanankaliteyigüçlüvepozitifşekildeetkilediği,yinemarkafarkındalığı/çağrışımıvealgılanankaliteninmarkasadakatinipozitifveanlamlışekildeetkilediğibelirlenirken,marka sadakatineenbüyüketkiyialgılanankaliteninyapmışolduğutespitedilmiştir. AnahtarKelimeler:TüketiciTemelliMarkaDenkliği,MarkaFarkındalığı/Çağrışımı,AlgılananKalite,MarkaSadakati. JELSınıflandırması:M31 ARESEARCHONRELATIONSHİPSBETWEENCONSUMERBASEDBRANDEQUITYCOMPONENTS ABSTRACT Consumerbasedbrandequityisanimportantmarketingstrategywhichensuresthatbusinesseshaveastronger competitivelevelcomparedtootherbrandsbymakingsurethattheyattainadifferentpositionamongmultiple businesses,qualitiesoftheirbrandsareperceivedashigh,andbrandloyaltyisachieved.withinthisscope,aim oftheresearchistoputforwardtherelationsbetweenthecomponentswhichcreateconsumerbasedbrand equity.Inaddition,wetriedtodetermineatwhatlevelconsumersperceivebrandequityiscomposedofand perceptionlevelsofsuchcomponents. Researchwascarriedouton357consumerswhopreferXYZbrandcarsinprovincesofZonguldak,Karabükand BartınwhichareexpressedasTR81Level2Region.Accordingtotheanalysisresultsobtained,itwasdetected thatconsumerbasedbrandequityiscomposedof3factorsasbrandawareness/association,perceivedquality andbrandloyalty:andofthesefactors,brandawareness/associationaffectsperceivedqualitysignificantlyand positively,andagainbrandawareness/associationandperceivedqualityaffectbrandloyaltypositivelyandmeaningfully,whileperceivedqualityhasthegreatesteffectonbrandloyalty. Keywords:Consumerbasedbrandequity,Brandawareness/association,Perceivedquality,Brandloyalty. JELClassification:M31 1 Bu çalışmada 2016 yılında Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Cenk Murat Koçoğlu tarafından Doç.Dr. Ramazan Aksoy'un danışmanlığında tamamlanmış olan doktora tezinin verileri kullanılmıştır. 1 Öğr. Gör. Dr., Kastamonu Üniversitesi, Cide Rıfat Ilgaz M.Y.O., Turizm ve Otel İşletmeciliği, [email protected] 2 Doçent. Dr., Bülent Ecevit Üniversitesi, İ.İ.B.F., İşletme Bölümü, [email protected] Makalenin Geliş Tarihi: 04.02.2016 / Yayına Kabul Tarihi: 26.04.2016 72 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 1.Giriş Rekabetkoşullarınınhergeçengünartmasıvedeğişentüketiciözellikleriişletmelerigüçlümarkalaroluşturmayızorunluhalegetirmiştir.Özelliklepazarasunulanherürününbirbirineönemliorandabenzerliklergöstermesi,bufirmalarınürünlerinirakipfirmalarınürünlerindenfarklılaştırmazorunluluğunudaberaberindegetirmektedir, işte bu noktada, markaların ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Markanınönemininanlaşılmasıylabirliktebukonudayapılançalışmalarınsayısıda hergeçengünartmışvemarkaileilgiliyenikavramlarortayaçıkmıştır.Bukavramlardanbirisidemarkadenkliğidir. Marka denkliği (brand equity) kavramı, 1980’lerden beri en popüler ve en fazlatartışılanpazarlamakavramlarındanbiridir.Rekabetinyoğunyaşandığıişdünyasındamarkadenkliğikavramıişletmelerinendeğerlivarlıklarındanbirinioluşturmaktadır(Castrovd.,2008:444).Aaker’agöreMarkadenkliği,ürünveyahizmettarafındansağlanandeğereeklenilenyadaondançıkarılan,markaismivesembolüne bağlıolanvarlıklarolaraktanımlanmaktadır.Keller(1993)ise,markadenkliğini;müşterilerinmarkahakkındasahipolduğubilgininpazarlananmarkayakarşıfarklıtepkilergeliştirmesişeklindetanımlamıştır.Aaker’agöremarkadenkliği;markafarkındalığı,markaçağrışımları,algılanankalitevemarkabağlılığıgibiboyutlardanoluşmaktadır(Aaker,1991:16). Markadenkliğininmarkaseçimşansınıartırdığıveböylecetüketicilerinzihnindetercihedilebilirbirkonumagelmesindeönemliroloynamaktadır.Markadenkliğininaynızamandamarkayaduyulangüveninsağlanmasında,ürünvehizmetlerin tüketicilertarafındankaliteliolarakalgılanmasındavealgılananriskinazaltılmasında ve tüm bunların etkisiyle marka sadakatinin sağlanmasında, işletmelerin üzerinde durmasıgerekenönemlibirpazarlamastratejisiolarakdeğerlendirilmektedir. Bukapsamdaçalışmanınamacı,markadenkliğinitüketicibakışaçısıylaincelemekvetüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriarasındanasılbiretkileşimolduğunuortayakoymaktır.Aynızamandaotomobilkullanıcılarınıntüketicitemellimarka denkliğibileşenlerininasılalgıladığıdaaltamaçolarakbelirlenmeyeçalışılacaktır. 2.MarkaDenkliğiKavramı Markadenkliğikavramıtanıdıkolmayanbirçokmarkailekarşılaşanmüşteriler içinsatınalmasürecindekolaykararvermeaçısındanönemlidir.Bunedenle,güçlü birmarkadenkliğiyaratanmarkalar,diğermarkalarkarşısındaönemlibiravantajyakalamaktadır. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 73 Müşterilervemarkalararasındakiilişkiyiaçıklamaçabası,pazarlamaliteratüründemarkadenkliğikavramınınoluşmasınanedenolmuştur.Markadenkliğikavramı, hem finans hem de pazarlama literatüründe yer almış ve marka yönetimine verilenöneminuzunsolukluolmasıgerektiğivurgulanmıştır(Wood,2000:670). Markadenkliğininbirçoktanımıbulunmasınakarşın,genelolarakkabuledilen birtanımıbulunmamaktadır(KayamanveAraslı,2007:94).Bununnedeni,kavramın hangibakışaçısınahitapettiğinedayanmasıdır.Finansaltemelliyaklaşımda,markanınmaddivesomutdeğerindenyolaçıkılarakmarkadenkliğiaçıklanmıştır(Simonve Sullivon,1993).Buyöntemlermarkanıngücünüoluşturanbütünfaktörlerikapsayamadıklarıvetüketicidavranışlarınıgözönünealmadıklarıiçineleştiriyeuğramaktadırlar.Tüketicibakışaçısındanmarkadenkliğiise,birürününnasılalgılandığıvedeğerlendirildiğiileilgiliolup,dahasonrakisatınalımlardabelirleyicibirunsurolmaktadır(Broyles,vd.,2010:168).Buaraştırmada,tüketicitemellimarkadenkliğikonusu incelenecektir. Marka denkliği ile ilgili literatürdeki bazı tanımlara bakıldığında; Aaker’ a (1991;2010)göremarkadenkliği;birmarkayla,markanınadıyla,simgesiylebağlantılı olanbirmalyadahizmetinbirfirmayaveyafirmanınMüşterilerinesağladığıdeğeri artıranyadaazaltanvarlıklaryadasorumluluklarbütünüdür.Keller,(1993)isemarka denkliğini,markabilgisininmüşterininbirmarkanınpazarlanmasınayöneliktepkisi üzerindeki farklılaştırma etkisi olarak açıklamıştır. Knapp’a, (2000)’ göre, marka denkliği,markanıngöreceliürünvehizmetkalitesidahilolmaküzerealgılanışbiçimi, finansal performansı, müşteri sadakati, memnuniyet ve markaya duyulan tam bir saygınıntoplamıdır.YooveDonthu(2001)ise,markadenkliğini,aynıpazarlamatekniğiveürünalgısıbenzerolanmarkalıürünlemarkasızürünarasındakifarkınmüşteri zihnindeyapmışolduğuetkiolaraktanımlamaktadır. Markadenkliği,ürünveservislerekatmadeğersağlayarak,tüketicilerinnasıl düşündüklerini,hissettiklerinivemarkayakarşınasıldavrandıklarınıetkileyebileceği gibi fiyatlara, pazar payı ve karlılığa da yansıyarak firmayı yönlendirebilir. Marka denkliği,firmayapsikolojikvefinansaldeğersağlayanönemlibirsoyutvarlıktır(KotlerveKeller,2006:276). Yüksek marka denkliği, tüketicilerin marka ile ilgili pek çok olumlu ve güçlü düşüncelerininolması,markayıyüksekkalitelialgılamasıvemarkayasadıkolmasıanlamınagelmektedir.Markadenkliğinigenelolarak;markanınkalitesi,olumluyada olumsuzalgılanışbiçimiveperformansı,Müşterimemnuniyeti,Müşterisadakative markayaduyulanbağlılıkvesaygınıntoplamıolaraktanımlamakmümkündür.Markalaşmasürecindeherunsur,mevcutvepotansiyelhedefkitleninmarkayakarşıhissettikleriileilgilidirvemarkayakarşıolumluduygularhissettirme,markavehedef kitlearasındaduygusalbirbağkurmasürecindemarkadenkliğininyadsınamazönemi bulunmaktadır. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 74 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 2.1.TüketiciTemelliMarkaDenkliği Tüketici temelli marka denkliğinin belirlenmesi ve ölçülmesi üzerine birçok araştırmacıçalışmış(Farquhar1989;KamakuraveRussell1989ve1993;Aaker1991; Keller1993;Swait1993;Lassarvd.1995;YooveDonthu2001;Vazquezvd.2002; JungveSung2008)markadenkliğinitüketiciyönündentanımlamışlardır.Buaçıdan bakıldığında,tüketicitemellimarkadenkliğikonusundayapılanaraştırmalarıntemel amacı,tüketicininmarkaisminenasılbirtepkiverdiğininbelirlenmesineyöneliktir. Farquhar(1989),tüketicitemellimarkadenkliğini;tüketicininistekveihtiyaçları açısından markaya eklenen değer olarak tanımlamıştır. Kamakura ve Russell (1989) ise, tüketicinin markayı benzersiz ve güçlü olarak aklında çağrıştırması ve marka ile ilişkilendirmesi olarak açıklarken, diğer araştırmacılardan farklı olarak markadenkliğini;algılanandeğer,soyutdeğervemarkanıngücüveolaraküçboyutta açıklamışlardır. Aaker(1991)’ingeliştirdiğimodelegöremarkadenkliğinioluşturanbileşenler; müşterisadakati,markafarkındalığı,algılanankalite,markaçağrışımlarıvemarkaya aitdiğervarlıklardır(patenthakkı,tescil,paydaşlarlailişkiler,vb.). Keller’a göre (1993) müşteri odaklı marka denkliğinin temelini oluşturan markabilgisi,markafarkındalığıvemarkaimajıileşekillenmektedir.Markafarkındalığıbirmarkanınmüşteritarafındanhatırlanırlığıvebilinirliliğigibiunsurlarıkapsamaktadır.Diğeryandanmarkaimajıbirmarkanınmüşterininzihnindeyaptığıçağrışımlarlailgilidir.Markanınmüşterizihnindenetürbirçağrışımyaptığı(ürününniteliklerineyönelik,ürününfaydalarınayönelikvetutumsalçağrışımlar),buçağrışımlarınolumluveyaolumsuzolması,çağrışımınzayıfyadagüçlüolmasıvebenzersizliği gibiunsurlarmarkanınimajınışekillendirmektedir. Lassarvd.(1995)ise,tüketicitemellimarkadenkliğini,markanındiğermarkalarla karşılaştırıldığında ortaya çıkan tüm üstünlüklerin tüketici tarafından algılanmasıolarakaçıklamışlarvetüketicitemellimarkadenkliğinin;değer,sosyalimaj,güvenilirlik,performansvemarkasadakatiolmaküzerebeşboyuttaoluştuğunuifade etmişlerdir. YooveDonthu(2001);Aaker(1991)veKeller(1993)tarafındankavramsalolarakaçıklananmarkadenkliğiboyutlarındanyolaçıkarakçokboyutlutüketicitemelli markadenkliğiölçeğinigeliştirmiştir.Araştırmacılargeliştirmişolduklarıbuölçekte markafarkındalığıvemarkaçağrışımlarıarasındakiayırımınetolarakortayakoyan akademikbirbulgubulunmamasındanyolaçıkarakbuikikavramıtekbirkavramaltında toplamışlardır. Bu araştırmacılar, marka denkliğinin; marka sadakati, marka farkındalığı,markaimajıvealgılanankaliteboyutlarıylaölçülebildiğiniifadeetmişlerdir. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 75 Vazquezvd.(2002),tüketicitemellimarkadenkliğini,markaismiyleilişkilendirerekfonksiyonelfayda,ürünlevemarkaylailişkilendirerekdesembolikfaydaolarakbelirlemişlerdir. JungveSung(2008)tüketicitemellimarkadenkliğininbileşenlerinioluşturanmarkafarkındalığı,algılanankalite,markaçağrışımınınvemarkasadakatinin,tüketicininmarkayısatınalmakararındaetkiliolduğunuifadeetmişlerdir. Tüketicitemellimarkadenkliğiyaklaşımınınaraştırmacılartarafındanbenimsenmesiniüçtemelnedenişöyleaçıklanmaktadır(Atılgan,2005:39): 1. Tüketicilerinmarkayayönelikbakışaçılarınıniçeriğininveyapısınınanlaşılmasının,gelecektekimarkastratejilerinintemeliniveetkinliğinibelirlediğigerçeği, 2. Marka değerinin stratejik ve yönetimsel değerlendirmelerde yer alabilmesiiçin,yöneticilerinmüşteritemellimarkadenkliğiölçümlerindenyoksunolmaları, 3. Tüketicitemellimarkadenkliğinin,firmanınfinansalkazançlarıüzerindeki belirleyicirolü, 2.1.1.TüketiciTemelliMarkaDenkliğiBileşenleri LiteratürdetemelolarakAaker(1991)veKeller(1993)’ınbelirlemişolduğutüketici temelli marka denkliğinin bileşenlerini oluşturan; marka farkındalığı, marka çağrışımı, algılanan kalite ve marka sadakati ilgili oluşturulan dört bileşen, tüketici temellimarkadenkliğiliteratürününtemeltaşlarınıoluşturmuştur.Dahasonrakiyıllarda yapılan çalışmalarda birçok araştırmacı; Swait vd. (1993); Park ve Srinivasan (1994);Lassarvd.(1995);Cobb-Wolgrenvd.(1995);SinhavePappu(1998);Erdem veSwait(1998);Atılganvd.(2005);Pappuvd.(2006);AakerveMcLoughlin(2007); Marangoz(2007);TongveHawley(2009),tüketicitemellimarkadenkliğibileşenlerinin;markafarkındalığı,markaçağrışımı,algılanankalitevemarkasadakatikavramlarındanoluştuğunuifadeetmektedir. 2.1.1.1.MarkaSadakati Markasadakati,aynımarkayıbilinçlibirkararlatekrartekrarsatınalmaşeklidir.Markabağlılığınınvarolabilmesiiçintekrarlısatınalımlarınmarkayayönelikolan olumlututumlailişkiliolmasıgerekmektedir(MerisavoveRaulas,2004:500). Oliver,(1999)’agöre,markasadakatiise,aynımarkaveyamarkagrubunutekrartekrarsatınalmadavranışıgösterenvegelecektedesabitşekildetercihedilen marka veya hizmeti tekrar almak için çaba gösterilen yoğun vaat ve kararlılıktır. ChangveChieng(2006),markasadakatini,tüketicininalmışolduğuüründenvehizmettenmemnunolmasıdurumundatekrarsatınalmadüşüncesinihissetmesiolarak açıklamışlardır. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 76 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Müşterilerinbirmarkayabağlanması,başlıbaşınabirrekabetavantajıyaratır. Çünkü,markasadakati,olumlukulaktankulağailetişimenedenolmaktaverekabetçi stratejilerekarşıdahafazladirençgösterenmüşterilerinsayısınıarttırmaktadır(Dick veBasu,1994:101).Yenimüşteribulmanın,mevcutmüşterilerikorumaktandaha fazlamaliyetliolduğu(GalbreathveRogers,1999:163)düşünüldüğündemarkasadakatininnedenliönemliolduğuanlaşılabilir. 2.1.1.2.MarkaFarkındalığı Marka farkındalığı, tüketici tarafından tanınmayı, hatırlanmayı, tüketici zihnindeenüstnoktadaolmayıvemarkanınanımsanmaperformansınıiçerir.Diğerbir deyişle,markafarkındalığı,tüketicilerinbirmarkayıtanımavehatırlamaperformansıdır(Kimvd.,2008:77). Tüketicitemellimarkadenkliği,tüketicininmarkanınfarkındaolduğuvemarkayla ilgili olarak zihninde olumlu çağrışımlar bulunduğu durumda oluşmaktadır (Eschvd.,2006:99).Markafarkındalığı,yalnızcamarkaisminibilmekyadamarkayı dahaöncegörmüşolmakanlamınagelmemekte;marka,markaismi,markasembolü gibiçağrışımlarıtüketicininzihnindebirleştirmesianlamınadagelmektedir(Hoeffler veKeller,2003:422). Marka farkındalığı, marka denkliğinin bütün boyutlarında önemli rol oynar (Aaker 1991, 1996; Keller, 1993, 1998; de chernatony ve Malcolm, 1998; Yoo ve Donthu, 2000). Özellikle marka çağrışımının temelinde marka farkındalığı vardır (PittaveKatsanis,1995:53).Markasadakatininilkaşamasındafarkındalıkyadamarkanıntanıdıkolmasıoldukçaönemlidir.Aynızamanda,markanınbiliniyorolmasıkalitesinindahayüksekalgılanmasınadayardımeder.Çünkütüketicilerürününkalitesindeneminolmasalardatanıdıkmarkalarıtercihederler. 2.1.1.3.MarkaÇağrışımları Marka çağrışımları ise, tüketicinin markayla ilgili olarak aklında yada zihninde oluşan her şeydir (Aaker, 1991: 109). Diğer bir tanımla, markanın rekabet içindebulunduğurakipmarkalardanayırtedilebilmesinisağlayanbirözellikolarak ifadeedilebilir(Mcınnisvd.,1999:601).Örneğin,susayaraksoğukbirşeyleriçmek isteyentüketicilerinzihnineilkolarakCoca-Colamarkasınıngelmesibumarkayailişkininçağrışımınyüksekolduğunugöstermektedir. Kellermarkaçağrışımlarınıbeşanabaşlıktasınıflandırmıştırbusınıflandırma şuşekildedir(Keller,1993:22): • MarkanınNitelikleri:Markabazınitelikleriçağrıştırmalıdır.Örneğin,konforlu,kaliteli,dayanıklıvb. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 77 • MarkanınFaydaları:Markatüketiciyesunduğufaydalarıdaçağrıştırmalıdır.Örneğin;güvenilirlik,verimlilikvb. • FirmaDeğerleri:Markafirmanınsahipolduğudeğerlerideçağrıştırmalıdır. Örneğin;çevredostu,sorumluluksahibivb. • Kişilik:Markakişilikileilgiliözelliklerideçağrıştırmalıdır.Örneğin;XYZiçin, yenilikçiveheyecanvericivb. • Kullanıcılar(HedefKitle):Markaaynızamandahedeflediğikitleyideçağrıştırmalıvekimeyönelikolduğunuortayakoymalıdır.Örneğin;Mercedesinişadamlarınıçağrıştırmasıgibi. Markaçağrışımlarındanyapılançıkarımlar,markayayöneliktutumilebirlikte marka-tüketiciilişkisindemarkakonumununalgılanmasınısağlamaktaveimajınıbiçimlendirmektedir(Uztuğ,2003:142).Markaçağrışımları,tüketicilerinmarkafarklılaşmasıvemarkauzantısındakibilgileriişlemesineveyenidenhatırlamasınayardım eder.Satınalmanedenioluştururvetüketicideolumluetkilerbırakır(Aaker,1991: 27). 2.1.1.4.AlgılananKalite Zeithaml(1988)’egöre,algılanankalite,birürününgenelmükemmellikyada üstünlüğüileilgilitüketicininsübjektifyargısı”olaraktanımlamaktadır.Kişiselürün deneyimleri,benzersizihtiyaçlarvetüketimdurumlarıtüketicininkaliteileilgilisübjektifyargılarınıetkileyecektir.Yüksekalgılanankalite,markaileilgiliuzundönemli deneyimlersonucu,tüketicilerinmarkaileilgilifarklılıkveüstünlüklerinfarkınavarmalarıdır. Zeithamlalgılanankaliteyimarkadenkliğininönemlibirparçasıolaraktanımlamaktadır.Bununyanısırayüksekalgılanankalite,tüketicilerirakipmarkalararasındanomarkayıtercihetmeyeyönlendirecektir.Algılanankaliteninderecesiarttıkça, markadenkliğideyükselecektir(Zeithaml(1988:3). Markadenkliği,tüketicizihnindemarkaileilgiliolumlubiryeredinilmesine zeminoluşturmaktadır.Markadenkliği,markanıntercihedilmesini,markabağlılığınınoluşumunuverakipmarkalarıntehditlerindenkorunmasınısağlayarakmarkanın tercih edilme olasılığını arttırmaktadır (Pitta ve Katsanis, 1995: 56). Büyük marka denkliğinesahipmarkalar,dahabüyükmarkasadakatine,markafarkındalığına,kalite algılarına,güçlümarkaimajınasahipolurlar(ErdilveUzun,2010,s.172). 3.AraştırmanınMetodolojisi Bubaşlıkaltında,tüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriarasındakiilişkilerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen uygulamalı araştırmanın üzerinde durulmaktadır.Bukapsamda,çalışmanınamacı,kapsamıveyöntemi,çalışmanınmodeli Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 78 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 vehipotezlerine,çalışmanınanakütlesineveörneklemineilişkinaçıklamalarayerverilmiştir. 3.1.AraştırmanınAmacı,KapsamıveYöntemi Araştırmanınamacı,markadenkliğinitüketicibakışaçısıylaincelemekvetüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriarasındanasılbirilişkiolduğunuortayakoymaktır.Aynızamandaotomobilkullanıcılarınıntüketicitemellimarkadenkliğibileşenlerininasılalgıladığıdaaltamaçolarakbelirlenmeyeçalışılacaktır. AraştırmanınkapsamınıTR81Düzey2bölgesiolarakadlandırılanZonguldak, KarabükveBartınillerindekiXYZkullanıcılarıoluşturmaktadır.Araştırmanınbubölgedeyapılmasınınnedeni,hemzamanvemaliyetunsuruaçısındanulaşılabilirolması hemdebubölgedekonuylailgilibirçalışmanınyapılmamasıgösterilebilir. Çalışmadaveritoplamaamacıylaanketyöntemindenyararlanılmıştır.Anket formuikibölümdenoluşmaktadır.Birincibölümde,tüketicitemellimarkadenkliğini belirlemekamacıylaYooveDonthu(2001)tarafındangeliştirilmişolan“Tüketicitemellimarkadenkliğiölçeği”ndenyararlanılmıştır.İkincibölümdeise;katılımcıların demografiközelliklerinitespitetmekamacıylasorularyeralmaktadır. 3.2.AraştırmanınModeliveHipotezleri Araştırmanınuygulamaaşamasındaliteratürdekibazıçalışmalardanyolaçıkılarak(Keller,1993;LowveLamb,2000;HoefflerveKeller2002;Gilbert,2003;Pappu vd.,2005;LuoveBhattacharya,2006;PappuveQuester,2006;AktepeveBaş,2008) tüketicitemellimarkadenkliğibileşenlerinden;markafarkındalığı/markaçağrışımı, algılanan kalite ve marka sadakatinin birbiri üzerindeki etkisini inceleyen bir araştırmamodeligeliştirilmiştir. Şekil1:AraştırmanınGenelModeli Şekil1degörülenaraştırmamodelikapsamında,aşağıdakihipotezlerdengeliştirilmiştir: International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 79 “H1: Marka farkındalığı/çağrışımının algılanan kalite üzerinde pozitif ve anlamlıbiretkisivardır”. “H2: Marka farkındalığı/çağrışımının marka sadakati üzerinde pozitif ve anlamlıbiretkisivardır”. “H3:Algılanankaliteninmarkasadakatiüzerindepozitifveanlamlıbiretkisi vardır”. 3.3.AraştırmanınAnakütlesiveÖrneklemi Buçalışmanınanakütlesini,TR81Düzey2BölgesiolarakifadeedilenZonguldak,KarabükveBartınillerindekiXYZkullanıcılarıoluşturmaktadır.Araştırmalarda örnekhacminin,araştırmadakideğişkensayısınınenazonkatıolmasıgerektiğibelirtilmektedir(Kerlinger,1978;Hairvd.,1998;Kline,2011).Ayrıca,regresyondadahil çokdeğişkenlianalizleriçinörnekbüyüklüğününçalışmadakullanılandeğişkensayısınıntercihenenaz10katıolmasıuygungörülmektedir(Altunışık,vd.,2007:128). Buçalışmadakullanılandeğişkensayısı32olduğundan,busayınınonkatıolan 320sayısıminimumörneklembüyüklüğüolarakbelirlenmiştir.TR81Düzey2BölgesindefaaliyetgösterenXYZaraçsatışıyapanbayilerinsatışsonrasıservishizmetleri içingelenmüşterilerdenolasılıksızörneklemeyöntemlerindenkasıtlıörneklemeyöntemiileseçilen384kişidenanketyöntemikullanılarakeldeedilmiştir. Eldeedilenanketlerüzerindeyapılanincelemesonucunda27anketingeçersiz olduğu tespit edilmiş ve bu anketler değerlendirmeye alınmamıştır. Sonuç olarak analizler357anketüzerindengerçekleştirilmiştir. 4.AraştırmanınBulguları Çalışmanınbubölümünde,yapılananalizlersonucundaeldeedilenbulgulara değinilmektedir.Bukapsamda,önceliklekatılımcılarındemografiközelliklerinevetanımlayıcıistatistiklereilişkindeğerlendirmelerevesonrasındaçalışmanınamacıçerçevesindeoluşturulanhipotezlereilişkinanalizsonuçlarınayerverilmektedir. 4.1.KatılımcılarınDemografikÖzellikleri Çalışmaya katılan tüketicilerin demografik özelliklere göre dağılımı çerçevesinde;cinsiyet,yaş,medenidurum,eğitimdurumu,gelirdüzeylerivemeslekiözelliklerineilişkineldeedilenbulgulardeğerlendirilmektedir.Buamaçla,katılımcıların demografiközelliklerineilişkindağılımtablo1’degösterilmektedir. Tablo1’ebakıldığında,katılımcılarınbüyükçoğunluğu(%70,9(253kişi)erkeklerdenoluşurken;%29,1’i(104kişi)kadınlardanoluşmaktadır.Katılımcılarınyaklaşık %56’sı(199kişi)26-39yaşgrubundaoluşurken,yaşortalamalarınında39olduğu tespitedilmiştir.Katılımcılarınmedenidurumlarınabakıldığında,%71,1’igibibüyük çoğunluğunun(254kişi)evliolduklarıgörülmektedir.Katılımcılarıneğitimdurumları Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 80 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 incelendiğinde,%58(207kişi)gibibüyükbirçoğunluğununlisevelisansmezunlarından oluştuğu görülmektedir. Katılımcıların gelir durumlarına bakıldığında, %82’si (292kişi)2201-3200TLarasıgelire,sahipolduklarıveaylıkgelirlerininortalama2613 TLolduğutespitedilmiştir.Katılımcılarınmeslekidurumlarıincelendiğinde,büyükbir çoğunluğununmemurolduğu%28,6(102kişi)görülmektedir.Eldeedilenanalizler sonucundabulgulardeğerlendirildiğinde;öncelikledemografiközeliklerbağlamında; katılımcıların çoğunluğunun erkeklerden oluştuğu, yaş ortalamalarının 39 olduğu, büyükbirçoğunluğununevliolduğu,eğitimdurumlarınıngeneldelisevelisansmezunlarındanoluştuğu,aylıkgelirdüzeylerininortalama2600TLcivarındaolduğuve mesleklerinindebüyükbirçoğunluklamemurlardanoluştuğusöylenebilir. Tablo1:KatılımcılarınDemografikÖzelliklerineGöreDağılımı Cinsiyet Kadın Erkek Toplam Yaş 25yaşvealtı 26-32yaş 33-39yaş 40-46yaş 47-53yaş 54-60yaşarası 61yaşveüstü Toplam MeslekDurumu Memur Esnaf Emekli İşçi Evhanımı Tüccar/sanayici Öğrenci Yönetici Serbestmeslek Diğer Toplam Frekans 104 253 357 Frekans 13 90 109 64 41 29 11 357 Frekans 102 62 37 54 3 8 6 39 41 5 357 % EğitimDurumu 29,1 70,9 100 % 3,6 25,2 30,5 17,9 11,5 8,1 3,1 100 % 28,6 17,4 10,4 15,1 ,8 2,2 1,7 10,9 11,5 1,4 100 İlköğretim Ortaokul Lise Önlisans Lisans Lisansüstü Toplam GelirDüzeyi 1200TLvealtı 1201-2200TLarası 2201-3200TLarası 3201-4200TLarası 4201-5200TLarası 5201TLveüstü Toplam MedeniDurum Bekar Evli Boşanmış Toplam Frekans 26 41 118 71 89 12 357 Frekans 12 137 155 33 12 8 357 Frekans 92 254 11 357 % 7,3 11,5 33,1 19,9 24,9 3,4 100 % 3,4 38,4 43,4 9,2 3,4 2,2 100 % 25,8 71,1 3,1 100 4.2.KatılımcılarınTüketiciTemelliMarkaDenkliğiAlgısıDüzeyleri Katılımcılarıntüketicitemellimarkadenkliğialgısınıölçmekiçin,herbirfaktöreaitifadelerinortalamavestandartsapmalarıhesaplanmıştır.Buşekildeherbir tüketicitemellimarkadenkliğibileşeninhangidüzeydealgılandığıtespitedilmiştir. International Journal of Economic and Administrative Studies 81 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Tablo2’dekatılımcılarıntüketicitemellimarkadenkliğialgıdüzeyleriyeralmaktadır. Buna göre, katılımcıların en yüksek algıladığı faktörün marka farkındalığı/çağrışımıolduğunu,bunualgılanankalitevemarkasadakatininizlediğitespitedilmiştir.Katılımcılarınenolumlubulduğuifadenin,markafarkındalığı/çağrışımınaait olan;“XYZmarkasınınsembolvelogosunuhemenhatırlarım”(4,22)olduğu,bunu “XYZ markasını gördüğümde tanırım” (4,14), “XYZ markasını hayal etmede zorlanmam” (4,14) ve algılanan kalite faktörüne ait; “XYZ markasının kullanımı rahattır” (4,14)takipettiğibelirlenmiştir.Tabloyabakıldığında,XYZmarkasınınmarkafarkındalıkveçağrışımdüzeyininçokyüksekolduğu,bunakarşın,markasadakatdüzeyinin nispetendüşükolduğugörülmektedir. Tablo2:KatılımcılarınTüketiciTemelliMarkaDenkliğiAlgısıDüzeyleri TüketiciTemelliMarkaDenkliğiAlgısı MarkaFarkındalığı/Çağrışımı Ortalama S.Sapma XYZmarkasınınsembolvelogosunuhemenhatırlarım. 4,22 ,890 XYZmarkasınıgördüğümdetanırım. 4,14 ,831 XYZmarkasınıaklımdahayaletmedezorlanmam. 4,14 ,924 XYZmarkasını,diğerrakipmarkalardanayırtederim. 4,10 ,877 XYZmarkasınınözelliklerihemenaklımagelir. 4,09 ,895 XYZmarkasıveürünlerinihemenfarkederim. 4,06 ,869 MarkaSadakati 4,00 ,999 XYZmarkasınınsadıkmüşterisiyimdir. XYZmarkasınıdiğerinsanlaratavsiyeederim. 3,86 1,129 XYZmarkasıbenimilktercihimdir. 3,77 1,188 EğerXYZmarkaotomobilvarsa,diğermarkalarısatınalmam. 3,72 1,132 XYZmarkasınınkullanımırahattır. 4,14 ,922 XYZmarkasıgüvenilirvedayanıklıdır. 4,08 ,908 XYZmarkasıyüksekkalitelidir. 4,04 ,925 XYZmarkasınınbakımhizmetiçokiyidir. 4,00 ,958 AlgılananKalite 4.3.AçıklayıcıFaktörAnalizi Çalışmakapsamında,tüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriileilgiliölçek kullanılmıştır.Ölçeğinoluşturulmasındaçeşitliaraştırmalardanyararlanılmışolması nedeniyle,ölçeğinboyutsalyapılarınıortayakoyabilmekvegüvenilirlikvegeçerliliklerinibelirleyebilmekiçinaçıklayıcıfaktöranaliziuygulanmıştır. 4.3.1.MarkaDenkliğineİlişkinAçıklayıcıFaktörAnalizi Tüketicitemellimarkadenkliğiölçeğininfaktöranalizinegeçmedengenelgüvenilirlikdüzeyiincelenmişve0,944gibiyüksekbirgüvenilirlikdüzeyitespitedilmiştir. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 82 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Faktör sayısında herhangi bir değişikliğe gidilmeden ve Kaiser Normalleştirmesinegöre,özdeğeri1’denbüyükolanfaktörlerdikkatealınarakyapılanfaktöranalizinde,markadenkliğiileilgiliölçeğin3faktörlübiryapıyasahipolduğutespitedilmiştir. Markadenkliğineyönelikolarakgerçekleştirilenaçıklayıcıfaktöranalizineilişkinsonuçlartablo3’desunulmaktadır. Tablo3:FaktörAnaliziİleİlgiliÖzdeğerveVaryansYükleri Faktörler Toplam Varyans% Kümülatif% MarkaFarkındalığı/Marka Çağrışımı 4,442 31,732 31,732 MarkaSadakati 3,607 25,765 57,497 AlgılananKalite 2,934 20,958 78,455 Araştırmanın faktör analizi sonucunda elde edilen varyans yüzdesi toplamı 78,455olarakçıkmıştır.Buoranın%50’denyüksekolması,analizingeçerliolduğunu göstermektedir. Tablo4:MarkaDenkliğineYönelikFaktörAnaliziSonuçları MarkaDenkliğiİleİlgiliİfadeler Faktör1:MarkaFarkındalığı/Çağrışımı XYZmarkasınınözelliklerihemenaklımagelir. F.Yükleri ,676 XYZmarkasınınsembolvelogosunuhemenhatırlarım. ,823 XYZmarkasınıaklımdahayaletmedezorlanmam. ,850 XYZmarkasını,diğerrakipmarkalardanayırtederim. ,852 XYZmarkasınıgördüğümdetanırım. ,813 XYZmarkasıveürünlerinihemenfarkederim. ,774 Faktör2:MarkaSadakati XYZmarkasınınsadıkmüşterisiyimdir. ,802 XYZmarkasıbenimilktercihimdir. ,848 XYZmarkasınıdiğerinsanlaratavsiyeederim. ,780 ,858 EğerXYZmarkaotomobilvarsa,diğermarkalarısatınalmam. Faktör3:AlgılananKalite XYZmarkasıyüksekkalitelidir. ,832 XYZmarkasıgüvenilirvedayanıklıdır. ,834 XYZmarkasınınkullanımırahattır. ,735 XYZmarkasınınbakımhizmetiçokiyidir. ,572 ÇıkarımYöntemi:TemelBileşenlerAnalizi, DöndürmeYöntemi:KaiserNormalleştirmesiileVarimax,İterasyonSayısı:5 2 KMOUygunlukÖlçütü=0,924BarlettKüresellikTestix =4560,224p=0,000 International Journal of Economic and Administrative Studies 83 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Faktöranalizindeortakvaryans(communality)değerlerininveölçektekihiçbir ifadenindeğerinin0,4’tendüşükolmamasıgerekmektedir(Field,2000:434).bufaktöranalizindedehiçbirifadenin0,4’tendüşükolmadığıgörülmektedir. Tablo4’teyeralanbilgilerincelendiğinde,gerçekleştirilenfaktöranalizisonucundaüçfaktörünbelirlendiğigörülmektedir.Bukapsamda,birincifaktör(6madde) markafarkındalığı/çağrışımına,ikincifaktör(4madde)markasadakatine,üçüncüfaktör(4madde)algılanankaliteyeyönelikifadeleriiçermektedir. Markadenkliğinioluşturanfaktörlerüzerindeyapılançalışmalardikkatealındığında,bufaktörlerinmarkasadakati,algılanankalite,markafarkındalığıvemarka çağrışımıolmaküzeredörtdeğişkendenoluştuğubilinmektedir.Fakatbuçalışmanın açıklayıcı faktör analizi sonuçlarına göre, marka denkliğini oluşturan faktörlerden; markafarkındalığıvemarkaçağrışımıfaktörlerininYooveDonthu(2001),Yasin,Noor veMohamad(2007)ileÇabukveAtılgan(2011)tarafındanyapılançalışmalardakisonuçlarabenzerşekilde,aynıfaktöraltındayüklendiğigörülmektedir.Dolayısıylabu çalışmadadatüketicitemellimarkadenkliğinin;markafarkındalığı/çağrışımı,marka sadakativealgılanankaliteolmaküzereüçfaktördenoluştuğusonucunaulaşılmaktadır. Faktörlerinbelirlenmesininardındangüvenilirlikanalizlerigerçekleştirilmiştir. Güvenilirlikdeğerleri,herbirfaktöreveölçekteyeralanifadelerintamamınailişkin CronbachAlfaistatistiklerininhesaplanmasıilebelirlenmiştir.Eldeedilengüvenilirlik değerleritablo5’teyeralmaktadır. Tablo5:MarkaDenkliğineYönelikGüvenilirlikDeğerleri MarkaDenkliğiİleİlgiliİfadeler Faktör1:MarkaFarkındalığı/MarkaÇağrışımı XYZmarkasınınözelliklerihemenaklımagelir. XYZmarkasınınsembolvelogosunuhemenhatırlarım. XYZmarkasınıaklımdahayaletmedezorlanmam. XYZmarkasını,diğerrakipmarkalardanayırtederim. XYZmarkasınıgördüğümdetanırım. XYZmarkasıveürünlerinihemenfarkederim. Faktör2:MarkaSadakati XYZmarkasınınsadıkmüşterisiyimdir. XYZmarkasıbenimilktercihimdir. XYZmarkasınıdiğerinsanlaratavsiyeederim. EğerXYZmarkaotomobilvarsa,diğermarkalarısatınalmam. Faktör3:AlgılananKalite XYZmarkasıyüksekkalitelidir. XYZmarkasıgüvenilirvedayanıklıdır. XYZmarkasınınkullanımırahattır. XYZmarkasınınbakımhizmetiçokiyidir. AnketinGenelGüvenilirliği:0,944 Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi C.Alfa 0,927 0,924 0,916 Eğerİfade SilinirseYeni AlfaDeğeri ,918 ,909 ,909 ,922 ,908 ,915 ,907 ,896 ,901 ,900 ,872 ,877 ,891 ,921 84 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Tablo5incelendiğinde,“markafarkındalığı/çağrışımı”faktörününgüvenilirlik düzeyi0,927,“markasadakati”faktörününgüvenilirlikdüzeyi0,924ve“algılanankalite”faktörününgüvenilirlikdüzeyi0,916olup,ölçeğingenelgüvenilirliğiise,0,944 olaraktespitedilmiştir.Herbirfaktöreilişkinolarakeldeedilengüvenilirlikdeğerlerinin0,70’inüzerindeolduğugörülmektedir.Dolayısıylamarkadenkliğiölçeğininyapısalolarakgüvenilirvegeçerliolduğutespitedilmiştir. 4.4.TüketiciTemelliMarkaDenkliğiBileşenleriArasındakiİlişki Tüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriarasındakiilişkileribelirlemeküzere çokluregresyonanaliziyapılmıştır. Tablo6:AlgılananKaliteileMarkaFarkındalığı/ÇağrışımıArasındakiModel Özeti Model 1 R ,646 2 2 R ,417 DüzeltilmişR ,416 TahmininStandartHatası ,63401 Tablo6’dakisonuçlarkorelasyonun%65determinasyonkatsayısının%42ve düzeltilmişdeterminasyonkatsayısınında%42olduğunugösteriyor.Regresyonmodeline göre, bağımsız değişken olan marka farkındalığı/çağrışımı, araştırmanın bağımlıdeğişkeniolanalgılanankalitenin%42’siniaçıklamaktadır. Tablo7:ANOVA Model Değişim Kaynağı 1 Regresyon Artık Toplam KarelerToplamı df. 102,225 142,698 244,923 1 355 356 KarelerOrtalaması 102,225 ,402 F Sig. 254,312 ,000 Tablo7,bir“F”testidir.Fdeğeri254,31olup,modelinbirbütünolarakanlamlılıkdüzeyi0,000’dır.Fdeğeriveanlamlılıkdüzeyinidikkatealarakanalizsonucunda, regresyonungüvenilirolduğugörülmektedir. Tablo8:RegresyonKatsayıları B Sabit MarkaFarkındalığı/Çağrışımı Standart Hata ,187 ,045 1,133 ,711 Beta ,646 t 6,060 15,947 Sig. ,000 ,000 Tablo 8’deki regresyon katsayılarına göre, sabitin katsayısı 1,133, t değeri 6,060vesabitdeğer,0,000düzeyindeanlamlıdır.Regresyonkatsayısınınönemderecesinegöre;bağımsızdeğişkenolan;“Markafarkındalığı/çağrışımı”boyutununalgılanankaliteyiistatistikselolarakanlamlıbirşekildeetkilediğigörülmektedir.Busonuca göre, “H1: Marka farkındalığı/çağrışımının algılanan kalite üzerinde pozitif ve anlamlıbiretkisivardır”hipotezikabuledilmiştir. International Journal of Economic and Administrative Studies 85 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Tablo9:MarkaSadakatiileMarkaFarkındalığı/ÇağrışımıveAlgılananKaliteArasındakiModelÖzeti Model 1 R a ,734 2 R ,539 2 DüzeltilmişR ,537 TahmininStandartHatası ,68462 Tablo9’dakisonuçlarkorelasyonun%73determinasyonkatsayısının%54ve düzeltilmişdeterminasyonkatsayısınında%54olduğunugösteriyor.Regresyonmodelinegöre,bağımsızdeğişkenlerin(markafarkındalığı/çağrışımıvealgılanankalite), araştırmanınbağımlıdeğişkeniolanmarkasadakatinin%54’ünüaçıklamaktadır. Tablo10:ANOVA Model 1 Değişim Kaynağı Regresyon Artık Toplam KarelerToplamı 194,192 165,922 360,114 df. 2 354 356 KarelerOrtalaması 97,096 ,469 F 207,157 Sig. ,000 Tablo10,bir“F”testidir.Fdeğeri207,16olup,modelinbirbütünolarakanlamlılıkdüzeyi0,000’dır.Fdeğeriveanlamlılıkdüzeyinidikkatealarakanalizsonucunda,regresyonungüvenilirolduğugörülmektedir. Tablo11:RegresyonKatsayıları Sabit AlgılananKalite MarkaFarkındalığı/Çağrışımı B ,006 ,801 ,142 StandartHata ,212 ,057 Beta ,661 t -,027 13,984 Sig. ,979 ,000 ,063 ,107 2,255 ,025 Tablo11’dekiregresyonkatsayılarınınönemderecelerinegöre;bağımsızdeğişkenlerden;“algılanankalite”ve“Markafarkındalığı/çağrışımı”boyutlarının,marka sadakatiniistatistikselolarakanlamlıbirşekildeetkilediğigörülmektedir.Ayrıcaanalizsonuçlarınagöre,markasadakatineenbüyüketkiyi,661gibiçokyüksekbetakatsayısıile“algılanankalite”boyutununyaptığıgörülmektedir.Busonuçlaragöre;“H2: Markafarkındalığı/çağrışımınınmarkasadakatiüzerindepozitifveanlamlıbiretkisi vardır”ve“H3:Algılanankaliteninmarkasadakatiüzerindepozitifveanlamlıbiretkisi vardır”hipotezlerikabuledilmiştir. 5. Sonuç İşletmelerintemelamaçlarındanbirivarlıklarınısürdürmekvekarsağlamaktır.Fakatgünümüzdebirçokişletmebutemelamaçları,varolançetinrekabetortamındayerinegetirememektedir.Bunedenledirkiişletmelerinamaçlarınaulaşabilmeleriiçinfarklıstratejilerortayakoymasıdahadaönemkazanmıştır.Günümüzde pazarasunulanherürününbirbirineazveyaçokbenzemesi,buürünvehizmetlerin Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 86 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 diğerişletmelerinürünvehizmetlerindenfarklılaştırmasıgerekliliğiniortayakoymaktadır.Buçerçevede,işletmelerinmarkalarınavebumarkalarıntüketicizihnindeyarattığıetkilereönemvermesigerekmektedir.Markalarıntüketicizihnindeyarattığı etkiler,markaylailgilifarklıkavramlarınortayaçıkmasınısağlamıştır.Bukavramlardanbirtanesidetüketicitemellimarkadenkliğidir. Tüketicilerinhergeçengündahabilinçliolaraksatınalmatercihindebulunduklarıgörülmektedir.Buaçıdanbakıldığındatüketicitemellimarkadenkliğinin;işletmelerinmarkalarınındiğermarkalardanayırtedilmesini,farklılaşmasınıvedaha çoktanınmasınısağlayarakönemlibirrekabetavantajısağlamaktadır.Günümüzde tüketicilerbirçokalternatifürünvehizmetarasındanseçimyapmaktadır.Dolayısıyla bu seçim şansını işletme lehine dönüştürebilecek önemli unsurlardan birisi marka denkliğidir.Markadenkliğininmarkayaduyulangüveninsağlanmasında,ürünvehizmetlerintüketicilertarafındankaliteliolarakalgılanmasındavealgılananriskinazaltılmasındavetümbunlarınetkisiylemarkasadakatininsağlanmasında,işletmelerin üzerindedurmasıgerekenönemlibirpazarlamastratejisiolarakdeğerlendirilmektedir. Bukapsamdaçalışmanıntemelamacı,tüketicitemellimarkadenkliğinioluşturanbileşenlerin,birbirleriarasındakietkileşimiortayakoymaktır.Ayrıcaçalışmada, tüketicilerinmarkadenkliğinigenelolarakhangidüzeydealgıladıkları,tüketicitemelli markadenkliğininbuçalışmadahangibileşenlerdenmeydanageldiği,bubileşenlerin algılanmadüzeyleridebelirlenmeyeçalışılmıştır. Katılımcılarıntüketicitemellimarkadenkliğialgısınıölçmekiçin,herbirfaktöreaitifadelerinortalamavestandartlarıhesaplanmıştır.XYZmarkasınınmarkafarkındalıkveçağrışımdüzeyininçokyüksekolduğu,bunakarşın,markasadakatdüzeyininnispetendüşükolduğugörülmektedir. Tüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriniortayaçıkarmakiçinyapılanaçıklayıcıfaktöranalizisonucunda,markafarkındalığı/çağrışımı,algılanankalitevemarka sadakatiolmaküzere3faktörünolduğutespitedilmiştir.Genelolaraktüketicitemelli marka denkliği 4 faktörden oluşurken bu çalışmada, Yoo ve Donthu (2001), Yasin, NoorveMohamad(2007)ileÇabukveAtılgan(2011)tarafındanyapılançalışmalardakisonuçlarabenzerşekilde,markafarkındalığıilemarkaçağrışımıaynıfaktöraltındayüklendiğibelirlenmiştir. Tüketicitemellimarkadenkliğibileşenleriarasındakiilişkileribelirlemeküzere çokluregresyonanaliziyapılmıştır.Eldeedilensonucagöre;markafarkındalığı/çağrışımının algılanan kaliteyi güçlü ve pozitif şekilde etkilediği, yine marka farkındalığı/çağrışımıvealgılanankaliteninmarkasadakatinipozitifveanlamlışekildeetkile- International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 87 diğitespitedilirken,markasadakatineenbüyüketkiyialgılanankaliteninyapmışolduğutespitedilmiştir.Tümbusonuçlar,literatürdekiçalışmalarlabenzerlikgöstermiştir(LuoveBhattacharya,2006;PappuveQuester,2006;AktepeveBaş,2008). Eldeedilentümsonuçlardeğerlendirildiğinde,işletmelerebazıönerilerdebulunmakyerindeolacaktır.Tüketicilerin,tüketicitemellimarkadenkliğibileşenlerini yüksekorandaolumluolarakdeğerlendirdiğitespitedilmiştir.Fakatbufaktörleriçerisindediğerlerineoranlaenazolumluolarakdeğerlendirilenfaktörünmarkasadakatiolduğudüşünüldüğünde,otomobilişletmelerinmarkasadakatiniartırıcıstratejilergeliştirmesi,üretilenaraçlarınkalitesiniartırmaları,satışsonrasıbakımhizmetlerinigeliştirmeleri,tüketicitemellimarkadenkliğinindahaolumluolarakdeğerlendirilmesinisağlayacaktır. İşletmelerinmarkafarkındalıklarının,algılanankalitelerininvemarkasadakatlerininyüksekolmasıiçin,geneldetüketicitemellimarkadenkliğinebirbütünolarak önemvermeleri,özeldeise,tüketicitemellimarkadenkliğibileşenlerininbirbirlerini etkilemelerinedeniyledeherbirbileşeneayrıayrıönemvermelerivebukapsamda stratejilergeliştirmeleriişletmelerinyararınabirdavranışolacaktır. Gerçekleştirilençalışmanınbazıkısıtlarıbulunmaktadır.İlkolarakçalışma,tek birotomobilmarkasıüzerindegerçekleştirilmiştir.Gelecekteyapılacakçalışmaların farklısektörlerdeelealınmasıvesonuçlarınınkarşılaştırılmasıkonunundahaayrıntılı olarak incelenebilmesine olanak sağlayacaktır. İkinci olarak, çalışma yalnızca TR81 Düzey2Bölgesiolarakadlandırılan;Zonguldak,KarabükveBartınillerinikapsamaktadır.Dolayısıylaverilerkasıtlıörneklemeyöntemikullanılaraktoplanmıştır.Bunedenle,tesadüfiörneklemeyöntemleriileseçilmişfarklıörneklemlerüzerindeyapılacakçalışmaların,sonuçlarıngenellenebilirliğinekatkısağlayacağıdüşünülmektedir. Sonolarakgelecekteyapılacakaraştırmalarayönelikbazıönerilervermekgerekirse,önceliklearaştırmalarınfarklısektörlerdevedahabüyükörneklemlerdegerçekleştirilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca tüketici temelli marka denkliğinin algılanan riskevesatınalmakararıüzerindekietkisineyönelikçalışmalarıngerçekleştirilmesi önerilmektedir. Kaynaklar Aaker,A.D.veMcloughlin,D.(2007).StrategicMarketManagement,Business&Economics,ISBN:978-0-470-05986-9,NewYork,USA. Aaker, D. A. (1991). Managing Brand Equity: Capitalizing on the Value of a BrandName,NewYork:TheFreePress. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 88 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Aktepe,C.veBaş,M.(2008).MarkaBilgisiSürecindeMarkaFarkındalığıve AlgılananKaliteİlişkisi(Beklenti)veGSMSektörüneYönelikBirAnaliz,GaziÜniversitesiİktisadiveİdariBilimlerFakültesiDergisi,Cilt10,Sayı1,s.81–96. Atılgan,E(2005).MarkaDeğeriBelirleyicilerininUluslararasıAnalizi”,YayımlanmamışDoktoraTezi,AkdenizÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalı,Antalya. Broyles,S.A.,Leingpibul,T.,Ross,R.H.veFoster,B.M.(2010).BrandEquity’s Antecedent/Consequence Relationships In Cross-Cultural Settings. Journal of Product&BrandManagement,19(3),159–169. Castro,J.M.,Gordon,O.R.Victoria,F.K.James,R.,Pohl,H.B.F.MoemaB.D. veChang,S.W.(2008).ConsumerbasedBrandEquityAndBrandPerformance,The ServiceIndustriesJournal,Cilt28,Sayı4,s.445-461. Chang, P. ve Chieng, M. (2006). Building Consumer-Brand Relationship: A Cross-CulturalExperientialView,Psychology&Marketing,23(11),927-959. Cobb-Walgren,C.J.,Ruble,C.A.,&Donthu,N.(1995).BrandEquity,Brand Preference,AndPurchaseIntent.JournalofAdvertising,24(3),25-40. Dick,A.S.veBasu,K.(1994).CustomerLoyalty:TowardanİntegratedConceptualFramework,JournaloftheAcademyofMarketingScience,Cilt22,Sayı2,s. 99-113. Erdem,T.veSwait,J.(1998).BrandEquityasaSignaingPhenomenon,Journal ofConsumerPsychology,7(April). Erdil,T.S.veUzun,Y.(2010).Markaolmak,BetaBasımA.Ş.,İstanbul. Esch,F.,Langner,T.,Schmitt,B.H.veGeus,P.(2006).AreBrandsForever? HowBrandKnowledgeAndRelationshipsAffectCurrentAndFuturePurchases,JournalofProduct&BrandManagement,Cilt15,Sayı2,s.98-105. Farquhar,P.H(1989).ManagingBrandEquity,JournalofMarketingResearch, Vol.2:s.24-33. Galbreath,J.veRogers,T.(1999).CustomerRelationshipLeadership:aLeadershipandMotivationModelfortheTwenty-FirstCenturyBusiness,TheTQMMagazine,Cilt11,Sayı3,s.161-171. Hair,J.F.,Anderson,R.E.,.Tatham,R.L.veBlack,W.C.(1998).Multivariate DataAnalysis,Fifth.Edition,Prentice-HallInc.,NewJersey. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 89 Hoeffler,S.veKeller,K.L.(2003).TheMarketingAdvantagesofStrongBrands, BrandManagement,Cilt10,Sayı6,s.421-445. Jung,J.veSung,E.Y.(2008).Consumer-BasedBrandEquity,JournalofFashionMarketingandManagement,Vol.12,No.1:24-35. Kamakura,A.WagnerveGaryJ.Russell(1989).AProbabilisticChoiceModel forMarketSegmentationandBrandEquity,JournalofMarketingResearch,Vol.26, No.4:379-390. Kamakura,A.WagnerveGary,J.Russell(1993).MeasuringBrandValuewith ScannerData,InternationalJournalofResearchinMarketing,Vol.10:9-26. Kayaman, R. ve Araslı, H. (2007). Customer Based Brand Equity: Evidence FromtheHotelIndustry,ManagingServiceQuality17,92-109. Keller,K.L.(1993).Conceptualizing,MeasuringandManagingCustomerBasedBrandEquity,JournalofMarketing,57(January),1-22. Kerlinger,F.N.(1978).Foundationsofbehavioralresearch.NewYork:McGrawHill. Kline, R. B. (2011). Principles and Practice of Structual Equation Modeling, ThirdEdition,TheguilfordPress,NewYok. Kim,K.H.,Kang,Kim,S.Kim,D.Y.Kim,J.H.veKang,S.H.(2008).Brand EquityinHospitalMarketing,JournalofBusinessResearch,Cilt61,Sayı1,s.75-82. Knapp,D.E.(2000).MarkaAklı.Ankara:MediaCatYayınları. Kotler,P.veKeller,K.L.(2006).MarketingManagement,TwelfthEdition,UpperSaddleRiver,NewJersey:PearsonEducationInc. Lassar,W.,MıttalB.,Sharma,A.(1995).MeasuringCustomer-BasedBrand Equity,JournalOfConsumerMarketing,Vol:12,No:4,S.11-19. Marangoz,M.(2007).TüketiciDavranışıTemelineGöreMarkaDeğerininÖlçülmesineYönelikBirAraştırma,ÖneriDergisi,Cilt.7,Sayı.28:87-96. Mcınnıs,D.J.,Shapıro,S.veManı,G.(1999).EnhancingBrandAwarnessThroughBrandSymbols,AdvancesİnCostumerResearch,Cilt:26;601-608. Merisavo,M.veRaulas,M.(2004).TheImpactOfE-MailMarketingOnBrand Loyalty,JournalOfProductandBrandManagement,Cilt13,Sayı7,s.498-505. Oliver,R.L.(1999).WhenceConsumerLoyalty?,JournalofMarketing,Cilt63, s.33-44. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi 90 UİİİD-İJEAS, 2017 (18):71-90 ISSN 1307-9832 Pappu,R.veQuester,P.(2006).DoesCostumerSatisfactionLesdToImproved BrandEquity?AnEmpiricalExaminationOfTwoCatagoriesOfRetailBrands.Journal Of Product & Brand Management. University Of Adelaide. Australia. 1 November 2006.Ss.4-14. Pappu,R.veQuester,P.(2006).AConsumer-BasedMethodforRetailerEquityMeasurement:ResultsofanEmpiricalStudy,JournalofRetailingandConsumer Services,Cilt13,Sayı5,s.317-329. Park,C.S.veSrinivasan,B.V.(1994).ASurvey–BasedMethodforMeasuring andUnderstandingBrandEquityandIt’sExtendability,JournalofMarketingResearch,Vol.31:271-288. Pitta,D.A.veKatsanis,L.P.(1995).UnderstandingBrandEquityForSuccessfulBrandExtension,JournalOfConsumerMarketing,Cilt12,Sayı4,s.51-64. Simon,C.J.veSullivan,M.W.(1993).TheMeasurementAndDeterminants OfBrandEquity:AFinancialApproach,MarketingScience,Cilt12,Sayı1,s.28-53. Sinha,A.vePappu,R.(1998).ParcellingoftheSubComponentsofConsumer- BasedBrandEquityUsingFactorialSurvey:AnEmpiricalInvestigationintheNewZellandConsumerElectronicsSector,AustraliaNewZellandMarketingAcademyConference. Swaıt,J.Erdem,T.,Louviere,J.,Dubelaar,C.(1993).TheEqualizationPrice:A MeasureofConsumer–PerceivedBrandEquity,InternationalJournalofResearchin Marketing,Cilt:10,No.1:23-45. Tong,X.veHawley,J.M.(2009).MeasuringCustomer-BasedBrandEquity: EmpricalEvidencefromtheSportswearMarketinChina,JournalofProductManagement,Cilt:18.No.4:262-271. Uztuğ, F. (2003). Markan Kadar Konuş: Marka İletişimi Stratejileri, 2. Baskı, Mediacat,Kocaeli. Vazquez,R.,Rio,B.A.veIglesias,V.(2002).Consumer-BasedBrandEquity: Development and Validation of a Measurement Instrument, Journal of Marketing Management,Cilt:.18,No.1/2:27-48. Wood,L.(2000).BrandsAndBrandEquity:DefinitionAndManagement,ManagementDecision,Cilt38,Sayı9,s.662-669. Yoo,B.veDonthu,N.(2001).DevelopingAndValidatingAMultidimensional Consumer-BasedBrand,JournalOfBusinessResearch,Cilt52,Sayı1,s.1-14. Zeithaml,V.A.(1988).ConsumerPerceptionsOfPrice,Quality,AndValue:A MeansendModelAndSynthesisOfEvidence.TheJournalOfMarketing,52(3),2-22. International Journal of Economic and Administrative Studies